Iyi nkambi yabela ku kapinda ka ku kuso aka Berlin, mu Germany kabili paba amakilomita 80.

“Sansamuka, Nkashi”

Lintu twafikile, batwebele ukuti nga twasaina ukutila twaleka ukuba Inte, balatufumya, tuye ku ng’anda. Lelo, nalikeene ukusaina. Nabapeele utupe twandi tonse no kufuula ifya kufwala, kabili naile mu muputule wa kusambilamo umo nasangile bankashi abafumine ku Netherlands. Batupeele yuniformu wa mu nkambi apo babilile icishibilo ca kuti tuli Nte ico baleita ati purple triangle kabili balitupeele ne mbale, kapu na supuni. Ubushiku bwa kubalilapo twaleele mu nkambi iyo balesungilamo abantu pa nshita inono. Muli iyi nkambi e mo nalilile ifilamba pa muku wa kubalilapo ukutula apo banjikatile. Naleipusha ukuti, “Cinshi calacitika kuli ine? Nkafuma lilali?” Ala nalililile! Ukulanda fye icishinka, ilya nshita ninshi bucibusa bwandi na Yehova tabulakosa sana, pantu papitile fye imyeshi inono ukutula apo naishibile icine. Kwali ifingi ifyo nshaishibe. Ubushiku bwakonkelepo ilyo baleita amashina, nkashi uwafumine ku Netherlands afwile alimwene ukuti nali no bulanda. Anjebele ati: “Sansamuka nkashi, wilasakamana! Takuli icabipa icalatucitikila.”

Ilyo bapwishishe ukutwita amashina, batutwele ku nkambi imbi uko twasangile bankashi abengi abafumine ku Germany na ku Netherlands. Bankashi bamo abafumine ku German ninshi balikalamo ukucila pa mwaka umo. Nalikoshiwe ukuba nabo, e lyo balensansamusha. Kabili nalitemenwe ukumona ukuti inkambi yalimo bankashi yali iyabusaka sana ukucila inkambi shimbi. E lyo kabili tamwali ubupupu, ukutukana insele nelyo ulubuli. Nangu ca kuti twaletucula, inkambi yesu yali nge cishi ca busaka pali bemba wa fiko.

Ifyo Imikalile Yali mu Nkambi

Mu nkambi twalebombesha lelo twalelya ifya kulya ifinono sana. Twalebuuka pa 05:00hrs e lyo batendeka ukutwita amashina. Abalinshi baletwimika pa nse na lintu akasuba kabalikishe ne lyo kuli imfula. Kabili pa 17:00hrs, pa numa ya kubomba incito yakosa, kwaleba ukutwita amashina na kabili. Lyena baletupeela umuto no mukate. Nga twalya twaleya mu kusendama ninshi natunaka icipesha amano.

Cila bushiku ukufumyako fye pa Mulungu, nalebomba mwi bala, umo nalefula ingano ku cikwakwa, no kufumya amatipa mu mifoolo, e lyo no kuwamya umwaleikala inkumba. Nangu ca kuti umulimo nalebomba walikosele kabili wali wa fiko, nalekwanisha ukubomba cila bushiku pantu nali umwaice kabili nali uwakosa sana. Ukwimba inyimbo sha bufumu nako kwalinkoseshe. Lelo, cila bushiku nalefuluka sana abena mwandi no mwana wandi.

Baletupeela ifya kulya ifinono sana, lelo bankashi bonse twaleshako umukate cila bushiku pa kutila tukaliile capamo pa Mulungu, nga twakumana ku kulanshanya ifya mu Baibolo. Tatwakwete impapulo ishilanda pali Baibolo, lelo nalekutika sana kuli bankashi bacikoloci abena Germany abakosele sana mu kupepa ilyo balelanshanya ifya kwa Lesa. Twalisefeshe ne Cibukisho ca mfwa ya kwa Kristu.

