Kuti Mwaba no Bumi Ubusuma

BA RUSTAM, aba ku Russia, balikwata imilimo iingi. Kale, balenwa sana ubwalwa no kupeepa fwaka. Lelo baishileiluka ukuti ukunwa sana no kupeepa kwalengele ukuti beba no bumi ubusuma, kabili balilekele. Na lyo line, ukupoosa inshita iikalamba pali kompyuta kwalengele ukuti baleba fye abanaka.

Nangu cingati ba Rustam baletampa ukubomba pa 08:00 hrs, ilingi line baleba fye abanaka mpaka 10:00 hrs, kabili balelwalilila. E ico balyalwikeko muli fimo ifyo balecita cila bushiku. Finshi fyafuminemo? Batile: “Mu myaka 7 iyapita, nshilwala ukucila pa nshiku shibili mu mwaka. Nshilwalilila, nshumfwa uwanaka, kabili ndaipakisha ubumi!”

Ba Ram, aba ku Nepal, balyupa kabili balikwata na bana babili. Ku ncende bekala kwaliba ubusali, kabili kwaliba bamung’wing’wi na balunshi. Kale, ba Ram no lupwa lwabo balelwala sana amenso na malwele ayakuma imipeemene. Nabo bene balicitilepo fimo ifyalengele ubumi bwabo ukuwama.

Mulesakamana Ubumi Bwenu!

Nampo nga bapiina nelyo bakankaala, abantu abengi tabaishiba ukuti ifyo bacita filakuma sana ubumi bwabo. Bamona kwati umuntu nga ali no bumi ubusuma ninshi alishuka fye nelyo ukuti tapali ico umuntu engacita ku kuwamya ubumi bwakwe. Ukutontonkanya kwa musango yu kulalenga abantu abengi ukukanabika amano ku bumi bwabo kabili tababa ne nsansa mu bumi.

Nomba nampo nga muli bakankaala nelyo muli bapiina, kwaliba ifyo mwingacita pa kuti mucingilile no kuwamya ubumi bwenu no bwa ba mu ng’anda yenu. Bushe mu kucite fi kuti mwafuma ifisuma? Sana fye! Kuti kwalenga ubumi bwenu ukuwama kabili kuti mwaikala ne myaka iingi.

Mu milandile na mu micitile, abafyashi kuti basambilisha abana babo imisango iisuma iingalenga baba no bumi ubusuma. Inshita ne ndalama ifyo bengapoosa pa kusambilisha abana te kuti filingane ne fyo bengapoosapo ilyo abana balwala, e kutila tabakalepoosa inshita mu kutensha umulwele na mu kulipila indalama ku cipatala. Kanshi ukuibikilishako kuti kwacilikila amalwele.

Mu fipande fyakonkapo, twalalanda pa fintu fisano ifyalengele ba Rustam, ba Ram, na bambi ukuba no bumi ubusuma. Ifi fintu kuti fyalenga na imwe bene ukuba no bumi ubusuma!

[Icikope pe bula 3]

Ba Rustam

[Icikope pe bula 3]

Ba Ram no lupwa lwabo batapa amenshi aya busaka

Icalenga 1—Mulelya Ifya Kulya Ifisuma

“Mulelya ifya kulya. Mwilaliisha. Mulelya sana imisalu ne fisabo.” Muli aya mashiwi ayanono, Michael Pollan, uulemba ifitabo, alondololwele imilile isuma iya-afwa abantu pa myaka iingi nga nshi. Ni mwi aloseshe?

◯ Mulelya ifya kulya ifishilakokola. Mulelya ifya kulya ifyo bashasankanyamo ifili fyonse, ifya kulya ifyo abantu balya ukutula na kale, ukucila ifya kulya ifya kuti balifipekanishisha limo, ifya kuti balifilonga mu fibokoshi, mu fikopo, mu mapulastiki, nelyo ifyo basungila mu fuliji. Ifya kulya bashitisha mu matuuka ifya kuti balifilonga muli fimo na filya bapekanya fye mu nshita iinono mu matuuka ya kuliilamo ifya kulya ilingi line filakwata sana shuga, umucele, na mafuta, ifilenga umuntu ukulwala ubulwele bwa ku mutima, stroko, kansa, na malwele yambi ayabipisha. Ilyo mulepekanya ifya kulya muleipika ukwabula ukubikamo amafuta nangu ukoca mu nshita ya kusalula. Mwilafusha sana umucele lelo mulebomfyako ne fintu fimbi pamo nga pepa nelyo kaale. Muleipikisha inama, kabili mwilalya ifya kulya ifyaonaika.

