Muleumfwa Ishiwi Ilyaba mu Mutima Wenu

“Abena fyalo abashakwata amafunde [ya kwa Lesa] bacita ku cifyalilwa ifya mafunde.”—ABENA ROMA 2:14.

1, 2. (a) Finshi abantu abengi bacita pa mulandu wa kufwaya ukwafwa bambi? (b) Malyashi nshi aya mu Baibolo ayalanga ifyo bamo bayafwilishe bambi?

UMULUMENDO wa myaka 20 uwali pa citesheni ce shitima aponene mu nyanji lintu ubulwele bwa cipumputu bwamwikete. Ilyo umufyashi umo uwaikete abana bakwe amumwene, alibutukileko. Aimishe umulumendo no kumulambalika mu mbali ya nyanji kabili alimwikatilile mpaka ishitima lyapita. Bamo kuti balumbilisha sana uyu mwaume wapuswishe umulumendo, lelo ena atile: “Umuntu onse afwile ukucita icalungama. Ico namwafwilile ni co nalyumfwile uluse. Te kutila nalefwaya ukupanga ishina nelyo ukulumbuka.”

² Nalimo na imwe mwalishibapo bamo abaibikile mu kapoosa mweo pa kwafwilisha bambi. Lintu kwali Inkondo ya Calo iya Bubili, abengi baliibikile mu kapoosa mweo ilyo balefisa abantu abo bashaishibe pa kuti fye babapusushe. Ibukisheni ne cacitike lintu umutumwa Paulo na bambi 275 babundile pa cishi ca Melita, mupepi na ku Sicily. Aba pali cilya cishi bali ne “cikuuku icikalamba ica buntu” ica kuti bayafwilishe abantu abo bashaishibe. (Imilimo 27:27–28:2) Ibukisheni no mukashana umwina Israele, nangu cingati ena taibikile mu kapoosa mweo, na o alyumfwilile uluse umwina Ashuri wamusendele muli bunkole uwalelwala! (2 Ishamfumu 5:1-4) Kabili tontonkanyeni na pa cilangililo Yesu alandile icaishibikwa sana, ica mwina Samaria. Shimapepo no mwina Lebi tabayafwile umuYuda munabo uo ifipondo fyapumine no kumusha impondo, lelo umwina Samaria ena alimwafwilishe. Pa myaka iingi nga nshi, ici cilangililo califika abantu balekanalekana pa mutima.—Luka 10:29-37.

3, 4. Bushe ifi abantu abengi baibika mu kapoosa mweo pa kwafwilisha bambi fitweba cinshi pa cisambilisho ca kusanguka?

³ Ca cine, tuleikala mu ‘nshita ishayafya.’ Abantu abengi “bakali” kabili ‘tabatemwa ubusuma.’ (2 Timote 3:1-3) Na lyo line, bushe tatumona uko abantu bacitila bambi ifisuma, ifyo limbi na ifwe twamwenamo? Abantu abengi balitemwa ukwafwilisha bambi ica kuti balaibika na mu kapoosa mweo. Ici calenga bamo balesosa ukuti e fyo abantu baba fye.

⁴ Mu fyalo fye fyonse mwaliba abantu abaitemenwa ukwafwilisha bambi kabili bamo balaibika fye na mu kapoosa mweo. Ici cilanga ukuti icisambilisho ca kuti abantu basangwike fye ca bufi. Francis S. Collins, uwasambilila sana pa mfyalo, e wali umukalamba wa kabungwe ka ku United States akasangile ifyo DNA ya muntu ibomba. Collins atile: “Abatila abantu basangwike fye balifilwa ukulondolola icilenga abantu ukulaitemenwa ukwafwilisha bambi. . . . Abantu nga basangwike ukufuma ku nama, imfyalo shabo nga shatwalilila ukuba fye cimo cine ica kuti nga tabaitemenwa no kwafwilisha bambi.” Na kabili atile: “Abantu bamo balaitemenwa ukwafwilisha abantu bambi abo bashaishiba nangu panono, pamo nga aba ku calo cimbi, mu lupwa lumbi, aba mutundu umbi, nelyo fye abo bashipepa nabo. . . . Icisambilisho ca kusanguka ica kwa Darwin te kuti cilondolole umulandu abantu babela ifi.”

“Kampingu”

5. Cinshi abantu bakwata ilingi line icimonekela mu fyo bacita?

⁵ Dokota Collins alandile pa cintu cimo icilenga tuleitemenwa ukwafwilisha bambi, atile: “Kampingu ilatulenga ukwafwilisha bambi na lintu tushilemwenamo nangu fimo.”a Filya dokota Collins alandile pali “kampingu” fitwibukisha icishinka umutumwa Paulo alandile ilyo atile: “Lyonse ilyo abena fyalo abashakwata amafunde bacita ku cifyalilwa ifya mu mafunde, aba bantu, nangu tabakwata amafunde, baba e mafunde abene. Aba bene e balango kuti ifyaba mu mafunde fyalembwa mu mitima yabo, ilyo kampingu wabo aleshimika ubunte pamo na bo, kabili mu matontonkanyo yabo abene, balepeelwa umulandu nelyo fye ukulungamikwa.”—Abena Roma 2:14, 15.

