Abrahamu—Ica Kumwenako ca Citetekelo

“[Abrahamu ali] shibo wa bonse abatetekela.”—ABENA ROMA 4:11.

1, 2. (a) Abena Kristu ba cine lelo bebukisha ukuti Abrahamu ali muntu wa musango nshi? (b) Mulandu nshi Abrahamu etilwa ati “shibo wa bonse abatetekela”?

ALI cikolwe ca luko lwa maka, kabili ali ni kasesema, shimakwebo, ne ntungulushi. Nalyo line, Abena Kristu lelo bamwibukisha sana pa mibele yalengele Yehova Lesa amulenge ukuba cibusa wakwe—ne yi mibele citetekelo cakwe icakosa. (Esaya 41:8; Yakobo 2:23) Ishina lyakwe ni Abrahamu, kabili Baibolo imwita ati “shibo wa bonse abatetekela.”—Abena Roma 4:11.

² Bushe abaliko ilyo Abrahamu talabako, abantu pamo nga Abele, Enoke, na Noa tabakwete citetekelo? Balikwete, lelo ni kuli Abrahamu icipingo capingilwe ica kupaala inko shonse isha pe sonde. (Ukutendeka 22:18) E co aishileba shibo wa mampalanya uwa bonse abali no kutetekela mu Lubuto lwalaiwe. (Abena Galatia 3:8, 9) Kuti twatila Abrahamu ni shifwe, pantu icitetekelo cakwe ca kumwenako tulingile ukupashanya. Ubumi bwakwe bonse kuti bwamonwa ngo bwa citetekelo, pantu bwali bwa mesho ayengi. Naendi, imyaka iingi ilyo Abrahamu ashilaeshiwa no bwesho bwacilile amesho yonse aya citetekelo cakwe—e kuti ukwebwa ukutuula umwana wakwe Isaki—Abrahamu alangile icitetekelo mu mesho ayengi ayashakakele sana. (Ukutendeka 22:1, 2) Nomba natubebete aya mesho yamo aya citetekelo no kumona ifyo yengatusambilisha lelo.

Ifunde lya Kufuma mu Uri

3. Cinshi Baibolo itweba pa lwa cikulilo ca kwa Abramu?

³ Baibolo yalanda pali Abramu (uwatendeke ukwitwa Abrahamu) umuku wa kubalilapo pa Ukutendeka 11:26, apatila: “Tera ilyo ali no mweo imyaka amakumi cinelubali, e lyo afyele Abramu, Nahore, na Harani.” Abramu ali cishikulula ca muntu waletiina Lesa Shemu. (Ukutendeka 11:10-26) Ukulingana na Ukutendeka 11:31, Abramu aikele no lupwa lwakwe mu musumba walelunduluka uwa “Uri wa baKaldi,” umusumba uwali ku kabanga ka mumana wa Yufrate.a E co takulile mululumba uwaleikala mu mahema lelo aleikala mu musumba walimo ubwanalale. Pa mishiika ya ku Uri palesangwa ifipe ifyaleshitwa ku misumba imbi. Amayanda ya miputule 14 ayashingulwako impemba yabuuta, ayalekwata na menshi mu kati, yakuulilwe mu mbali ya misebo ya uyu musumba.

4. (a) Mafya nshi umusumba wa Uri waletele pali bakapepa ba kwa Lesa wa cine? (b) Abramu atendeke shani ukutetekela Yehova?

⁴ Ifyuma fyali mu Uri fyalengele ukuti cikose ukubombela Lesa wa cine muli ulya musumba. Cimbi ca kuti abantu ba muli ulya musumba bayobeke sana mu kupepo tulubi no kutiine mipashi. Icikuulwa cikalamba muli ulya musumba cali litempele lyasansuka nga nshi ilya kwa lesa wa mweshi Nanna. Ukwabula no kutwishika abantu bafwile balepatikisha Abramu ukuitumpa muli uku kupepa kwabipa, napamo na balupwa bamo balemupatikisha. Ukulingana ne nshimi sha baYuda shimo, wishi kwa Abramu, Tera, alebasa utulubi. (Yoshua 24:2, 14, 15) Te mulandu ne fyo cali, Abramu wena taitumpile muli uku kupepa kwa bufi kabili ukwa musaalula. Shemu icikolwe cakwe uwali nakota nomba ali no mweo kabili afwile alemwebako pa lwa fyo aishibe pali Lesa wa cine. E co, Abramu atetekele Yehova, te Nanna iyo!—Abena Galatia 3:6.

Ubwesho bwa Citetekelo

5. Cinshi Lesa aebele Abramu ilyo ali mu Uri kabili cinshi amulaile?

⁵ Icitetekelo ca kwa Abramu cali no kweshiwa. Lesa amoneke kuli wene no kumweba ukuti: “Fumamo mu calo ca ku mwenu, kabili mu bantu bobe, kabili mu ng’anda ya kwa wiso, uleya ku calo ico nkakulanga: nkakucito kubo luko lukalamba, kabili nkakupaala, no kukushe shina lyobe, nobe ukabe paalo: abakupaala nkabapaala, no wakutiipa nkamutiipa: kabili shikapaalilwa muli iwe indupwa shonse isha pe sonde.”—Ukutendeka 12:1-3; Imilimo 7:2, 3.

