Ukwaluka Ukukalamba Sana Uko Namwene mu Korea

Abashimika ili lyashi ni ba Chong-il Park

“Iwe camwenso! Uletiina ukufwila mu nkondo. Ulebepekesha no kuti uli mwina Lesa pantu fye taulefwaya ukuya ku nkondo.” Aya e mashiwi yanjebele umukalamba wa kabungwe ka bashilika ako baleita ukuti Counter Intelligence Corps (CIC) ilyo naiminine mupepi na ena mu June 1953, nomba napapita ne myaka ukucila pali 55.

IFI fyacitike ilyo kwali inkondo ya bana calo mu Korea. Uwali umukalamba afumishe akafuti, kapisto, no kukabika pe tebulo lyakwe, ati no kuti, “Nalakwipaila pano pene ukucila ukuti ukayefwila mu nkondo. Tontonkanyapo na kabili!”

Nayaswike nati “ni filya fine namwebele, ninkaana.” Apo pene umukalamba wa bashilika aebele umushilika umbi ukuyapekanya apa kunjipaila.

Icalengele ukuti cibe fi ni co ilyo banjebele ukuti mbe umushilika nalikeene. Ilyo nalelolela icali no kukonkapo, naebele umukalamba wa bashilika ukuti ine nali-ipeela kale ku kubombela Lesa, kanshi te kuti cibe bwino ukutangalikwa. Lyena twabalile twaba fye tondolo ukwabula ukusoshanya. Umushilika batumine takokwele, alibwelele no kwisalanda ati napwisha ukupekanya.

Pali ilya nshita, abantu abengi abaleikala mu South Korea tabaishibe bwino Inte sha kwa Yehova, balepapa ico umuntu te kuti engilile ubushilika pa mulandu fye wa kupepa. Ilyo nshilati nondolole fimbi ifyancitikile, kanande icalengele ukuti njebe umukalamba wa bashilika ukuti nshakayeko ku nkondo.

Ifyo Naali Ukutula ku Bwaice

Nafyelwe mu October mu 1930, nine naali ibeli mu mwesu, kabili twaleikala mwi tauni ilyali mupepi no musumba wa Seoul, uwali e musumba ukalamba uwa mu Korea. Bashikulu balekonka ifisambilisho fya kwa Confucius, uwalesambilisha amano ya bantu, na ine wine balinsambilisheko. Balinkeenye ukuya ku sukulu, kanshi nshalesambilila mpaka fye ilyo bafwile, ninshi ndi ne myaka 10. Lyena, mu 1941, icalo ca Japan ne ca United States bailundile ku fyalo fimbi ifyalelwa mu Nkondo ya Calo iyalenga Bubili.

Apo Korea yaletekwa ne calo ca Japan, cina lucelo fwe bana be sukulu twalesangwa ku kulongana ukwa kucindika kateka wa bena Japan. Bamayosenge na bena mwabo baali ni Nte sha kwa Yehova kabili babakakiile mu cifungo ca mu Korea ilyo kwali Inkondo ya Calo iya Bubili pantu, ukulingana no kupepa kwabo balikeene ukubombako imilimo iyaletungilila inkondo. Abena Japan balecusha sana ba Nte ica kuti bamo balifwile, ukubikako fye na ba muka bamayosenge. Ilyo abena mwabo bafwile, bamayosenge bakukiile ku mwesu.

Icalo ca Korea calilubwike ku kutekwa no buteko bwa Japan mu 1945. Bamayosenge e lyo na ba Nte bambi abo bashakakile mu cifungo, e balengele ukuti mbike sana amano mu kusambilila Baibolo kabili mu 1947 nalibatishiwe ukuba Inte ya kwa Yehova. Mu August 1949, Don na Earlene Steele, abaali pali bamishonari abo babalilepo ukukansha mwi Sukulu lya Gileadi ebo babalilepo ukutuma ku Korea, kabili bafikilile mu Seoul. Ilyo papitile imyeshi iingiko bamishonari na bambi balishile ku Korea.