6. Mulandu nshi abantu bonse bakalubulwila kuli Kabumba?

⁶ Muli kalata Paulo alembeele abena Roma, atile abantu bakalubulula kuli Lesa pantu ifyo abumba filanga ukuti e ko aba kabili filalanga ne mibele yakwe. Ifi fine e fyo caba “ukutula fye pa kubumbwa kwa pano calo.” (Abena Roma 1:18-20; Amalumbo 19:1-4) Lelo, abengi balisuula Kabumba wabo kabili batwalilila ukulacita ifyabipa. Nomba Lesa afwaya abantu beshibe amafunde yakwe ayalungama no kuleka ukucita ifyabipa. (Abena Roma 1:22–2:6) Nga baYuda bena tabakwete no mwa kulesesha pantu Lesa alibapeele Amafunde ukupitila muli Mose. Lelo nangu fye bantu abashakwete “ifyebo fyashila ifya kwa Lesa” balingile ukwishiba ukuti Lesa eko aba.—Abena Roma 2:8-13; 3:2.

7, 8. Bushe ukufwaya ukuba no mulinganya kwaseeka shani, kabili ici cilanga cinshi?

⁷ Ico abantu bonse balingile ukusuminina ukuti Lesa eko aba no kulacita ifyo afwaya mulandu wa kuti balikwata kampingu. Icilanga ukuti twalikwata kampingu ni filya bonse tufwaya umulinganya. Taleni tontonkanyeni pali ici: Elenganyeni ukuti abaice bali mu mulongo balelolela ukupeluka pa cimpeelwa. E lyo umunabo abacilila no kutantama pa ntanshi. Abengi abatanteme balamweba ati, ‘Witucilila, kabiye ku numa!’ Nomba yipusheni amuti, ‘Mulandu nshi na baice nabo bafwaila umulinganya?’ Ni co balikwata kampingu. Paulo alembele ukuti: “Lyonse ilyo abena fyalo abashakwata amafunde bacita ku cifyalilwa ifya mu mafunde.” Tatile “limo,” kwati limbi cintu icicitika fye limo limo. Atile “lyonse ilyo,” nelyo “lyonse,” ukupilibula ukuti cilacitika lyonse fye. E kutila abantu “bacita ku cifyalilwa ifya mu mafunde,” ukupilibula ukuti kampingu ilalenga balecita ifintu kwati ni filya fine fye tubelenga mu Baibolo.

⁸ Abantu mu fyalo fye ifingi bacita ifintu kwati ni filya fine amafunde ya kwa Lesa yalanda. Profesa wa pa Cambridge universiti alembele ukuti amafunde ya bena Babiloni, abena Egupti, abaGriki, aba Aborijini ba ku Australia, na bena Amerika inkonko “yalilesha umutitikisha, ukwipaya, ukufutika no bufi. E lyo yalanda na pa kuba ne cikuuku ku bakalamba, ku baice, na ku balwele.” Dokota Collins na o alembele ukuti: “Cimoneka kwati ifyo abantu bonse mu calo bamona ukuti fyalilungama nelyo ukuti fyalilubana fyaba fye fimo fine.” Bushe ifi tafilemwibukishako amashiwi yaba pa Abena Roma 2:14?

Bushe Kampingu Yenu Ilamutungulula fye Bwino?

9. Bushe kampingu cinshi, kabili kuti yamwafwa shani ilyo mushilacita fimo?

⁹ Baibolo itila kampingu mutima wa mampalanya uulolekesha pa fyo mucita no kufibebeta bwino bwino. Caba kwati mu mutima wenu mwaliba ishiwi ilimweba ifyo mwacita nga fili fye bwino nelyo iyo. Paulo alandile pe shiwi lyali mu mutima wakwe ukuti: “Kampingu wandi ambela ubunte mu mupashi wa mushilo.” (Abena Roma 9:1) Ica kumwenako fye, ili shiwi kuti lyamucinkulako ilyo mushilapingulapo ukucita ifintu ifyo mushishibe nga fili bwino nelyo iyo. Kampingu yenu kuti yamwafwa ukubebeta ifyo mukacita ku ntanshi no kumweba ifyo mwingomfwa nga mwacitile ifyo fine.

10. Bushe ni lilali kampingu itucinkulako ilingi line?

¹⁰ Nomba ilingi line, kampingu yenu ilanda ninshi namucita kale fimo. Ilyo Davidi alebutuka Imfumu Shauli, alicitile icintu cimo icishalangile umucinshi ku mfumu iyo Lesa asalile. Ilyo acitile ici, “umutima wa kwa Davidi walikuntile.” (1 Samwele 24:1-5; Amalumbo 32:3, 5) Pali ili lembo tababomfya ishiwi lya kuti “kampingu”; na lyo line, icalecusha Davidi ni kampingu yakwe. Na ifwe bonse kampingu yalitucushapo. Ilyo twacitile fimo, twalyumfwile ububi, tatwatemenwe ifyo twacitile. Abantu bamo abashalipile imisonko kampingu yabo yalibacushishe ica kuti pa numa balilelipila. Bambi nabo baliyebelela ku bena mwabo ukuti balicitile ubucende pantu kampingu yabo yalebacusha. (AbaHebere 13:4) E ico, umuntu nga akonka ifyo kampingu yakwe ilemweba, alomfwa bwino kabili alaba ne nsansa.

