Bushe Cine Cine Mwalitetekele Mbila Nsuma?

“Ubufumu bwa kwa Lesa nabupalama. Lapileni, no kutetekele mbila nsuma.”—MARKO 1:15.

1, 2. Kuti mwalondolola shani Marko 1:14, 15?

CALI mu mwaka wa 30 C.E. Yesu Kristu atampile ubutumikishi bwakwe ubwa lulumbi mu Galili. Aleshimikile “mbila nsuma ya kwa Lesa,” na bena Galili abengi balefikwa pa mitima na mashiwi ya kuti: “Inshita yasontwa naifishiwapo, no bufumu bwa kwa Lesa nabupalama. Lapileni, no kutetekele mbila nsuma.”—Marko 1:14, 15.

² “Inshita yasontwa” yalifishiwepo iya kuti Yesu atampe ubutumikishi bwakwe ne ya kuti abantu basalepo ukusala kwingalenga Lesa ukubasenamina. (Luka 12:54-56) ‘Ubufumu bwa kwa Lesa bwalipaleme’ pantu Yesu uwali Imfumu Yasalwa e po aali. Umulimo wakwe uwa kushimikila walengele aba mitima yalungama ukulapila. Lelo bushe balangile shani ukuti ‘balitetekele mbila nsuma,’ e lyo na ifwe kuti twalanga shani ifyo?

3. Cinshi abantu baacita icilanga ukuti balitetekele mbila nsuma?

³ Nga fintu Yesu acitile, umutumwa Petro na o acincishe abantu ukulapila. Ilyo alelanda na baYuda mu Yerusalemu pa Pentekoste 33 C.E., Petro atile: “Lapileni, lekeni umo na umo abatishiwe mwi shina lya kwa Yesu Kristu pa kuti mulekelelwe imembu shenu, e lyo mwalapokelela ica bupe ca mupashi wa mushilo.” Amakana balilapile, balibatishiwe, kabili basangwike abakonshi ba kwa Yesu. (Imilimo 2:38, 41; 4:4) Mu 36 C.E., Abena fyalo balapile na bo bacitile cimo cine. (Imilimo 10:1-48) Muno nshiku, ukutetekele mbila nsuma kulelenga amakana ya bantu ukulapila ku membu shabo, ukuipeela kuli Lesa, no kubatishiwa. Balipokelele mbila nsuma ye pusukilo kabili batetekele lambo lya cilubula ilya kwa Yesu. Kabinge, balecito bulungami no kutungilila Ubufumu bwa kwa Lesa.

4. Bushe icitetekelo cinshi?

⁴ Lelo bushe icitetekelo e cinshi? Umutumwa Paulo alembele ati: “Icitetekelo kwenekela kwashininkishiwa ukwa fintu ifilesubilwa, e bushininkisho bwa fintu fya cine cine nangu fishilamoneka.” (AbaHebere 11:1) Icitetekelo cesu cilenga tushininkishe ukuti fyonse ifyo Lesa alaya mu Cebo cakwe fyaba fye nge fyacitika kale. Cili kwati twalikwata ifikalata fya nsambu sha bwine ifileshinina ukuti icikwata cimo cesu. Icitetekelo na kabili caba “bushininkisho,” nelyo inte ya kutushinina ulwa fintu fishimonwa. Ukwelenganya kwa matontonkanyo no kutasha kwa ku mutima kutushinina ukuti ifintu fya musango yo fya cine cine, nangula tatwafimona.—2 Abena Korinti 5:7; Abena Efese 1:18.

Tukabila Icitetekelo

5. Mulandu nshi icitetekelo cacindamina nga nshi?

⁵ Twafyelwe no kukabila ifya ku mupashi lelo tatwafyelwe ne citetekelo. Na kuba, “icitetekelo te cikwatwa ca bantu bonse.” (2 Abena Tesalonika 3:2) Lelo, Abena Kristu bafwile ukuba ne citetekelo pa kuti bakapokelele ifyo Lesa alaya. (AbaHebere 6:12) Pa numa ya kulanda pa fya kumwenako fya ba citetekelo, Paulo alembele ati: “Apo twalishingulukwa ne kumbi lya nte ilyakule fi, na ifwe tufuule conse icafina no lubembu ulutukofya bwangu, kabili tubutuke no kushipikisha ulubilo ulwabikwa pa ntanshi yesu, ilyo tuletonta amenso ku Mwiminishi Mukalamba kabili Kawaminisha wa citetekelo cesu, Yesu.” (AbaHebere 12:1, 2) Bushe ulu “lubembu ulutukofya” e cinshi? Kubulwe citetekelo, nelyo fye ukulufya icitetekelo ico umo inshita imo akwete. Pa kubakilila icitetekelo cakosa, tufwile ‘ukutonta amenso kuli Yesu’ no kukonka ica kumwenako cakwe. Na kabili tufwile ukukaana bucisenene, ukucincintila imilimo ya bumubili, no kusengauka ukutemwe ifyuma, amano ya pano nse, ne fishilano fishili fya mu malembo. (Abena Galatia 5:19-21; Abena Kolose 2:8; 1 Timote 6:9, 10; Yuda 3, 4) Kabinge, tufwile ukutetekela ukuti Lesa ali na ifwe no kuti ukufunda kwaba mu Cebo cakwe cine cine kulabomba.

6, 7. Mulandu nshi calingila ukupepela icitetekelo?

⁶ Ku maka yesu te kuti tuilenge ukuba ne citetekelo. Icitetekelo ni cimo ica fisabo fya mupashi wa mushilo uwa kwa Lesa, nelyo amaka yabomba. (Abena Galatia 5:22, 23) E ico, ni shani nga ca kuti icitetekelo cesu cilekabila ukukoshiwa? Yesu atile: “Nga imwe . . . mwaishiba ukupeela abana benu ifya bupe ifisuma, kanshi Shinwe wa mu muulu wena akacishamo ukupeela umupashi wa mushilo ku balemulomba!” (Luka 11:13) Natupepele umupashi wa mushilo, pantu kuti walenga twaba ne citetekelo icifwaikwa ku kucito kufwaya kwa kwa Lesa nangu ifintu fyafye shani.—Abena Efese 3:20.