Amacushi, Ukulanguluka, no Kukoseleshiwa

Limo baletweba ukubombako incito ya kutungilila abashilika aba Nazi. Apo tatwaleitumpa mu fya mapolitiki, bankashi bonse balikeene ukubombako, kabili na ine napashenye ukushipa kwabo. Ilyo twakeene, balitutanine ifya kulya pa nshiku ishingi kabili pa nshita ya kutwita amashina baletweba ukwiminina pa ma-awala ayengi. Inshita imo, mu nshita ya mpepo, batwisaliile mu cikuulwa pa nshiku 40 umwali umwatalala sana.

Fwe Nte sha kwa Yehova, ilingi line baletweba ukuti nga twasaina ifipepala fya kulanga ukuti natuleka ukuba ba Nte, tukafuma mu nkambi no kubwelelamo ku mwesu. Pa numa ya kwikala mu Ravensbrück ukucila pa mwaka umo, nalifuupwike sana. Apo nalefwaisha ukumona abalume bandi no mwana wandi, naile ku baletulonda, no kupoka formu iyalembelwepo ukuti nshili Musambi wa Baibolo, kabili nalisaine.

Ilyo bankashi baumfwile ifyo nacitile, bamo batampile ukunsengauka. Lelo ba Hedwig na ba Gertrud, bankashi babili abena German abakoloci, balinjitile no kunjeba ukuti balintemwa. Ilyo twalebomba bonse umwaleikala inkumba, cikuuku cikuuku banjebele ifyo cacindama ukuba na bucishinka kuli Yehova e lyo ne fyo tulanga ukuti twalimutemwa nga tatunenwike. Naleumfwa bwino sana pa fyo balya bankashi balensakamana kwati fye ni bamayo na pa cikuuku cabo.a Nalishibe ukuti ico nacitile tacaweme, kabili nalefwaya no kuti bafuute ifyo nasaine. Icungulo bushiku cimo, naebeleko nkashi umo ili ipange lyandi. Cilolo waleangalila inkambi afwile alyumfwile ifyo nalelanshanya na nkashi pantu ico cine cungulo, e co bamfumishe mu nkambi ukwabula ukwenekela no kuninikisha ishitima ilyaleya ku Netherlands. Umo pa baleangalila inkambi, uo na ino nshita njibukisha icinso cakwe, anjebele ati, “Ucili Bibelforscher (e kutila Umusambi wa Baibolo), kabili tawakaleke ukuba umusambi.” Nayaswike ukuti, “Ee, Yehova nga atemwa nkatwalilila.” Na lyo line, naletontonkanya ukuti, ‘Bushe kuti nacita shani pa kuti mfutishe ifyo nasaine?’

Ifyebo fimo ifyali pali formu ya kusaina pa kuleka ukuba Nte fyaleti: “Ndelapa ukuti nshakabale mba na kabili mu kabungwe ka Basambi ba Baibolo aka mu calo conse.” Nalishibe ifya kucita! Mu January 1943, ilyo nafikile fye ku ng’anda, natendeke ukushimikila na kabili. Nalishibe ukuti abalashi ba buteko bwa ciNazi nga bansanga na kabili ndeshimikila pa Bufumu bwa kwa Lesa, bakankanda icine cine.

Pa kulanga sana Yehova ukuti nalefwaisha ukuba umubomfi wakwe uwa cishinka, ine na balume bandi twatendeke ukupokelela abeleleta impapulo na bakangalila benda pa mwesu. Nalitemenwe icine cine pa kukwata ishuko na limbi ilya kulanga ifyo natemwa Yehova na bantu bakwe!

Pa fintu ifikalamba ifyacitika mu bumi bwandi, paba ne cacitike mu 1995 ilyo banjitile ukuyasangwa ku cibukisho mu Ravensbrück. Uku e ko nailemonana na bankashi abo twali nabo mu nkambi, abo nshabalile monana nabo pa myaka ukucila 50! Caliweme sana ukuba nabo kabili nshakalabe ifyo caweme ne fyo twakoseleshenye ukutwalilila ukulolela inshita ilyo abantu besu abafwa bonse bakabuuka.

[Icikope pe bula 12]

Mu 1995, twalimonene na kabili na bamunyinane abo nalekeleshe ukumona kale sana. Ine ndi uwa bubili ukufuma ku kuso, mu mutande wa kubalilapo