11. Mulandu nshi limo cabipila ukulatungululwa fye na kampingu yenu? Langilileni.

¹¹ Nomba bushe tufwile ukulatungululwa fye na kampingu? Kwena caliba fye bwino ukumfwa ku fyo kampingu iletweba, lelo limo kuti yatulufya. Ca cine, ishiwi lya ‘buntu bwesu ubwa mu kati’ kuti lyatulufya. (2 Abena Korinti 4:16) Tontonkanyeni pali ici ca kumwenako. Baibolo ilanda pali Stefani, umusambi wa kwa Kristu uwaipeeleshe nga nshi, ukuti ‘aliswilemo ukusenamina na maka.’ AbaYuda bamo bafumishe Stefani ku nse ya Yerusalemu kabili balimupoolele amabwe mpaka afwa. Sauli (uwaishileba umutumwa Paulo) aiminine mupepi kabili “alesuminishako ukwipaya” Stefani. Cimoneka kwati balya baYuda balishininkishe ukuti ifyo balecita fyali fye bwino ica kuti na kampingu yabo tayalebacusha. Na Sauli wine kampingu tayalemucusha pantu pa numa ya kwipaya Stefani atwalilile ‘ukutusaila icintiinya no kupangila ukwipaya abasambi ba kwa Shikulu.’ Ici cilelanga fye ukuti kampingu yakwe tayalemutungulula bwino.—Imilimo 6:8; 7:57–8:1; 9:1.

12. Cinshi nalimo icingalenga kampingu yesu ukukanatutungulula bwino?

¹² Cinshi calengele kampingu ya kwa Sauli ukukanamutungulula bwino? Cimo icalengele bantu alesangwa nabo. Natulangilile: Fwe bengi limbi twalilandapo no muntu pa foni uo ishiwi lyaleumfwika fye kwati lya bawishi. Nalimo ishiwi lya uyo muntu lyapalana fye ne lya bawishi, e lyo limbi kuti akonkelesha fye imilandile ya bawishi. Ifi fine e fyo cali na kuli Sauli, nalimo icalengele kampingu ukukanamutungulula bwino ni co alesangwa sana na baYuda abapatile Yesu kabili abalesuusha ifyo alesambilisha. (Yohane 11:47-50; 18:14; Imilimo 5:27, 28, 33) Ifibusa fya kwa Sauli nalimo e fyalengele ukuti kampingu yakwe ilefilwa ukumutungulula bwino.

13. Bushe ificitika uko umuntu ekala kuti fyalenga kampingu yakwe ukuba shani?

¹³ Intambi nelyo incende twikalako na fyo kuti fyalenga kampingu ukukanatutungulula bwino, kwati fye ni filya fine incende umuntu ekalako ingamulenga ukulashimbula amashiwi nga filya fine aba kuli iyo ncende bayashimbula. (Mateo 26:73) Ifi e fyo cali ku bena Ashuri. Bali bantu ba bulwi, kabili ifyo balenga pa mabwe filanga ifyo balecusha abasha. (Nahumu 2:11, 12; 3:1) Abena Ninebe ba mu nshiku sha kwa Yona babalondolola ukuti tabaishibe “ukupaatululo kwa kulyo kwabo ku kwa kuso kwabo.” E kutila tabakwete amafunde ayalungama aya kubalenga ukwishiba ifyo Lesa amona ukuti fyalilungama ne fyo amona ukuti fyalibipa. Elenganyeni ukuti umuntu akulila mu Ninebe, bushe kampingu yakwe kuti yaba shani? (Yona 3:4, 5; 4:11) E fyo caba na lelo line, imibele ya bantu ku ncende umuntu ekala kuti yalenga kampingu yakwe ukulamweba ukucita ifintu ukulingana ne fyo bacita.

Ifyo Twingacita pa Kuti Kampingu Iletutungulula Bwino

14. Bushe kampingu yesu ilanga shani ukuti twapangwa mu cipasho ca kwa Lesa nge fyo Ukutendeka 1:27 kulanda?

¹⁴ Ilyo Yehova abumbile Adamu na Efa, ababumbile na kampingu, kabili na ifwe tufyalwa na kampingu umo wine. Ukutendeka 1:27 kutweba ukuti abantu babumbwa mu cipasho ca kwa Lesa. Ici tacilepilibula ukuti tumoneka nga filya fine Lesa aba, pantu Lesa mupashi lelo ifwe twakwata umubili wa munofu. Twabumbwa mu cipasho ca kwa Lesa mu mano ya kuti twalikwata imibele akwata, ukusanshako na kampingu iitweba ifyalungama ne fishalungama. Ici ciletulanga ukuti kuli cimo ico twingacita pa kuti kampingu iletutungulula bwino lyonse, e kutila tufwile ukusambilila sana pali Kabumba, no kupalama kuli wena.

15. Pa kuti tulenonkelamo mu kwishiba Shifwe, cinshi tufwile ukulacita?

¹⁵ Baibolo ilanda ukuti Yehova ni Shifwe pantu e watupeela umweo. (Esaya 64:8) Abena Kristu ba cishinka, nampo nga bakekala ku muulu nelyo mu paradaise pano isonde, kuti baita Lesa ukuti Shifwe. (Mateo 6:9) Tufwile ukulapalama kuli Shifwe lyonse no kusambilila amafunde yakwe ne fyo amona ifintu. (Yakobo 4:8) Abengi tabatemwa ukusambilila amafunde ya kwa Lesa. Baba nga baYuda abo Yesu aebele ukuti: “Tamwatala amuumfwa ishiwi lyakwe nelyo ukumona imimonekele yakwe; kabili tamwakwata icebo cakwe nakalya icaikala muli imwe.” (Yohane 5:37, 38) Ca cine, tatwaumfwapo ishiwi lya kwa Lesa, na lyo line, nga tulebelenga Icebo cakwe kuti twaishiba ifyo atontonkanya kabili kuti twaba nga ena no kulaumfwa nga filya fine omfwa.

