Bamo batunga ukuti ukuumika icitumbi kwatendeke ilyo basangile imibili iyasungilwe ukwabula ukubola mu muti wa natron (sodium carbonate), umuti uusangwa sana ku Egypt na mu ncende shaba mupepi.

Icikalamba ico abena Egypt ba ku kale baleumikila abafwa babo mulandu wa mipepele. Icifundisho ca kuti umuntu tafwa e calengele balefwaisha abafwa ukuba pa calo. Basumine ukuti imibili yabo yali no kubomfiwa ku ciyayaya kabili no kupuutwamo umweo na kabili. Nangu line ukuumika icitumbi kwaliseekele, ukufika pali lelo, ku Egypt takwaba icalembwa nangu cimo icilanga ifyo kwalecitwa. Ifyalembwa fyawamisha, fya kwa kalemba wa lyashi lya kale Herodotus, umuGriki, ifyalembelwe mu mwanda wa myaka uwalenga 5 B.C.E. Lelo, abantu batila nga bakonka ifyo Herodotus alembele no kwesha ukuumika icitumbi, tabatunguluka sana.

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 31]

IFYO BALEUMIKA ICITUMBI KALE NE FYO BACITA NOMBA

Mu Egypt wa pa kale, imyumikile ya citumbi yalepusanapusana ukulingana ne ndupwa. Cimoneka kwati ulupwa ulukankaala lwalesala ukuumika icitumbi mu nshila yakonkapo:

Balebomfya icela ukufumya bongobongo mu mutwe ukupitila mu myona. Pa numa baleumika icipanga ukubomfya imiti yalinga. Icalekonkapo kufumya ifya mu mala fyonse ukushako fye umutima ne mfyo. Pa kufumya ifya mu mala, balelepula mu mubili, lelo, baleti ukucite co lubembu. Pa kufumyapo ulu lubembu, abena Egypt balesala umuntu uo balepeela incito ya kulepula kabili balemwita ati kalepula. Alefulumuka nga apwisha fye ukulepula, pantu uwacita ici, ico balemona ngo lubembu, aletipwa no kupoolwa amabwe.

Nga bafumyamo fyonse mu mala, balesamfyamo bwino bwino. Kalemba wa lyashi lya kale, Herodotus alembele ati: “Basakanya muri wapeleka, na kasia ne fya cena cisuma ifyalekanalekana, ukufumyako fye libani, no kufibika mu mala no kubila palya bacilepula.”

Pa numa baleyabika icitumbi mu muti wa natron pa nshiku 70 pa kuti cume. Pa numa ya ico, balesamba icitumbi no kucifunga bwino bwino mu nsalu. Lyene ku nsalu baleshingako ifinyamuti nelyo ifyapalako ifyo balekambatikilako, kabili balebika icitumbi cauma mu cibokoshi ca mbao icayemfiwa sana icapangilwe ukulingana no mubili wa muntu.