Umweo Wa Muyayaya Pe Sonde—Lisubilo Ilyo Lesa Atupeela

“Ifibumbwa fyalengelwe ukunakila ku kuicusha fye . . . pa mulandu wa kusubila.”—ROM. 8:20.

1, 2. (a) Mulandu nshi isubilo lya mweo wa muyayaya pe sonde lyacindamina kuli ifwe? (b) Mulandu nshi abantu abengi batwishikila nga cine cine umweo wa muyayaya pe sonde ukabako?

NALIMO muleibukisha ifyo mwaumfwile bwino ilyo mwasambilile ukuti nomba line fye abantu tabakalekota nelyo ukufwa, lelo bakalaikala umuyayaya. (Yoh. 17:3; Ukus. 21:3, 4) Ukwabula no kutwishika mufwile mulomfwa bwino ukwebako bambi pali ili subilo lyaba mu Baibolo. Pantu na kuba, isubilo lya mweo wa muyayaya cintu cimo icacindama pa fyo tulandapo mu mbila nsuma iyo tubilisha. Lilakuma ifyo tumona umweo.

² Ilingi line, aba mapepo abatila Bena Kristu balisuula isubilo lya kwikala umuyayaya pe sonde. Nangu ca kutila Baibolo isambilisha ukuti umweo ulafwa, aba macalici abengi basambilisha ifishaba mu Malembo, batila umuntu akwata umweo uushifwa, uutwalilila fye ukubako ku calo ca mipashi. (Luk. Mil. 9:5) E mulandu wine abantu abengi batwishikila nga cine cine kukaba umweo wa muyayaya pe sonde. Kanshi nalimo kuti twaipusha ukuti: Bushe cine cine Baibolo ilalanda ukuti umweo wa muyayaya pe sonde ukabako? Nga ukabako, ni lilali Lesa aebele abantu ukuti ukabako?

“Fyalengelwe Ukunakila ku Kuicusha fye . . . pa Mulandu wa Kusubila”

3. Bushe ifyo Lesa alefwaya ukuti cibe ku bantu fyaishibikwe shani ilyo abumbile fye abantu?

³ Ifyo Yehova alefwaya cibe ku bantu fyalishibikwe ilyo ababumbile fye. Lesa alilangilile bwino ukuti Adamu nga aba ne cumfwila ali no kwikala umuyayaya. (Ukute. 2:9, 17; 3:22) Ukwabula no kutwishika, abatuntwike muli Adamu aba kubalilapo balishibe ifyo Adamu aishileba uushapwililika, kabili ifyo balemona fyalelangilila ukuti ici cali ca cine. Lesa alicilike inshila ya kwingilila mwi bala lya Edeni, kabili abantu balekota no kufwa. (Ukute. 3:23, 24) Umuye nshiku, abantu batendeke ukwikala fye imyaka iinono. Adamu aikele imyaka 930. Shemu, uwapuswike Ilyeshi aikele fye imyaka 600, e lyo umwana wakwe umwaume Arpakishadi aikele imyaka 438. Wishi wa kwa Abrahamu, Tera, aikele imyaka 205. Abrahamu aikele pa calo imyaka 175. Umwana wakwe Isaki aikele imyaka 80 e lyo Yakobo aikele imyaka 147. (Ukute. 5:5; 11:10-13, 32; 25:7; 35:28; 47:28) Abantu abengi bafwile balikutulwike umwalolele ukucepa kwa myaka iyo abantu baleikala pa calo. Kwalolele mu kuti abantu nomba tabali na kulaikala umuyayaya! Bushe bali no kwenekela ukuti abantu kuti baikala umuyayaya na kabili?

4. Cinshi calengele abantu ba cishinka aba kale ukucetekela ukuti Lesa aali no kuleta amapaalo na kabili ayo Adamu alufishe?

⁴ Icebo ca kwa Lesa citila: ‘Abantu balengelwe ukunakila ku kuicusha fye . . . pa mulandu wa kusubila.’ (Rom. 8:20) Bushe kusubila cinshi? Ukusesema kwa kubalilapo fye mu Baibolo kwalandile pa “mwana” uwali no ‘kufwanta insoka ku mutwe.’ (Belengeni Ukutendeka 3:1-5, 15.) Ubulayo bwa kuti kukaba Umwana bwalengele ukuti abantu ba cishinka babe ne subilo lya kuti Lesa takasuuleko ku bufwayo bwakwe ku bantunse. Bwalengele no kuti abaume pamo nga Abele na Noa bacetekele ukuti Lesa akaleta amapaalo na kabili ayo Adamu alufishe. Aba baume bafwile balilwike ukuti ‘ukusuma umwana ku citende’ kwali no kusanshamo ukusuumya umulopa.—Ukute. 4:4; 8:20; Heb. 11:4.

5. Cinshi cilanga ukuti Abrahamu alicetekele mu kubuuka?

⁵ Tontonkanyeni pali Abrahamu. Ilyo aeshiwe, Abrahamu “apene atuule Isaki ilambo, . . . umwana wakwe uwafyelwe eka.” (Heb. 11:17) Cinshi calengele aitemenwe ukutuula Isaki ilambo? (Belengeni AbaHebere 11:19.) Mulandu wa kuti alicetekele mu kubuuka! Kwali ifyalengele ukuti Abrahamu acetekele mu kubuuka. Na kabushe, Yehova alibweseshemo amaka ya bufyashi muli Abrahamu kabili alilengele no kuti umukashi wakwe Sara akwate umwana mu bukote. (Ukute. 18:10-14; 21:1-3; Rom. 4:19-21) Na kabili Yehova ali naeba Abrahamu ukuti: “Muli Isaki e mukafuma uuketwa umwana obe.” (Ukute. 21:12) Kanshi, Abrahamu alikwete imilandu ine ine iya kucetekela ukuti Lesa ali no kubuusha Isaki.

6, 7. (a) Cipangano nshi ico Yehova apangene na Abrahamu? (b) Bushe ubulayo Yehova alaile Abrahamu bwalengele shani ukuti abantu babe ne subilo?

⁶ Pa mulandu wa kuti Abrahamu alikwete icitetekelo icikalamba, Yehova apangene nankwe icipangano icalelanda pa bufyashi bwakwe, nelyo “umwana.” (Belengeni Ukutendeka 22:18.) Mu kuya kwa nshita calisokolwelwe ukuti uyu “mwana” ali ni Yesu Kristu. (Gal. 3:16) Yehova alyebele Abrahamu ukuti akafusha abakafuma mu “mwana” wakwe “nge ntanda sha mu muulu kabili ngo mucanga wa mu lulamba lwa bemba.” Kwena Abrahamu taishibe impendwa. (Ukute. 22:17) Lelo pa numa ilya mpendwa yalisokolwelwe. Yesu Kristu na ba 144,000, abakateka nankwe mu Bufumu bwakwe e betwa ati “umwana.” (Gal. 3:29; Ukus. 7:4; 14:1) “Inko shonse isha pe sonde shikaimwena amapaalo” ukupitila mu Bufumu bwa kwa Mesia.