16. Bushe ilyashi lya kwa Yosefe lilanga shani ukuti calicindama sana ukukansha kampingu yesu no kulaumfwila ifyo iletweba?

¹⁶ Ifyacitile Yosefe ilyo alebomba mu ng’anda ya kwa Potifari filanga ukuti nga tulebelenga Icebo ca kwa Lesa kuti twaishiba ifyo atontonkanya kabili kuti twaba nga ena no kulaumfwa nga filya fine omfwa. Muka Potifari alepatikisha Yosefe ukuti asendame nankwe. Nangu cingati Yosefe aliko ninshi ibuuku lya mu Baibolo nangu limo talilalembwa, kabili ninshi na Mose tabalamupeela Amafunde Ikumi, alikeene, atile: “Nga kanshi ningacita shani ububi ubu bukulu, no kubembukila Lesa?” (Ukutendeka 39:9) Ico akaanine te kutila alefwaya ukusekesha balupwa lwakwe pantu bena baleikala ukutali nga nshi. Ico akaanine ni co alefwaya ukuteemuna Lesa. Yosefe alishibe ifunde lya kwa Lesa ililanda pa cupo, ilya kuti umwaume alingile ukuupa fye umwanakashi umo, kabili aba babili baba “umubili umo.” Kabili afwile alishibe ifyo Abimeleke aumfwile ilyo aishibe ukuti Rebeka alikwete umulume, alimwene ukuti teti ciwame ukumubuula ukuba umukashi wakwe kabili acite fyo, nga aliletelele abantu bakwe. Na kabushe, Yehova alitemenwe filya Abimeleke ashabuulile Rebeka, kabili ici calangile ukuti alipata ubucende. Apo Yosefe alishibe aya malyashi yonse, nalimo e mulandu wine kampingu yakwe yamuleseshe ukucita ubulalelale.—Ukutendeka 2:24; 12:17-19; 20:1-18; 26:7-14.

17. Mulandu nshi ifwe twingapashanishisha Lesa bwino sana ukucila Yosefe?

¹⁷ Ifwe kuti twapashanya Lesa bwino sana pantu twalikwata Baibolo umo tusambilila ifyo Shifwe atontonkanya pa fintu ne fyo omfwa, ukusanshako fye ne fyo asuminisha ne fyo akaanya. Nga twaishiba sana Amalembo, e lyo tukapalama nga nshi kuli Lesa kabili tukalamupashanya. Nga twacita ifyo, kampingu yesu ikalatweba ukulacita ifintu ukulingana ne fyo Shifwe afwaya.—Abena Efese 5:1-5.

18. Te mulandu ne fyatucitikile kale, kuti twacita shani pa kuti kampingu yesu iletutungulula bwino?

¹⁸ Nge fyo tulandilepo, incende twikalako na bantu tusangwa nabo kuti fyalenga kampingu yesu ukukanatutungulula bwino. Limbi na ifwe twalecita ifintu ukulingana ne fyo balupwa lwesu batontonkanya no kucita, kabili limbi twalecita ifintu ukulingana ne ficitika ku ncende twakulile. Kanshi kampingu yesu nalimo tayaletutungulula bwino pantu yaletweba ukucita ifintu ukulingana ne fyo abo twalesangwa nabo baletontonkanya. Kwena, ifyacitika fyalicitika kale, tapali ifyo twingacitapo; lelo, kuti twapingulapo ukusala ifibusa ifisuma na bantu abo twingalasangwa nabo abengalenga kampingu yesu ukulatutungulula bwino. Icacindama kulasangwa na Bena Kristu abacincila, abaesha na maka pa myaka iingi ukulapashanya Shibo wa ku muulu. Pa kuti tulesangwa lyonse na bamunyinefwe abengalenga twaba na kampingu musuma, tulingile ukulasangwa ku kulongana e lyo no kulabishanya nabo pa ntanshi na pa numa ya kulongana. Nga tulesangwa nabo, kuti twamona ifyo bacita ifintu ukulingana ne fyo Baibolo yalanda, ukusanshako fye ne fyo bangufyanya ukucita ifibeba kampingu yabo iyo basambilisha amafunde ya kwa Lesa ne fyo amona ifintu. Mu kuya kwa nshita, ici kuti calenga kampingu yesu ukulatutungulula ukulingana ne fishinte fya mu Baibolo, e kutila kuti tulepashanya sana Lesa. Nga ca kuti twasambilisha kampingu yesu ifishinte fya mu Baibolo no kulapashanya imibele isuma iya Bena Kristu banensu, lyena yakulatutungulula bwino kabili twakulacetekela ne fyo yakulatweba.—Esaya 30:21.

19. Finshi fimbi ifyo tufwile ukwishiba pali kampingu?

¹⁹ Na lyo line, bamo cilabafya ukumfwila kampingu yabo. Mu cipande cikonkelepo tukalanda pa fyo Abena Kristu bamo bapitamo. Nga twabebeta ifyo fintu, tukeshiba bwino ifyo kampingu ibomba, umulandu bakampingu bapusanina, ne fyo tufwile ukucita pa kuti tuleumfwila sana ifyo iletweba.—AbaHebere 6:11, 12.