Pa 1 January, mu 1950, ine na bena Korea batatu twatampile ukubombako bupainiya, e fyo beta Inte sha kwa Yehova ababomba inshita iikalamba mu mulimo wa kushimikila. Ilyo Inkondo ya Bubili yapwile, ni fwe twali aba kubalilapo mu Korea ukuba bapainiya.

Ifyalecitika Ilyo Kwali Inkondo mu Korea

Tapakokwele, pa Mulungu, pa 25 June, mu 1950, inkondo yalibukile pa bena North Korea na bena South Korea. Pali ilya nshita, kwali fye icilonganino cimo ica Nte sha kwa Yehova mu Korea, umwali fye abantu 61, mu musumba wa Seoul. Abeminishi ba calo ca United States of America aba mu Korea baebele bamishonari bonse ukufuma mu calo pa kuti tabali mu bwafya. Ba Nte abengi na bo balifumine mu Seoul no kusalanganina mu ncende shimbi ishabela ku kapinda ka ku kulyo aka calo.

Nangu cali ifi, ubuteko bwa mu South Korea, bwakeenye abalumendo abalingile ukubomba ubushilika ukufuma mu Seoul. Mu kupumikisha fye, abashilika ba kabungwe ka mapolitiki aka Komyunisiti baingilile umusumba na Seoul yatampile ukutungululwa na bashilika ba Komyunisti. Nangu fye ni pali ilya ine nshita ilyo nabeleme mu kamuputule akanono pa myeshi itatu, naleshimikilako abantu pa Bufumu bwa kwa Lesa. Ica kumwenako fye, nalisangile kafundisha wa pa sukulu na o uwabeleme pa mulandu wa kutiina aba kabungwe ka mapolitiki. Atampile ukwikala na ine, kabili natendeke ukulasambilila nankwe Baibolo cila bushiku. Umuye nshiku alibatishiwe, aba ne Nte ya kwa Yehova.

Abalashi ba kabungwe ka mapolitiki aka ku North Korea basukile batusanga umo twabeleme. Twali-ilondolwele ukuti tuli basambi ba Baibolo kabili twalibebele ifyo Baibolo isambilisha pa Bufumu bwa kwa Lesa. Icatupapwishe ca kuti, tabatwikeete lelo balitemenwe ukumfwa ifyo Baibolo isambilisha. Na kuba, bamo pali aba balishile imiku iingi uko twaleikala kabili balefwaya ukumfwilapo na fimbi pa fyo Baibolo ilanda pa Bufumu bwa kwa Lesa. Ici icacitike calengele ukuti icitetekelo cesu cikose pa fyo Yehova acingilila abantu bakwe.

Ilyo abashilika ba kabungwe ka United Nations batampile ukutungulula Seoul, abalashi balinsuminishe ukuya ku musumba wa Taegu mu March 1951. Ilyo naali kulya naleshimikila pamo na ba Nte banandi pa myeshi iingi. Lyena, mu November 1951, ninshi inkondo tailapwa, Don Steele alibwelele mu Korea.

Nalimwafwileko ukupekanya cipya cipya umulimo wesu uwa kushimikila. Ulupungu lwa kwa Kalinda, pamo pene na Ubutumikishi Bwesu Ubwa Bufumu, umwalesangwa ifyebo ifyaleafwa ba Nte pa fya kushimikila, fyali no kupilibulwa mu ciKorea, ukufitaipa no kufikopolwela pa mapepala ayengi. Ifi fyebo fyaletumwa ku filonganino, ifyali mu matauni ayengi. Limo limo twaleba pamo na Don pa kutandalila ifilonganino ku kukoselesha bamunyinefwe.