⁷ Abrahamu afwile taishibe bwino bwino umwalolele icipangano ico Yehova apangene nankwe. Na lyo line, Baibolo itila “alelolela umusumba uwakwata imifula ine ine iya kukuulapo.” (Heb. 11:10) Uyo musumba, Bufumu bwa kwa Lesa. Pa kuti Abrahamu akamoneko amapaalo ilyo bulya Bufumu bukalateka, afwile ukuba no mweo na kabili. Pa kuti akabe no mweo wa muyayaya, afwile ukubuushiwa. Kabili abakapusuka Armagedone na balya abakabuushiwa bakaba no mweo wa muyayaya.—Ukus. 7:9, 14; 20:12-14.

“Umupashi mu nda Wampatikisha”

8, 9. Mulandu nshi twingalandila ukuti ibuuku lya kwa Yobo talilanda fye pa mafya ya muntu umo?

⁸ Yobo aikele pa calo pa numa ya mfwa ya kwa Yosefe, icishikulula ca kwa Abrahamu, lelo iyi nshita ninshi kasesema Mose talatampa umulimo wakwe. Ibuuku lya kwa Yobo, ilyo Mose nalimo alembele, lilalondolola ico Yehova asuminishishe Yobo ukucula e lyo ne fyaishilefuma mu kucula kwakwe. Lelo, ibuuku lya kwa Yobo talilanda fye pa mesho ayo Yobo aculileko; lilanda sana pa lyashi ilyacindama ilyakuma abantunse bonse e lyo ne fibumbwa fya mupashi. Ibuuku lya kwa Yobo lilondolola ukuti Yehova alateka mu nshila yalungama, kabili lisokolola no kuti umulandu waimine mwi bala lya Edeni walikuma bukaele e lyo no mweo wa babomfi ba kwa Lesa aba pe sonde. Nangu ca kutila Yobo taishibe uyu mulandu, talekele abanankwe batatu ukumulenga ukuyumfwa ukuti alifililwe ukuba uwa kaele. (Yobo 27:5) Ici cifwile ukukosha icitetekelo cesu no kutwafwa ukwishiba ukutila kuti twaba aba kaele no kuba ku lubali lwa kwa Yehova.

⁹ Ilyo bacibusa ba kwa Yobo batatu, abaleitunga ukuti ni bakasansamusha bapwishishe ukulanda, e lyo “Elihu mwana Barakele umwina Busi ayaswike.” Cinshi calengele ukuti alande? Atile: “Ninjisulamo ifya kulanda; Umupashi mu nda wampatikisha.” (Yobo 32:5, 6, 18) Nangu ca kutila ifyo Elihu asosele fyafikilishiwe ilyo amacushi ya kwa Yobo yapwile, amashiwi alandile yalitukuma. Yalalenga abantu aba kaele ukuba ne subilo.

10. Cinshi cilanga ukuti ubukombe bwa kwa Yehova ku muntu umo limo kuti bwakuma abantu fye bonse?

¹⁰ Limo Yehova alapeela ubukombe ku muntu umo ubwa kuti bulesanshamo na bantu bonse fye. Kuti twashininkisha ici nga twamona ukusesema uko Daniele aseseme pa ciloto Imfumu ya ku Babiloni, Nebukadnesari yalotele, icalelanda pa kutema icimuti icali icitali nga nshi. (Dan. 4:10-27) Nangu ca kutila cilya ciloto califikilishiwe muli Nebukadnesari, calelosha ku cintu cimo icacindama sana. Calelangilila ukuti ukuteka kwa kwa Lesa pe sonde ukupitila mu shamfumu shafumine mu lupwa lwa Mfumu Davidi kuli no kutendeka na kabili pa numa ya myaka 2,520, ukufuma mu 607 B.C.E.a Ukuteka kwa bufumu bwa kwa Lesa ukukuma kwi sonde kwatendeke cipya cipya lintu Yesu Kristu atendeke ukuteka mu muulu mu 1914. Elenganyeni fye ifyo ubu Bufumu buli no kufikilisha amalayo yonse ayo abantunse aba cumfwila basubila!

“Mupokololeni pa Kuti Etentemukila ku Nindi!”

11. Bushe amashiwi Elihu alandile yalelangilila cinshi pali Lesa?

¹¹ Pa kwasuka Yobo, Elihu alandile pa “nkombe, iya kumulandilako, umo pa be kana (1,000), iya kweba umuntu ubulungami.” Nga ca kutila iyi nkombe ‘yapapaata kuli Lesa pa kuti amumfwile uluse,’ bushe kuti caba shani? Elihu atila: “Ninshi [Lesa] kuti amulandilako no kutila, ‘Mupokololeni pa kuti etentemukila ku nindi! Ninsanga ica kumulubwilako! Lekeni umubili wakwe uleleme ukucila uwa mwaice; abwelele na ku nshiku sha bulumendo bwakwe.’” (Yobo 33:23-26) Aya mashiwi yalelangilila ukuti Lesa kuti apokelela ‘icilubula’ nelyo icifuta mulandu pa kuti alubule abantu abalapila.—Yobo 33:24.

12. Bushe amashiwi Elihu alandile yalenga abantu ukuba ne subilo nshi?

¹² Elihu afwile tailwike bwino bwino ifyo icilubula cacindama, nga filya fine na bakasesema bashaleiluka fyonse ifyo balelemba. (Dan. 12:8; 1 Pet. 1:10-12) Na lyo line, amashiwi Elihu alandile yalangile ukuti bushiku bumo Lesa ali no kupokelela icilubula no kulubula abantu pa kuti belakota no kufwa. Amashiwi ya kwa Elihu yapeele abantu isubilo ilisuma nga nshi ilya mweo wa muyayaya. Ibuuku lya kwa Yobo na kabili lilanga ukuti kukaba ukubuuka.—Yobo 14:14, 15.

13. Bushe amashiwi Elihu alandile yacindama shani ku Bena Kristu?

¹³ Na muno nshiku mwine, amashiwi Elihu alandile yalicindama ku Bena Kristu abengi nga nshi abasubila ukupusuka ubonaushi bwa cino calo. Abakoloci abakapusuka ubonaushi bwa ici calo bakabwelela ku nshiku sha bulumendo bwabo. (Ukus. 7:9, 10, 14-17) Na kabili, isubilo lya kwisamona abakabuushiwa babwelela ku nshiku sha bulumendo bwabo lilasansamusha abantu ba citetekelo. Kwena, Abena Kristu bonse fye bakabila ukuba ne citetekelo mwi lambo lya kwa Kristu, nampo nga bantu basubwa, abakaba bamunshifwa ku muulu nelyo “impaanga shimbi” isha kwa Yesu abakaba no mweo wa muyayaya pe sonde.—Yoh. 10:16; Rom. 6:23.

Imfwa Baimina Ukuifumya pe Sonde

14. Finshi filanga ukuti kwali na fimbi ifyalekabilwa ukucila pa Mafunde ya kwa Mose pa kuti abena Israele babe ne subilo lya mweo wa muyayaya?

¹⁴ Abana ba kwa Abrahamu baishileba uluko ulwapaatulwa ilyo bapangene icipangano na Lesa. Ilyo Yehova alebapeela Amafunde, abebele ukuti: “Mulesunga ifipope fyandi no kukonka ubupingushi bwandi, ifya kuti umuntu nga alefikonka, akaba no mweo.” (Lebi 18:5) Lelo apo abena Israele balifililwe ukukonka Amafunde bwino bwino, Amafunde yene yalibapingwile ukuti balingile ukufwa, kanshi balekabila ukulubulwa.—Gal. 3:13.