◯ Mwilaliisha. Akabungwe ka ba World Health Organization katila ilingi line ukuliisha e kulelenga abantu abengi mu calo ukwina bubi bubi. Abafwailisha basanga ukuti mu fyalo fimo ifya mu Africa “mwaliba abana abaina abengi ukucila abaonda pa mulandu wa kukanalya lyonse.” Abana abaina sana kuti balwala amalwele ayalekanalekana pali ino nshita nelyo ku ntanshi. Pa malwele bengalwala kuti paba no bulwele bwa shuga. Mwe bafyashi, mulelya fye ifya kulya ifyalinga pa kuti abana benu balesambilila kuli imwe.

◯ Mulelya sana imisalu ne fisabo. Ifya kulya ifisuma ni filya ifya kuti pali ifisabo ifyalekanalekana, imisalu, ne nseke, te filya ifya kuti pali inama, umukate, umupunga, nelyo pasta. Umuku umo nelyo ibili mu mulungu, mulelya isabi ukucila ukulya inama. Mwilalya sana ifya kulya pamo nga pasta, umukate wabuuta, no mupunga wabuuta, pantu balafumyamo umulyo. Kabili mwilalya ifya kulya ifyo abengi batemwa sana pantu tafyawama. Mwe bafyashi, mulecingilila ubumi bwa bana benu pa kubafwa ukwishiba ifya kulya ifisuma ifingalenga baba no bumi busuma. Ku ca kumwenako, mu nshita ya kubapeela ama chips (ifyumbu fyasalulwa) nelyo switi, mulebapeela imbalala ne fisabo ifyo musamfishe bwino bwino.

◯ Mulenwa sana ifya menshi menshi. Cila bushiku, abakalamba na baice bafwile ukulanwa sana amenshi ne fya kunwa fimbi ifyo bashabikamo shuga. Mulenwa ifi ilyo kukabile na lintu mulebomba incito yakosa nangu ilyo muletukusha umubili. Ifya kunwa fya musango yo filafwilisha umubili ukusungulula ifya kulya, filafumya ifiko mu mubili, filalenga inkanda ukuba iyalelema, kabili filalenga umuntu ukondako. Fikalenga ukuti mukaleumfwa bwino no kulamoneka bwino. Mwilanwesha ubwalwa ne fya kunwa ifyo babikamo shuga. Ukulanwa drinki imo cila bushiku kuti kwalenga umuntu ukwininako amakilogramu nalimo 7 mu mwaka.

Mu fyalo fimo, amenshi ayasuma ya mutengo kabili pa kuyasanga umuntu afwile ukubombesha. Na lyo line, ukunwa amenshi kwalicindama nga nshi. Amenshi ya fiko yakabila ukwipikako nelyo ukubikamo umuti. Batila amenshi ya fiko yalepaya abantu abengi nga nshi ukucila abafwa mu nkondo nelyo ku finkukuma; yalepaya abana 4,000 mu bushiku bumo. Akabungwe ka World Health Organization katila umwana nga afyalwa, afwile ukulaonka fye ibele epela, e lyo nga acila imyeshi 6 afwile ukulaonka ibele no kulalyako ifya kulya fimbi mpaka afisha imyaka ibili.

Icalenga 2—Mulebika Amano ku fyo Umubili Wenu Ukabila

“Takwatala akuba umuntu nangu umo uwapata umubili wakwe; lelo alauliisha no ku-usunga bwino.”—Abena Efese 5:29. Nga muleisakamana bwino kuti mwaba no bumi ubusuma.

◯ Mulelaala sana. “Ukutuusha panono kwawama ukucila ukucishamo ukubombesha no kuuma fye umwela.” (Lukala Milandu 4:6) Ifya kucitacita ifya muli cino calo fyalilenga inshita abantu basendama ukucepa. Lelo ukulaala kulakabilwa sana pa kuti tube no bumi ubusuma. Abafwailisha basanga ukuti nga twalaala, umubili na bongobongo filatuusha bwino, icilenga ukuti twiba ne cilafi nelyo ukulafulwafulwa.