[Futunoti]

Ukumfwila Kampingu Yenu

“Ifintu fyonse fyalisanguluka ku bantu abasanguluka. Lelo ku bakowela kabili ababulwe citetekelo takwaba nangu cimo icasanguluka.”—TITO 1:15.

1. Finshi filanga ukuti Paulo alibikile amano ku filonganino fya ku Krete?

ILYO umutumwa Paulo abwelele pa lwendo lwa bumishonari ulwalenga butatu, balimwikete kabili mu kulekelesha bamutwele ku Roma, uko bamukakile pa myaka ibili. Bushe cinshi acitile ilyo afumine mu cifungo? Inshita imo, aile na Tito ku cishi ca Krete, lyena pa numa amulembeele kalata umo atile: ‘Nakushile mu Krete, ukuti ulungike ifyakolobana no kusonta abakalamba.’ (Tito 1:5) Pa kucita ifyo Paulo amwebele, Tito ali no kulabomba na bantu abakwete bakampingu abakowela.

2. Bwafya nshi ubo Tito bamwebele ukupwisha pa cishi ca Krete?

² Paulo aebele Tito imilingo ya bakangalila ba mu cilonganino kabili amwebele no kuti mu Krete mwali “abengi abashinakila abasabaila fye, kabili ababeleleka amatontonkanyo.” Aba bantu ‘balewisha amayanda yonse pa kusambilishe fyo bashifwile ukusambilisha.’ Tito ali no ‘kubebaula.’ (Tito 1:10-14; 1 Timote 4:7) Paulo atile amatontonkanyo yabo na bakampingu fyali ‘ifyakowela.’ Abomfeshe ishiwi “ukukowela” ukulosha kuli filya ciba nga inki yaponena pa ca kufwala icabuuta. (Tito 1:15) Bamo pali balya baume bafwile bali baYuda pantu ‘bakakatile ku kusembululwa.’ Pali ino nshita takwaba abonaula ifilonganino abatila Abena Kristu bonse bafwile ukusembululwa; lelo kuti twasambililako ifingi pali kampingu nga twabelenga ifyo Paulo afundile Tito.

Abantu Abaali na Kampingu Iyakowela

3. Fyebo nshi filanda pali kampingu ifyo Paulo alembele Tito?

³ Moneni ifyebo Paulo asosele ilyo alandile pali kampingu. Atile: “Ifintu fyonse fyalisanguluka ku bantu abasanguluka. Lelo ku bakowela kabili ababulwe citetekelo takwaba nangu cimo icasanguluka, lelo fyonse amatontonkanyo yabo na bakampingu wabo fyalikowela. Basosa pa mbilibili abati baishiba Lesa, lelo ku milimo yabo bamukaana.” Ici cilelanga fye ukuti bamo pali ilya nshita balekabila ukwalula imibele yabo pa kuti babe “abatuntulu mu citetekelo.” (Tito 1:13, 15, 16) Bakampingu babo balefilwa ukulekanya icasanguluka ne cishasanguluka.

4, 5. Bwafya nshi bamo mu cilonganino bakwete, kabili ici calengele bakampingu babo ukuba shani?

⁴ Imyaka ukucila pali 10 ilyo Paulo ashilalemba ifi fyebo, ninshi ibumba litungulula ilya Bena Kristu lyalilandapo kale ukutila umuntu talekabila ukusembululwa pa kuti alepepa Lesa wa cine, kabili balitumine na makalata mu filonganino fyonse. (Imilimo 15:1, 2, 19-29) Na lyo line, bamo mu Krete ‘bakakatile ku kusembululwa.’ Balekaana pa cintubwingi ifyo ibumba litungulula lyasosele, kabili ‘balesambilisha ifyo bashifwile ukusambilisha.’ (Tito 1:10, 11) Apo balilubile mu fyo baletontonkanya, nalimo balefwaya abantu bonse balekonka ifyo Amafunde ya kwa Mose yalandile pa fya kulya na pa fyo balecita pa kuba uwasanguluka. Nalimo balilundileko na fimbi ku fyo Amafunde ya kwa Mose yalandile, kwati ni filya fine bashibo balecita mu nshiku sha kwa Yesu, kabili balekonka ne milumbe ya baYuda na mafunde ya bantunse.—Marko 7:2, 3, 5, 15; 1 Timote 4:3.

⁵ Ifyo baletontonkanya fyalengele kampingu yabo ukonaika, e kutila tabalepingula bwino ifya kucita. Paulo alembele ukuti: “Ku bakowela kabili ababulwe citetekelo takwaba nangu cimo icasanguluka.” Kampingu yabo yalyonaike ica kuti tayalebatungulula bwino nelyo ukubacinkulako nga nabalufyanya. Na kabili, balepingula Abena Kristu banabo pa fintu ifishalebakuma, ifintu ifyo Abena Kristu bengapingulapo mu nshila shalekanalekana. Kanshi abena Krete balemona ifyalungama ifyo bamo balesalapo ukucita kwati tafyalungama. (Abena Roma 14:17; Abena Kolose 2:16) Nangu cingati baletila balishibe Lesa, ifyo balecita fyalelanga ukuti tabamwishibe.—Tito 1:16.

