FINSHI TUSAMBILILA KU FIPANDWA FYA KUBALILAPO 6 IFYA MULI DANIELE?

(Daniele 1:1–6:28)

Mu 617 B.C.E., Daniele na banankwe batatu, Shadraki, Meshaki, na Abednego, bali mwi sano lya bena Babele. Aba balumendo batwalilile aba cishinka kuli Lesa pa myaka itatu iyo balebasambilisha intambi ne mikalile ya mwi sano lya bena Babele. Ilyo papitile imyaka napamo 8, Imfumu Nebukadnesari yalotele iciloto ca kutiinya. Daniele aebele Nebukadnesari iciloto alotele no kumwilwila umo calolele. Imfumu yalisumine ukuti Yehova ni “Lesa wa milungu kabili Shikulu wa shamfumu, kabili kasokolola wa fya nkama.” (Daniele 2:47) Lelo, tapakokwele no kukokola, cimoneka ukuti Nebukadnesari alilabile ifyo asambilile kuli ici ciloto. Ilyo abanankwe batatu aba kwa Daniele bakeene ukupepa icimpashanya calulubala, imfumu yabapoosele mwi lungu lya mulilo. Lesa wa cine apuswishe abalumendo batatu, kabili Nebukadnesari na kabili asukile asumina ukuti, ‘takwaba mulungu umbi uwingapokolole fi.’—Daniele 3:29.

Nebukadnesari aloota iciloto na cimbi icacindama. Amona umuti uwalulubala, uo batema kabili babikako icipaafya ca cela no mukuba ku cishiki pa kuti cilapuuka. Daniele ailula iciloto. Fimo ifya muli ici ciloto fyalifikilishiwe ilyo Nebukadnesari apenene na pa numa apenunwike. Ilyo papitile imyaka iingi, Imfumu Belshasari acitiile abakankaala bakwe umutebeto uukalamba kabili mu musaalula abomfeshe ifipe ifyo bafumishe mwi tempele lya kwa Yehova. Ubushiku bulya bwine, Belshasari balimwipeye kabili Dariusi umwina Madai e waishileba imfumu. (Daniele 5:30, 31) Mu nshiku sha kuteka kwa kwa Dariusi, ninshi Daniele ali ne myaka ukucila pali 90, bakasomo bafimbile uyu kasesema umukoloci kabili bapangile ukumwipaya. Lelo Yehova alimupuswishe “ku maka ya nkalamo.”—Daniele 6:27.

BUSHE IFIMONWA DANIELE AMWENE FYALOLA MWI?

(Daniele 7:1–12:13)

Ilyo Daniele amwene icimonwa ca kubalilapo mu 553 B.C.E., aali ne myaka ukucila 70. Daniele amwene ifinama fine ifikalamba ifyaleimininako ifyo imfumu shakwatisha amaka shali no kukonkana ukufuma mu nshiku shakwe ukwisafika mu nshiku shesu. Mu cimonwa cimo umo amwene ifya ku muulu, amwene “umo uwaba ngo mwana wa muntu” uwapeelwe “ukuteka kwa muyayaya.” (Daniele 7:13, 14) Ilyo papitile imyaka ibili, Daniele amwene icimonwa ca bufumu bwa Madai na Persia, ubufumu bwa Grisi, e lyo ne mfumu iyaishileba “imfumu iyakalabane cinso.”—Daniele 8:23.

Mu 539 B.C.E., ubufumu bwa Babele bwacimfiwa, kabili Dariusi umwina Madai atendeka ukuteka abena Kaldi. Daniele apepa kuli Yehova ukuti icalo ca ku mwabo cibe nge fyo cali kale. Ilyo acili alepepa, Yehova atuma malaika Gabriele ukuti alenge Daniele “ukushilimuka no kwiluka” ukwisa kwa kwa Mesia. (Daniele 9:20-25) Mu mwaka wa 536/535 B.C.E. abena Israel abashele muli bunkole babwelela ku Yerusalemu. Lelo kuli abalekaanya umulimo wa kukuula itempele. Ici casakamika Daniele. Apepa sana kuli Yehova pali ili lyashi, kabili Yehova atuma malaika uwakwata icifulo icikalamba ukuya kuli Daniele. Pa numa ya kumukosha no kumukoselesha, malaika aeba Daniele ubusesemo bwa kuti imfumu ya ku kapinda ka ku kuso ne mfumu ya ku kapinda ka ku kulyo shikalalwa pa mulandu wa kufwaya ukuteka. Ukukansana kwa ishi mfumu shibili kwatendeke lintu ubuteko bwa kwa Alekesandere Mukalamba bwayakanishiwe kuli bamushika bakwe bane kabili kukesapwa lintu Mikaele, mboswa mukulu “akema.”—Daniele 12:1.