Ukulaala utulo kulalenga umubili ukukwata amaka ya kulwisha amalwele no kuti twilalwala sana amalwele ya lwambu, shuga, stroko, ubulwele bwa ku mutima, kansa, ukwinisha, ubulwele bwa ku matontonkanyo, nalimo ukubikako fye no bulwele bwa Alzheimer. Mu nshita ya kulalya amaswiti, ukunwa kofi, nelyo ukubomfya ifintu fimbi ififufya utulo, tufwile ukuleka umubili wesu uletuusha pantu ukulaala utulo kulatucingilila. Abakalamba abengi bakabila ukulaala ama-awala 7 nelyo 8 cila bushiku pa kuti balemoneka bwino, baleumfwa bwino, no kulabomba imilimo ukulingana na papelele amaka yabo. Nga baice bena bakabila ukulaala ama-awala ayengi. Abalumendo na bakashana abashilaala ama-awala ayo balingile ukulaala kuti balalwala amalwele ya ku matontonkanyo kabili kuti balaala ilyo bale-ensha motoka.

Ukulaala utulo kulacilanapo ukucindama nga natulwala. Umubili wesu kuti walwisha amalwele yamo pamo nge cifine, nga ca kuti fye twalaala no kunwa sana ifya menshi menshi.

◯ Mulesakamana ameno yenu. Ukusukusa mu kanwa nga mwalya ifya kulya no kufumya tonse utufyanteme mu meno, maka maka ilyo mushilaya mu kulaala, kukalenga ukuti mwikalalwala ameno, ubulwele bwa fiponshi, nelyo ukusokoka ameno. Nga tatukwete ameno, te kuti tuipakishe ifya kulya nge fyo twingaipakisha nga tuli na meno. Abafwailisha batila insofu tashifwa ku mulandu wa kukota, lelo shifwa ku nsala nga ameno yapwa ukusokoka ica kuti shalafilwa ukusheta bwino ifya kulya. Abana abo basambilisha ukusukusa mu kanwa no kulafumya tonse utufyantama mu meno nga balya ifya kulya bakaba no bumi ubusuma mu bwaice bwabo e lyo na mu bukalamba.

◯ Muleya ku cipatala. Amalwele yamo yakabila fye ukuya kuli badokota. Ubulwele nga babusanga bwangu, ilingi line kulaba ukupola kabili takuba kupoosapo indalama ishingi. Kanshi nga tamuleumfwa bwino, muleya kuli badokota pa kuti bamwafwe ukupwisha ubwafya, ukucila ukunwa fye imiti iya kucefyako ubukali.

Ukulaya libili libili mu kupimisha kuli badokota kuti kwalenga mwacilikila amalwele ayabipisha. Calicindama no kulaya mu kulamonana na badokota libili libili ilyo muli pa bukulu.a Nomba muleibukisha ukuti badokota te kuti bacite ifipesha amano. Amalwele yesu yonse yakapola fye nga ca kuti Lesa alenga “ifintu fyonse ukuba ifipya.”—Ukusokolola 21:4, 5.

[Futunoti]

Icalenga 3—Mwilaikala Fye

“Ukutukusha umubili nga kwali muti, nga e o bapeela abantu abengi sana mu calo.”—Emory University School of Medicine. Pa fintu fyonse ifyo tucita pa kuba no bumi ubusuma, ukutukusha umubili e kutwafwa sana.

◯ Muletukusha umubili. Ukutukusha umubili kuti kwalenga twaba ne nsansa, ukulatontonkanya bwino, ukukwata sana amaka, ukulabombesha, kabili nga tulelya ne fya kulya ifisuma, kuti kwalenga ukuti twi-ina sana. Pa kuti ukutukusha umubili kumwafwe, takukabila ukucila mu cipimo. Ukutukusha umubili pa nshita iinono lelo imiku iingi mu mulungu kuti kwamwafwa nga nshi.

Ukubutukako ulubilo, ukwenda, ukucofe ncinga, no kula-angalako ifyangalo fimbi, ifingalenga umutima watunta sana ica kuti mwapiba no kupiba, kuti fyalenga mwilalwalilila kabili kuti fyamwafwa ukucilikila ubulwele bwa ku mutima na stroko. Ukulacita ifi pamo no kulaimyako inshimbi kukalenga amafupa, imicincili, amaboko na molu yenu ukukosa. Na kabili ukucita ifi kulalenga umubili ukulabomfya bwino ifya kulya icikalenga ukuti mwikena sana.

