Bushe Lesa E Uletukanda?

Mu March, 2011 ilyo ku Japan kwacitike icinkukuma icikulu sana, icalengele ukuti kube ibimbi ilikalamba nga nshi, politishani uwalumbuka mu Japan atile: “Nangu ca kuti ndeumfwila abaponenwe na kayofi uluse, ndemona kwati ni tembatsu (Lesa e uletukanda).”

Ilyo abantu ukucila pali 220,000 bafwile ku cinkukuma icacitike mu Haiti mu January 2010, shimapepo uwalumbuka uwa pa TV alandile ukuti icalengele ca kuti abantu, “balecita ifya busatana,” kabili balingile “ukubwelela kuli lesa.”

Ilyo abantu 79 bafwile mu cimpungili mu Manila, ku Philippines, shimapepo wa ku Katolika atile: “Lesa alefwaya ukuti bakampingu besu abafwa batendeke ukubomba bwino.” Inyunshipepala ya kuli ici calo yatile “abantu ukufika ku mapesenti 21 basumina ukuti Lesa alifulwa e co aleletela utuyofi pamo nga ukubunguka kwa mushili, ifikuuku fya mwela ifikalamba no tuyofi tumbi” utulecitika sana mu calo.

NI KALE sana abantu batampa ukutontonkanya ukuti Lesa e uleta utuyofi pa kuti akande abantu ababipa. Mu 1755, ilyo abantu 60,000 bafwile mu Lisbon, ku Portugal ku mulandu wa mulilo, icinkukuma, na kwi bimbi ilikalamba ilyaimine pa mulandu wa cinkukuma cacitike, uwasambilila amano ya buntunse Voltaire aipwishe ati: “Bushe ninshi aba mu Lisbon balicililemo ukucita ifyabipa ukucila aba mu Paris umwafulisha ubupulumushi?” Ca cine ukuti abantu abengi nga nshi batontonkanya ukuti Lesa abomfya utuyofi ku kukandilako abantu. Na kuba mu fyalo ifingi utuyofi nga twacitika, abantu batila ni Lesa e walenga.

Ifi abantu balanda, kuti fyalenga twaipusha ukuti: Bushe cine cine Lesa abomfya utuyofi ku kukandilako abantu? Bushe utuyofi utulecitika mu kukonkana muno nshiku tulelanga ukuti ni Lesa e uletukanda?

Bamo abapeela Lesa umulandu ukuti e ulenga utuyofi ukulacitika, balanda pa malyashi ya mu Baibolo ayalanda pa nshita Lesa aonawile abantunse ukubomfya ifintu ifyo apanga pamo nga amenshi no mulilo. (Ukutendeka 7:17-22; 18:20; 19:24, 25; Impendwa 16:31-35) Lelo, nga twabelenga sana pali aya malyashi ya mu Baibolo, kuti twasanga ukuti paliba ubupusano ubukalamba butatu pa bonaushi Lesa aletele kale na pa tuyofi tucitika ino nshita. Ica kubalilapo ca kuti mu lyashi limo na limo, Lesa alebala asoka abantu. Ica bubili ca kuti, Lesa taleonaula ababipa kumo na basuma, nge fi ciba muno nshiku nga kwacitika akayofi. Aleonaula fye abantu abaletwalilila ukucita ifyabipa nelyo abashalefwaya ukumfwa ilyo balebasoka. Ica butatu ca kuti, Lesa alebikako ne nshila ya kupusushishamo aba kaele.—Ukutendeka 7:1, 23; 19:15-17; Impendwa 16:23-27.

Takwaba ubushininkisho ubulanga ukuti Lesa e uleta utuyofi utwingi nga nshi utwaipaya imintapendwa ya bantu. Nomba cinshi calenga ukuti utuyofi tufule ifi? Kuti twacita shani nga twaponenwa na kayofi? Bushe kukaba inshita ilyo kushakabe utuyofi? Ifipande fikonkelepo fyala-asuka aya mepusho.

Mulandu Nshi Utuyofi Tufulile Ifi?

ILINGI line pa filimba na pa TV paba fye amalyashi ya tuyofi. Abantu abengi muno nshiku balafwa sana muli utu tuyofi. Akabungwe ka ku Belgium akalolekesha pa cilenga kuleba utuyofi ne fyo abantu bengaicingilila katile, mu mwaka fye wa 2010 kwacitike utuyofi 373 kabili abantu nalimo 296,000 e bafwile.