Mu January 1953, nalitemenwe sana pa kupokelela kalata umo banjebele ukuyasangwa kwi sukulu lya kukansha aba kuba bamishonari ilya Gileadi mu New York. Nomba ilyo ubulendo bwapekanishiwe ubwa kuya ne ndeke, napokelele kalata ukufuma kwi ofeshi lya buteko mu Korea, umo banjebele ukuti balemfwaya ukuyatendeka ubushilika.

Ukusalapo pa Kuba no Mweo Nelyo Ukufwa

Ilyo nafikile uko baleingisha abantu incito ya bushilika, naebele mushika ukuti nshabamo mu fya mapolitiki kabili namwebele ne co nakaniine ukuba umushilika. Pa mulandu ne fyo nalandile antwele kuli ba CIC pa kuti bengamona nga ca kuti naali mu kabungwe ka mapolitiki. Uku kwine eko banjebele ukusalapo pa kuba no mweo nelyo ukufwa nga fintu nandile pa kubala. Lelo mu nshita ya kuti ampike, umukalamba wa bashilika apeele no mushilika munankwe icimuti amweba no kuti angume fye. Nangu ca kutila impumo shalikalipe icine cine, naali ne nsansa pantu nalishipikishe.

Ba CIC bantwele na kabili uko baleingisha abantu ubushilika, e ko bamushika bakeene ukukonka ifyo nabebele, bampeela ne nambala ya citupa ca bushilika, kabili bantwele no ko balekanshisha abashilika pa cishi ca Cheju mupepi no mulundu wa mu Korea. Ubushiku bwakonkelepo ulucelo fwe bo balembele ubushilika, batwebele ukuya ku milapo ya bushilika. Ine nalikeene ukulapako. Ici calengele ukuti bayendubulwishisha ku cilye ca bashilika e lyo pa numa bankakile imyaka itatu.

Abengi Sana Bashipikisha

Ubushiku naali no kuya mu kukanshiwa ukuba mishonari, namwene indeke ilepita mu muulu. E ndeke iyo naali no kuya na yo. Nangu ca kutila nshaile ku Gileadi nshasakamikwe, naali ne nsansa pantu natwalilile ukuba uwa cishinka kuli Yehova. Kabili te ine neka Nte mu Korea uwakeene ubushilika. Na kuba, mu myaka yakonkelepo ba Nte ukucila pali 13,000 na bo balikeene. Imyaka babakaka mu cifungo mu Korea, nga kusansha pamo kuti yacila pali 26,000.

Ilyo naikelemo imyaka ibili mu cifungo pa myaka itatu iyo bampingwile, mu 1955 balimbelele uluse pa mulandu wa mibele yandi iisuma kabili balimfumishe. Na kabili nalitendeke ukubomba umulimo wandi uwa kulashimikila nshita yonse. Pa numa, mu October 1956, balinjitile ku kuyabombela pa maofeshi ya Nte sha kwa Yehova mu South Korea. E lyo mu 1958, balinjitile na kabili kwi sukulu lya Gileadi. Ubushiku twapwishishe isukulu bantumine na kabili ku Korea.

Ilyo papitile inshita pa numa ya kubwelelamo ku Korea, namweneko Nte ya kwa Yehova uwa cishinka uwaleikala mu In-hyun Sung, kabili twalyupene mu May 1962. Ulupwa lwakwe baali ba Buddha kabili umunankwe balesambilila nankwe e wamwebele pali ba Nte. Pa myaka ya kubalilapo itatu mu cupo cesu, twaletandalila ifilonganino ifyalekanalekana cila mulungu mu Korea pa kuti tukoseleshe ifilonganino. Ukutula mu 1965 tubombela pa maofeshi ya Nte, apaba amakilomita 60 ukufuma mu Seoul.

Ukutontonkanya pa Fyacitika

Nga naibukisha ifyo ifintu fyali kale muli cino calo, ndapapa ukumona ifyo fyalwike. Ilyo inkondo ya calo iya bubili yapwile, e lyo na lintu inkondo ya calo ca North Korea na South Korea yapwile, kwashele fye panono icalo ca South Korea nga calyonaike. Amatauni ne misebo fyalyonaike. Amalaiti na yo yaleya libili libili. Kabili ubukwebo mu calo bwalibwelele pa nshi sana. Mu myaka 50 iyakonkelepo, South Korea yalilundulwike bwino sana.

