“Tayali ni Nshita Yandi iya Kufwa”

Cimotoka icikalamba icikusa ifisooso cafumine pa musebo ilyo namutekenya afililwe ukucipindulula. Caile mu mbali ya musebo no kupunka umwaune no mwanakashi abaupana, e lyo no mwaume umbi uwa myaka 23, abale-enda mu mbali ya musebo. Inyunshipepala ya mu New York City yatile balya baupana bafwilile palya pene, e lyo umulumendo ena afwile fye umutombo. Ilyo apuupuutwike no kumona ifyacitike, atile: ‘Yangu! E ficitike ifi? Mwe Lesa, napapaata, mwileka mfwe.’ E lyo atile, “Tayali ni nshita yandi iya kufwa.”

LIMBI na imwe mwalyumfwapo amalyashi ya musango yu. Bamo nga bapusuka kwempe, abantu batila, ‘Tayali ni nshita yakwe iya kufwa,’ nomba umuntu nga afwa mu busanso bwa kupapusha, batila ‘Inshita yakwe iya kufwa naifika’ nelyo ati ‘Mukwai Lesa umwine e fyo apekenye.’ Nampo nga batila ificitika fyonse ni pa mulandu wa kuti fyalitantikilwa kabela nelyo pa mulandu we shuko nangu ukutila ni Lesa alenga, ifyo balanda fimo fine fye. Abantu abengi basumina ukutila fyonse ifibacitikila fyalitantikilwa kabela kabili tapali ico bengacitapo. E lyo bonse abalanda ifi, tabalanda fye lintu kwaba imfwa nangu ubusanso, kabili ifi fine e fyo abantu batontonkanya ukufuma fye kale.

Abena Babiloni bena basumine ukutila intanda ne fyo shenda filakuma sana abantunse. E ico balelolesha mu muulu pa kuti bamone ifishibilo fya kubalanga nga ca kuti ifintu fyalabawamina nelyo iyo. AbaGriki na bena Roma balepepa lesa mwanakashi uwe shuko, uwakwete amaka ya kuleta ishuko e lyo na mashamo ku bantu, ica kutila inshita shimo alemoneka kwati alikwetepo na maka ukucila na balesa babo abakalamba, Seu na Jupita.

Ku fyalo fya ku kabanga, abaHindu na baBuddha basumina ukuti ifyo umuntu onse apitamo cikonka ne fyo alecita kale sana ilyo ali no bumi bumbi, kabili ifyo alecita ino nshita, e fikalenga akekale bwino nelyo ukucula mu bumi bumbi akakwata ku ntanshi. Nangu fye mipepele iingi, ukubikako na batila Bena Kristu, balisumina ukuti ifintu fyonse fyalitantikilwa kabela.

E mulandu wine tatupapila ukuti na ino ine nshita umwaba abantu abashisumina icisuminesumine, abengi bacili balisumina ukuti ifibacitikila mu bumi, ne ficitika pa mulandu wa fyo bacita cila bushiku, ne fikabacitikila ku ntanshi, fyonse fyalitantikilwa kabela no kutila tapali icili conse ico bengacitapo. Bushe na imwe e fyo mwasumina? Bushe ificitikila abantu pamo nga amasanso, ukwikala bwino, e lyo ukufyalwa no kufwa fyonse fye fyalitantikilwa kabela? Bushe na imwe mwalisumina ukuti ifimucitikila fyalitantikilwa kabela? Lekeni tumone ifyo Baibolo yalatwafwa ukusanga amasuko kuli aya mepusho.

Icintu Conse Calikwata Inshita

Baibolo itila: “Icintu conse calikwata inshita ya ciko, kwaba ne nshita ku mulandu onse mwi samba lya muulu.” Uwalembele aya mashiwi ni Mfumu ya mano Solomone, kabili akonkenyepo no kusosa ukutila kwaliba inshita ya kufyalwa ne nshita ya kufwa, inshita ya kukuula ne nshita ya kubongolola, inshita ya kutemwa ne nshita ya kupata. E lyo pa kulekelesha atile: “Nga kanshi busuma nshi ubo umuntu engasanga mu kubombesha kwakwe?”—Lukala Milandu 3:1-9.