6. Mulandu nshi Abramu alekabila ukubela ne citetekelo cine cine pa kusha Uri?

⁶ Abramu ali nakota kabili takwete umwana. Kuti acitwa shani ukuba “uluko lukalamba”? Kabili ico calo aebelwe ukuyako cali kwi? Pali ilya nshita Lesa ali talamweba. E co Abramu ali sana ne citetekelo pa kufuma mu musumba wa Uri uwalelunduluka ne fya bwanalale fyonse ifyalimo. Icitabo ca Family, Love and the Bible cisosa pa lwa nshita sha kale ukuti: “Ukukanda kwabipisha ukwalepeelwa ku wa mu lupwa uwasangwa no mulandu ukalamba kumutamfya, ukumutamfya mu lupwa. . . . E mulandu wine alangile icumfwila ca kusungusha no kucetekela kwine kwine muli Lesa lintu Abrahamu, mu kukonka ifunde lya kwa Lesa, ashile icalo cakwe, na balupwa.”

7. Abena Kristu lelo kuti baba shani na mesho yakwete Abramu?

⁷ Abena Kristu lelo kuti baba na mesho yamo yene. Nga Abramu, kuti twapatikishiwa ukucindamika ifya ku mubili ukucila ifya ku mupashi. (1 Yohane 2:16) Pambi kuti batukaanya kuli balupwa bashatetekela, ukusanshako na balupwa batamfiwa, abengafwaya ukutubeleleka mu kubishanya kubi. (Mateo 10:34-36; 1 Abena Korinti 5:11-13; 15:33) Na muli fyo Abramu atwimikile ica kumwenako cisuma. Acindamike bucibusa bwakwe na Yehova pali fyonse—na pa lupwa fye lwakwe. Taishibe bwino bwino ifyo amalayo ya kwa Lesa yali no kufishiwa, inshita yali no kufishiwapo, nelyo kuntu yali no kufishiwapo. Nalyo line ali uwaitemenwa ukucetekela ayo malayo. Mwandi ici cilatukoselesha ukucindamika Ubufumu mu mikalile yesu lelo!—Mateo 6:33.

8. Icitetekelo ca kwa Abramu cakumine shani balupwa bakwe abapalamishe, kabili cinshi Abena Kristu bengasambililako?

⁸ Ni shani pali balupwa ba kwa Abramu abapalamishe? Icitetekelo no kushininwa kwa kwa Abramu fifwile fyalibakumine nga nshi, pantu umukashi wakwe, Sarai, no mwana wa kwa munyina Lote uwali mwana wa nshiwa baumfwilile ifunde lya kwa Lesa ilya kufuma mu Uri. Nahore, munyina Abramu, no bufyashi bwakwe bashile Uri no kukuukila ku Harani, uko balepepa Yehova. (Ukutendeka 24:1-4, 10, 31; 27:43; 29:4, 5) Na wishi kwa Abramu, Tera asumine ukuya no mwana wakwe! E co Baibolo itila wena, ali e mutwe wa lupwa, uwapingwile ukuti baleya ku Kanaani. (Ukutendeka 11:31) Bushe na ifwe te kuti tutunguluke nga ca kuti twashimikila bwino balupwa?

9. Mapekanyo nshi aya lwendo ayo Abramu apangile, kabili mulandu nshi napamo yasanshishemo ukuipusula?

⁹ Ilyo talaima ubulendo, Abramu ali ne fya kucita ifingi. Alekabila ukushitisha ifipe fyakwe no kushita amatenti, ingamali, ifilyo, ne fintu fimbi ifyalekabilwa. Abramu napamo alilufishe na fimo pa mulandu wa kupekanya lubilo lubilo, lelo alitemenwe ukumfwila Yehova. Mwandi bwali bushiku bwa kusangalala ilyo ukupekanya konse kwapwile ninshi no mulongo wa bantu uli ku nse ya musumba wa Uri, ninshi bali mu kwima! Ilyo bapitile ku cinshoko ca mumana wa Yufrate, balolele ku ncende yabela pa kati ka kapinda ka ku kuso na masamba. Pa numa ya kwenda imilungu iingi, ukwenda nalimo amakilomita 1,000, bafikile mu musumba wa Harani uwa ku kapinda ka ku kuso aka Mesopotamia, umo amabumba ya bantu yalefikila.

10, 11. (a) Mulandu nshi Abramu afwile aikalile mu Harani pa kashita? (b) Kukoselesha nshi kwingapeelwa ku Bena Kristu abasakamana abafyashi abakote?

¹⁰ Abramu aikele mu Harani, napamo pa mulandu wa kulangulukilako wishi, Tera, uwali nakota. (Ubwina Lebi 19:32) Abena Kristu abengi lelo nabo balikwata umulimo wa kusakamana abafyashi abakote nelyo abalwalilila, bamo balaiteulula no kuiteulula pa kucite co. Nga ca kuti ico cilekabilwa, aba musango yu kuti bacetekela ukuti ‘Lesa alasekelela’ pa kuipusula kwabo ukwabamo ukutemwa.—1 Timote 5:4.