⁷ Calilinga ukupepa ukuti icitetekelo cikule. Ilyo Yesu ali mupepi no kufumya iciwa muli kalume umo, wishi kwa kalume apaapete ati: “Ndi ne citetekelo! Njafweni umo ndekabile citetekelo!” (Marko 9:24) Abasambi ba kwa Yesu batile: “Kusheni icitetekelo cesu.” (Luka 17:5) E ico natupepele icitetekelo, no kucetekela ukuti Lesa akaasuka amapepo ya musango yo.—1 Yohane 5:14.

Ukutetekele Cebo ca kwa Lesa Kwalikatama

8. Bushe ukutetekela Icebo ca kwa Lesa kuti kwatwafwa shani?

⁸ Ilyo kwashele inshita inono pa ntanshi ya mfwa yakwe iya bulilambo, Yesu aebele abakonshi bakwe ati: “Mwisakamikwa imitima. Tetekeleni Lesa, tetekeleni na ine pamo.” (Yohane 14:1) Ifwe fwe Bena Kristu, twalitetekela Lesa no Mwana wakwe. Lelo bushe twalitetekele Cebo ca kwa Lesa? Kuti catunonsha mu mikalile yesu nga twacisambilila no kucita ifyo cisosa, no kutetekela ukuti citupeela ukufunda kwawamisha no butungulushi.—AbaHebere 4:12.

9, 10. Kuti mwalondolola shani ifyasoswa pa citetekelo pali Yakobo 1:5-8?

⁹ Apo twaba abashapwililika ubumi bwesu bwaisulamo amacushi. Lelo, ukutetekela Icebo ca kwa Lesa cine cine kuti kwatwafwa. (Yobo 14:1) Ku ca kumwenako, tutile tatwishibe ifya kucita pa bwesho bumo. Icebo ca kwa Lesa citupanda amano ati: “Umo uwa muli imwe nga abulwa amano, alelomba kuli Lesa, pantu apeela fye kuli bonse ukwabula ukushobaula; kabili yakapeelwa kuli wene. Lelo lekeni atwalilile ukulomba mu citetekelo, elatwishika iyo, pantu uutwishika aba nge bimbi lya muli bemba ilisendwa ku mwela no kusensenunwa. Na kuba, ulya muntu etila akapokelela icintu kuli Yehova; muntu wa mitima ibili, uushashangila mu mibele yakwe yonse.”—Yakobo 1:5-8.

¹⁰ Yehova Lesa takatushobaule pa kubulwa amano no kuyapepela. Lelo, akatwafwa ukushikatala mu fyo tulemona ubo bwesho. Abasumina banensu kuti batwebako amalembo yengatwafwa nelyo kuti twayasanga ilyo tulesambilila Baibolo. Napamo kuti twatungululwa no mupashi wa kwa Yehova mu nshila imbi. Shifwe wa ku muulu akatupa amano ya kwishiba ifya kucita pali ayo mesho nga ‘twatwalilila ukulomba mu citetekelo, ukukanatwishika iyo.’ Nga tuli nge bimbi lilesensenunwa ku mwela pali bemba, teti twenekela ukupokelela icili conse kuli Lesa. Mulandu nshi? Pantu ici kuti calola mu kuti tuli ne mitima ibili abapungaila mu mapepo nelyo mu nshila shimbi—na mu kutetekela mwine. Kanshi tulekabila ukuba ne citetekelo cakosa mu Cebo ca kwa Lesa na mu butungulushi citupeela. Lekeni tulande pa fya kumwenako fimo ifilanga ifyo citwafwa no kututungulula.

Icitetekelo ne Fya Kulya

11. Ukutetekele Cebo ca kwa Lesa kutupeela ukwenekela nshi ku fyo tukabila cila bushiku?

¹¹ Ni shani nga ca kuti pali ino nshita twalibulwa ifya kulya no mwa kwikala? Ukutetekele Cebo ca kwa Lesa kutupeela ukwenekela kwa kuti Yehova akatupekanishisha ifyo tukabila cila bushiku na kwi pele pele akapeela bonse abamutemwa ifingi. (Amalumbo 72:16; Luka 11:2, 3) Ukwetetula pa fyo Yehova apeele kasesema wakwe Eliya ifya kulya mu nshita ya cipowe kuti kwatukoselesha. Inshita imbi, Lesa mu cipesha amano alengele ubunga na mafuta ifya mwanakashi umo ukukanapwa, ne fyo fyapuswishe uyo mwanakashi, mwane, na Eliya mu nshita ya cipowe. (1 Ishamfumu 17:2-16) Yehova apeele na kasesema Yeremia ifyo alekabila mu nshita abena Babele bashingile Yerusalemu. (Yeremia 37:21) Nangu ca kuti Yeremia na Eliya bakwete fye utwa kulya tunono, Yehova alibasakamene. E fyo acita na ku bamutetekela ilelo.—Mateo 6:11, 25-34.

12. Bushe icitetekelo cikatwafwa shani ukusanga ifilyo tulekabila?

¹² Icitetekelo pamo no kubomfya ifishinte fya mu Baibolo tafyakatulenge ukuba ne cuma, lelo fikatwafwa ukusanga fye ifilyo tulekabila. Ku ca kumwenako: Baibolo itweba ukuba abafumacumi, abashintililwapo, abapikintika. (Amapinda 22:29; Lukala Milandu 5:18, 19; 2 Abena Korinti 8:21) Tatufwile ukusuula ubucindami bwa kupanga ishina lisuma ukukuma ku mibombele yesu. Nangu fye ni mu ncende umo incito sha malipilo yasuma shayafya, bakabomba ba bufumacumi, abakampuka, abapikintika balashukako ukucila bambi. Nangula bakabomba ba musango yo kuti bakwata fye utunono, ilingi line balakwata uto bakabila no kuumfwa bwino pantu balya ifyo babombela abene.—2 Abena Tesalonika 3:11, 12.