15. Mapaalo nshi aya ku ntanshi ayo Yehova alengele ukuti Davidi alembe?

¹⁵ Pa numa ya kwa Mose, Yehova apeele umupashi kuli bakalemba na bambi aba Baibolo ukuti balembe pe subilo lya mweo wa muyayaya. (Amalu. 21:4; 37:29) Ku ca kumwenako, ilyo Davidi aimbile pa kwikatana kwa bantu ba kwa Yehova mu Sione, asondwelele na mashiwi ya kuti: “Mulya e mo Yehova asosele ukuti ipaalo lileikala, no mweo wa muyayaya.”—Amalu. 133:3.

16. Finshi Yehova alaya abantu ukupitila muli Esaya ifikacitika “pano isonde ponse”?

¹⁶ Yehova apeele Esaya umupashi ukuti aseseme pa mweo wa muyayaya pe sonde. (Belengeni Esaya 25:7, 8.) Ulubembu ne mfwa fyaba kwati ca “kukupa icikupa” abantu ica kuti no mweo wapelela kabili fyaba nge fipe ifyafina ifyo abantu basenda. Yehova alilaya abantu bakwe ukuti akamina ulubembu ne mfwa, e kutila akafifumya “pano isonde ponse.”

17. Finshi fyasobelwe ukuti e fyo Mesia ali no kucita ifyalenga abantu ukukwata isubilo lya mweo wa umuyayaya?

¹⁷ Tontonkanyeni na pa Mafunde ya kwa Mose ayalandile pa fyo abantu bali no kucita ne mbushi ya Asasele. Umuku umo mu mwaka, pa Bushiku bwa Cifuta Mulandu, shimapepo mukalamba ‘alebika amaboko yakwe yabili pa mutwe wa mbushi ya mweo no kusokolwela pa mbushi ifilubo fyonse ifya bana ba kwa Israele, kabili alefibika pa mutwe wa mbushi, kabili imbushi yalesenda imembu shabo shonse no kushitwala mu matololo.’ (Lebi 16:7-10, 21, 22) Esaya asobele ukuti Mesia ali no kwisa uwali no kucita cimo cine, e kutila uwali no kusenda “amalwele,” “ukukalipwa,” no “lubembu lwesu bonse,” ne ci cali no kulenga abantu ukuba ne subilo lya mweo wa umuyayaya.—Belengeni Esaya 53:4-6, 12.

18, 19. Lisubilo nshi ilyaba pali Esaya 26:19 na Daniele 12:13?

¹⁸ Ukupitila muli kasesema Esaya, Yehova aebele abantu bakwe abena Israele ukuti: “Abantu bobe abafwa bakaba no mweo. Ifitumbi fyesu, fikabuuka. Shibukeni no kusekelela, mwe bekashi ba mu lukungu! Pantu umume wenu waba ngo mume wa ku musalu, kabili isonde likaleka abafwa ukufyalwa.” (Esa. 26:19) Amalembo yalembelwe mu ciHebere yalalangilila bwino bwino ukuti kukaba ukubuuka no kwikala pano pene pe sonde. Ku ca kumwenako, ilyo Daniele ali ne myaka nalimo 100, Yehova amulaile ukuti: “Ukatuusha, lelo ukema no kuya ku cipendwilo cobe ku mpela ya nshiku.”—Dan. 12:13.

¹⁹ Pa mulandu wa kuti Marita alikwete isubilo lya kuti abafwa bakabuuka, ilyo alelanda pali ndume yakwe uwafwile, aebele Yesu ukuti: “Ninjishiba ukuti akema ilyo kukaba ukubuuka pa bushiku bwa kulekelesha.” (Yoh. 11:24) Bushe ifyo Yesu alesambilisha e lyo ne fyo abasambi bakwe balembele fyalengele ukuti isubilo lya kubuuka lyaluke? Bushe na nomba Yehova acili alilaya abantu ukuti bakekala umuyayaya pe sonde? Icipande cikonkelepo cikasuka aya mepusho.

[Futunoti]

Bushe Abena Kristu Bakaba No Mweo wa Muyayaya pe Sonde?

“[Lesa] akafuuta ifilamba fyonse ku menso yabo, ne mfwa tayakabeko na kabili.”—UKUS. 21:4.

1, 2. Twaishiba shani ukuti abaYuda abengi aba mu nshiku sha kwa Yesu balisubiile ukuti kukaba umweo wa muyayaya pe sonde?

UMULUMENDO umukankaala, uwaishibikwe ku bengi, abutukile kuli Yesu no kumufukamina, e lyo amwipusha ati: “Mwe Kasambilisha musuma, cinshi mfwile ukucita pa kuti nkakwate umweo wa muyayaya?” (Marko 10:17) Bushe uyu umulumendo pa kwipusha ici cipusho aletontonkanya pa mweo wa muyayaya ku muulu nelyo pe sonde? Nga filya twalandile mu cipande cafumineko, kale sana Lesa apeele abaYuda isubilo lya kubuuka ne lya kuba no mweo wa muyayaya pe sonde. Ili line e subilo abaYuda abengi mu nshita ya batumwa bakwete.

² Cimoneka ukuti Marita cibusa wa kwa Yesu aletontonkanya pa kubuuka kwa pe sonde ilyo alandile pa ndume yakwe iyafwile. Atile: “Ninjishiba ukuti akema ilyo kukaba ukubuuka pa bushiku bwa kulekelesha.” (Yoh. 11:24) Lelo, abaSaduke ba pali ilya nshita bena tabasumine mu kubuuka. (Marko 12:18) Nomba, George Foot Moore alembele mu citabo cakwe icitila Judaism in the First Centuries of the Christian Era, ati: “Ukulingana ne fyalembwa . . . ifyo balembele pa kati ka 199 B.C.E. na 1 B.C.E., abantu abengi basumine ukuti bushiku bumo abantu abafwa kale bakabuuka pano pene pe sonde.” Ulya mulumendo umukankaala uwaile kuli Yesu alefwaya ukuba no mweo wa muyayaya pano pene pe sonde.

3. Mepusho nshi twalalandapo muli cino cipande?

³ Pali lelo, amacalici ayengi e lyo na balya abasambilila sana pali Baibolo batila Yesu tasosele ukuti abantu bakaba no mweo wa muyayaya pe sonde. Abantu abengi basumina ukuti umuntu nga afwa alakonkanyapo ukuba uwa mweo mu bwikalo bwa mipashi. E ico, ilyo abengi balebelenga Baibolo mu cipande ca Amalembo ayalembelwe mu ciGriki, nga basangamo amashiwi ya kuti “umweo wa muyayaya,” batontonkanya ukuti kuyaba no yu mweo ku muulu. Bushe e fyo caba? Ni mwi Yesu aloseshe ilyo alandile pa mweo wa muyayaya? Cinshi abasambi bakwe basuminemo? Bushe Amalembo ayalembelwe mu ciGriki yasambilisha ukuti abantu bakaba no mweo wa muyayaya pe sonde?