¹¹ Inshita yalipitile. “Inshiku sha kwa Tera shali imyaka imyanda ibili na isano; kabili Tera afwilile mu Harani.” Abramu afwile alibipilwe pa mfwa ya kwa wishi, lelo lintu inshita ya kuloosha yapitile, ilyo line atoolele ubulendo. “Abramu ali ne myaka amakumi cinelubali na isano ilyo afumine mu Harani. Kabili Abramu abuulile Sarai umukashi wakwe, na Lote umwana mwaume wa kwa munyina, ne fyuma fyonse ifyo basobwele, na basha abo banonkele mu Harani; bafumine ku kuya ku calo ca Kanaani.”—Ukutendeka 11:32; 12:4, 5.

12. Cinshi Abramu alecita ilyo aikele mu Harani?

¹² Moneni ukuti ilyo Abramu ali mu Harani, ‘asobwele ifyuma.’ Nangu ca kuti aliipuswile lwa ku mubili ilyo afumine mu Uri, Abramu afumine mu Harani umuntu umukankaala. Cili icaumfwika ukuti cali ni pa mulandu wa mapaalo ya kwa Lesa. (Lukala Milandu 5:19) Nangu Lesa talaya ukupeela ifyuma abantu bakwe lelo, alafishapo ubulayo bwakwe ubwa kupeela ifikabila ‘abasha ku mwabo, bamunyina, nelyo inkashi’ pa mulandu wa Bufumu. (Marko 10:29, 30) Abramu ‘anonkele na basha,’ e kuti, ababomfi abengi. Impapulo sha Jerusalem Targum na Chaldee Paraphrase shisosa ukuti Abramu ‘asangwile abantu.’ (Ukutendeka 18:19) Bushe icitetekelo cenu cilamulenga ukushimikila abena mupalamano, abo mubomba na bo, nelyo abo musambilila na bo? Abramu taikele no kulaba kwi funde lya kwa Lesa, lelo abomfeshe bwino inshita aikele mu Harani. Lelo inshita ya kwikala kulya yalipwile. “Awe Abramu aliile, ifyo Yehova amwebele.”—Ukutendeka 12:4.

Ukwabuka Umumana wa Yufrate

13. Ni lilali Abramu ayabwike umumana wa Yufrate, kabili ici caleimininako nshi?

¹³ Na kabili Abramu ali no kwima ubulendo. Ilyo afumine mu Harani, ena na bayendo balolele ku masamba, ukwenda amakilomita nalimo 90. Napamo Abramu aliminine pa mumana wa Yufrate bushilya bwa ncende ikalamba iya bukwebo iya Karikemishi. Iyi yali ni ncende apo abayendo baleabukila sana.b Ni lilali Abramu na bayendo bakwe bayabwike uyu mumana? Baibolo ilanga ukuti kwacitike pa myaka 430 ilyo abaYuda Bashilafuma mu Egupti pa Nisani 14, 1513 B.C.E. Ukufuma 12:41 kusosa ukuti: “Pa kupwa kwa myaka imyanda ine na makumi yatatu, mu bushiku bulya bwine e mwafumine imilalo yonse ya kwa Yehova mu calo ca Egupti.” Kanshi icipingo ca kwa Abrahamu cifwile capingilwe pa Nisani 14, 1943 B.C.E., lintu Abramu wa cumfwila ayabwike umumana wa Yufrate.

14. (a) Cinshi Abramu alemona na menso yakwe aya citetekelo? (b) Abantu ba kwa Lesa lelo bapaalwa shani ukucila Abramu?

¹⁴ Abramu ashile umusumba walelunduluka. Nomba aletontonkanya pa ‘musumba uwali ne ca kukuulapo,’ ubuteko bwalungama ubwa kuteka abantu. (AbaHebere 11:10) Nangu aishibe ifinono, Abramu atendeke ukumfwikisha ubufwayo bwa kwa Lesa ubwa kulubula abantunse balefwa. Lelo, twalipaalwa ukwishiba ifingi pa lwa bufwayo bwa kwa Lesa ukucila Abramu. (Amapinda 4:18) Ulya “musumba,” nelyo ubuteko bwa Bufumu ubo Abramu asubile nomba bwa cine cine kabili bwatendeke ukuteka mu muulu mu 1914. Bushe ici tacifwile ukutulenga ukutetekela Yehova?

Ukwikala kwa pa Kashita mu Calo Calaiwe Kwatendeka

15, 16. (a) Mulandu nshi Abramu alekabila ukushipa pa kuti akuule iciipailo kuli Yehova? (b) Abena Kristu lelo kuti bashipa shani nga Abramu?

¹⁵ Ukutendeka 12:5, 6 kutweba ukuti: “Kabili bailefika ku calo ca Kanaani, Abramu aliile, alalalanya mu calo ukufika ukuntu kwashila ku Shekemu, ku muterebinti wa kwa kalanga.” Shekemu ali amakilomita 50 ukuya ku kapinda ka ku kuso aka Yerusalemu kabili ali mu mupokapoka wa mufundo uwalondololwa nga “paradise wa calo ca mushilo.” Nalyo line, “abena Kanaani bali mu calo lilya.” Apo abena Kanaani bali ne mibele yabipa, Abramu alekabila ukucingilila ulupwa lwakwe ku kusonga kwabipa.—Ukufuma 34:11-16.