Icitetekelo Cilatwafwa Ukushipikisha Ubulanda

13, 14. Bushe icitetekelo citwafwa shani ukushipikisha ubulanda?

¹³ Icebo ca kwa Lesa cilanda fye icishinka ukuti ca cifyalilwa ukwikatwa ubulanda ilyo untu twatemwa afwa. Icikolwe ca busumino Abrahamu alooseshe imfwa ya mukashi wakwe uwatemwikwa, Sara. (Ukutendeka 23:2) Davidi aiketwe ubulanda ilyo aumfwile ukuti umwana wakwe Absalomu nafwa. (2 Samwele 18:33) Nangu fye muntu wapwililika Yesu alililile pa mfwa ya kwa cibusa wakwe Lasaro. (Yohane 11:35, 36) Ilyo umutemwikwa wesu afwa, napamo kuti twaba no bulanda bwabipisha, lelo ukutetekela amalayo ya mu Cebo ca kwa Lesa kuti kwatwafwa ukushipikisha.

¹⁴ Paulo atile, ‘nalikwata isubilo kuli Lesa, ukuti kukaba ukubuushiwa kwa balungama na bashalungama.’ (Imilimo 24:15) Tulingile ukutetekela ukupekanya kwa kwa Lesa ukwa kuti iminshipendwa ya bantu bakabuushiwa. (Yohane 5:28, 29) Pali aba pakaba Abrahamu na Sara, Isaki na Rebeka, Yakobo na Lea—bonse bene abalaala mu mfwa kabili balelolela ukubuushiwa ukwisa mu calo cipya ica kwa Lesa. (Ukutendeka 49:29-32) Ifyo kukaba ubuseko ilyo abatemwikwa bakabuushiwa ukufuma mu tulo twa mfwa pa kuti bakekale pano isonde! (Ukusokolola 20:11-15) Pali ino nshita, icitetekelo tacakapwishe ubulanda bonse, lelo cikatupalamika kuli Lesa, uutwafwa ukushipikisha ilyo twafwilwa.—Amalumbo 121:1-3; 2 Abena Korinti 1:3.

Icitetekelo Cilakosha Abakungumane Mitima

15, 16. (a) Mulandu nshi twingasosela ati ukukungumane mitima te ceni ku batetekela? (b) Cinshi cingacitwa pa lwa kukungumane mitima?

¹⁵ Icebo ca kwa Lesa cilanga no kuti nangu ni abo abatetekela kuti bakungumane mitima. Ilyo Yobo aali mu bwesho bwatapata, aumfwile kwati Lesa namulekelesha. (Yobo 29:2-5) Ukubongololwa kwa Yerusalemu no kupomonwa kwa fibumba fya uko kwalengele Nehemia ukubombomana. (Nehemia 2:1-3) Petro alibipilwe nga nshi pa numa ya kukaana Yesu ica kuti ‘alilile nga nshi.’ (Luka 22:62) Kabili Paulo acincishe abasumina banankwe mu cilonganino ca mu Tesalonika ‘ukusansamusha abakungumane mitima.’ (1 Abena Tesalonika 5:14) Kanshi, te ceni ku batetekela muno nshiku ukukungumane mitima. E ico, kuti twacita shani pa lwa kukungumana umutima?

¹⁶ Kuti twakungumana umutima pa mulandu wa mafya yabipisha tuli na yo. Ukucila ukumona amafya ngo bwafya fye bumo ubukalamba, kuti twapikulula bumo pa nshita imo ukupitila mu kubomfya ifishinte fya mu Baibolo. Ici kuti cacefyako ukukungumana umutima. Fimbi ifingafwa mibombele yalinga no kutuusha sana. Icintu cimo icashininkishiwa ni ci: Ukutetekela Lesa ne Cebo cakwe kulatwala bumupashi pa ntanshi pantu kulakosha ukushininwa kwesu ukwa kuti cine cine alatusakamana.

17. Twaishiba shani ati Yehova alatusakamana?

¹⁷ Petro atweba ubu bulayo bwa kusansamusha ati: “Iceefyeni mwi samba lya kuboko kwa maka ukwa kwa Lesa, ukuti amusansabike mu nshita yalinga; ilyo mulepoosa amasakamika yenu yonse pali wene, pantu asakamana imwe.” (1 Petro 5:6, 7) Kemba wa malumbo aimbile ati: “Yehova atungilila bonse abalewa, kabili emya bonse abakungumana.” (Amalumbo 145:14) Tufwile ukutetekela aya malayo, pantu yasangwa mu Cebo ca kwa Lesa. Nangula ukukungumana umutima kuti kwamukosela, ukwishiba ukuti amasakamika yesu yonse kuti twapoosa pali Shifwe wa ku muulu uwa kutemwa kulakosha sana icitetekelo!

Icitetekelo ne fya Kwesha Fimbi

18, 19. Bushe icitetekelo citwafwa shani ukwikala na malwele no kusansamusha abasumina banensu abalwele?

¹⁸ Kuti twalolenkana no kwesha kukalamba ukwa citetekelo cesu ilyo fwe bene nelyo abatemwikwa besu balwala icabipisha. Nangula Baibolo tailanda pa lwa kundapwa kwa mu cipesha amano ukwa Bena Kristu pamo nga Epafroditi, Timote, na Trofimu, Yehova ukwabula no kutwishika alibaafwile ukushipikisha. (Abena Filipi 2:25-30; 1 Timote 5:23; 2 Timote 4:20) Kabili, ukukuma ku “wangwo mulanda no mubusu,” kemba wa malumbo aimbile ati: “Yehova amutungilila pa busanshi bwa kutembuka: ukusendama kwakwe konse mu kulwala kwakwe musangulo bumi.” (Amalumbo 41:1-3) Bushe amashiwi ya kwa kemba wa malumbo kuti yatwafwa shani ukusansamusha abasumina banensu abalelwala?