Impendwa ya tuyofi yalikulilako nga nshi mu myaka yapita. Ku ca kumwenako, ukufuma mu 1975 ukufika mu 1999, cila mwaka kwaleba fye utuyofi mupepi na 300. Lelo ukufuma mu 2000 ukufika mu 2010, impendwa ya tuyofi utucitika cila mwaka yafika mupepi na 400. Nalimo na imwe mulatontonkanyapo ukuti, ‘Mulandu nshi utuyofi tufulile muno nshiku?’

Nangu ca kuti ilingi abantu balanda ukuti utuyofi “milimo ya kwa Lesa,” te Lesa uulenga ukuti tulecitika. Lelo kwena, Baibolo yalisobele ukuti mu nshiku shesu mukalacitika utuyofi. Ku ca kumwenako, pali Mateo 24:7, 8, Yesu atile: “Kukaba ifipowe ne finkukuma mu ncende shimo shimo. Fyonse ifi e kutendeka kwa bucushi ubukaba ngo kucula kwa pa kupaapa.” Mulandu nshi Yesu asobelele pali ifi fintu kabili bushe fyalola mwi?

Umwana wa kwa Lesa, Yesu, aleasuka icipusho bamwipushe ukuti: “Cinshi tukeshibilako . . . ukuti icalo cili ku mpela?” (Mateo 24:3) Alandile pa fintu ifingi ifyali no kulacitika ukubikako no tuyofi uto tulandilepo. Lyena alandile aya mashiwi yacindama aya kuti: “Ilyo mwamona ifi filecitika, mwishibe ukuti ubufumu bwa kwa Lesa buli mupepi.” (Luka 21:31) Kanshi ukwishiba icalenga ukuti utu tuyofi tulecitika kwalicindama nga nshi kuli ifwe. Tulanga ukuti ku ntanshi kuli no kucitika ifintu ifyacindama nga nshi.

Fimo Ifyalenga Ukuti Utuyofi Tulefulilako

Abantu abengi balepusha ukuti, Nga ca kutila Lesa te ulenga ukuti utuyofi tulecitika, ninshi nani alenga, nelyo cinshi cilenga? Kuti twaishiba icasuko nga ca kuti fye twaishiba icishinka cacindama ico Baibolo yalandapo ukuti: “Icalo conse calaala mu maka ya mubifi.” (1 Yohane 5:19) Ici cikomo cilanga ukuti Lesa te ulenga ifyabipa ificitika muno calo, lelo ilingi uulenga mulwani wakwe, “umubifi” uo Baibolo ita no kuti “Kaseebanya.”—Ukusokolola 12:9, 12.

Pa mulandu wa bufunushi ubo akwata, uyu mulwani wa kwa Lesa amona abantu kwati fya kubomfya fye ku kucita ifyo alefwaya. Apo icalo conse caba mu maka yakwe, alilenga na bantu ukuba abafunushi. Ca cine, na Baibolo yalilandapo ilyo yasobele ukuti mu “nshiku sha kulekelesha,” abantu bakaba “abaitemwa, abatemwa indalama, aba mataki, aba matutumuko.” (2 Timote 3:1, 2) Kanshi, te kuti tupape ukuti Satana alilenga abantu mwi sonde lyonse ukuba ne yi mibele e lyo ne mibele imbi iyo Lesa apata. Alenga abantu ukuba abafunushi na bakaitemwe kabili ifyo bacita filenga abantu bambi ukuculilamo.

Bushe ubufunushi bwa bantu muno nshiku, bulenga shani ukuti kuleba utuyofi? Akabungwe ka United nations kalandile pa tuyofi ukuti: “Muno nshiku abantu abengi baleikala mu mbali ya mimana umwa kuti inshita iili yonse ishi ncende kuti shabundwa. Na kabili abantu baletemaula imiti no konaula incende umwafula amenshi, ne ci cilenga ukuti kulecitika sana amasanso. Ne cintu icikalamba iciletiinya sana ca kutila ifyo abantu balecita filelenga umwela uonaula isonde ukufula . . . icilelenga no kuti kube ukwaluka kwa miceele no kufula kwa menshi muli fibemba.” Nangu ca kutila basosa ukuti ifingi pali ifi “abantu bacita” fya kutwala ubunonshi bwa calo pa ntanshi, icilenga maka maka balecita ifi mulandu wa bukaitemwe no bufunushi ubo abantu abengi mu calo bakwata.