¹⁶ Umuku wa cibili, “Yehova amoneke kuli Abramu, atile, ku bufyashi bobe nkapeele calo ici.” Mwandi ico cali ca kucincimusha! Kwena, Abramu alekabila ukuba ne citetekelo pa kusekelela mu cintu icali no kupeelwa fye ku bufyashi bwakwe. Nalyo line, ilyo bamwebele fi Abramu “akuulile iciipailo kulya kuli Yehova uwamoneke kuli wene.” (Ukutendeka 12:7) Umo uwasoma Baibolo atubulula ukuti: “Ukukuula iciipailo mu calo yali ni nshila ya kusendelamo cilya calo ku citetekelo.” Ukukuula iciipailo ca musango yu kwali mulimo walekabila ukushipa. Ukwabula no kutwishika, umusango wa ici ciipailo e walandilwepo mu cipingo ce Funde, ukuti wakwete amabwe (ayashabaswa). (Ukufuma 20:24, 25) Cali no kupusana sana ne fiipailo fya bena Kanaani. Na muli fyo Abramu ailangile ku cintubwingi ukuti ni kapepa washipa uwa kwa Lesa wa cine, Yehova, no kuisansalika ku kupatwa no kusanswa. Ni shani kuli ifwe lelo? Bushe ifwe bamo—maka maka abacaice—tulataluka ku kwishibisha abena mupalamano na bo tusambilila nabo ukuti tuli bakapepa ba kwa Yehova? Lekeni ukushipa kwa kwa Abramu kutukoseleshe ukubekelwa mu kuba ababomfi ba kwa Yehova!

17. Abramu aishininkishe shani ukuba kabila we shina lya kwa Lesa, kabili ici cinshi cicinkulako Abena Kristu lelo?

¹⁷ Konse uko Abramu aleya, alecindamika ukupepa Yehova. “E lyo aiminepo, alaya ku lupili ku kabanga ku Betele, atanike ne hema lyakwe, Betele ku masamba na Ai ku kabanga; akuulile no ko iciipailo kuli Yehova, no kulilila kwi shina lya kwa Yehova.” (Ukutendeka 12:8) Inumbwilo ya ciHebere iya kuti “ukulilila kwi shina” ipilibula no kuti “ukubila (ukushimikila) pe shina.” Ukwabula no kutwishika, Abramu alishipile pa kubila ishina lya kwa Yehova ku bena mupalamano ba mu Kanaani. (Ukutendeka 14:22-24) Ici citucinkulako ulwa mulimo wesu uwa kubombesha ‘ukutootela ishina lyakwe.’—AbaHebere 13:15; Abena Roma 10:10.

18. Abramu abombele shani na bekashi ba mu Kanaani?

¹⁸ Abramu taikele muli shilya ncende pa nshita ntali. “Kabili Abramu alyendele, alaya alalola ku Negebu”—incende uko imfula ishiloka sana iyabela ku kapinda ka ku kulyo aka mpili sha Yuda. (Ukutendeka 12:9) Pa kutwalilila ukwenda no kuishibisha ukuti ni kapepa wa kwa Yehova ku ncende ipya uko aselela, Abramu na ba ng’anda yakwe “bailumbwile ukuti beni kabili balebeshi [mu calo, NW].” (AbaHebere 11:13) Lyonse, baleitalusha ku bena mupalamano ba cisenshi. Abena Kristu lelo na bo ‘tabafwile ukuba ulubali lwa pano isonde.’ (Yohane 17:16) Ilyo tuba ne cikuuku ne nsansa ku bena mupalamano na bo tubomba nabo, tulacenjela ukukanaingila mu mibele ya mupashi wa cino calo icaitalusha kuli Lesa.—Abena Efese 2:2, 3.

19. (a) Mulandu nshi imikalile ya kululumba yayafishe kuli Abramu na Sarai? (b) Mafya nshi yambi ayaleisa pali Abramu?

¹⁹ Twilaba ukuti ukutendeka ukwikala imikalile ya kululumba takwali ukwayanguka kuli Abramu na Sarai. Balelya ifitekwa fyabo ukucila ukulya ifilyo fya kushita mu mishiika ya mu Uri iyakwete ifintu ifingi; baleikala mu mahema ukucila ukwikala mu mayanda yakuulwa bwino. (AbaHebere 11:9) Abramu alikwete imilimo iingi; alesakamana ifitekwa na babomfi bakwe. Ukwabula no kutwishika Sarai afwile alebomba imilimo abanakashi ba muli bulya bwikashi balebomba: ukukasa ubuunga, ukupanga umukate, ukupyata tonge, no kubila ifya kufwala. (Ukutendeka 18:6, 7; 2 Ishamfumu 23:7; Amapinda 31:19; Esekiele 13:18) Nalyo line, amesho yambi yalepalama. Mu kwangufyanya fye Abramu na ba ng’anda yakwe bali no kuba mu mibele yali no kubalenga ukuba mu busanso! Bushe icitetekelo ca kwa Abramu cali no kucimfya muli ubu bwafya?