“Fyalisanguluka ku Bantu Abasanguluka”

6. Misango nshi ibili iya bantu iyo Paulo alandilepo?

⁶ Bushe kuti twanonkelamo shani muli ifi fyebo Paulo alembeele Tito? Moneni ifyo Paulo acilenye ifintu muli aya mashiwi yatila: “Ifintu fyonse fyalisanguluka ku bantu abasanguluka. Lelo ku bakowela kabili ababulwe citetekelo takwaba nangu cimo icasanguluka, lelo fyonse amatontonkanyo yabo na bakampingu wabo fyalikowela.” (Tito 1:15) Paulo talepilibula ukuti Umwina Kristu wa mibele isuma kuti acita fyonse ifyo alefwaya pantu fyonse fye fyalisanguluka kuli ena. Twalishininkisha ifi pantu muli kalata imbi, Paulo alilondolwele bwino bwino ukuti abacita ubulalelale, abapepa utulubi, abapupa imipashi, na bacita ifintu fimbi ifyabipa “tabakapyane ubufumu bwa kwa Lesa.” (Abena Galatia 5:19-21) Kanshi kuti twatila Paulo alelanda pa misango ibili iya bantu, e kutila ababa ne mibele iisuma kabili ifibusa fya kwa Lesa e lyo na bakwate mibele yabipa abashili ifibusa fya kwa Lesa.

7. Cinshi ilembo lya AbaHebere 13:4 lyakaanya, kabili cipusho nshi bamo bengepusha?

⁷ Umwina Kristu talingile fye ukukanacita ifintu ifyo Baibolo yakaanya mu kulungatika, lelo kwaliba na fimo ifyo Baibolo ishalandapo mu kulungatika ifyo Abena Kristu bashilingile ukucita. Ica kumwenako fye, tontonkanyeni pali uku kufunda kutila: “Icupo cibe ica mucinshi kuli bonse, no busanshi bwa cupo bube ubushakowela, pantu aba bulalelale na bacende Lesa akabapingula.” (AbaHebere 13:4) Na bashili Bena Kristu nangu fye bantu abashaishiba nangu cimo pali Baibolo kuti bamona ukuti ili lembo lyalikaanya ubucende. Muli ili lembo na malembo yambi aya mu Baibolo Lesa alikaanya abaupa nelyo ukuupwa ukuulungana na bashili bena mwabo. Bushe cilolele mu kutila kuti caba fye bwino ku bantu babili abashaupana ukulafyompana ifya mfwalo? Abalumendo na bakashana abengi batila ukufyompana ifya mfwalo takwabipa pantu te bulalelale. Bushe Umwina Kristu kuti atila ukufyompana ifya mfwalo kwalisanguluka?

8. Bushe Abena Kristu bapusanako shani ne fyo abantu abengi mu calo fye conse batontonkanya pa kufyompa ifya mfwalo fya muntu umbi?

⁸ Pa AbaHebere 13:4 na pali 1 Abena Korinti 6:9 palanda ukuti Lesa alikaanya ubucende no bulalelale (mu ciGriki, por·neiʹa). Bushe finshi ubulalelale busanshamo? Ishiwi lya ciGriki ilyo bapilibula ukuti ubulalelale lipilibula ukubomfya ifya mfwalo mu cifyalilwa nelyo mu nshila ishili iya cifyalilwa mu musango wabipa. Lisanshamo ne misango yonse iya bulalelale no muntu uo mushaupana nankwe ukulingana na Malembo. Kanshi no kufyompa ifya mfwalo fya muntu umbi nako kwine bulalelale nangu cingati abalumendo na bakashana abengi mu calo fye conse babeba ukuti ici cimusango caliba fye bwino. Abena Kristu ba cine tabatontonkanya nelyo ukucita ifintu nge ficita “abasabaila fye, kabili ababeleleka amatontonkanyo.” (Tito 1:10) Bakonka amafunde yalungama ayaba mu Malembo ya Mushilo. Tabamona ukuti ukufyompa ifya mfwalo fya muntu umbi kwaliba fye bwino, lelo balishiba ukuti ukulingana na Malembo ici cimusango bulalelale, por·neiʹa, kabili balakansha bakampingu babo ukukaana ici cimusango.a—Imilimo 21:25; 1 Abena Korinti 6:18; Abena Efese 5:3.

Apo Bakampingu Balipusana, ne fyo Abantu Basalapo Ukucita Filapusana

9. Nga ca kuti “ifintu fyonse fyalisanguluka,” finshi kampingu icita?

⁹ Nomba ni mwi Paulo aloseshe ilyo atile “ifintu fyonse fyalisanguluka ku bantu abasanguluka”? Paulo alelanda pa Bena Kristu abasambilisha kampingu yabo amafunde ya kwa Lesa ayaba mu Cebo cakwe icapuutwamo. Aba Bena Kristu balishiba ukuti abasumina banabo kuti bapingulapo ukucita ifyalekanalekana pa fintu ifyo Lesa ashakaanya mu kulungatika. Kanshi tabapingula abanabo, lelo bamona ifyo Lesa ashakaanya ukuti “fyalisanguluka.” Tabenekela bonse ukutontonkanya nge fyo bena batontonkanya pa fintu ifyo Baibolo ishalandapo mu kulungatika. Lekeni tulangilile.