Ici calenga abasoma abengi muno nshiku ukwishiba ukuti ifi abantu bacita fyalilenga utuyofi twabipisha ukufulilako. Kanshi, ifi abantu bacita, batungilila inshila sha kwa Satana isho abomfya ku kulenga abantu ukulacula nga nshi pa mulandu wa tuyofi.

E ico twamona ukuti abantu e balenga utuyofi utwingi utucitika pa mulandu ne fya kucitacita. Cimbi icilenga utuyofi tumo ukwipaya abantu abengi mulandu wa ncende tucitikilako. Mu fyalo ifingi, icilenga utuyofi ukubipilako mulandu wa fyo abantu babipa bacita nelyo mulandu wa kuti abantu abengi bekala mu ncende sha busanso pa mulandu wa mikalile ukwafya nelyo pa mulandu wa bupiina. Kwena, ico abantu bamo baculila ku tuyofi, te pa mulandu wa bantu banabo nelyo umulekelesha wabo, lelo mulandu wa “nshita ya fintu fyabula ukwenekela iifikila fye umuntu uuli onse.”—Lukala Milandu 9:11.

Nomba te mulandu ne cingalenga akayofi ukucitika, kuti mwacita shani nga mwaponenwa na kayofi? Twalalanda pa fyo mwingacita ifingamwafwa nga ca kuti kwacitika akayofi.

[Icikope pe bula 5]

Ukufulisha kwa bantu

[Icikope pe bula 5]

Ukutemaula imiti

[Icikope pe bula 5]

Ukukowesha isonde

[Abatusuminishe ukubomfya icikope pe bula 5]

Ku kuso: © Mark Henley/Panos Pictures Pa kati: © Jeroen Oerlemans/Panos Pictures

Ifyo Mwingacita Nga Mwaponenwa na Kayofi

Apo utuyofi tulefulilako fye kabili tuleipaya na bantu abengi nga nshi, bushe kuti mwacita shani nga mwaponenwa na kayofi? Natulande pali fimo ifyo mwingacita.

Mwilaikala mu ncende umwingacitika utuyofi. Baibolo itila: “Uwasalapuka nga amona ububi alabelama, lelo imbulwa mano shena shiya fye no kukandwa.” (Amapinda 22:3) Uku kufunda kwa mano kuti kwatwafwa. Nga ca kutila batusoka ukuti nomba line ku ncende twikala kwalaba mulamba, ulupili lwalapuulika, kwalaisa icikuuku ca mwela icikalamba nelyo kankungwe, kuti cawama ukufuma kuli iyo ncende no kufulumukila kumbi. Ubumi bwalicindama ukucila ing’anda nelyo ifipe.

Kuli bamo, nalimo kuti cabangukila ukusalapo ukukanaikala mu ncende umucitika sana utuyofi. Umuntu umo uwasoma atile: “Ilingi line utuyofi tucitikila mu ncende shimo shine. Ni mu ncende fye ishinono e mucitika sana utuyofi kabili utuyofi utukalamba utukacitika ku ntanshi, tukacitikila muli ishi shine incende.” Na kuba, ifi fine e fyo caba maka maka mu ncende pamo nga shilya shapalama kuli babemba ne mimana nelyo ku ncende ukuba ifinkukuma. Nga ca kutila mwasalapo ukukanaikala muli ishi ncende nelyo mwakuukila ku ncende imbi, ifintu kuti fyabako eyefilya.

Ipekanyeni. Lelo nangu mwingacita fyonse ifikabilwa, nalimo kuti mwaponenwa na masanso ayabula ukwenekela. Nomba kuti cayanguka ukucitapo cimo nga ca kutila mwali-ipekanya. Nga mwaipekanya ninshi mwacita filya amashiwi yaba pa Amapinda 22:3 ayo tulandilepo kale yatufunda. Bushe mwalilongela limo ifintu ifyacindama mu cola ica kuti nga kwacitika akayofi kuti mwasenda fye no kufulumuka? Ulupapulo lwa 1-2-3 of Disaster Education lwatila, muli ici cola kuti mwabikamo imiti iyo mwingabomfya umo nga alwala nelyo aicena, amenshi ya mu mabotolo, ne fya kulya ifishonaika bwangu e lyo ne fitupa ifyacindama. Na kabili kuti cawama nga ca kutila mwalanshenye ngo lupwa pa masanso ayengacitika ku ncende mwikalila ne fyo mwingacita nga yalicitike.