Kwateni Icitetekelo nge ca kwa Abrahamu!

“Abali mu kutetekela, bene bana ba kwa Abrahamu.”—ABENA GALATIA 3:7.

1. Abramu acitile shani pa bwesho bupya ubwali mu Kanaani?

ABRAMU ashile imikalile ya bwanalale mu Uri pa kumfwila ifunde lya kwa Yehova. Amafya akwete mu myaka yakonkelepo yatangilile ubwesho bwa citetekelo ubo ali no kukwata mu Egupti. Baibolo itila: “Mwali ne cipowe mu calo.” Fintu cali icayanguka kuli Abramu ukubipilwa pa fyalemucitikila! Lelo, abombele pa kupayanishisha ulupwa lwakwe. “Abramu atentemukile ku Egupti ku kulebelako; pantu califinine icipowe mu calo.” Ulupwa lukalamba ulwa kwa Abramu lwalimoneke ku bena Egupti. Bushe Yehova ali no kucita ifyo alaile no kucingilila Abramu ku bubi?—Ukutendeka 12:10; Ukufuma 16:2, 3.

2, 3. (a) Mulandu nshi Abramu afishile ukuti Sarai te mukashi wakwe? (b) Mu kwankula ku mibele balimo, Abramu abombele shani no mukashi wakwe?

² Pa Ukutendeka 12:11-13 tubelenga ukuti: “Ilyo alapalamina ku kwingila mu Egupti, e lyo atile kuli Sarai umukashi wakwe, Shi mona, ninjishibo kuti uli mwanakashi uwayemba pa kumoneka; nomba, ilyo abena Egupti bakakumona, bakatila, Uyu e mukashi wakwe, e lyo bakanjipaya, no kuleka iwe ube no mweo. Shi sosa, auti, Ndi nkashi yakwe, ku kuleka kuwame kuli ine pa mulandu obe, kabili mbe no mweo pa mulandu obe.” Nangu Sarai ali ne myaka ukucila 65, ali uwayemba nga nshi. Ici calengele Abramu ukuba mu bwafya.a (Ukutendeka 12:4, 5; 17:17) Icacililepo ca kuti ifyakumine ubufwayo bwa kwa Yehova fyalibimbilwemo, pantu atile inko shonse isha pe sonde shali no kupaalilwa mu bufyashi bwa kwa Abramu. (Ukutendeka 12:2, 3, 7) Apo Abramu takwete mwana, cali icacindama ukuti abe uwa mweo.

³ Abramu aebele umukashi wakwe pa lwa kubomfya umucenjelo basuminishenye, e kuti ukusosa ukuti ni nkashi yakwe. Moneni ukuti nangu ali mutwe wa lupwa, tabomfeshe bubi bubi bumutwe bwakwe lelo alombele Sarai ukuti babombele pamo no kuti amutungilile. (Ukutendeka 12:11-13; 20:13) E co, Abramu aimikile abalume ica kumwenako cisuma ica kuba umutwe waba no kutemwa, na Sarai, pa kunakila, aba ca kumwenako ku bakashi lelo.—Abena Efese 5:23-28; Abena Kolose 4:6.

4. Ababomfi ba kwa Lesa aba busumino aba lelo bafwile ukubomba shani nga bamunyinabo baba mu bwafya?

⁴ Sarai kuti asosa ukuti ali ni nkashi kwa Abramu pantu na cine ali mwana wa kwa wishi lelo tali mwana wa kwa nyina. (Ukutendeka 20:12) Na kabili, tashingemwe ukweba abantu ifyebo ifishibakumine. (Mateo 7:6) Ababomfi ba busumino aba kwa Lesa aba mu nshita sha nomba balomfwila ifunde lya kwa Lesa ilya kuba abafumacumi. (AbaHebere 13:18) Ku ca kumwenako, te kuti babepe mu cilye nga nabalapa. Lelo, nga ca kuti ubumi nelyo bumupashi bwa bamunyinabo buli mu bwafya, pamo nga mu nshita sha kupakaswa nelyo ukukansana kwa bana calo, balomfwila ukufunda kwa kwa Yesu ukwa kuba “abacenjela nge nsoka, kabili abafuuke nge nkunda.”—Mateo 10:16; moneni Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa November 1, 1996, ibula 18, paragrafu 19.

5. Mulandu nshi Sarai ali uwaitemenwa ukumfwila ukulomba kwa kwa Abramu?

⁵ Sarai ayankwileko shani ku kulomba kwa kwa Abramu? Umutumwa Petro alondolola abanakashi baba nga wene ukuti ‘bacetekela Lesa.’ E co, Sarai afwile alyumfwikishe ifya ku mupashi ifyabimbilwemo. Na kabili, alitemenwe umulume wakwe kabili alimucindike. Muli fyo Sarai asalile ‘ukupetama ku mulume wakwe’ no kufisa ukuti teko aupwa. (1 Petro 3:5) Kwena, ukucite co nga kwalimuletelele. “Ilyo Abramu afikile mu Egupti, abena Egupti bamwene umwanakashi ukuti aliyembesha. Kabili bamushika ba kwa Farao balimwene, bamutashishe na kuli Farao; no mwanakashi atwelwe ku ng’anda ya kwa Farao.”—Ukutendeka 12:14, 15.

