Icalo Cili mu Busanso Ubukalamba

Mu 2002, akabungwe akacetekelwa sana aka Stockholm Environment Institute kalandile pa busanso ubuli no kucitika nga ca kutila abantu batwalilila ukucita ifintu ifileonaula ifimenwa ne nama ne mitengo pa kuti fye bapange indalama ishingi. Aka kabungwe katile ukucite fyo kukalenga “imiceele ne mpanga ne fimenwa pamo ne finama ukonaika icabipisha.” Na kabili kalandile no kuti ubupiina ubwaba mu calo conse, na kapaatulula ka bantu e lyo no konaula “kwa mpanga ne fimenwa e lyo ne finama kuti fyalenga abantu ukupelenganishiwa ukukanaishiba ifikacitika ku ntanshi.”

Mu 2005 ba United Nations balipeele lipoti ya pa fyo bafwailishe pa myaka ine ukutila e fyo bale-enekela ukucitika ku mpanga ne fimenwa ne finama mu myaka 1,000. Abantu abasambilila sana abalefwailisha pali ili lyashi, balibombesha sana, kabili balicilile pali 1,360, bafumine mu fyalo 95. Ishi ncenshi shasokele ukutila: “Ifintu ifyo abantu balecita fileonaula sana impanga, ifimenwa e lyo ne finama, ica kuti tatwishibe ne fyo cikaba ku ntanshi.” Na kabili batile, pa kucingilila ifi fyonse, bafwile “ukwalula sana inshila sha kubombelamo ifintu, no kupangako utubungwe tumbi e lyo no kusanga inshila shimbi ishingabomba bwino isho bashilasanga pali lelo.”

Anna Tibaijuka, umukalamba wa cipani ca mu kabungwe ka United Nations ica Human Settlements Programme, alandile pa fyo abengi abalefwailisha pali aya malyashi bale-enekela ukuti e fikacitika. Atile: “Nga twatwalilila fye ifi fine ukwabula ukuwamyako ifintu, ala tacakawame, ifintu fikabipisha.”

Ifyo balandapo nomba line: Magazini ya Millennium Ecosystem Assessment yatile, “Abantunse nabalenga ukuti inama ne filimwa ifingi filobe nakalya nakalya. Ifingi ifyo Lesa apanga ifilenga ukuti umuntu abe uwa mweo fileya fileloba mwi sonde lyonse.”

Icipani ca mu kabungwe ka NASA, ica Goddard Institute for Space Studies catile: “Umwela uufuma ku fintu abantu bacita no kupanga, naulenga imiceele ukulubana sana ica kuti icalo cili mu busanso.”