Twalilileni ukuba cibusa wa kwa Lesa. Ukuba cibusa wa kwa Lesa kuti kwamwafwa ilyo mwaba na mafya ayali yonse. Baibolo ilanda pali Lesa ukuti ni “Shifwe wa nkumbu kabili Lesa wa cisansamushi conse, uutusansamusha mu macushi yesu yonse.” Icikomo cimbi na co camulondolola ukuti ni Lesa “uusansamusha abali no bulanda.”—2 Abena Korinti 1:3, 4; 7:6.

Ca cine, Lesa alishiba fyonse ificitikila abamutetekela. Ni Lesa uwaba no kutemwa kabili alasansamusha abantu bakwe mu nshila ishalekanalekana. (1 Yohane 4:8) Ukupepela umupashi wa mushilo uwakwata amaka kuti kwamwafwa mu mafya yonse ukucila ukupepa ukuti Lesa acite icisungusho. Umupashi wa mushilo kuti walenga mwaibukisha amalembo ya mu Baibolo ayengamusansamusha ilyo mulepita mu mafya. Cine cine, ababomfi ba kwa Lesa aba cishinka kuti baumfwa nge fyaumfwile Davidi, imfumu ya Israele uwatile: “Nangu nga naenda mu mupokapoka umwafiita fititi, nshitiina ububi, pantu muli na ine; inkonto yenu no mutambu wenu e finsansamusha.”—Amalumbo 23:4.

Abena Kristu balafwana. Mu nshita ya batumwa, kasesema Umwina Kristu Agabu aseseme ukuti, “icipowe icikalamba cali mupepi no kupona mu fyalo fyonse pano isonde; ico, na kuba, caponene mu nshita ya kwa Klaudi.” Abasambi abengi aba kwa Yesu abali muYudea baliponenwe ne ci cipowe. Bushe abasambi abali mu ncende shimbi bacitile shani ilyo baumfwile ukuti Abena Kristu banabo baliponenwe ne cipowe? Baibolo itila: “Umusambi umo na umo atumine ifya kukumbusuka ku ba bwananyina abaikele mu Yudea ukulingana na po akwatile.” (Imilimo 11:28, 29) Balilangile ukuti balitemenwe aba bwananyina ilyo batumine ifya kubakumbusuka.

Na muno nshiku mwine, e fyo ababomfi ba kwa Lesa bacita nga ca kutila bamunyinabo baponenwa na kayofi. Inte sha kwa Yehova balishibikwa ukuti balafwa Abena Kristu banabo. Ku ca kumwenako, ilyo icinkukuma icikalamba cacitike mu Chile pa 27 February 2010, Inte sha kwa Yehova tabaikete na ku cani, baliile mu kwafwa abasanshilwe. Ba Karla abo ing’anda yaonaike ku cinkukuma, batile: “Nalitemenwe nga nshi kabili nalikoseleshiwe, pantu ubushiku fye bwakonkelepo, [ba Nte banensu] ukufuma mu ncende shalekanalekana balishile mu kutwafwa. Ukwabula no kutwishika, Yehova alitusansamwishe ilyo abomfeshe aba bamunyinefwe abaitemenwe fye ukwisa mu kutwafwa. Nalimwene ukuti Yehova alintemwa kabili alansakamana.” Ba Shikulu ba ba Karla, abashili Nte ya kwa Yehova, balimwene ifyo babafwile, kabili batile: “Nshabala monapo ica musango yu ku bantu mpepa nabo.” Ifyo bamwene fyalengele ukuti bebe Inte sha kwa Yehova ukuti balebasambilisha Baibolo.

Ukwampana pamo na bantu abatemwa Lesa kuti kwamwafwa sana nga mwaponenwa na mafya. Lelo bushe kukaba inshita ilyo utuyofi tukapwa? Natumone ifyo Baibolo yalandapo.

[Icikope pe bula 6]

Bushe mwalilongela limo ifintu ifyacindama mu cola ica kuti nga kwacitika akayofi kuti mwasenda fye no kufulumuka?