Ukulubula kwa kwa Yehova

6, 7. Cinshi cacitike kuli Abramu na Sarai ico cabakalifye, kabili Yehova alubwile shani Sarai?

⁶ Fintu ici cifwile cakalifye Abramu na Sarai! Camoneke kwati Sarai ali no kucendwa. Na kabili, apo Farao taishibe ukuti Sarai alyupwa, apeele Abramu ifya bupe ifingi, ica kuti “kwaletelwe kuli wene impaanga, ne ng’ombe, ne mpunda ishilume, na basha baume, na bakanakashi, ne mpunda nkota, ne ngamali.”b (Ukutendeka 12:16) Abramu afwile alisuulile ifi fya bupe! Nangu ca kuti ifintu fyamoneke ukuti fyalibipile, Yehova talekeleshe Abramu.

⁷ “Lelo Yehova apumine Farao na ba ng’anda yakwe impumo shikalamba pa mulandu wa kwa Sarai muka Abramu.” (Ukutendeka 12:17) Nangu tushaebwa, Farao balimusokolwelele icalengele kube ishi “mpumo.” Ilyo line fye alyankwileko: “E lyo Farao aitile Abramu, no kutila, Cinshi ici wancita? Nga cinshi tawanjebeele ukuti mukashi obe? Nga cinshi wasoseele, auti, Ni nkashi yandi, no kunenga mubuule ku kubo mukashi wandi? Nomba, mona, e po ali umukashi obe, buula, kabiye. Kabili Farao aebele abaume pali wene, na bo bamushindike, no mukashi wakwe, na conse ico akwete.”—Ukutendeka 12:18-20; Amalumbo 105:14, 15.

8. Bucingo bwa musango nshi Yehova alaya Abena Kristu lelo?

⁸ Pali lelo, Yehova talaya ukuti akatucingilila ku mfwa, kuli bampulamafunde, ku fipowe, nelyo ku busanso ubulengwa ne fyabumbwa pe sonde. Yehova atulaya ukuti lyonse akatucingilila ku fintu ifingonaula bumupashi bwesu. (Amalumbo 91:1-4) Inshila yacindama acitilamo ici kutupeela ukusoka kwa pa nshita yayana mu Cebo cakwe no “musha wa cishinka kabili uwashilimuka.” (Mateo 24:45) Ni shani pa lwa mfwa ingesa pa mulandu wa kupakaswa? Ilyo bamo bamo kuti bafwa, Lesa takaleke abantu bakwe bonse ukwipaiwa. (Amalumbo 116:15) Kabili nga ca kuti aba busumino bamo bafwa, kuti twacetekela ukuti bakabuuka.—Yohane 5:28, 29.

Ukuipusula pa Kusunga Umutende

9. Cinshi cilanga ukuti Abramu atwalilile ukwendauka ilyo ali mu Kanaani?

⁹ Ilyo icipowe mu Kanaani capwile, “Abramu afumine mu Egupti, wene no mukashi wakwe na conse ico akwete, na Lote pamo nankwe, alininine alaya ku Negebu [incende uko imfula ishiloka sana, yabela ku kapinda ka kulyo aka mpili sha mu Yuda]. Abramu ali uwacindamisha ku fitekwa, kuli silfere, na kuli golde.” (Ukutendeka 13:1, 2) E co abekashi ba muli ilya ncende balemumona ukuti mwaume wa maka no bulashi, umukankaala sana. (Ukutendeka 23:6) Abramu talefwaya ukwikalilila mulya no kuilunda mu mapolitiki ya ku Kanaani. Lelo, “atewike na mu Negebu, alaya pa lwendo lwakwe ukufika na ku Betele, kulya kuntu ukwali ihema lyakwe pa kutendeka, pa kati ka Betele na Ai.” Nga fintu caleba lyonse, Abramu abikile intanshi ukupepa Yehova konse uko aleya.—Ukutendeka 13:3, 4.

10. Bwafya nshi bwali pa bacemi ba kwa Abramu na Lote, kabili mulandu nshi cacindamine ukupwisha bulya bwafya mu kwangufyanya?

¹⁰ “Na Lote na o, uwaleenda na Abramu, ali ne mikuni na maombe na mahema. Awe tacabatekele icalo cilya, ku kuleka bekale pamo; ico ifyuma fyabo fyalifulile, e co bafililwe ukwikala pamo. Kwali ulubuli pa kati ka bacemi ba fitekwa fya kwa Abramu na bacemi ba fitekwa fya kwa Lote. Abena Kanaani na bena Perisi bali bekashi mu calo lilya.” (Ukutendeka 13:5-7) Muli ilya ncende tamwali amenshi ayengi no mulemfwe ifyalingile imikuni ya kwa Abramu ne ya kwa Lote. E co, abacemi batendeke ukukansana. Ukukansana kwa musango yu takwali kwa bakapepa ba cine aba kwa Lesa. Nga ca kuti ukukansana kwalitwalilile, nga balipusaninine. E co Abramu ali no kupwisha shani ubu bwafya? Atendeke ukusunga Lote lintu wishi kwa Lote afwile, napamo amukushishe fye ngo mwana wa kuifyalila. Apo Abramu e wali umukalamba pali bene, bushe te walingile ukusenda ifyawamisha?