¹⁹ Inshila imo iya kubapeelelamo ubwafwilisho bwa ku mupashi, kupepa pamo na balwele no kubapepelako. Nangula te kuti tulombe ukuundapa kwa mu cipesha amano ilelo, kuti twalomba Lesa ukubakosha ukuti bashipikishe intenda yabo no kubapa ubukose bwa ku mupashi ubukabilwa ku kushipikisha muli sho nshita sha kunakuka. Yehova akabatungilila, ne citetekelo cabo cikakoshiwa pa kupembelela inshita ilyo “umwikashi wa mu calo takasose, ati, Nindwala.” (Esaya 33:24) Mwandini mwaba icisansamushi mu kwishiba ukuti ukupitila mu kubuushiwa kwa kwa Yesu Kristu na mu Bufumu bwa kwa Lesa, abantunse ba cumfwila bakalubulwa, ukulubwilwa umuku wa limo ukufuma ku lubembu, amalwele, ne mfwa! Pali ifi filolelo fyawamisha, tuletasha Yehova, ‘ukaposha amalwele yesu yonse.’—Amalumbo 103:1-3; Ukusokolola 21:1-5.

20. Mulandu nshi cingasoselwa ukuti icitetekelo cikatwafwa ukushipikisha “inshiku sha bubi” isha bukote?

²⁰ Icitetekelo kuti catwafwa no kushipikisha “inshiku sha bubi” isha bukote, ilyo ubutuntulu na maka fileshibantukila. (Lukala Milandu 12:1-7) Kanshi abakoloci pa kati kesu kuti bapepa nge fyapepele kemba wa malumbo uwalekota uwaimbile ati: “Ica kulolelako candi ni mwe, mwe Shikulu Yehova . . . Mwimpoosa ku nshita ya bukote, ku kupwa kwa maka yandi mwindekelesha.” (Amalumbo 71:5, 9) Kemba wa malumbo aumfwile ukuti alekabila Yehova ukumutungilila, nga filya fine fyumfwa Abena Kristu banensu abengi abakotela mu mulimo wa kwa Lesa. Pa mulandu wa citetekelo cabo, teti batwishike no kutwishika ulwa kutungilila kushifilwa ukwa maboko ya muyayaya aya kwa Yehova.—Amalango 33:27.

Twalilileni Ukutetekela Icebo ca kwa Lesa

21, 22. Nga twakwata icitetekelo, cikuma shani bucibusa bwesu na Lesa?

²¹ Ukutetekele mbila nsuma ne Cebo ca kwa Lesa conse kutwafwa ukupalama lyonse kuli Yehova. (Yakobo 4:8) Ca cine ukuti e Shikulwifwe Mulopwe, lelo na kabili e Kabumba wesu kabili Shifwe. (Esaya 64:8; Mateo 6:9; Imilimo 4:24) Kemba wa malumbo aimbile ati: “Ni mwe Tata, Lesa wandi, cilibwe candi icasansuka ce pusukilo!” (Amalumbo 89:26) Nga twatetekela Yehova ne Cebo cakwe icapuutwamo, na ifwe kuti twalamumona nge ‘Cilibwe cesu ice pusukilo.’ Mwandini lishuko lya kusansamusha!

²² Yehova e Wishi wa Bena Kristu bafyalwa ku mupashi pamo na banabo abakwate subilo lya pe sonde. (Abena Roma 8:15) Kabili ukutetekela Shifwe wa ku muulu takutulenga nsoni nangu panono. Davidi atile: “Ilyo tata na mayo bandekelesha, e lyo Yehova ambuula.” (Amalumbo 27:10) Kabinge, twalikwata ubu bulayo ubwa kuti: “Yehova takaleke abantu bakwe, pa mulandu we shina lyakwe likulu.”—1 Samwele 12:22.

23. Cinshi cifwaikwa nga tulefwaya ukuba na bucibusa bubelelela na Yehova?

²³ Kwena, pa kuba na bucibusa bubelelela na Yehova, tufwile ukutetekele mbila nsuma no kupokelela Amalembo ukuti yaba cine cine Cebo ca kwa Lesa. (1 Abena Tesalonika 2:13) Tufwile ukutetekela Yehova umupwilapo no kuleka Icebo cakwe ukuba ulubuuto ku nshila shesu. (Amalumbo 119:105; Amapinda 3:5, 6) Icitetekelo cesu cikakula ilyo tulepepa kuli wene natucetekela mu cililishi cakwe, inkumbu, no kutungilila.

24. Cishinka nshi ica kusansamusha icaba pa Abena Roma 14:8?

²⁴ Icitetekelo e catulengele ukuipeela kuli Lesa ku ciyayaya. Pa kuba ne citetekelo cakosa, nangu ca kuti twafwa, tuli babomfi bakwe abaipeela abakwate subilo lya kubuushiwa. Cine cine, “nga tuli abomi kabili nangu twafwa, tuli ba kwa Yehova.” (Abena Roma 14:8) Lekeni tuleibukisha ico cishinka ca kusansamusha ilyo tuletwalilila ukucetekela Icebo ca kwa Lesa no kutwalilila ukutetekele mbila nsuma.

Bushe Icitetekelo Cenu Cakosa Shani?

“Mwaimininina ku citetekelo cenu.”—2 ABENA KORINTI 1:24.

1, 2. Mulandu nshi tufwile ukukwatila icitetekelo, kabili kuti cakoselako shani?