Umweo wa Muyayaya “Ilyo Ifintu Fikabumbwa Cipya Cipya”

4. Finshi fikacitika “ilyo ifintu fikabumbwa cipya cipya”?

⁴ Baibolo itila Abena Kristu basubwa e bakabuukila ku muulu no kulateka isonde. (Luka 12:32; Ukus. 5:9, 10; 14:1-3) Na lyo line, ilyo Yesu alelanda pa mweo wa muyayaya, taletontonkanya fye pali aba bene Bena Kristu basubwa epela. Tontonkanyeni pa fyo asosele ku basambi bakwe ilyo ulya mulumendo umukankaala afuminepo ninshi naikatwa ubulanda pa numa ya kumweba ati ashe fyonse ifyo akwete no kuba umusambi wa kwa Kristu. (Belengeni Mateo 19:28, 29.) Yesu aebele abatumwa bakwe ukuti bakaba pali bashamfumu abakalateka no kupingula “imikowa ikumi na ibili (12) iya kwa Israele,” e kutila, abantu bonse ukufumyako fye ibumba lya shamfumu ilikalateka ku muulu. (1 Kor. 6:2) Alandile no kuti akalambula “onse” uumukonka. Icilambu ico abakonka Yesu bakapokelela “mweo wa muyayaya.” Ifi fyonse fikacitika “ilyo ifintu fikabumbwa cipya cipya.”

5. Kuti mwalondolola shani amashiwi ya kuti “ifintu fikabumbwa cipya cipya”?

⁵ Ni mwi Yesu aloseshe ilyo asosele ati “ifintu fikabumbwa cipya cipya”? Muli Baibolo ya The Bible—An American Translation, aya mashiwi yapilibulwa ati “icalo cipya.” Kumfwa muli Baibolo ya The Jerusalem Bible, yapilibulwa ati “ilyo fyonse fikalengwa ifipya,” e lyo muli Baibolo ya The Holy Bible—New International Version mwena yapilibulwa ukuti “ukubukulula ifintu fyonse.” Apo Yesu abomfeshe aya mashiwi ukwabula ukuyalondolola, afwile alelanda pe subilo abaYuda bakwete pa myaka iingi. Kukaba ukubumba cipya cipya ifintu pano isonde, pa kutila ifintu fingaba nga filya fyali mwi bala lya Edeni ilyo Adamu na Efa tabalabembuka. Ukubumba cipya cipya ifintu kukafikilisha ubulayo bwa kwa Lesa ubwa “[kupanga] imyulu ipya ne sonde lipya.”—Esa. 65:17.

6. Bushe icilangililo ca mpaanga ne mbushi citufunda finshi pe subilo lya mweo wa muyayaya?

⁶ Yesu na kabili alandile pa mweo wa muyayaya ilyo alelanda pa mpela ya buno bwikashi. (Mat. 24:1-3) Atile: “Ilyo Umwana wa muntu akesa no bucindami bwakwe, na bamalaika bonse pamo nankwe, e lyo akekala pa cipuna cakwe ica bufumu kabili ica bukata. Ne nko shonse shikalonganikwa pa ntanshi yakwe, kabili akapaatukanya abantu, filya kacema apaatukanya impaanga ku mbushi.” Balya abakapingwilwa ukufwa “bakonaulwa umuyayaya, lelo abalungama bakaba no mweo wa muyayaya.” “Abalungama” abakapokelela umweo wa muyayaya ni balya batungilila lyonse ‘bamunyina’ ba kwa Kristu abasubwa no mupashi. (Mat. 25:31-34, 40, 41, 45, 46) Apo abasubwa basalwa ukuti bakabe bashamfumu mu Bufumu bwa mu muulu, “abalungama” kanshi bafwile ukuba abatekwa ba ubu Bufumu. Baibolo yasobele ukuti: “[Imfumu ya kwa Yehova] ikakwata abatekwa ukufuma kuli bemba ukufika kuli bemba no kufuma ku Mumana ukufika ku mpela sha pano isonde.” (Amalu. 72:8) Aba batekwa bakaipakisha umweo wa muyayaya pe sonde.

Bushe Ibuuku lya kwa Yohane Lilandapo Shani?

7, 8. Masubilo nshi yabili ayapusana ayo Yesu alandile kuli Nikodemo?

⁷ Ukulingana ne fyalembwa muli Mateo, Marko, na muli Luka, Yesu abomfeshe amashiwi ya kuti “umweo wa muyayaya” pali ishi nshita tulandilepo mu maparagrafu yafumako. Ibuuku lya kwa Yohane lyalandapo mupepi ne miku 17 pa mashiwi Yesu asosele pa mweo wa muyayaya. Lekeni tumone mumo mumo umo aya mashiwi yasangwa pa kuti twishibe ifyo Yesu asosele pe subilo lya mweo wa muyayaya pe sonde.

⁸ Ukulingana na Yohane, Yesu abalilepo ukulanda pa mweo wa muyayaya kuli Nikodemo umuFarise. Aebele Nikodemo ukuti: “Umuntu nga tafyelwe ku menshi na ku mupashi, te kuti engile mu bufumu bwa kwa Lesa.” Abaleingila mu Bufumu bwa mu muulu bafwile ‘ukufyalwa libili.’ (Yoh. 3:3-5) Yesu tapelele fye apo pene. Lelo alandile na pe subilo lya bantu bonse. (Belengeni Yohane 3:16.) Yesu alandile pe subilo lya basambi bakwe abasubwa ilya kukwata umweo wa muyayaya ku muulu e lyo na pe subilo lya bantu bambi abashala ilya kwikala umuyayaya pe sonde.

9. Ni pe subilo nshi Yesu alandile ilyo alanshenye no mwanakashi umwina Samaria?

⁹ Pa numa ya kulanda na Nikodemo mu Yerusalemu, Yesu aile ku kapinda ka ku kuso ukulola ku Galili. Ilyo aleya, akumenye umwanakashi pa cishima ca kwa Yakobo mu musumba wa Sukari mu Samaria. Amwebele ati: “Onse uulenwako amenshi ayo ndemupeela, takomfwe icilaka iyo, lelo amenshi ayo ndemupeela yakaba muli ena kwati kamfukumfuku ka menshi ayalefukaukila ku kupeela umweo wa muyayaya.” (Yoh. 4:5, 6, 14) Aya menshi yemininako ukupekanya kwa kwa Lesa ukwa kubwesesha abantu bonse ku mweo wa muyayaya, ukusanshako na bakekala pe sonde. Ibuuku lya Ukusokolola lilanda pali Lesa ngo ulesosa ukuti: “Onse uuli ne cilaka nkamupeelapo amenshi aya bupe fye aya mu kamfukumfuku ka menshi ya mweo.” (Ukus. 21:5, 6; 22:17) Kanshi ilyo Yesu alandile ku mwanakashi umwina Samaria, talelanda fye pa mweo wa muyayaya uwa mpyani shasubwa isha Bufumu lelo alelanda na pa wa bantu bonse abakwata isubilo lya pe sonde.

10. Pa numa ya kundapa umwaume pa cishiba ca Betesida, mashiwi nshi Yesu alandile pa mweo wa muyayaya kuli balya baYuda balemulengulula?