11, 12. Cinshi Abramu atambike Lote, kabili mulandu nshi ico Lote asalile cishabelele bwino?

¹¹ Lelo “Abramu atile kuli Lote, Shi peba lubuli pa kati ka ine na iwe, kabili pa kati ka bacemi bandi na bacemi bobe; pantu tuli ba bwananyina. Bushe icalo conse tacili ku cinso cobe? Shi upaatuke kuli ine: nga waya ku kuso, ine nkaya ku kulyo; atemwa, nga waya ku kulyo, ine nkaya ku kuso.” Mupepi na ku Betele kwaba incende beta ati “incende iyo umo engalengwilapo bwino icifulo ca Palestine.” Napamo pali ilya ncende “Lote asanswile amenso, amwene Icintengulusha conse ca Yordani ukuti monse mwine mwanwenshiwa amenshi lilya Yehova ali talaonaula Sodomu na Gomora, nge bala lya kwa Yehova, nge calo ca Egupti pa kulola ku Soani.”—Ukutendeka 13:8-10.

¹² Nangu Baibolo itila Lote ali “mulungami,” lelo pa milandu imo tanakile Abramu muli uyu mulandu, kabili cimoneka kwati takonkele no kufunda kwa uyu mwaume umukoloci. (2 Petro 2:7) “Lote asalile Icintengulusha conse ca Yordani, kabili Lote alitewike, alalola ku kabanga. Awe balekene umuntu no munankwe; Abramu aikele mu calo ca Kanaani, na Lote aikele mu misumba ya mu Cintengulusha, alaseshe hema lyakwe ukufika na ku Sodomu.” (Ukutendeka 13:11, 12) Umusumba wa Sodomu walelunduluka kabili mwali icuma sana. (Esekiele 16:49, 50) Nga ni lwa ku mubili, kuti camoneka kwati Lote asalile fye bwino, lelo lwa ku mupashi tasalile bwino. Mulandu nshi? Pantu Ukutendeka 13:13 kusosa ukuti “abena Sodomu bali babi kabili ababembu nga nshi kuli Yehova.” Ukusala kwa kwa Lote ukwa kukuukila kulya kwali no kuletelela ulupwa lwakwe.

13. Ica kumwenako ca kwa Abramu cafwa shani Abena Kristu abengapusanina pa ndalama?

¹³ Lelo, Abramu atetekele ubulayo bwa kwa Yehova ubwa kuti ubufyashi bwakwe bwali no kupyana icalo conse; tatendeke ukuumana pa mulandu fye wa ncende inono iya cilya calo. Muli bukapekape, akonkele sana icishinte calembelwe pali 1 Abena Korinti 10:24 ica kuti: “Umuntu eifwaila icakwe, lelo onse afwaile umunankwe.” Ici cilecinkulako bwino abengapusanina pa ndalama no wasumina munabo. Bamo tabakonka ukufunda kwaba pali Mateo 18:15-17, lelo batwala bamunyinabo ku cilye. (1 Abena Korinti 6:1, 7) Ica kumwenako ca kwa Abramu cilanga ukuti cawama ukulufya indalama ukucila ukuleta umuseebanya pe shina lya kwa Yehova nelyo ukonaula umutende wa cilonganino ca Bwina Kristu.—Yakobo 3:18.

14. Abramu ali no kupaalwa shani pali bukapekape bwakwe?

¹⁴ Abramu alipaalilwe pali bukapekape bwakwe. Lesa atile: “Nkalengo bufyashi bobe ukufula ngo lukungu lwa pe sonde; ubwa kuti ngo muntu engapendo lukungu lwa pe sonde, ninshi no bufyashi bobe kuti bwapendwa.” Fintu uku kusokolola kufwile kwakoseleshe Abramu uyo ashakwete na mwana! Kabili Lesa atile: “Ima, uye wendauke mu calo mu kulepa kwa ciko, na mu bufumo bwa ciko; pantu kuli iwe nkacipeela.” (Ukutendeka 13:16, 17) Abramu tali no kusuminishiwa ukwikala mu ncende shisuma isha musumba. Ali no kupaatuka ku bena Kanaani. Abena Kristu na bo balingile ukutaluka ku calo. Tabaimona ukuti balicila bambi, lelo tababishanya sana na bengababeleleka ukucita ifishili fya mu malembo.—1 Petro 4:3, 4.

15. (a) Inyendo sha kwa Abramu shifwile shalelangilila finshi? (b) Ca kumwenako nshi Abramu aimikile indupwa sha Bwina Kristu lelo?

¹⁵ Mu nshita sha mu Baibolo, ilyo umuntu ashilapyana incende, alesuminishiwa ukulengula iyo ncende. E co ukwendaukamo kufwile kwalecinkulako Abramu lyonse ukuti bushiku bumo ilya ncende ikaba ya bufyashi bwakwe. Ku cumfwila, “Abramu aseseshe ihema lyakwe, aileikala na ku miterebinti ya kwa Mamre, iya mu Hebrone, no kukuule ciipailo kulya kuli Yehova.” (Ukutendeka 13:18) Na kabili Abramu alangile ukuti pali fyonse acindamike sana ukupepa. Bushe isambililo lya lupwa, ukupepela pamo no lupwa, no kulongana e fyacindama sana mu lupwa lwenu?