ABABOMFI ba kwa Yehova balishiba ukuti bafwile ukukwate citetekelo. Na kuba, ‘ukwabula icitetekelo te kuti tuteemune Lesa.’ (AbaHebere 11:6) E ico, mano mano tulapepela umupashi wa mushilo ne citetekelo, uwaba ni cimo ica fisabo fya uko ifisuma. (Luka 11:13; Abena Galatia 5:22, 23) Ukupashanya icitetekelo ca basumina banensu na ko kuti kwakosha iyi mibele muli ifwe.—2 Timote 1:5; AbaHebere 13:7.

² Icitetekelo cesu cikakoselako nga twakoselela mu kukonka inshila iyo Icebo ca kwa Lesa cabikila Abena Kristu bonse. Pa kuti icitetekelo cikoseleko kano tulebelenga Baibolo cila bushiku no kusambilila no mukoosha Amalembo ukwafwilishiwa ne mpapulo shiteyanishiwa na “kangalila wa cishinka.” (Luka 12:42-44; Yoshua 1:7, 8) Tulakoseleshiwa ku citetekelo ca umo no munankwe ukupitila mu kusangwa lyonse ku kulongana kwa Bwina Kristu, ukulongana kukalamba, na mabungano. (Abena Roma 1:11, 12; AbaHebere 10:24, 25) Kabili icitetekelo cesu cilakoselako ilyo twalanda na bambi mu butumikishi.—Amalumbo 145:10-13; Abena Roma 10:11-15.

3. Ukukuma ku citetekelo, kwafwa nshi tupokelela kuli baeluda ba kutemwa aba Bwina Kristu?

³ Baeluda ba Bwina Kristu aba kutemwa balatwafwa ukukuula icitetekelo cesu ku kufunda kwa mu Malembo no kutukoselesha. Baba ne mibele nge ya mutumwa Paulo, uwaebele abena Korinti ati: “Tuli babomfi banenu ku kumuletelo kusekelela, pantu mwaimininina ku citetekelo cenu.” (2 Abena Korinti 1:23, 24) Ubupilibulo bumbi butila: “Tulebombela pamo na imwe ku kumuletele nsansa, pantu icitetekelo cenu calikosa.” (Contemporary English Version) Abalungama baba no bumi pa mulandu wa citetekelo. Kwena, takwaba uwingatukwatilako icitetekelo nelyo ukutulenga ukuba abampomfu kabili aba cishinka. Muli ci, ‘tuli no kusenda icipe cesu fwe bene.’—Abena Galatia 3:11; 6:5.

4. Bushe ifyalembwa mu Malembo pa lwa babomfi ba busumino aba kwa Lesa kuti fyakosha shani icitetekelo cesu?

⁴ Mu Malembo mwaisula ifyalembwa fya bantu bakwete icitetekelo. Napamo twalishiba ifingi ifya lulumbi ifyo bacitile, lelo ni shani ulwa citetekelo balangile cila bushiku napamo mu bumi bwabo bonse? Ukulanda nomba pa fyo balangishe icitetekelo mu mibele iyapala ku yesu kuti kwatwafwa ukukosha icitetekelo cesu.

Icitetekelo Citupeele Nkosho

5. Bushininkisho nshi ubwa mu Malembo ubulanga ukuti icitetekelo cilatukosha ukubilisha icebo ca kwa Lesa mu kushipa?

⁵ Icitetekelo cilatukosha ukubilisha ifyebo fya kwa Lesa no bukose. Enoke mu kushipa asobele ulwa kwisa kwa bupingushi bwa bulesa. Atile: “Moneni! Yehova aishile ne minshipendwa ya ba mushilo bakwe, ku kuleto bupingushi pali bonse, no kushinina bonse abashipepa pa micitile yabo yonse iya kukanapepa iyo bacitile mu kukanapepa, na pa fya kuselausha fyonse ifyo ababembu bashipepa balandile pali wene.” (Yuda 14, 15) Ilyo abalwani ba kwa Enoke abashipepa baumfwile ayo mashiwi, ukwabula no kutwishika balefwaya ukumwipaya. Lelo, alandile ukwabulo mwenso kabili mu citetekelo, na Lesa “alimusendele” pa kumulaalika mu mfwa, napamo ukwabula ukumuleka ukuti omfwe ubukali bwa mfwa. (Ukutendeka 5:24; AbaHebere 11:5) Ifipesha amano fya musango yo tafitucitikila nomba, lelo Yehova alaasuka amapepo yesu pa kuti tulebila icebo cakwe mu citetekelo no bukose.—Imilimo 4:24-31.

6. Bushe icitetekelo no bukose bwapeelwa na Lesa fyayafwile shani Noa?

⁶ Ni ku citetekelo e ko Noa “[akuuliile] icibwato ku kupususha aba mu ng’anda yakwe.” (AbaHebere 11:7; Ukutendeka 6:13-22) Noa kabili aali “kashimikila wa bulungami” uyo mu kushipa abilishe ukusoka kwa kwa Lesa ku ba mu nkulo yakwe. (2 Petro 2:5) Bafwile balemupumya pa bukombe alebila ubwa kwisa kwa Lyeshi, kwati fintu na bamo batupumya ilyo tulebalanga ubushininkisho bwa mu Malembo ubwa kuti buno bwikashi nomba line buli no konaulwa. (2 Petro 3:3-12) Lelo, nge fyacitile Enoke na Noa, kuti twabila ubo bukombe pa mulandu wa citetekelo twapeelwa no bukose twapeelwa na Lesa.

