Mulandu Nshi Abaume Bapumina Abanakashi?

INCENSHI shimo shitila abanakashi kuti baipaiwa ku balume babo ukucila ukwipaiwa kuli bamukukulu bonse. Ukufwailisha ukwingi kwalicitwa pa kwesha ukupwisha ubwafya bwa balume ukucusha abakashi. Mwaume wa musango nshi apuma umukashi wakwe? Bushe akulile shani? Bushe ali uwa lukakala ilyo baleishishanya? Bushe uupuma ankulako shani ku kundapa?

Cimo ico incenshi shasanga ca kuti abapuma bonse tababa cimo cine. Kwaba abaume bamo abapuma fye limo limo. Tababomfya ifyanso kabili te lingi bapuma abena mwabo. Abaume ba musango yu te lingi bacita ulukakala, kabili cimoneka kwati icingabalenga ukucita ulukakala fintu ifilebacitikila. Kabili kwaba abaume ababa no musango wa kupuma abakashi lyonse fye. Batwalilila fye no mucuusha wabo, kabili balangulukako fye panono ukuti nabalufyanya nelyo fye ukukanalanguluka pa fyo bacitile.

Lelo, icishinka ca kuti kwaba imisango yalekanalekana iya baume bapuma tacipilibula ukuti ukupuma kumo takwabipa sana. Na kuba, umusango onse uwa kuuma kuti wacena—nelyo fye ukwipaya. E ico, icishinka ca kuti umwaume umo tacita lyonse ulukakala nelyo ulukakala lwakwe talwacilamo nge ficita umbi takulenga lulya lukakala ukuba bwino. Takwaba ukupuma “ukwaba fye bwino.” Lelo, bushe finshi fingalenga umwaume ukucusha umwanakashi uo alaile ukuteesa mpaka ne mfwa?

Ukusonga kwa mu Ng’anda

Te ca kupapa ukuti abaume abengi abapuma bakulile mu ng’anda umwali ulukakala. Michael Groetsch, uwapoosa imyaka ukucila pali 20 ukufwailisha pa lukakala lwa mu cupo atile: “Abengi abapuma abena mwabo bakulile mu mayanda yali nge fifulo fya bulwi. Ilyo bali utunya nelyo bakulileko, bali mu mayanda umo ulukakala lwali fye ngo lwaba bwino.” Incenshi imo yatile umwaume uwakushiwe mu ng’anda ya musango yo kuti “apashanya ifyo wishi asuula abanakashi ilyo acili fye umwaice. Umulumendo kuti asambilila ukuti umwaume lyonse fye afwile ukutungulula abanakashi kabili nga alefwaya ukulabatungulula afwile ukubatiinya, ukubacena, no kubasuula. Kabili pa nshita imo ine, asambilila ukuti nga alefwaya ukutemuna wishi, afwile ukumupashanya.”

Baibolo ilanga bwino ukuti imibele ya mufyashi kuti yakuma nga nshi umwana, ukumulenga ukuba bwino nelyo ukubipa. (Amapinda 22:6; Abena Kolose 3:21) Ca cine, ificitika mu ng’anda te fyo twingapelelapo umwaume insambu ya kupuma umukashi, lelo kuti fyaafwa ukulondolola uko imibele ya lukakala yatendekele.

Ukusonga kwa Ntambi

Mu fyalo fimo, bamona ukupuma umwanakashi ukuti kwaliba fye bwino. Ba United Nations bashimike ati: “Abantu abengi balisumina nga nshi ukuti umulume alikwata insambu ya kuuma umukashi nelyo ukumutiinya.”

Nangu fye ni mu fyalo umo umucuusha wa musango yo ushasuminishiwa, abantu abengi baba ne mibele ya lukakala. Ukutontonkanya kwalubana ukwa baume bamo ukukuma kuli ici kulapapusha nga nshi. Ukulingana na nyunshipepala ya ku South Africa iitwa Weekly Mail and Guardian, mu kufwailisha kwacitilwe mu Cape Peninsula basangile ukuti abaume abengi abatunga ukuti tabacusha abakashi babo batontonkenye ukuti ukuuma umwanakashi caliba fye bwino kabili te lukakala iyo.

Kanshi twamona ukuti ukutontonkanya kwa musango yo ukwalubana kutendekela ku bwaice. Ku ca kumwenako, mu Britain, ukufwailisha kumo kwalangile ukuti amapesenti 75 aya balumendo bali ne myaka 11 na 12 batontonkanya ukuti caliba fye bwino umwaume ukupuma umwanakashi nga ca kuti nakalipa.

[Akabokoshi pe bula 7]

Ifilanga Ukutila Kuti Kwaba Ukupuma

Ukulingana no kufwailisha kwatungulwilwe na Richard J. Gelles pa University of Rhode Island, mu U.S.A., ifili pe samba e filanga ukutila mu ng’anda kuti mwaba ukupuma nelyo ukucula ne nkuntu:

1. Umwaume kale ali no lukakala pa ng’anda.

2. Tabomba.

3. Alabomfya imiti ikola nalimo umuku umo cila mwaka.

4. Ilyo ali pa bafyashi, alimweneko bawishi bauma banyina.

5. Umwaume no mwanakashi tabaupana mwi funde; bekala fye pamo.

6. Nga umwaume alabomba, afola indalama ishinono.

7. Tapwishishe isukulu.

8. Aba ne myaka pa kati ka 18 ukufika kuli 30.

9. Umwaume nelyo umwanakashi aba no lukakala ku bana pa ng’anda.

10. Bapiina nga nshi.

11. Umwaume no mwanakashi bakulile mu ntambi shapusana.