Abalwani Basansa

16. (a) Mulandu nshi amashiwi ya kubalilapo aya pa Ukutendeka 14:1 yomfwikila aya kutiinya? (b) Mulandu nshi ishi shamfumu sha ku kabanga shine shaingilile Kanaani?

¹⁶ “Nomba mu nshiku sha kwa Amrafele imfumu ya Shinari, e mo Arioke imfumu ya Elasari, Kedorelaomere imfumu ya Elamu,c na Tidali imfumu ya baGoi, balwile.” Mu ciHebere aya mashiwi ya kubalilapo aya kuti (“Nomba mu nshiku sha kwa . . .”) yomfwika aya kutiinya, yalelanda “pa nshita ya mesho iyaletele amapaalo.” (Ukutendeka 14:1, 2, utulembo twa pe samba) Ubu bwesho bwatendeke lintu ishi shamfumu shine isha ku kabanga pamo ne milalo ya shiko baingilile Kanaani ku kumonaula. Cinshi shalefwaya? Kushimya bucipondoka bwa misumba isano iya Sodomu, Gomora, Adama, Seboimu, na Bela. Ilyo bacimfishe iyi misumba yapondweke, “bonse bayampene mu mupokapoka wa Sidimu e Bemba wa Mucele.” Lote no lupwa lwakwe baleikala lwa mupepi.—Ukutendeka 14:3-7.

17. Mulandu nshi cabelele bwesho bwa citetekelo kuli Abramu lintu Lote asendelwe bunkole?

¹⁷ Ishamfumu sha Kanaani shalwishishe na maka ababengilile, lelo shacimfiwe icabipisha. “Imfumu shine shabuulile ifipe fyonse fya bena Sodomu na Gomora, ne ca kulya cabo conse, shaya no kuya; shabuulile na Lote, umwana mwaume wa kwa munyina Abramu, uwali mwikashi mu Sodomu, ne fipe fyakwe, shaya no kuya.” Mu kwangufyanya fye Abramu aumfwile ili lyashi lyabipa: “E lyo kwaishile uwapusuka, no kweba Abramu umuHebere: wene ali mwikashi mu miterebinti ya kwa Mamre umwina Amore munyina Eshekole kabili munyina Anere; bene bali ba cipingo na Abramu. [E lyo] Abramu aumfwile ukuti munyina naikatwa muli bunkole.” (Ukutendeka 14:8-14) Mwandi icitetekelo cakwe calyeshiwe! Bushe Abramu ali no kufulilwa mwana munyina pa kusenda incende iisuma? Ibukisheni no kuti aba ababengilile bafumine ku calo ca ku mwabo, ku Shinari. Abalwisha nga tabwelelemo ku mwakwe. Na kabili, bushe Abramu kuti alwisha imilalo iyo abena Kanaani bafililwe ukucimfya?

18, 19. (a) Abramu apuswishe shani Lote? (b) Nani balumbenye pali uku kucimfya?

¹⁸ Na kabili Abramu acetekele Yehova umupwilapo. “Afumfumwine abasalapuka bakwe abafyalilwe mu ng’anda yakwe, imyanda itatu ne kumi na cinekonsekonse, no kusupila ukufika ku Dani. E lyo ayakenye pali shene, wene na babomfi bakwe, ashiimine ubushiku alishumine no kushisupila ukufika ku Hoba, uuli ku kapinda ka ku kuso ku Damaseke. Kabili abweseshe ifipe fyonse, na Lote munyina na o ne fipe fyakwe alibweseshe, na banakashi pamo na bantu.” (Ukutendeka 14:14-16) Pa kutetekela sana muli Yehova, imilalo ya kwa Abramu nangu ca kuti yali iinono sana ukulinganya ku milalo balelwa nayo yalicimfishe, kabili apuswishe Lote no lupwa lwakwe. Abramu nomba akumene na Melkisedeke, imfumu ya Salemu kabili shimapepo. “Melkisedeke, imfumu ya Salemu, yafumishe icilyo no mwangashi: wene ali ni shimapepo wa kwa Lesa Uwapulamo. Kabili alimupaalile, no kutila, Abe uwapaalwa Abramu kuli Lesa Uwapulamo, Kelenganya wa muulu na pano isonde! Kabili abe uwacindikwa Lesa Uwapulamo, uwapeele ifibambe fyobe mu minwe yobe. Na o Abramu amupeele ica pe kumi ca muli fyonse.”—Ukutendeka 14:18-20.

¹⁹ Cine cine uwalengele ukuti bacimfye ni Yehova. Pa mulandu wa citetekelo cakwe, Abramu na kabili amwene ukupususha kwa kwa Yehova. Abantu ba kwa Lesa lelo tabalwa inkondo sha cine cine, lelo balapita mu mesho ayengi na mafya. Icipande cikonkelepo cili no kutulanga ifyo ica kumwenako ca kwa Abramu cingatwafwa ukushipikisha.