ILYO abantu bamo babelenga fye aya mashiwi, batila Baibolo isambilisha ukutila ifintu fyonse ificitika pa calo fyalitantikilwa kabela. Nomba bushe ico cishinka? Bushe Baibolo e fyo isambilisha ukuti ifintu fyonse fyalitantikilwa kabela? Apo “Amalembo yonse yafuma kuli Lesa,” fyonse ifyo tubelenga mu Baibolo fifwile ukumfwana. Kanshi natumone ifyo Icebo ca kwa Lesa, Baibolo, calandapo pali ili lyashi mu malembo yambi.—2 Timote 3:16.

Inshita ya Macushi ne Nshita ya Fintu Fyabula Ukwenekela

Mwi buuku lya Lukala Milandu, Solomone alembele no kuti: “Na kabili nalitontonkenye no kusanga ukuti pano pe samba lya kasuba te lyonse ababutukisha bacimfya muli nakatango wa lubilo, kabili te lyonse aba maka bacimfya mu bulwi, aba mano na bo te lyonse bakwata ifya kulya, abacenjela na bo te lyonse bakwata ifyuma, kabili abasalapuka na bo bene te lyonse bashuka.” Mulandu nshi? Alondolwele ukutila: “Pantu inshita ya macushi ne nshita ya fintu fyabula ukwenekela ifikila fye umuntu uuli onse.”—Lukala Milandu 9:11.

Solomone tatile ifintu fyonse fyalitantikilwa kabela, aleti abantunse te kuti beshibe bwino ifyo ifintu fyonse fikaba ku ntanshi pantu “inshita ya macushi ne nshita ya fintu fyabula ukwenekela ifikila fye umuntu uuli onse.” Ilingi line, ifintu fimo filacitikila abantu pantu basangwa apo ifintu ifisuma nelyo ifibi fyacitikila.

Natulande pali aya mashiwi ya kuti: “Te lyonse ababutukisha bacimfya muli nakatango wa lubilo.” Limbi kuti mwaibukisha, nelyo mwalyumfwapo ukucimfyanya kwa banakashi mu lubilo ukwaishibikwa sana ukwaliko mu mwaka wa 1984 mu musumba wa Los Angeles, ku citungu ca California, mu America. Pa balebutuka pali umo uwafumine ku Britain e lyo umbi ali wa mulya mwine mu America, bonse balefwaya ukucimfya no kusenda icikombe ca golde. Ilyo bafikile pa kati, balipunkene. Umo aliwile kabili alilekele ukubutuka, umbi na o alifuupwike kabili aishilepwisha pa namba 7.

Bushe kuti twatila ifi fyonse fyalitantikilwe kabela ukuti e fyo fyali no kucitika? Bambi kuti basumina batila, e fyo cali fye no kuba. Lelo icalengele ukwabula no kutwishika mulandu wa kupunkana, kabili tapali nangu umo uwaishibile libela ukuti e fyo calaba, kabili ico cine e calengele bonse babili bafilwe ukucimfya. Nomba, bushe kuti twatila no kupunkana kwine kwalitantikilwe kabela? Bambi na kabili kuti batila e fyo cali fye no kuba. Abalebilisha pa mulabasa bena batile icalengele ca kutila aba bantu balecimfyanya balebutukisha sana kabili balilingene amaka e lyo cila muntu alefwaya ukucila umunankwe. E filya Baibolo itila, “inshita ya fintu fyabula ukwenekela ifikila fye umuntu uuli onse.” Te mulandu ne fyo umuntu apekenye bwino ifintu, lyonse kulaba fimo ifyo ashale-enekela ifingapumfyanya ifyo apekenye, kabili te kuti tutile ninshi e fyo fyatantikwe ukuti e fyo fikaba.

Nomba lintu Baibolo itila: “Icintu conse calikwata inshita ya ciko,” cinshi ipilibula? Bushe finshi fwe bantu twingacita pa kuti ifyabipa filatucitikila?