Muno nshiku South Korea e calo icalenga 11 ku bukankaala. Caishibikilwa sana ku matauni cakwata ayamoneka bwino, amashitima ayabutukisha, ifipe fya malaiti, e lyo na mu kupanga bamotoka. Pali ino nshita icalo ca South Korea e calenga busano mu kupanga bamotoka. Nomba ine ico ndetasha sana ni pa fyo bacita mu South Korea ukucindika abana calo.

Ilyo balendubulwisha ku cilye ca bashilika mu 1953, ubuteko bwa mu Korea tabwaishibe icingalenga umo ukukaanaingila ubushilika. Pali ifwe baletunganyapo bamo ukuti baba mu tubungwe twa mapolitiki, kabili ba Nte banensu bambi babepeye fye ku mpumo. Abengi sana abo bakakiile ilyo baali imisepela pa mulandu wa kukaanacitako ifyo kampingu yabakeenye balimona uko abana babo abaume, nangu fye beshikulu babo, babakaka pa mulandu umo wine.

Pa myaka iingi iyapitapo, imilabasa ilalanda sana pa malyashi ayalanda pa fyo Inte sha kwa Yehova mu fyalo fyonse bakaana ukwingila ubushilika pa mulandu wa kuti kampingu yabo taibasuminisha. Ndubulwila wa milandu umo uwapingwile ukuti Nte umo akakwe pa mulandu wa kukaana ukucita ifyo kampingu yamukeenye alembele kalata iyo basabankenye ku cintubwingi iya kulomba ubwelelo pa co acitile, kabili iyi kalata bayambwile na muli magazini iyo abantu batemwa sana ukubelenga.

Ndesubila ukuti nga fintu caba mu fyalo ifingi, na mu South Korea mwine, balaleka ukulacusha abantu abakaana ukucita fimo ifyo kampingu yabo ishilebasuminisha ukucita. Ico mpepelela ca kuti ubuteko bwa mu South Korea bwilacusha bantu abakwata ifisumino kwati ni ne kabili bufwile ukuleka ukulatwala abantu ku cifungo abakaana ukucita fimo pa mulandu wa kuti kampingu yabo tailebasuminisha, ‘pa kuti baleikala mu mutende kabili mu cibote.’—1 Timote 2:1, 2.

Fwe babomfi ba kwa Lesa, Yehova, twalicindika ishuko twakwata ilya kuba ku lubali lwa kwa Lesa pa mulandu wa kuti e walinga ukututeeka. (Imilimo 5:29) Ico tufwaisha sana kuba aba cishinka kuli ena pa kuti tulelenga umutima wakwe ukusekelela. (Amapinda 27:11) Ndi ne nsansa pa kuba pa bantu amamilioni abasalapo ‘ukutetekela Yehova no mutima wabo onse kabili abashishintilila pa mano yabo abene.’—Amapinda 3:5, 6.

[Amashiwi pe bula 13]

“Icatupapwishe ca kuti, tabatwikeete lelo balitemenwe ukumfwa ifyo Baibolo isambilisha”

[Amashiwi yali pe bula 14]

Ba Nte ba mu Korea balikakwa pa myaka 26,000 mu cifungo pa mulandu wa kukaana ukubombako ubushilika

[Icikope pe bula 12]

Ilyo naali mu cifungo ca bashilika, mu 1953

[Icikope pe bula 15]

Tuletandalila ifilonganino na Don Steele ninshi kuli inkondo, mu 1952

[Icikope pe bula 15]

Ilyo tatulapisha ubwinga, mu 1961

[Icikope pe bula 15]

Ninshi ndepilibwila kangalila enda, mu 1956

[Icikope pe bula 15]

Ine na In-hyun Sung