[Icikope pe bula 7]

Ukupepela umupashi wa mushilo uwakwata amaka kuti kwamwafwa mu mafya yonse ukucila ukupepa ukuti Lesa acite icisungusho

[Icikope pe bula 7]

Abena Kristu balafwana nga kwacitika akayofi

[Icikope pe bula 7]

“Nalimwene ukuti Yehova alintemwa kabili alansakamana”

Utuyofi Tukapwa!

NGA ca kuti umuntu amwebele ati, “Nomba line utuyofi tuli no kupwa,” bushe kuti mwamwasuka shani? Nalimo kuti mwamweba ukuti, “Ulebepa fye. Utuyofi te kuti tupwe.” Nelyo kuti mwatontonkanya ukuti, ‘Bushe uyu muntu nine engalabepa?’

Nangu ca kutila cimoneka kwati utuyofi tatwakapwe, kwaliba ifingalenga twacetekela ukuti tukapwa. Lelo te bantunse abakapwisha utu tuyofi. Abantunse tabaishiba bwino ifyo ububumbo bwa kwa Lesa bwaba, tabaishiba no mulandu ifintu fimo ficitikila mu bubumbo, pali bufi ukukwata amaka ya kwalula nelyo ukulesha ifi fintu ukucitika. Imfumu Solomone iya bena Israele iyakwete sana amano kabili iyabikile sana amano ku kwishiba ifintu yalembele ukuti: “Abantu balifilwa ukwiluka umulimo uwacitwa mwi samba lya kasuba; te mulandu ne fyo abantu babombesha ku kufwaya ukuwishiba, te kuti bawiluke. Kabili nangu bengatila baliba na mano ya kwishiba, kuti bafilwa ukuwiluka.”—Lukala Milandu 8:17.

Nga ca kutila abantunse tabakwata amaka ya kulesha utuyofi ukucitika, ninshi nani wakwata ayo maka? Baibolo yalanda ukuti Kabumba wesu e wakwata aya amaka. E walenga ukuti ifintu ifyaba pe sonde fibeko, pamo nga ukushinguluka kwa menshi e lyo na fimbipo. (Lukala Milandu 1:7) Kabili ukupusanako na bantu, Lesa alikwatisha amaka. Kasesema Yeremia alishibe ici cishinka, kabili atile: “Iye, mwe Shikulu Mulopwe Yehova! Moneni, ni mwe mwapanga umuulu ne sonde ku maka yenu ayakalamba na ku kuboko kwenu ukwatambalikwa. Te kuti cimupeshe amano icintu nangu cimo.” (Yeremia 32:17) Apo Lesa e wapangile isonde na fyonse ifyabamo, alishiba ifyo akacita pa kulesha ifyo apanga ukuleta amasanso pa kuti abantunse bakaleikala umutende.—Amalumbo 37:11; 115:16.

Nomba bushe Lesa akacita shani pa kuti akapwishe utuyofi? Nga muleibukisha, icipande ca bubili cilandile ukuti ifintu ifingi ifya kutiinya ifilecitika muno nshiku fya ‘kwishibilako’ ukuti “icalo cili ku mpela.” Yesu atile: “Ilyo mwamona ifi filecitika, mwishibe ukuti ubufumu bwa kwa Lesa buli mupepi.” (Mateo 24:3; Luka 21:31) Ubufumu bwa kwa Lesa, ubuteko ubwa ku muulu, bukawamya ifintu ifingi pano calo, kabili bukalenga no kuti ifyo abumba fiikalaleta amasanso. Nangu ca kuti Yehova Lesa alikwata amaka ya kucita ifi fyonse, apeela uyu mulimo ku Mwana wakwe. Ilyo kasesema Daniele alelanda pali Yesu, atile: “Bamupeele ukuteka no bukata no bufumu, pa kuti abantu na bantu bonse, aba nko ne ndimi bamubombele.”—Daniele 7:14.