◯ Mule-enda pa nshi. Ukutukusha umubili kulafwa bonse fye, abakalamba na banono. Kabili pa kutukusha umubili te kutila kano fye mwaya ku cikuulwa uko batukushisha umubili. Ico mufwile ukucita kulaenda pa nshi ukucila lyonse ukulanina motoka, basi, nelyo icikwepe. Mulandu nshi mwingalalolelela fye ukuti kano munine motoka nelyo icikwepe ilyo ninshi kuti mwaenda fye na makasa, nalimo mwafikapo na bwangu? Mwe bafyashi, mulekoselesha abana benu ukula-angalako ifyangalo fya kuti bapiba ne libe nga cingacitika. Ifyangalo fya musango yu filakosha imibili yabo kabili kuti fyalenga ifilundwa fya mibili yabo ukulabombela pamo. Nomba ifyangalo ifyo bangala ubwikele, pamo nga ifyangalo fya pa vidio, te kuti ficite fyo.

Te mulandu no mushinku mukwete, ukutampa ukutukusha umubili panono panono kukamwafwa. Nga muli bakalamba nelyo nga mwalilwala amalwele yamo e lyo tamutukusha umubili, kuti cawama ukuya kuli badokota pa kuti bamwebe ifyo mufwile ukulacita pa kutukusha umubili. Nomba mukatendekeko! Ukutendeka ukutukusha umubili panono panono ukwabula ukucishamo kuti kwa-afwa na bakoloci ukutwalilila ukuba ne micincili iyakosa na mafupa ayakosa. Kabili kuti kwabafwa ukukanalapona.

Ukutukusha umubili e kwa-afwile ba Rustam, abo tulandilepo mu cipande ca kubalilapo. Imyaka 7 iyapita, e lyo ba Rustam na bakashi babo batampile ukulabutuka ulucelo, inshiku shisano mu mulungu. Bashimika ukuti: “Pa kubala twalekwata umwa kubepekesha pa kuti fye twiya. Lelo ukuba babili kwalengele ukuti tulekoseleshanya. Pali ino nshita tulaipakisha sana kabili lyonse, tulaya mu kubutuka.”

[Icikope pe bula 6]

Kuti muleipakisha ukutukusha umubili

Icalenga 4—Cingilileni Ubumi Bwenu

“Uwasalapuka nga amona ububi alabelama.”—Amapinda 22:3. Ukuicingilila kuti kwamwafwa ukucilikila amalwele no bulanda, ukubikako fye no konaula inshita ne ndalama.

◯ Muleisunga aba busaka. Akabungwe ka U.S. Centers for Disease Control and Prevention katile: “Ukusamba ku minwe e cintu icacindama sana ico mwingacita pa kucilikila amalwele ya lwambu na pa kuti mube no bumi ubusuma.” Iminwe yalamba e ilenga amalwele ya lwambu ayengi nga nshi ukusalangana. E ico mulesamba ku minwe libili libili. Mulecita ifi ilyo mushilatampa ukulya, ukupekanya ifya kulya, ukukaka nelyo ukwikata fye pa cilonda, kabili mulesamba ku minwe nga mwaikata ifitekwa, nga mwafuma ku cimbusu, nelyo nga mwacinja umwana amatebela.

Caliwamapo ukubomfya sopo na menshi pa kusamba ku minwe ukucila ukubomfya fimbi ifya kuwamisha ku minwe. Abana balaba no bumi ubusuma nga ca kuti abafyashi babasambilisha ukulasamba ku minwe no kukanalaikataula mu kanwa na mu menso. Ukusamba cila bushiku no kulasunga ifya kufwala ne fya kufimbana fyenu ifya busaka na ko kuti kwalenga mwaba no bumi ubusuma.