¹⁰ Umwaka wakonkelepo, Yesu na kabili ali mu Yerusalemu. Mulya e mo aundepe umwaume pa cishiba ca Betesida. Yesu alondolwelele abaYuda abamulengulwile pa co acitile ukuti “Umwana te kuti acite akantu umwine eka, lelo acita fye ifyo amona Wishi alecita.” Pa numa ya kubeba ati Wishi “apeela ubupingushi bonse ku Mwana,” Yesu atile: “Uwaumfwa amashiwi yandi no kutetekela uwantumine aba no mweo wa muyayaya.” Yesu na kabili atile: “Inshita ileisa ilyo bonse ababa mu nshiishi bakebukishiwa kabili bakomfwa ishiwi [lya Mwana wa muntu] no kufumamo, abalecita ifisuma bakabuukila ku mweo, abalecita ifibi bakabuukila ku bupingushi.” (Yoh. 5:1-9, 19, 22, 24-29) Yesu ale-eba balya baYuda balecusha abantu ukuti e wasontelwe na Lesa ku kwisafisha isubilo lya baYuda ilya kuba no mweo wa muyayaya pe sonde no kuti ali no kucita ifyo ukupitila mu kubuusha abafwa.

11. Twaishiba shani ukuti isubilo lya mweo wa muyayaya pe sonde e mo lyaba mu mashiwi ya kwa Yesu ayalembwa pali Yohane 6:48-51?

¹¹ Mu Galili, abantu abengi abalefwaya umukate Yesu abapangile mu cisungusho batendeke ukumukonka. Yesu abebele pa musango na umbi uwa mukate, e kutila “umukate wa bumi.” (Belengeni Yohane 6:40, 48-51.) Atile: “Umukate uo nkapeela, mubili wandi.” Yesu tapeele umweo wakwe pa mulandu fye wa bantu abakateka nankwe mu Bufumu bwakwe ubwa mu muulu lelo na “pa mulandu wa bumi bwa ba pano calo,” abakalubulwa. “Umuntu nga alyako uyu mukate,” e kutila nga atetekela mu maka ya kupususha aye lambo lya kwa Yesu, akakwata isubilo lya mweo wa muyayaya. Kanshi, amashiwi ya kuti ‘ukwikala umuyayaya’ yasanshishemo ne subilo lya kale na kale ilya baYuda ilya kukwata umweo wa muyayaya pano pene pe sonde mu buteko bwa kwa Mesia.

12. Lisubilo nshi Yesu alelandapo ilyo aebele abalemukaanya ukuti ‘akapeela impaanga shakwe umweo wa muyayaya’?

¹² Pa numa, ilyo kwali Umutebeto wa Kusangulula mu Yerusalemu, Yesu aebele abalemukaanya ati: “Tamutetekela, pantu tamuli mpaanga shandi. Impaanga shandi shilomfwa ishiwi lyandi, na ine nalishiishiba, na sho shilankonka. Na ine ndashipeela umweo wa muyayaya.” (Yoh. 10:26-28) Bushe Yesu alelanda fye pa bumi bwa ku muulu epela, nelyo bushe aletontonkanya na pa mweo wa muyayaya mu paradaise pano pene pe sonde? Yesu e lyo afumine fye mu kusansamusha abasambi bakwe na mashiwi ya kuti: “Mwilatiina, mwe mukuni unono, pantu Shinwe afwaya ukumupeela ubufumu.” (Luka 12:32) Lelo, pa nshita ya uyu wine Umutebeto wa Kusangulula, Yesu atile: “Ndi ne mpaanga shimbi, ishishili sha mwi cinka ili; na sho ndi no kushileta.” (Yoh. 10:16) Kanshi, mu mashiwi Yesu aebele balya balemukaanya, alelanda pe subilo lya bumi bwa ku muulu ku baba mu “mukuni unono” ne subilo lya mweo wa muyayaya ku bantu abengi nga nshi aba mu “mpaanga shimbi.”

Isubilo Ilishalekabilwa no Kulondololwa

13. Ni mwi Yesu aloseshe ilyo atile: “Uli no kuba na ine mu Paradaise”?

¹³ Ilyo Yesu alecululuka pa cimuti apoopelwepo, apeele ubushininkisho bwine bwine pe subilo lya bantunse. Ncitatubi umo uwapoopelwe mupepi na ena atile: “Mwe Yesu, mukanjibukishe ilyo mukaba imfumu.” Yesu amulaile ukuti: “Cine cine ndekweba lelo nati, Uli no kuba na ine mu Paradaise.” (Luka 23:42, 43) Apo uyu muntu ukwabula no kutwishika ali muYuda, talekabila no kumulondolwela pali Paradaise. Alishibe ukuti ku ntanshi abantu bakaba no mweo wa muyayaya pe sonde.

14. (a) Cinshi cilanga ukuti abatumwa calibafishe ukumfwikisha amashiwi yalelanda pe subilo lya ku muulu? (b) Ni lilali abasambi ba kwa Yesu baumfwikishe pe subilo lya ku muulu?

¹⁴ Lelo icalekabila ukulondololwa, mashiwi Yesu alandile pe subilo lya ku muulu. Ilyo alandile ku basambi bakwe ukuti ali no kuya ku muulu mu kubapekanisha apa kwikala, tabaumfwile umo aloseshe. (Belengeni Yohane 14:2-5.) Inshita imbi abebele ati: “Ncili ne fingi ifya kumweba, lelo te kuti mufyumfwe pali nomba. Lelo ilyo kaafwa akesa, umupashi wa cine, akamutungulula mu cine conse.” (Yoh. 16:12, 13) Ni pa numa fye ya mutebeto wa Pentekoste mu mwaka wa 33 C.E. ilyo basubilwe no mupashi wa kwa Lesa ukuti e bakaba ishamfumu, e lyo abasambi ba kwa Yesu bailwike ukuti ifipuna fyabo ifya bufumu fikaba ku muulu. (1 Kor. 15:49; Kol. 1:5; 1 Pet. 1:3, 4) Ili line e lyo isubilo lya kuya ku muulu lyasokolwelwe kuli bena, kabili e lyo batampile ukulandapo sana mu makalata ayo nomba yaba mu Malembo yalembelwe mu ciGriki ayo baletumina Abena Kristu banabo. Lelo bushe aya makalata yalabwekeshapo ukukomaila pe subilo lya bantunse ilya mweo wa muyayaya pe sonde?

Bushe Amakalata ya Batumwa Yalandapo Shani?

15, 16. Bushe amashiwi Lesa aebele ukuti yalembwe muli kalata wa ku baHebere e lyo na yo aebele Petro ukulemba yalanga shani ukuti umweo wa muyayaya ukabela pe sonde?

¹⁵ Muli kalata umutumwa Paulo alembeele abaHebere, aitile aba bwananyina muli Kristu ati “mwe bamunyinefwe aba mushilo, mwe baba pa baitwa mu muulu.” Lelo, asosele no kuti Lesa alipeela Yesu umulimo wa kulatungulula “aba mu calo icikesa.” (Heb. 2:3, 5; 3:1) Mu Malembo ya mu Baibolo ayalembelwe mu ciGriki ayo balembeele Abena Kristu, ishiwi bapilibwileko amashiwi ya kuti “aba mu calo” lyonse fye lilosha ku calo icilimo abantu. Kanshi, amashiwi ya kuti “aba mu calo icikesa” yalosha ku bwikashi buli ku ntanshi ubwa pe sonde mu buteko bwa kwa Yesu Kristu. E nshita nomba Yesu akafikilisha ubulayo bwa kwa Lesa ubwa kuti: “Abalungama e bakekala mu calo, Kabili bakekalamo umuyayaya.”—Amalu. 37:29.