Icitetekelo Citulenga Ukutekanya

7. Bushe Abrahamu na bambi balangile shani icitetekelo no kutekanya?

⁷ Tukabila icitetekelo no kutekanya, na kucilisha ilyo tulepembela ukupwa kwa buno bwikashi bubifi. Pali abo ‘abakapyanina amalayo mu kutetekela na mu kutekanya’ paba Abrahamu, icikolwe caletiina Lesa. (AbaHebere 6:11, 12) Ku citetekelo afumine mu musumba wa Uri, ukusha ifisuma fya uko fyonse, no kuba umulebeshi mu calo cimbi cimbi ico Lesa amulaile. Isaki na Yakobo bali ni mpyani kuli ubo bwine bulayo. Lelo, “mu citetekelo e mo bonse bafwilile, nangu ca kutila tabapokelele ukufishiwapo kwa malayo.” Ku citetekelo ‘batinamine icifulo cawamako, e kutila, ica mu muulu.’ E ico, Lesa “alibapekanishisha umusumba.” (AbaHebere 11:8-16) Cine cine, Abrahamu, Isaki, na Yakobo—na bakashi babo abaletiina Lesa—mu kutekanya bapembelele Ubufumu bwa kwa Lesa ubwa mu muulu, muli ubo bali no kwisabuushiwa ukuba abomi pe sonde.

8. Bushe Abrahamu, Isaki, na Yakobo bali abatekanya no kulanga icitetekelo te mulandu na finshi?

⁸ Abrahamu, Isaki, na Yakobo tabalufishe icitetekelo. Bali tabalatendeka ukwikala mu Calo Calaiwe, kabili tabamwene inko shonse ukuifwailo kupaalwa mu bufyashi bwa kwa Abrahamu. (Ukutendeka 15:5-7; 22:15-18) Nangula ‘umusumba wali no kukuula Lesa’ tawali no kubako mpaka ilyo papita imyaka amakana na makana, aba bantu batwalilile ukulanga icitetekelo no kuba abatekanya mu bumi bwabo bonse. Cumi tufwile ukucita cimo cine apo nomba Ubufumu bwa buMesia bwaba bwa cine cine mu muulu.—Amalumbo 42:5, 11; 43:5.

Icitetekelo Citupeela Amabuyo Ayatuntulu Sana

9. Bushe icitetekelo cikuma shani amabuyo?

⁹ Filya fikolwe fya busumino tafyayambwile imikalile ya bupulumushi iya bena Kanaani, pantu fyakwete amabuyo ayatuntulu icine cine. Na ifwe icitetekelo citupeela amabuyo ya ku mupashi ayatulenga ukukanayobeka mu calo calaala mu maka ya mubifi, Satana Kaseebanya.—1 Yohane 2:15-17; 5:19.

10. Twaishiba shani ukuti Yosefe asupile ubuyo ubwacila sana pa kulumbuka kwa ku calo?

¹⁰ Mu kutungulula kwa kwa Lesa, Yosefe mwana Yakobo abombele nga kangalila wa fya kulya mu Egupti, lelo tabwali buyo bwakwe ubwa kuba umukalamba muli cino calo. Pa kuba ne citetekelo mu kufishiwapo kwa malayo ya kwa Yehova, Yosefe wa myaka 110 aebele bamunyina ati: “Ine ndefwa, lelo Lesa ukupempula akesamupempula, no kumuninika ukumufumya mu calo cino no kumutwala ku calo ico alapile ukuti akacipeela kuli Abrahamu, kuli Isaki, na kuli Yakobo.” Yosefe alombele ukuti akashiikwe mu calo ca bulayo. Ilyo afwile, balimukangile no kumubika mu mbokoshi mu Egupti. Lelo ilyo abena Israele balubwilwe mu busha mu Egupti, kasesema Mose aebele ukuti amafupa ya kwa Yosefe yasendwe yakayeshiikwa mu Calo Calaiwe. (Ukutendeka 50:22-26; Ukufuma 13:19) Icitetekelo nge ca kwa Yosefe cifwile ukutulenga ukusupila amabuyo ayatuntulu sana ukucila ukulumbuka kwa muno calo.—1 Abena Korinti 7:29-31.

11. Ni mu nshila nshi Mose alangile ubushininkisho bwa kuti akwete amabuyo ya ku mupashi?

¹¹ Mose “asalile ukucushiwa pamo na bantu ba kwa Lesa ukucila ukuipakisha kwa pa kashita fye ukwa lubembu” pamo ngo wasambilila uwa mu lupwa lwa mfumu ya Egupti. (AbaHebere 11:23-26; Imilimo 7:20-22) Asuulile ubusambashi bwa ku calo nalimo pamo no kushiikwa kwa lulumbi mu mbokoshi yayemfiwa icine cine mu nshiishi yalumbuka iya mu Egupti. Lelo bushe ico nga cali ca bucindami nshi ukulinganya ku mucinshi wa kuba “umuntu wa kwa Lesa,” kawikishanya wa cipingo ce Funde, kasesema wa kwa Yehova, kabili kalemba wa Baibolo? (Esra 3:2) Bushe ukusumbulwa ku calo e ko mufwaya, atemwa bushe icitetekelo calimupa amabuyo ya ku mupashi ayasumbuka?

Icitetekelo Cileta Imikalile Ituntulu

12. Bushe icitetekelo cakumine shani imikalile ya kwa Rahabu?

¹² Icitetekelo cilenga abantu ukuba na mabuyo yasumbuka e lyo ne mikalile ituntulu. Rahabu wa ku Yeriko afwile alemona ukuti imikalile yakwe iya bucilende yali iya fye. Lelo, ico calyalwike icine cine ilyo atetekele! “Alungamikilwe ku milimo [ya citetekelo], ilyo apokelele inkombe [sha bena Israele] no kushifumisha ku nshila imbi,” ica kuti shafyukile abalwani abena Kanaani. (Yakobo 2:24-26) Pa kwishiba ukuti Yehova e Lesa wa cine, Rahabu alangile icitetekelo na pa kuleka imikalile yakwe iya bucilende. (Yoshua 2:9-11; AbaHebere 11:30, 31) Aupilwe ku mubomfi wa kwa Yehova, te ku mwina Kanaani ushatetekela iyo. (Amalango 7:3, 4; 1 Abena Korinti 7:39) Rahabu alikwete ishuko lyawamisha ilya kuba nacikolwe wa kwa Mesia. (1 Imilandu 2:3-15; Ruti 4:20-22; Mateo 1:5, 6) Nge fyo caba na kuli bambi abaleka imikalile ya bucisenene, akapokelela icilambu na cimbi—e kutila ukubuushiwa ku kuba umumi muli paradise wa pe sonde.

