-
Ukucetekela Amasesemo Ya mu Baibolo Kuti KwatupusushaUlupungu—2007 | April 1
-
-
b Ukulingana na bafwailisha bamo, batunganya ukuti pa baYuda bonse abali mu fyalo ifyo abena Roma baleteka, abaYuda ukucilako panono pali 1 milioni e baipaiwe.
c Uwasambilila Baibolo umuYuda umo Alfred Edersheim alembele ukuti: “[Ubu] bucushi bwa bena Israele tabwalingene no bucushi ubuli bonse ubwacitike ku numa, kabili tabwakalingane no bucushi ubuli bonse ubukacitika ku ntanshi.”
-
-
Ukucetekela Amasesemo Ya mu Baibolo Kuti KwatupusushaUlupungu—2007 | April 1
-
-
Ifintu Fyacilamo Ukubipa
Mu myeshi fye iinono, ibumba na limbi ilya bashilika abena Roma lyatendeke ukulola ku Yerusalemu. Mu 67 C.E., Mushika Vespasian no mwana wakwe Titus balonganike abashilika abengi abaali 60,000. Imyaka ibili iyakonkelepo, aba abashilika balungeme ku Yerusalemu, kabili baleipaya bonse abo balesanga mu nshila abalebalwisha. Pa nshita imo ine, mu Yerusalemu na mo mwali inkondo ine ine iyo abaYuda balelwa beka beka. Balyonawile ifikuulwa fya mu musumba ifyo balesungilamo ifya kulya, imishi iyashingulwike itempele nayo yalyonawilwe nakalya nakalya, kabili abaYuda ukucila 20,000 balipaiwe. Vespasian tafwaile ukufika bwangu ku Yerusalemu, alelanda ukuti: ‘Lesa wesu uwa ku Roma alebomba bwino sana nga mushika ukucila ifyo ningabomba; abalwani besu baleipayana abene.’
Ilyo Nero Kateka wa bena Roma afwile, Vespasian aile ku Roma pantu alefwaya ukuba pa bufumu, ashilile Titus umulimo wa kulwisha abaYuda. Titus afikile mu Yerusalemu ilyo baali mupepi no kusefya ica Kucilila ca mu 70 C.E., no kucilikisha abekala musumba e lyo na baishile ku mutebeto. Abashilika bakwe batemene imiti iyali mu mishi ya Yudea no kukuula ilinga lya misongole ukushingulusha umusumba uo bashingile. Ili linga lyalepele bakilomita 7. Ici cacitike caali nga filya Yesu asobele ukuti: “Abalwani bobe bakakuula ilinga lya misongole ukukushingulusha, bakakushinga no kukucululusha konse konse.”—Luka 19:43.
Mu musumba mwaponene icipowe icikalamba. Ibumba lya bantu abali ne fyanso baleiba ifipe mu mayanda ya bafwile e lyo na baali mupepi no kufwa. Umwanakashi uushakwete nangu cimo ica kucita aipeye umwana wakwe no kumulya, ukufikilisha ubusesemo ubwatile: “Na imwe mukalya ubufyashi bwa mu mafumo yenu, iminofu ya bana benu abaume na bana benu abanakashi . . . pantu akafilya mu bumfisolo mu kubulwa na fimbi, mu kucandilwa kabili mu kupatikwa uko abalwani benu bakamupatika.”—Amalango 28:53-57.
Na pa kulekelesha, umusumba wa Yerusalemu walyonawilwe pa numa ya kuushinga pa myeshi isano. Umusumba pamo ne tempele lya uko ilikalamba fyalyonawilwe no kocewa e lyo no kubongololwa. (Daniele 9:26) Abafwile baali nalimo 1,100,000; e lyo 97,000 balibasendele muli bunkole.b (Amalango 28:68) Mu calo ca Yuda mwashele fye abantu abanono. Ca cine, ubu bwali bucushi bwa calo conse ubo tushingalinganya ku bucushi ubuli bonse, kabili apa pene e po ifintu fyayalukile mu mitekele ya baYuda, imipepele, ne mikalile.c
-