Inshita Isuma iya Kucitilapo Ifintu

Solomone uwaletungululwa no mupashi pa kulemba, talelanda pa ficitikila umuntu umo umo, nangu pa fikacitikila umuntu onse ku ntanshi iyo, lelo alelanda pa kufwaya kwa kwa Lesa ne fyo kwakuma abantunse. Twaishiba shani ifyo? Pantu e fyo ici cipandwa cilandapo. Pa numa ya kulondolola ifintu ifingi ukuti ‘fyalikwata inshita ya fiko,’ Solomone alembele ukuti: “Nalimona umulimo uo Lesa apeela abana ba bantu ukubomba. Fyonse ifyo acita fyaliyemba kabili aficitile pa nshita yalinga.”—Lukala Milandu 3:10, 11.

Lesa alipeela abantunse imilimo iingi nelyo ifintu ifingi ifya kucita, nomba Solomone alumbwilepo fye fimo fimo. Lesa alitusuminisha ukuisalila ifya kucita. Lelo, umulimo onse walikwata inshita isuma iya ku-ubomba. Tontonkanyeni pa mashiwi yalandile Solomone aya kutila kwaba “inshita ya kulimba ne nshita ya kunukula icalimbilwe,” ayaba pali Lukala Milandu 3:2. Bashibulimi balishiba inshita isuma iya kubyalilapo imbuto shonse. Nga ca kutila shibulimi tabyele imbuto shakwe pa nshita yalinga? Bushe nga tasombwele bwino, kuti atila icacitika calitantikilwe libela ukuti e fyo cikaba, nangu ca kuti alibombeshe? Te kuti alande ifyo! Pantu tabyele imbuto pa nshita isuma. Uyu shibulimi ali no kusombola bwino, nga ca kuti alikonkele bwino bwino inshita ya kubyalilapo ukulingana ne fyo Kabumba apekanya ukuti e fyo cileba cila mwaka.

Kanshi Lesa tapekanya ukuti cila muntu ifintu filemucitikila mu nshila imo, lelo alibikako ifya kukonka fimo kabili umuntu nga afikonka, ifintu kuti fyamuwamina e lyo nga tafikonkele, te kuti fimuwamine. Pa kutila ifintu filewamina abantu, abantu bene balingile ukwiluka no kucita ifintu ukulingana ne fyo Lesa afwaya e lyo ukulingana ne nshita isuma iya kucitilapo ifyo fintu. E ico ificitikila abantu tafyatantikilwa kabela, lelo ukufwaya kwa kwa Lesa e kwatantikilwa kabela kabili ifyo afwaya ukucita tafyaluka nakalya. Ukupitila muli kasesema wakwe Esaya, Yehova atile: “Icebo icifuma mu kanwa kandi. Tacakabwelele kuli ine ukwabula ukucita nangu cimo, lelo cikacita ico mfwaya, kabili cikafikilisha ico nacitumina.”—Esaya 55:11.

Nomba bushe ici “icebo” ca kwa Lesa nelyo ukufwaya kwakwe kuli lino isonde ne fyo abantunse bakekala ku ntanshi ‘kukafikilishiwa shani’?

Ukwishiba Bwino Inshita ya kwa Lesa

Pa kuti twishibe bwino, pa numa ya kusosa ukuti, “Fyonse ifyo [Lesa] acita fyaliyemba kabili aficitile pa nshita yalinga,” Solomone alundilepo no kuti, “Abika ne nshita ya muyayaya mu mitima yabo, pa kuti umuntu eiluka umulimo uo Lesa wa cine aabomba ukutula pa kutendeka no kufika ku mpela.” Baibolo ya The NIV Study Bible yena pali ici cikomo yatila: “Na mu mitima ya bantu alibikamo ukufwaya ukuti baleikala umuyayaya; lelo abantunse te kuti beshibe nangu panono ifyo Lesa acita ukutula pa kutendeka ukufika pa mpela.”—Lukala Milandu 3:11.