13. Bushe Davidi abembwike shani na Bati-sheba, lelo ali ne mibele nshi?

¹³ Pa numa ya kuleka imikalile yakwe iya bupulumushi, cimoneka kwati Rahabu alitwalilile mu nshila yatambalala. Lelo, bamo abaipeela kuli Lesa pa nshita yalepa balibembuka icabipisha. Imfumu Davidi yacitile ubucende na Bati-sheba, yateyenye ukuti umulume wakwe epaiwe mu bulwi, e lyo yabuulile Bati-sheba ukuba umukashi. (2 Samwele 11:1-27) Ilyo Davidi alapile no kuba no bulanda bwine bwine, apaapete kuli Yehova ati: “Mwipoka no mupashi wenu wa mushilo kuli ine.” Davidi tapokelwe umupashi wa kwa Lesa. Alitetekele ukuti Yehova, mu nkumbu shakwe, takasuule “umutima uwalopota uwafunshika” pa mulandu wa lubembu. (Amalumbo 51:11, 17; 103:10-14) Pa mulandu wa citetekelo cabo, Davidi na Bati-sheba bapeelwe icilambu ca kuba mu mutande wa fikolwe fya kwa Mesia.—1 Imilandu 3:5; Mateo 1:6, 16; Luka 3:23, 31.

Icitetekelo Cakoshiwa ku Bulayo bwa Kwafwilishiwa

14. Bulayo nshi Gideone apokelele, kabili bushe ifi fyalembwa kuti fyakuma shani icitetekelo cesu?

¹⁴ Nangu ca kuti twendela ku kutetekela, inshita shimo tukabila ubulayo bwa kuti tukaafwiwa na Lesa. E fyo cali ku Mupingushi Gideone, umo uwa “abo ku citetekelo . . . bacimfishe amabufumu mu bulwi.” (AbaHebere 11:32, 33) Ilyo abena Midiani na bantu baumene na bo akapi basanshile Israele, umupashi wa kwa Lesa wakupile Gideone. Pa kufwaya ubulayo bwa kuti Yehova ali nankwe, atubulwile ukuti eshe ukubomfya umukama wa masako ya mpaanga, ukuusha pa cipuulilo ubushiku bonse. Mu kwesha kwa ntanshi, kwali umume ku mukama wa masako kweka, ilyo umushili onse wali uwauma. Mu kwesha kwa bubili, pa mushili onse pali umume, ilyo umukama wa masako washele uwauma. Pa kukoshiwa kuli ubu bulayo, Gideone wacenjela abombele mu citetekelo no kucimfya abalwani ba bena Israele. (Abapingushi 6:33-40; 7:19-25) Nga twafwaya ubulayo bwa kuti tukaafwiwa ilyo tulefwaya ukupingula, te kutila ninshi twabulwa icitetekelo. Na kuba tulanga ukuti twalikwate citetekelo ukupitila mu kufwaya muli Baibolo ne mpapulo sha Bwina Kristu no kupepela ubutungulushi bwa mupashi wa mushilo ilyo tulepingula.—Abena Roma 8:26, 27.

15. Ukutontonkanya pa citetekelo ca kwa Baraki kuti kwatwafwa shani?

¹⁵ Icitetekelo ca Mupingushi Baraki calikoshiwe ku bulayo bwali bwa kukoselesha. Kasesema mwanakashi Debora alimukoseleshe ukuitendekelako ukulubula abena Israele ku lumanimani lwa Mfumu Yabini iya bena Kanaani. Pa kuba ne citetekelo no bulayo bwa kuti Lesa akamwafwa, Baraki atungulwile abaume bashakwete fyanso fine fine 10,000 ukuya ku kulwa no kucimfya imilalo ya kwa Yabini iya maka iyaletungululwa na Sisera. Basekelele kulya kucimfya mu lwimbo lwa kucincimuna ulwa kwa Debora na Baraki. (Abapingushi 4:1–5:31) Debora akoseleshe Baraki ukubomba nge ntungulushi ya Israele iyasontwa na Lesa, kabili aali ni umo uwa babomfi ba kwa Yehova abo ku citetekelo “batapile imilalo ya bambi bambi.” (AbaHebere 11:34) Ukutontonkanya pa fyo Lesa apaalile Baraki pa kubomba ne citetekelo kuti kwalenga twacitapo cimo nga ca kuti tulashimunuka ukubomba incito yakosa mu mulimo wa kwa Yehova.

Icitetekelo Cileto Mutende

16. Ca kumwenako nshi cawamisha ico Abrahamu abikile pa kukonkelela umutende na Lote?

¹⁶ Nga fintu fye icitetekelo citwafwa ukubomba incito shakosa mu mulimo wa kwa Lesa, cilaleta umutende ne cibote. Ilyo abacemi ba kwa Abrahamu na Lote balelwa kabili calefwaikwa ukuti bapaatukane, Abrahamu uwali umukalamba alekele Lote, umwana wakwe muli munyina, uwali umwaice pali wena, ukusala impanga yakwete umulemfwe uusuma. (Ukutendeka 13:7-12) Abrahamu afwile apepele mu citetekelo ukulomba ubwafwilisho bwa kwa Lesa mu kupwisha bulya bwafya. Ukucila ukutangishako ifyo wena alefwaya, apwishishe ubwafya mutende mutende. Nga twasanga ukuti tulekansana na munyinefwe wa Bwina Kristu, natupepe mu citetekelo no ‘kufwayo mutende,’ ukulaibukisha ica kumwenako ca kwa Abrahamu ica kulangulukilako bambi mu kutemwa.—1 Petro 3:10-12.