¹⁶ Umutumwa Petro na o aebelwe kuli Lesa ukulemba pa nshita ya ku ntanshi iya bantunse. Alembele ati: “Imyulu ne sonde ifya nomba fyasungilwa umulilo kabili fyasungilwa ubushiku bwa bupingushi kabili ubwa konaula abantu abashipepa.” (2 Pet. 3:7) Finshi fikapyana iyi myulu iimininako imitekele e lyo na buno bwikashi bwa bantu babipa? (Belengeni 2 Petro 3:13.) Fikapyanikwapo ne “myulu ipya,” e kutila Ubufumu bwa kwa Lesa ubutekwa na Mesia—e lyo ne “sonde lipya,” e kutila abantu balungama, bakapepa ba cine cine.

17. Bushe isubilo lya bantunse lyalondololwa shani pa Ukusokolola 21:1-4?

¹⁷ Ibuuku lya kulekeleshako mu Baibolo lilatuletela insansa ilyo twabelengamo ifyo cikaba pa kuti abantu bakabe abapwililika na kabili. (Belengeni Ukusokolola 21:1-4.) Ili e subilo abantu basuminamo ukutula fye apo umuntu wa kubalilapo abembukile mwi bala lya Edeni. Abalungama e bakekala umuyayaya mu Paradaise pano pene pe sonde ukwabula ukukota. Ili subilo e mo lyaba mu Malembo yalembelwe mu ciHebere e lyo na mu yalembelwe mu ciGriki ayo balembeele Abena Kristu, kabili e likosha na babomfi ba kwa Yehova aba cishinka na muli shino shine nshiku.—Ukus. 22:1, 2.

Isubilo Lya Kuba No Mweo Wa Muyayaya Pano Calo Lyasangwa Cipya Cipya

“We Daniele, kaka amashiwi aya . . . ukufika ku nshita ya ku mpela. Bakasabanta abengi, no kwishiba kwine kwine kukafula.”—DAN. 12:4.

1, 2. Mepusho nshi twalalandapo muli cino cipande?

MUNO nshiku abantu abengi nga nshi balishiba Amalembo yalanga ukuti abantu bakakwata umweo wa muyayaya muli paradaise pano isonde. (Ukus. 7:9, 17) Ilyo fye Lesa abumbile umuntu, alilangile ukuti tapangile umuntu ukulaikala fye imyaka iinono afwa no kufwa, lelo amupangile ukuti aleikala ku ciyayaya.—Ukute. 1:26-28.

² Nangu fye bena Israele, nabo balikwete isubilo lya kuti abantu bakaba abapwililika nga filya Adamu ali ilyo ashilabembuka. Amalembo ya mu Baibolo ayalembelwe mu ciGriki yalilondolola ifyo Lesa akacita pa kuti abantu bakakwate umweo wa muyayaya mu Paradaise pano calo. Nomba cinshi calengele ukuti ili subilo lifiswe? Cali shani pa kuti ili subilo lisangwe cipya cipya na pa kuti abantu abengi balishibe?

Ifyo Abantu Balesubila Fyafiswa

3. Mulandu nshi tushipapila ukuti isubilo lya kuba no mweo wa muyayaya pano calo lyalifishilwe?

³ Yesu asobele ukuti bakasesema ba bufi bali no kupotonganya amasambilisho yakwe no kuti abantu abengi bali no kulufiwa. (Mat. 24:11) Umutumwa Petro asokele Abena Kristu ukuti: “Na muli imwe mukesaba bakasambilisha ba bufi.” (2 Pet. 2:1) Umutumwa Paulo na o alandile pa “nshita ilyo [abantu bali no kuleka] ukukonka isambilisho ilituntulu, lelo [bali no kulailonganikila] bakasambilisha aba kubeba ifyo abene balefwaya ukumfwa, ukulingana ne fya lunkumbwa fyabo abene.” (2 Tim. 4:3, 4) Satana e walenga ukuti abantu balufiwe kabili abomfya abasangu ukufisa icine pa kuti abantu beishiba umulandu Lesa abumbiile abantu ne sonde.—Belengeni 2 Abena Korinti 4:3, 4.

4. Lisubilo nshi ilyo bashimapepo abasangu balekaana?

⁴ Amalembo yalondolola ukuti Ubufumu bwa kwa Lesa buteko ubwaba mu muulu ubukashonaula no kupwisha imitekele yonse iya bantunse. (Dan. 2:44) Ilyo Kristu akalateka pa myaka 1,000, Satana bakamukaka mu cilindi, abafwa bakabuushiwa, kabili abantu abakalaikala pano calo bakafwiwa ukuba abapwililika. (Ukus. 20:1-3, 6, 12; 21:1-4) Lelo bashimapepo ba mu macalici ya batila Bena Kristu basambilisha ifisambilisho fimbi. Ku ca kumwenako, Umupatili waliko mu myaka ya ba 200 C.E., Origen uwa ku Alexandria, aleseka abasumine ukuti abantu pano calo bakapaalwa nga nshi mu kuteka kwa myaka 1,000. Icitabo cimo (Catholic Encyclopedia) catila uwasoma ifya mapepo uwa mu Katolika, Augustine uwa ku Hippo (uwali pano calo ukutula mu 354 ukufika mu 430 C.E.), “asumine ukuti takwakabe ukuteka kwa myaka 1,000.”a

5, 6. Mulandu nshi Origen na Augustine balekaanina ukuti takwakabe ukuteka kwa myaka 1,000?

⁵ Mulandu nshi Origen na Augustine balekaanina ukuti takwakabe ukuteka kwa myaka 1,000? Origen ali musambi wa kwa Clement uwa ku Alexandria uwasumine mu cisambilisho ca baGriki ica kuti umweo taufwa. Uwasoma ifya mapepo Werner Jaeger atile apo Origen asumine mu cisambilisho ca kwa Plato ica kuti umweo taufwa, “aletele ici cisambilisho ca kwa Plato mu masambilisho ya Bena Kristu.” Ici calengele Origen alesambilisha ukuti amapaalo yakaba mu kuteka kwa myaka 1,000 tayakabe pano calo, lelo yakaba mu muulu.

⁶ Augustine aishileba “Umwina Kristu” ilyo ali ne myaka 33. Nomba ilyo ashilaba “Umwina Kristu,” alekonka ifyalesambilisha Plotinus, uwaliko mu myaka ya ba 200 C.E., uwalekonka ifisambilisho fya kwa Plato. Nangu cingati Augustine alisangwike Umwina Kristu, talekele ukukonka ifyalesambilisha Plato. Icitabo cimo (New Encyclopædia Britannica) catila: “E walengele sana ukuti amasambilisho yaba mu Cipingo Cipya yekatane sana ne fisambilisho fya kwa Plato ifya mano ya baGriki.” Icitabo cimbi (Catholic Encyclopedia) catila Augustine alondolwele ukuteka kwa myaka 1,000 ukwalandwapo mu Ukusokolola icipandwa 20 ukuti kwali fye “milandile ya mampalanya.” Ici citabo calanda no kuti: “Ubu bulondoloshi . . . e bo abasoma ifya mapepo aba ku Bulaya batendeke ukukonka, kabili ifi fine e fyo batampile no kukaana ukuti takwakabe ukuteka kwa myaka 1,000.”