Fingi abantu balandapo pali ici cikomo. Lelo icishinka ca kutila mu mitima yesu bonse, limo tulatontonkanyapo pa mulandu twabela pano calo ne fyo ubumi bwesu bukaba ku ntanshi. Ukutula fye na kale, abantu cilabapesha amano ifi bacula fye inshita iikalamba iya bumi bwabo pa kuti fye bacite ifyo balefwaya, kabili pa numa ya kucula konse uku balafwa no kufwa. Fwe bantunse twalipusanako ku fipeema fimbi ifyo Lesa apanga pantu tulatontonkanya pa co twabela pano calo ne filecitika ino nshita e lyo ne fyo ubumi bwesu bukaba ku ntanshi. Tulafwaisha no kwikala umuyayaya ukwabula ukufwa. Mulandu nshi? Nga filya fine Baibolo ilondolola, Lesa ‘alibika inshita ya muyayaya mu mitima ya bantu.’

Pa kuti batekeko imitima, abantu balisumina icisambilisho ca kuti nga bafwa balatwalilila ukuba no bumi kumbi. Bamo batila nga twafwa paliba icifuma muli ifwe icishifwa. Bambi nabo batila fwe bantu tulafyalilwa mu cintu cimbi kabili ifi fine e fyo citwalilila fye ukuba. E lyo kwaba na batila ifintu fyonse mu bumi fyalitantikilwa kabela kuli Lesa kabili tapali ico bengacitapo. Nomba ku ca bulanda pali ifi fyonse abantu balanda tapaba icasuko icingabateka imitima. Ne calenga ni cilya cine Baibolo yalanda ukuti ku maka yabo abene beka ‘abantunse tabakatale abeluka umulimo uo Lesa wa cine aabomba ukutula pa kutendeka no kufika ku mpela.’

Ifi bafwaisha ukwishiba ifishinka nomba balifilwa ukufisanga, bwafya ubukulu ubwatendeke kale sana ubupesha amano abantu abasambilila ukutula fye mu myaka ya kale sana. Nomba apo Lesa e wabika mu mitima yesu ukufwaisha ukwikala umuyayaya, bushe te kuti ciwame ukumwenekela ukutweba ifishinka ifyo tufwaisha pa kuti tuteke imitima? Pantu na kuba Baibolo ilanda pali Yehova ukuti: “Mufumbatula iminwe yenu; no kupeela ica mweo conse ifyo cilefwaya.” (Amalumbo 145:16) Nga twabelenga Icebo ca kwa Lesa, Baibolo, kuti twasanga ifyasuko fisuma pa bumi bwesu ne mfwa e lyo na pa kufwaya kwa kwa Lesa ukwa muyayaya kuli lino isonde na ku bantunse bonse.—Abena Efese 3:11.

[Amashiwi pe bula 5]

“Te lyonse ababutukisha bacimfya muli nakatango wa lubilo.”—Lukala Milandu 9:11

[Amashiwi pe bula 6]

Bushe shibulimi nga tabyele imbuto pa nshita yalinga, e lyo akaana ukusombola bwino, kuti atila e fyo fye catantikwe ukuti takasombole bwino?

[Amashiwi pe bula 7]

Icilenga tuletontonkanya pa bumi bwesu na pa mfwa ca kutila Lesa ‘alibika inshita ya muyayaya mu mitima ya bantu’

Ino E Nshita ya Kusalapo

“Lesa abumbile umuntu mu cipasho cakwe, mu cipasho cakwe e mo amubumbiile; umwaume no mwanakashi e fyo ababumbile.”—Ukutendeka 1:27.

AYA mashiwi ayaishibikwa sana ayaba fye ku ntendekelo ya Baibolo yatweba icintu cimo icaba pa fyacindamisha sana ifyo Lesa ‘acita ifyayemba kabili ifyo acitile pa nshita yalinga.’ Ico Lesa acitile ca kutila apangile abantunse babili aba kubalilapo, Adamu na Efa, abali abapwililika. (Lukala Milandu 3:11) Apo Yehova Lesa e wa babumbile, abebele ukutila: “Fyaleni, fuleni, kumaneni pe sonde no kulimapo, kabili muleteka isabi lya muli bemba ne fipupuka mu lwelele na fyonse ifya mweo ifikulika pe sonde.”—Ukutendeka 1:28.