10. Bwesho nshi Umwina Kristu engakwata ilyo kwaba ubwinga (nelyo icililo)?

¹⁰ Kwaliba indupwa ishingi umo abakashi nelyo abalume batendeka ukulongana ilyo abena mwabo bena tabalongana. (1 Petro 3:1; 4:3) Ici kuti calenga kwaba amesho ayengi, nalimo lintu kwaba ubwinga nelyo icililo ca kwa lupwa. Elenganyeni ifyo cingaba ku Mwina Kristu uo abalume bapepa kumbi. Tutile lupwa wa balume aleupa nelyo ukuupwa, e lyo ubwinga bukabela mu calici. (Nelyo lupwa wa balume, nalimo abafyashi, nabafwa, e lyo bakatwala icililo mu calici.) Aba babili bafwile ukusangwako, kabili umulume alefwaya ukuti akaye ku calici no mukashi wakwe. Bushe kampingu yakwe ikamusuminisha ukuyako? Bushe akacita shani? Lekeni tulande pa fintu fibili ifingacitika.

11. Londololeni ifyo Umwina Kristu engatontonkanya nga kuti aya ku bwinga ubukabela mu calici nelyo iyo, kabili cinshi engapingulapo ukucita?

¹¹ Tutile baLoisi batontonkanya sana pe funde lya mu Baibolo ilitila, ‘Fumeni muli Babiloni Mukalamba,’ e kutila ukupepa kwa bufi ukwa mu calo conse. (Ukusokolola 18:2, 4) Kale baLoisi balepepa kwi calici line ukukabela ubwinga kabili balishiba ificitika nga kuli ubwinga ukuti bonse abasangilweko bafwile ukupepako, ukwimbako inyimbo, no kucita ifyo bonse balecita. Lelo baLoisi bena tabalefwaya ukucitako ifyo, kabili tabalefwaya fye no kuyako pantu limbi kuti bayacita ifyo Lesa akaanya. BaLoisi balicindika abalume babo kabili balefwaya ukubanakila pantu ukulingana na Malembo abalume e mutwe wabo; lelo, tabalefwaya ukupula mu fishinte fya mu Baibolo. (Imilimo 5:29) E ico, mucinshi mucinshi baeba abalume ukuti nga balefwaya ukusangwako kuti baya, lelo bena tabakayeko. Limbi kuti balondolola ukutila nga basangwako e lyo bakaana ukucitako ifyo bonse balecita, kuti baseebanya abalume babo, kanshi cawama ukukanayako. Ukukanayako kwalenga baLoisi ukushala na kampingu yasanguluka.

12. Bushe finshi Umwina Kristu umbi engatontonkanya no kucita ilyo bamwita ku bwinga ubukabela mu calici?

¹² BaRuti nabo bali no bwesho bumo bwine. Balicindika abalume babo, ba cishinka kuli Lesa, kabili balomfwila ifyo kampingu iyakanshiwa na Baibolo ibeba. Ilyo batontonkanya pa fishinka ifyo na baLoisi batontonkenyepo, baRuti bapepa kuli Yehova no kubelenga icipande ca “Amepusho Ukufuma ku Babelenga” ica mu Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa May 15, 2002. Baibukisha ukuti abaHebere batatu balisumine ukuya uko abantu balepepa icilubi, lelo balitwalilile aba cishinka kuli Lesa pantu tabapepeleko icilubi. (Daniele 3:15-18) Basumina ukuti bakaya na balume ku calici lelo bakaana ukuti tabakaciteko ifyo bonse bakalacita, kabili na kampingu yabasuminisha. Mucinshi mucinshi balondolwela abalume babo bwino bwino ifyo kampingu yabo ikabasuminisha ukucita ne fyo ikabakaanya. BaRuti balesubila ukuti abalume babo bakamona ubupusano bwaba pa kupepa kwa cine no kwa bufi.—Imilimo 24:16.

13. Mulandu nshi tushilingile ukupapila ifi Abena Kristu babili bapingwilepo ukucita ifyapusana?

¹³ Bushe ifi Abena Kristu babili bapingwilepo ukucita ifyapusana filelanga ukuti umuntu kuti acita fye ifili fyonse ifyo alefwaya nelyo ukuti umo pali aba ali na kampingu iishakanshiwa na Baibolo? Awe nakalya. Pa mulandu wa kuti uku ku calici eko baLoisi balepepa kale, balishiba inyimbo na fyonse ificitika kabili bailuka ukuti nga basangwako kuti bacitako ifyo baishiba ukuti fyalilubana. Na kabili ukwibukisha ifyalecitika ku calici uko baleya pamo na balume nalimo e kulengele ukuti bakaane ukuyasangwako. Kanshi nabashininkisha ukuti ukukanayako e kuli bwino kuli bena.

14. Finshi ifyo Abena Kristu bafwile ukulaibukisha pa fyo umuntu engaisalila umwine?

¹⁴ Bushe ninshi ifyo baRuti bapingwilepo ukucita nafilubana? Te kuti tupingule nga nafilubana nelyo iyo. Kabili tatukwete insambu sha kubapingula nelyo ukubaseka pa fyo basalilepo ukusangwa ku calici nangu cingati tabalecitako ifyo bonse balecita. Tufwile ukulaibukisha ukufunda kwa kwa Paulo ukulanda pa fyo abantu balingile ukuisalila ifyo bengalya ne fyo bashingalya. Paulo atile: “Uulya esuula uushilya, kabili uushilya epingula uulya . . . Ni kuli shikulu wakwe wine eminina atemwa ukuwa. Cine cine, akalengwa ukwiminina, pantu Yehova kuti amulenga ukwiminina.” (Abena Roma 14:3, 4) Icishinka ca kuti takwaba Umwina Kristu uuli onse uwingeba umunankwe ukukanacita ifyo kampingu yakanshiwa na Baibolo ilemweba, pantu ukucite fyo kuti kwaba kwati tulekaana ukumfwa ku muntu uuletweba ifya kucita pa kuti tupusuke ilyo tuli mu busanso.