Umwana wa kwa Lesa, Yesu Kristu, balimupeela amaka ya kuwamya ifintu fyonse pa kuti isonde likawame nga nshi. Ilyo Yesu ali pe sonde imyaka 2,000 iyapita, alicitile fimo ifyalelanga ukuti alikwata amaka ya kulesha amasanso. Inshita imo ilyo Yesu ali na basambi bakwe pali Bemba wa Galili, “kwaimine icikuuku ca mwela icikalamba na mabimbi yalapama mu bwato, ica kuti ubwato bwapene bwisule.” Abasambi bakwe balitiinine ukuti balafwa, e ico baebele Yesu ukuti abafwe. Cinshi Yesu acitile? Yesu ‘akalipile umwela no kweba bemba ati: “Talala! Ba tondolo!” No mwela walilekele, awe kwatalele na tondolo.’ Abasambi bakwe balipapile sana ica kutila baipwishe abati: “Nga kanshi uyu nani, uwa kuti no mwela na bemba filamuumfwila?”—Marko 4:37-41.

Ino nshita, Yesu aba ku muulu, kabili balimupeela amaka ayakalamba nga nshi. Apo ni Mfumu ya Bufumu bwa kwa Lesa, e wakwata umulimo na maka ya kuwamya ifintu pano calo pa kuti abantu bakekale umutende kabili mu mutelelwe.

Lelo nge fyo tumwene, abantu e balenga amafya ayengi no tuyofi ukulacitika nelyo ukulabipilako. Ne calenga mulandu wa matukuto yabo aya bukaitemwe no bufunushi. Cinshi Ubufumu bukacita ku bantu abatwalilila fye ukonaula icalo kabili abashifwaya ukwaluka? Baibolo yalanda pali Shikulu Yesu ukuti aleisa “ukufuma mu muulu pamo na bamalaika bakwe aba maka mu mulilo uulebilima, ilyo akaleta icilandushi pa bashaishiba Lesa na bashinakila imbila nsuma iya kwa Shikulwifwe Yesu.” Ukwabula no kutwishika, Yesu “akonaula abaleonaula isonde.”—2 Abena Tesalonika 1:7, 8; Ukusokolola 11:18.

Pa numa, iyi “Mfumu ya shamfumu,” Yesu Kristu, akashininkisha ukuti ifyabumbwa tafileleta amasanso pa calo. (Ukusokolola 19:16) Akashininkisha ukuti abo akalateka tabaleponenwa no tuyofi. Akabomfya amaka akwata pa fyabumbwa pamo nga amenshi no mwela, pa kuti fikalelenga imiceele ukuba iisuma pe sonde na bantunse bakalenonkelamo. Ne cikafumamo ca kutila amashiwi Yehova Lesa alaile abantu bakwe aba ku kale yakafikilishiwa, aya mashiwi yatila: “Nkalamupeela imfula pa nshita ya iko, ne calo cikalafumya ubulimi bwa ciko, ne miti ya mu mabala ikalatwala ifisabo fya iko.” (Ubwina Lebi 26:4) Abantu bakalakuula amayanda ukwabula ukutiina ukuti yakonaika mu kayofi. “Bakakuula amayanda no kwikalamo; bakalima na mabala ya myangashi no kulya ifisabo fya yako.”—Esaya 65:21.

Cinshi Mulingile Ukucita?

Ukwabula no kutwishika, kuti mwatemwa ukwikala mu calo umushakabe utuyofi, nga filya fine na bantu abengi bengatemwa. Nomba finshi mulingile ukucita pa kuti mukekale muli ici calo? Apo “abashaishiba Lesa” na “bashinakila imbila nsuma” tabakabe muli cilya calo umushakabe utuyofi, kanshi cintu cayeba ukuti umuntu alingile ukusambilila pali Lesa no kulatungilila ukuteka kwakwe. Lesa afwaya ukuti tumwishibe no kulanakila imbila nsuma iilanda pa Bufumu bwakwe kabili Umwana wakwe e kateka wa ubu Bufumu.

Inshila iisuma iya kusambilila pa Bufumu bwa kwa Lesa kulasambilila Baibolo. Muli Baibolo mwaliba amafunde ayo tulingile ukulakonka pa kuti tukekale mu calo ca mutende ilyo Ubufumu bwa kwa Lesa bukalateka. Nga mulefwaya ukwishiba ifyo Baibolo isambilisha, kuti mwaeba Inte sha kwa Yehova. Na kuba, uyu wine e mulimo Inte sha kwa Yehova babomba. Nga ca kuti mwabombesha ukwishiba Lesa no kulanakila imbila nsuma, ninshi na imwe bene mukabako ilyo amashiwi yaba pa Amapinda 1:33 yakafikilishiwa, ayatila: “Uumfwa kuli ine, akekala umutelelwe no kwikala umutende ukwabula ukutiina ububi.”