Mu mashiwi Lesa alandile kuli balya bantu ba ntanshi, alilondolwele ubufwayo bwakwe. Balingile ukufyalana no kulasakamana isonde no kulisangusha lyonse ukuba paradaise pa kuti baleikalamo pamo na bana babo. Takwali inshita yatantikilwe libela ukuti e yo bali no kwikala pa calo nelyo ukufwa. Lelo Lesa alibalaile ifintu ifisuma sana. Nga ca kuti basalile ukumfwila Lesa no kutwalilila ukumfwana nankwe, nga balikeele umutende ne nsansa umuyayaya.

Nomba bena tabasalile bwino iyo, e ico baletelele abantunse bonse, pantu batampile ukulakota no kufwa. Na kuba umuntu waliko kale sana Yobo atile: “Umuntu uwafyalwa ku mwanakashi, ubumi bwakwe bwipi kabili bwaisulamo amacushi.” (Yobo 14:1) Nomba ni pi patampiile ubu bwafya?

Baibolo ilondolola ukutila: “Filya ulubembu lwaingilile mu muntu umo pano calo ne mfwa yaingilile mu lubembu, e fyo ne mfwa yasalanganine ku bantu bonse pantu bonse balibembwike.” (Abena Roma 5:12) Uyu “muntu umo,” ukwabula no kutwishika ni Adamu, uwapulile mwi funde lya kwa Lesa ku mufulo fye nangu ca kutila Lesa alimulondolwelele bwino bwino. (Ukutendeka 2:17) Ifyo Adamu asalilepo ukucita, fyalengele ukuti apanye ishuko lya kwikala umuyayaya muli paradaise pano calo. Aletelele na bana aishilefyala bonse, pantu nabo bene tabakwete ili shuko, kabili alibambukishe no lubembu ne mfwa. Kwena apa pene e po fyonse fyaonaikile. Lelo bushe ifintu tafyakawame ku ntanshi?

Ilyo Ifintu Fikawama

Ilyo papitile imyaka iingi nga nshi, uwaimbile amalumbo umo ilyo atungulwilwe no mupashi aimbile ati: “Abalungama e bakekala mu calo, kabili bakekalamo umuyayaya.” (Amalumbo 37:29) Pa kutila tushininkishe ukuti ubu bulayo Lesa alaile mu Edeni bukafikilishiwa nangu cibe shani, Icebo ca kwa Lesa cilalondolola bwino sana ifyo akacita nomba line ukuti: “Akafuuta ifilamba fyonse ku menso yabo, ne mfwa tayakabeko na kabili, takwakabe no kuloosha nangu ukuteta nangu ukukalipwa na kabili. Ifya ntanshi nafiya.” Lyena Lesa umwine atila: “Moneni! Ndelenga ifintu fyonse ukuba ifipya.”—Ukusokolola 21:4, 5.

Apo icintu conse calikwata inshita ya ciko, icipusho twingepusha ca kutila, Ni lilali ifintu fikawama, pa kuti ubulayo bwa kwa Lesa bukafikilishiwe? Inte sha kwa Yehova, abalemba ino magazini, balesha na maka ukulashimikila abantu no kubeba ukuti inshita tufikilepo e ilya Baibolo itila “inshiku sha kulekelesha” kabili ne nshita ya kuti Lesa ‘alenge ifintu fyonse ukuba ifipya’ naipalama nga nshi. (2 Timote 3:1) Tulemukoselesha ukusambilila Baibolo pa kuti mwishibe ifyo ifintu fikawama ku ntanshi. Kabili tulemukoselesha no kuti: “Fwayeni Yehova, mwe bantu, ilyo engasangwa. Lilileni kuli ena ilyo acili mupepi.” (Esaya 55:6) Kanshi mwilamona kwati ifilemucitikila mu bumi fyalitantikilwa lileba iyo, nga mulefwaya ukwikala umuyayaya ku ntanshi, mwe bene mufwile ukucitapo cimo!

[Amashiwi pe bula 8]

“Moneni! Ndelenga ifintu fyonse ukuba ifipya”