15. Mulandu nshi tulingile ukutontonkanishisha sana pali kampingu ya bambi na pa fyo bengomfwa ilyo tulepingulapo ukucita fimo?

¹⁵ Nomba bonse babili, baLoisi na baRuti, bafwile ukutontonkanya pa fintu na fimbi. Ilyo balepingulapo ukucita fimo bafwile ukutontonkanya na pa fyo fikakuma bambi. Umutumwa Paulo atufunda ukuti: “Ici e co mupingule, ica kukanabikila munyinenwe ica kupunwisha nangu ica kuipuntulako.” (Abena Roma 14:13) BaLoisi nalimo balishiba ukuti ifya musango yu fyalipunwishapo bambi mu cilonganino nelyo mu lupwa, kabili balishiba no kuti ifyo bacita kuti fyakuma sana abana babo. E lyo baRuti nabo limbi balishiba ukuti ifya musango yu tafyapunwishapo uuli onse mu cilonganino nelyo mu bwikashi. Aba banakashi babili, ukubikako fye na ifwe bonse, tulingile ukwishiba ukuti kampingu iyakanshiwa na Baibolo ilalenga umuntu ukutontonkanya na pa fyo bambi bengomfwa nga acita fimo. Yesu atile: “Onse uwapunwisha umo pali aba abanono abantetekela, camuwamina ukuti akulikwe mu mukoshi icimpelo nga cilya cipindululwa ku mpunda, no kwibishiwa muli bemba uwapabuka.” (Mateo 18:6) Nga ca kuti ifyo umuntu alefwaya ukucita kuti fyapunwisha bambi e lyo atwalilila fye ukucita ifyo fine, mu kuya kwa nshita kampingu yakwe kuti yakowela, nge fyo cali ku Bena Kristu ba ku Krete.

16. Bushe kuti twaenekela Umwina Kristu ukuba shani nga papita inshita?

¹⁶ Umwina Kristu onse afwile ukutwalilila ukulakosha bucibusa bwakwe na Lesa, kwati fye ni filya fine afwile no kutwalilila ukulasambilila ifya kulaumfwila ifyo kampingu yakwe ilemweba. Lekeni tulande pali baMarko ababatishiwe fye nomba line. Kampingu yabo yabeba ukuleka ukulacita ifyo amalembo yakaanya ifyo balecita kale, nalimo ifilesanshamo ukupepa ifilubi nelyo ukulya umulopa. (Imilimo 21:25) Na kuba, balileka no kucita ifintu ifimoneka kwati fyalipalako ne fyo Lesa alesha. Nomba balapapa umulandu bamo bakaanina ukucitako ifintu fimo ifyo bena bamona ukuti fisuma fye, pamo nga fimo ifyo batambisha pa TV.

17. Langilileni ifyo ukupita kwa nshita no kukosha bucibusa na Lesa fingakuma kampingu ya Mwina Kristu ne fyo apingulapo ukucita.

¹⁷ Mu kuya kwa nshita, baMarko baishiba bwino Lesa no kupalama nga nshi kuli ena. (Abena Kolose 1:9, 10) Bushe ukwishiba bwino Lesa kwalenga baMarko ukuba shani? Kampingu yabo yakanshiwa nga nshi. Nomba baMarko baleumfwila sana kampingu yabo kabili baletontonkanya na pa fishinte fya mu Baibolo pa kucita ifintu. Na kuba, nabeshiba ukuti ifintu fimo ifimoneka kwati nafipalana ne fyo Lesa alesha ifyo balekaana ukucita fyaliba fye bwino. Na kabili, ukwishiba bwino ifishinte fya mu Baibolo no kulaumfwila sana kampingu yabo iyakanshiwa kwalenga baMarko ukuleka ukulatamba amaprogramu ya pa TV ayo kale balemona kwati yaliba fye bwino. Ukwabula no kutwishika kampingu yabo naikanshiwa nga nshi.—Amalumbo 37:31.

18. Cinshi cilenga tuleba ne nsansa?

¹⁸ Mu filonganino ifingi mwaba Abena Kristu abalekanalekana. Bamo e lyo batendeke fye ukulongana. Nalimo kampingu yabo taibebapo icili conse ilyo balepingula fimo ifya kucita, lelo muli fimbi mwena ilabeba ifyo bengacita. Aba musango yo kuti bakabila inshita no kubafwa pa kuti basambilishe kampingu yabo amafunde ya kwa Yehova no kulakonka ifyo ilebeba ukucita. (Abena Efese 4:14, 15) Lelo, mu filonganino fimo fine mufwile mwaliba Abena Kristu abengi abaishiba sana ifyaba mu Cebo ca kwa Lesa, abakonka ifishinte fya mu Baibolo, kabili abakwata bakampingu abakanshiwa na Baibolo. Ala tulaba ne nsansa ukusangwa pamo na “bantu abasanguluka” abamona ukuti ifintu ifiteemuna Shikulu “fyalisanguluka” kabili fyaliba fye bwino ku bantu abapepa Lesa wa cine! (Abena Efese 5:10) E ico, ifwe bonse natube no buyo bwa kuba na kampingu yasanguluka no kuisungilila iyasanguluka pa kuti iletutungulula ukulingana no kwishiba kwine kwine no kuipeelesha kuli bukapepa.—Tito 1:1.

[Futunoti]