7. Cisambilisho nshi ica bufi icalengele abantu ukulaba kwi subilo lya kuba no mweo wa muyayaya pano calo, kabili cali shani pa kuti cisalangane?

⁷ Isubilo lya kukwata umweo wa muyayaya pa calo lyalifishilwe lintu abantu mu calo conse basumine mu cisambilisho cali mu Babiloni ica kuti umuntu alikwata umweo nelyo umupashi uuba mu mubili wakwe uushifwa. Ilyo aba mu macalici ya baita ukuti Bena Kristu batampile ukukonka ici cisambilisho, abasoma ifya mapepo batendeke ukupotonganya Amalembo pa kuti cilemoneka kwati amalembo ayalanda pa bakwata isubilo lya kuya ku muulu yalanda ukuti abantu bonse abasuma balaya ku muulu. Ici cisambilisho cipilibula ukuti umuntu alingile ukuba pa calo pa myaka fye iinono. Pa calo pa kupimina fye nga nalinga ukuyaikala ku muulu. Mu kubangilila, ici cine e cacitike na ku baYuda pa lwe subilo lya kuba no mweo wa muyayaya pano calo. Ilyo abaYuda batampile ukulakonka icisambilisho ca baGriki ica kuti umweo taufwa, balabile na kwi subilo bakwete ilya kuba no mweo wa muyayaya pano calo. Ala mwandini ifi fyalipusana nga nshi ne fyo Baibolo ilondolola ifyo umuntu apangwa! Umuntu bamupangile ukuti aleba no mubili wa munofu, te kuba no mubili wa ku muulu nakalya. Yehova aebele umuntu wa kubalilapo ukuti: “Uli lukungu.” (Ukute. 3:19) Bamupangile ukuti aleikala pano calo ku ciyayaya, te ku muulu iyo.—Belengeni Amalumbo 104:5; 115:16.

Icine Caishibikwa

8. Finshi ifyo abasoma abaliko mu myaka ya ba 1600 balandile pe subilo lya bantu?

⁸ Nangu cingati amacalici ayengi aya bantu abaita ukuti Bena Kristu tayasumina mwi subilo lya kuba no mweo wa muyayaya pano calo, Satana alifilwa ukufisa icine. Ukutula fye na kale, abalebika amano ku kubelenga Baibolo baleiluka icine lintu balesambilila ifyo Lesa akalenga abantu ukuba abapwililika na kabili. (Amalu. 97:11; Mat. 7:13, 14; 13:37-39) Ilyo imyaka ya ba 1600 yalefika, abantu abengi balikwete Baibolo pantu iyi nshita abantu ninshi balapilibula no kupulinta Amalembo ya Mushilo. Mu 1651, uwasoma umo alembele ukuti apo muli Adamu e mo abantu “balufishe Paradaise, no Mweo wa Muyayaya Pano Calo,” e fyo na muli Kristu e mo “bonse bakalengelwa ukwikala pa Calo; nga te ifyo ninshi uku kucilanya takwalinga.” (Belengeni 1 Abena Korinti 15:21, 22.) John Milton, umwaume walumbuka sana pa baNgeleshi abalelemba imishikakulo (uwaliko mu 1608-1674), alembele imishikakulo yaleti Paradise Lost (Paradaise Waluba) na Paradise Regained (Paradaise Wanonkwa). Mu mishikakulo alembele, Milton alandile pa cilambu ico abantu abapepa bakapokelela mu paradaise pano calo. Nangu cingati Milton apoosele imyaka iingi iyo ali uwa mweo ku kubelenga Baibolo, alishibe ukuti abantu tabali na kwishiba bwino bwino icine caba mu Baibolo mpaka mu kubapo kwa kwa Kristu.

9, 10. (a) Finshi Isaac Newton alembele pe subilo lya bantu? (b) Mulandu nshi Newton aletontonkanishisha ukuti ukubapo kwa kwa Kristu kwali ku ntanshi sana?

⁹ Umwaume waishibe sana insamushi Sir Isaac Newton (uwaliko mu 1642-1727) na o alitemenwe sana Baibolo. Alishibe ukuti aba mushilo bali no kubuukila ku muulu kabili bali no kulateka na Kristu mu muulu. (Ukus. 5:9, 10) E lyo pa bantu abo bakalateka alandilepo ukuti: “Ilyo ubushiku bwa bupingushi bukapwa, abantu bakatwalilila ukwikala pa calo kabili te pa myaka fye 1,000 lelo ni ku ciyayaya.”

¹⁰ Newton asumine ukuti ukubapo kwa kwa Kristu kwali ku ntanshi sana. Uulemba ilyashi lya kale Stephen Snobelen atile: “Umulandu umo uo Newton aletontonkanishisha ukuti Ubufumu bwa kwa Lesa bwali no kutampa ukuteka ku ntanshi sana, wa kuti ubusangu bwalicililemo pantu abengi basumine muli bulesa butatu.” Na pali iyi ine nshita ninshi imbila nsuma tailaishibikwa. Kabili Newton alimwene ukuti tapali abaleti Bena Kristu abali no kushimikila imbila nsuma pali ilya nshita. Alembele ukuti: “Uku kusesema kwa kwa Daniele pamo no kwa kwa Yohane [ukwaba mwi buuku lya Ukusokolola] tabakakwishibe mpaka mu nshita ya ku mpela.” Newton alondolwele ukuti: “Daniele atile ‘lyena abengi bakasabanta, kabili ukwishiba kukafula.’ Pantu imbila nsuma ikabilwa mu calo conse ilyo ubucushi bukalamba, ne mpela ya cino calo fishilafika. Ibumba likalamba ilyakwata utuncindu mu minwe, ilyafuma muli ubu bucushi bukalamba, talyakakule kano fye nga ca kuti imbila nsuma yabilwa mu fyalo fyonse ilyo ubucushi bukalamba bushilatendeka.”—Dan. 12:4; Mat. 24:14; Ukus. 7:9, 10.

11. Mulandu nshi abantu abengi bashaishibile isubilo lya kuba no mweo wa muyayaya pano calo mu nshiku sha kwa Milton na Newton?

¹¹ Mu nshiku sha kwa Milton na Newton, ukulanda ifyapusanako ne fyo icalici lyalesambilisha kwaleletelela abantu. E ico, ifingi ifyo balembele pa fyo bafwailishe mu Baibolo, tabafisabankenye mpaka ilyo bafwile. Abafumine mu Katolika muli ba 1500 balifililwe ukulungika icisambilisho calubana ica kuti umweo taufwa, kabili ba Protestanti balitwalilile ukukonka icisambilisho ca kwa Augustine ica kuti ukuteka kwa myaka 1,000 kwalipita kale. Bushe ukwishiba kwine kwine kwalifula mu nshita ya ku mpela?