◯ Icingilileni ku malwele ayambukila. Mwilapalamana sana nelyo ukubomfya ifipe fya kuliilako fimo fine no ulwele icifine. Amate yabo na menshi yafuma mu myona kuti yalenga na imwe mwa-ambula icifine. Amalwele ya mu mulopa pamo nga hepatitis B na C na HIV/AIDS yapitila mu kulaalana, ukubomfya inshindano imo ine, na mu kubikwamo umulopa. Inshindano ya kucilikila amalwele ilacilikila amalwele ya lwambu, lelo umuntu uwa mano kuti acitapo fimo pa kuti aicingilile ilyo ali no walwala ubulwele ubwambukila. Mwilaleka utushishi tulemusuma. Mwilaikala nelyo ukulaala pa nse nga kuli bamung’wing’wi nelyo utushishi tumbi utusenda amalwele. Mulelaala muli neti, maka maka abana, kabili mulebomfya imiti iitalusha utushishi.a

◯ Mulesunga ing’anda iya busaka. Mulebombesha apapela amaka yenu ukusunga ing’anda iya busaka mu kati na ku nse. Shiikeni ponse apo amenshi yengekalila ica kuti na bamung’wing’wi batampa ukubikilapo amani. Ifisooso, ifiko, ne fya kulya ifishafimbwapo filaleta utushishi na bakoswe, kabili kuti fyamulwalika. Nga tamwakwata icimbusu ca kukumpa, imbeni icimbusu ukucila ukulaya mu kuyafwilisha mu mpanga. Mulefimba pa cimbusu pa kuti mwilaingila balunshi, abatandanya ubulwele bwa menso na malwele yambi.

◯ Muleicingilila ku fingamucena. Mulekonka amafunde ilyo muli ku ncito, ilyo mulecofe ncinga, ilyo mule-ensha honda nelyo motoka. Muleshininkisha ukuti fyonse filebomba fye bwino kuli motoka. Mulefwala ifya kuicingililako pamo nga amagogo, icimpompo, amajombo, utwa kushinka mu matwi, ukubikako fye no mushipi wa muli motoka. Mwilaikala pa kasuba nga nakalotoka pantu kalalwalika kansa kabili kalalenga inkanda ukukota bwangu. Nga mulapeepa, lekeni ukupeepa. Ukuleka ukupeepa ili line fye kuti kwamupusushako ku kulwala ubulwele bwa ku mutima, kansa ya kuli bapwapwa, na stroko.b

[Amafutunoti]

Icalenga 5—Muleibikilishako Kabili Mulekoselesha Aba mu Ng’anda Yenu

“Onse uwacenjela akacitila ifintu mu kwishiba.” (Amapinda 13:16) Ukusambililako fimo pa fya kuba no bumi ubusuma kuti kwamwafwa ukwaluka pa kuti imwe na ba mu lupwa lwenu mube no bumi ubusuma.

◯ Mulesambililapo na fimbi. Mu fyalo ifingi mwaliba utubungwe utusambilisha ifya kuba no bumi ubusuma kabili tulakwata ne mpapulo ishilanda pa fya kuba no bumi busuma. Mulesambilila kuli utu tubungwe kabili mulebelenga impapulo tupekanya pa kuti muleishiba ifintu ifyacindama pa fya kuba no bumi ubusuma no kutaluka ku fingamuletelela. Muletwalilila ukwishibilapo na fimbi, kabili mulealuka ukulingana ne fyo mwasambilila.

Nga mwasambilila ifintu ifisuma e lyo mwatendeka no kufikonka, abana benu bakanonkelamo kumo fye na bana babo. Nga ca kuti abana balemona ku bafyashi imiliile isuma, ubusaka, ukulaala bwangu, ukutukusha umubili, no kuicingilila ku malwele, na bo kuti balapashanya abafyashi babo.—Amapinda 22:6.

◯ Finshi fimbi mwingacita? Pa kuba no bumi ubusuma, tatukabila fye ukubika amano ku bumi. Lelo ilingi line tukabila ukuibikilishako pa kuti tuleke utumisango tumo no kwaluka. Nangu lintu umuntu eshibe ukutila kuti alwala ubulwele ubwingamufisha ku mfwa limo te kuti acite ifingamuwamina. Cinshi cingamwafwa? Icingatwafwa kwishiba umulandu Lesa atupangila.