17. Mulandu nshi twingasoselo kuti ukukangana kwamoneke ukuba pali Paulo, Barnaba, na Marko kwapwile mutende mutende?

¹⁷ Tontonkanyeni pa fyo ukubomfya ifishinte fya mu Baibolo mu citetekelo kwingatwafwa ukuleto mutende. Ilyo Paulo ali mupepi no kwima ubulendo bwa bumishonari ubwa cibili, Barnaba alisumine ukuti batandalile na kabili ifilonganino fya mu Kupro na Asia Minor. Lelo, Barnaba alefwaya ukusenda umufyala wakwe Marko. Paulo alikeene pantu Marko alibashiile ku Pamfulia. Kwaimine “icipyu cikalamba,” kabili uku kukansana kwalengele balekane. Barnaba asendele Marko no kuya ku Kupro, ilintu Paulo asalile Sila ukubomba nankwe kabili “apitile mu Suria na Kilikia, alekosha ifilonganino.” (Imilimo 15:36-41) Mu kupita kwa nshita, kulya kukangana kwalipwile, pantu Marko aali na Paulo mu Roma, kabili uyu mutumwa alandile ifisuma pali wene. (Abena Kolose 4:10; Filemone 23, 24) Ilyo Paulo aali umufungwa mu Roma mupepi no mwaka wa 65 C.E., aebele Timote ati: “Buula Marko wise nankwe, pantu wa mulimo ku kumpyungila.” (2 Timote 4:11) Paulo afwile alepepela mu citetekelo pali cilya cacitike pali wene, Barnaba na Marko, kabili ici calengele icibote ukubapo icayampana no “mutende wa kwa Lesa.”—Abena Filipi 4:6, 7.

18. Cilemoneka kwati cinshi cacitike kuli Yuodia na Suntuki?

¹⁸ Kwena, apo tatwapwililika, “bonse tulaipununa imiku iingi.” (Yakobo 3:2) Kwaimine amafya pa kati ka banakashi ba Bwina Kristu babili, pali abo Paulo alembele ati: “Nakonkomesha Yuodia kabili nakonkomesha Suntuki ukuba abaikatana muli Shikulu. . . . Twalilila ukwafwa aba banakashi abaatukutila pamo na ine mu mbila nsuma capamo.” (Abena Filipi 4:1-3) Cilemoneka kwati aba banakashi batiina Lesa balipikulwile ubwafya bwabo mu nshila ya mutende pa kubomfya ukufunda nga kulya kwalembwa pali Mateo 5:23, 24. Ukubomfya ifishinte fya mu Malembo mu citetekelo kuti kwayafwa sana ukuleto mutende lelo.

Icitetekelo Citupeela Amaka ya Kushipikisha

19. Mibele nshi yayafya iishaonawile icitetekelo ca kwa Isaki na Rebeka?

¹⁹ Ku citetekelo kuti twashipikisha na mafya. Napamo nacitubipila sana pa mulandu wa kuti lupwa lwesu uwabatishiwa akaana ukuumfwila Lesa kabili aupana no ushatetekela. (1 Abena Korinti 7:39) Isaki na Rebeka balishikitike ico umwana wabo Esau aupile abanakashi bashipepa. Abakashi bakwe abena Hiti “bali akalusha buci” kuli bene—ica kuti Rebeka atile: “Ninengwo bunani ku mweo wandi ku cinso ca bana banakashi aba ba kwa Hete. Yakobo abuulo mukashi pa bana banakashi ba kwa Hete nga aba, uwa mu bana banakashi ba bana calo, nga waba wa nshi kuli ine umweo wandi?” (Ukutendeka 26:34, 35; 27:46) Na lyo line, iyi mibele yayafya tayaonawile icitetekelo ca kwa Isaki na Rebeka. Natusungilile icitetekelo cakosa nga ca kuti amafya yatukosela nga nshi.

20. Bushe Naomi na Ruti bapeele ifya kumwenako nshi ifya citetekelo?

²⁰ Mukamfwilwa walekota Naomi aali mwina Yudea kabili alishibe ukuti abanakashi bamo mu Yuda kuti bafyala abana abali no kuba banafikolwe ba kwa Mesia. Apo abana bakwe bafwile imbulwa bana kabili alipitile pa mushinku wa kufyala, calemoneka kwati ulupwa lwakwe talwakabe mu mutande wali no kufyalwamo Mesia. Lelo, Ruti, nafyala uwali mukamfwilwa aishileba muka Boasi umukoloci, amufyalile umwana mwaume, kabili abele nacikolwe wa kwa Yesu, Mesia! (Ukutendeka 49:10, 33; Ruti 1:3-5; 4:13-22; Mateo 1:1, 5) Icitetekelo ca kwa Naomi na Ruti calipuswike akayofi no kubaletela ubuseko. Na ifwe tukaba no buseko nga twasungilila icitetekelo cesu ilyo twaba no bwafya.

21. Finshi icitetekelo cingatucitila, kabili cinshi tulingile ukupampaminapo?

²¹ Nangula tatwaishiba ifikatucitikila ubushiku bwa mailo, nga tuli ne citetekelo kuti twashipikisha ubwafya ubuli bonse. Icitetekelo citulenga ukukosa no kuba abatekanya. Citupeela amabuyo yasumbuka icine cine ne mikalile iituntulu. Icitetekelo cilawamya bucibusa bwesu na bambi kabili taconaulwa ku kayofi. E ico shi natube “abakwata icitetekelo no kubaka umweo.” (AbaHebere 10:39) Natutwalilile ukuba ne citetekelo cakosa ku maka ya kwa Lesa wesu uwa kutemwa Yehova, no kumuletela ubukata.