“Ukwishiba Kwine Kwine Kukafula”

12. Ni lilali ukwishiba kwine kwine kwali no kufula?

¹² Ilyo Daniele alelanda pa “nshita ya ku mpela,” asobele ifintu ifisuma ifikalacitika muli iyi nshita. (Belengeni Daniele 12:3, 4, 9, 10.) Yesu atile: “Pa nshita ilya abalungama bakabalika kwati kasuba.” (Mat. 13:43) Bushe ukwishiba kwine kwine kwafulile shani mu nshita ya ku mpela? Tontonkanyeni pa fyalecitika ilyo umwaka wa 1914 ushilafika, umwaka uo inshita ya ku mpela yatendeke.

13. Finshi Charles Taze Russell alembele ilyo babebetele ilyashi lilanda pa fyo abantu bakaba abapwililika na kabili?

¹³ Mu myaka ya kulekelesha iya ba 1800, abantu abafumacumi balefwaya ukwishiba “icipasho ca mashiwi ayatuntulu.” (2 Tim. 1:13) Umo pali abo bantu ali ni Charles Taze Russell. Mu 1870, ena na bambi abanono abalefwaya ukwishiba icine bapangile ibumba lya kusambilila Baibolo. Mu 1872 babebetele ilyashi lilanda pa fyo abantu bakaba abapwililika na kabili nga filya Adamu ali. Pa numa, Russell alembele ukuti: “Ukufika na ilya nshita twalifililwe ukwishiba bwino ubupusano bwali pa cilambu icalici, ilile-eshiwa pali ino nshita, lyali no kupokelela na pa cilambu abantu bonse abali ne cishinka kuli Lesa bali no kupokelela.” Icilambu abantu bonse bali no kupokelela “kuba abapwililika na kabili nga filya umufyashi wabo Adamu ali ilyo ali mu Edeni.” Russell alisumine ukuti bambi balimwafwile ukwiluka ifyo alebelenga mu Baibolo. Ni bani abo bene?

14. (a) Ni mwi Henry Dunn aumfwilile Imilimo 3:21? (b) Ni bani Dunn atile e bakekala pa calo ku ciyayaya?

¹⁴ Umo pa bamwafwile, ali ni Henry Dunn. Alilembele ifyebo fyalelanda pa “nshita sha kubweseshamo ifintu fyonse ifyo Lesa alandiile muli bakasesema bakwe aba mushilo aba ku kale.” (Imil. 3:21) Dunn alishibe ukuti uku kubweseshamo kwasanshishemo ukulenga abantu abakaba pe sonde ukuba abapwililika ilyo Kristu akateka pa myaka 1,000. Dunn abebetele ne cipusho icafulungenye abengi ica kuti, Ni bani bakekala pa calo ku ciyayaya? Alondolwele ukuti abantu abengi nga nshi bakababuusha, bakasambilila icine, kabili bakakwata ishuko lya kulanga ukuti nabacetekela Kristu.

15. Finshi George Storrs ailwike pa bakabuushiwa?

¹⁵ Mu 1870, George Storrs na o ailwike ukuti abashalungama bakababuusha kabili bakapeelwa ishuko lya kuba no mweo wa muyayaya. Ailwike no kuti Amalembo yatila pa bakabuushiwa nga paba abakafilwa ukulaumfwila Lesa “bakafwa, nangu abo ‘babembu bakaba fye ne myaka 100.’” (Esa. 65:20) Storrs aleikala mu Brooklyn, ku New York, kabili e walelemba magazini yaleti Bible Examiner.

16. Cinshi calengele Abasambi ba Baibolo ukupusanako na ba mu macalici yambi abaita ukuti Bena Kristu?

¹⁶ Ilyo Russell alebelenga Baibolo ailwike ukuti inshita ya kutampa ukubilisha imbila nsuma yalifikile. E ico mu 1879, atampile ukulemba magazini yaleti Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence, iyaishibikwa nomba ukuti Ulupungu lwa kwa Kalinda Ulusabankanya Ubufumu bwa kwa Yehova. Pa kubala, bantu fye abanono e baishibe icine pe subilo lya kuba no mweo wa muyayaya pano calo. Nomba pali iyi nshita amabumba ya Basambi ba Baibolo mu fyalo ifingi yalepokelela no kusambilila Ulupungu lwa kwa Kalinda. Ukwishiba icine ca kuti bantu fye abanono e bakaya ku muulu, ilyo abengi nga nshi bakaba no mweo wa muyayaya pano calo, kwalengele Abasambi ba Baibolo ukupusanako na ba mu macalici yambi abaita ukuti Bena Kristu.

17. Bushe ukwishiba kwine kwine kwaishilefula shani?

¹⁷ “Inshita ya ku mpela” iyasobelwe yatendeke mu 1914. Bushe ukwishiba kwine kwine pe subilo lya bantu kwalifulile? (Dan. 12:4) Ilyo calefika mu 1913, amalyashi yalelemba Russell baleyalemba mu nyushipepala 2,000 kabili abalebelenga ishi nyushipepala bonse pamo bali 15,000,000. Ilyo umwaka wa 1914 walepwa, ninshi abantu ukucila pali 9,000,000 mu fyalo ifingi balikutika no kutamba ilyashi lya fikope ilyalelondolola ukuteka kwa kwa Kristu ukwa myaka 1,000 ilyaleti “Photo-Drama of Creation.” Ukutula mu 1918 ukufika mu 1925, ababomfi ba kwa Yehova balilandile ilyashi mu ndimi 30 mu fyalo ifingi ilyalelanda pe subilo lya kuba no mweo wa muyayaya pano calo, ilyaleti “Millions Now Living Will Never Die” (Abengi Abali no Mweo Pali Ino Nshita Tabakatale Abafwa). Ilyo calefika mu 1934, Inte sha kwa Yehova shailwike ukuti abakwata isubilo lya kuba no mweo wa muyayaya pano calo balingile ukulabatishiwa. Ukwishiba ifi kwalengele ukuti babe abacincila mu mulimo wa kushimikila imbila nsuma ya Bufumu. Pali ino nshita, isubilo lya kuba no mweo wa muyayaya pano calo lilalenga abantu abengi nga nshi ukulatasha sana Yehova.

‘Ukulubuka’ Ukuli ku Ntanshi!

18, 19. Mikalile ya musango nshi iyasobelwa pali Esaya 65:21-25?

¹⁸ Umupashi wa kwa Lesa walengele kasesema Esaya ukulemba ifyo abantu ba kwa Lesa bakekala pano calo. (Belengeni Esaya 65:21-25.) Ifimuti fimo ifyaliko imyaka nalimo 2,700 iyapita ilyo Esaya alembele aya mashiwi fifwile eko fyaba na pali ino nshita. Elenganyeni ukuti ni mwe mwikele imyaka yafula umusango yu ninshi muli abakosa kabili no bumi ubusuma!

¹⁹ Mu nshita ya kwikala fye imyaka iinono pano calo, tukalaikala imyaka iingi kabili tukakwata inshita iikalamba iya kukuula, ukulima amabala, no kusambilila. Tontonkanyeni pa fibusa ubwingi mukakwata. Mukatwalilila ukutemwana ne fyo fibusa ku ciyayaya. Ala mwandini “abana ba kwa Lesa” abakaba pano calo ‘bakalubuka’!—Rom. 8:21.

[Futunoti]