Abaupana balakabila ukuba no bumi ubusuma kabili abakosa pa kuti baleafwana. Abafyashi balafwaya ukutwalilila ukwafwa no kusambilisha abana babo. Abana abakulile balakabila ukulasakamana balupwa lwabo abakalamba. Na kabili bonse tufwaya ukula-afwilisha aba mu bwikashi ukucila ukuba icisendo kuli bena. Pa kuti umuntu acite fyonse ifi, akabila ukutemwa bambi no kulabasakamana.

Ne cikalamba sana ca kuti tufwile ukulatasha Kabumba wesu no kulamubombela. Abasumina muli Lesa balafwaisha ukusunga bwino ubupe ubusuma ubo abapeela, e kutila, ubumi bwabo. (Amalumbo 36:9) Nga tuli no bumi ubusuma kuti tulebombela Lesa na maka yesu yonse. Ici e cikalamba ico tulingile ukuibikilishishako pa kuti tube no bumi ubusuma.

[Amashiwi pe bula 8]

Muleipakisha ukuba no bumi ubusuma

Mulecita Ifingalenga Mwaba no Bumi Ubusuma

BUSHE mulebebukisha ba Ram, abo tulandilepo mu cipande ca kubalilapo? Nge fyo caba na ku bantu abengi, ba Ram tabaishibe ukuti imiliile iisuma no kutukusha umubili fyalicindama ku bumi bwa muntu. Bashimike ukuti: “Icipande ca muli Loleni! icaleti ‘Kuti Mwakwata Ifya Kulya fya Mulyo’ (July 8, 2002) calingafwile ukwishiba umulandu tulingile ukubikila amano ku fyo tulya.”

Ba Ram balondolwele ukuti: “Ine na ba mu ng’anda yandi twatampile ukukonka ifyo twabelengele muli ici cipande. Ilyo papitile inshita iinono, twasangile ukuti imibili yesu yalikwete amaka aya kulwisha amalwele. Ilyo tushilatendeka ukubika amano ku miliile yesu, twalelwala icifine libili libili, nomba pali ino nshita tatulwala sana. Twalishibe ne nshila iisuma iya kusangilamo amenshi ayasuma iyo tushingapoosapo sana ne ndalama. Icalengele twishibe ifi cipande icaleti ‘Inshila 6 Isha Kuibakilamo ku Malwele.’”—October 8, 2003.

“Icipande cimbi icali muli Awake! ya November 22, 2003 calengele na-afwa aba mu ng’anda yandi ukuba no bumi ubusuma. Ici cipande caleti ‘Soap—A “Do-It-Yourself Vaccine.”’ (Sopo Ilatucingilila ku Malwele) Ilyo fye twabelengele ici cipande, twatendeke ukukonka ifyalimo. Pali nomba tatulwala sana amenso nge fyo twalelwala kale.

“Kuno twikala, kwaliba sana balunshi na bamung’wing’wi kabili abantu tababikako na mano. Ilyo ulupwa lwesu lwatambile vidio itila Baibolo—Amaka Yakwata mu Mikalile Yenu,a twasambilile ukuti tufwile ukwipaya utu tushishi. Ukwishiba ifi kwalenga ukuti tutwalilile ukuba no bumi ubusuma.”

Kosenipo! Nga mulefwaya ukuleka fimo, icikamwafwa kuyamulecita ifyo panono panono kabili tamufwile ukupanga ukucita ifintu ifyo mushingakwanisha. Ku ca kumwenako, kuti mwacefyako ukulya ifya kulya ifishakwata sana umulyo, ukucila ukulekelela fye. Mule-esha ukulaalako bwangu kabili muletukushako umubili. Ukutukushako umubili kwawama ukucila ukwikala fye. Ilingi palapita imilungu nelyo fye imyeshi pa kuti mubeleshe ukulacita icintu cimo lyonse. Nomba nga e lyo mutendeke fye, e lyo cilemoneka kwati ifyo mulecita tafilemwafwa, te kwesha ukuleka. Nga mwatwalilila, ubumi bwenu bukawama.

Muli cino calo, umuntu nangu eshe shani, te kuti ekale ukwabula ukulwalapo. Nga mwalwala, mwilamona kwati icalenga mulekelesha wenu, lelo ni pa mulandu wa kuti twalipyana ulubembu. E co mwileka ubumi bwenu nangu icintu icili conse cilemulenga ukusakamikwa sana. Yesu aipwishe ukuti: “Nani pali imwe uwingalundako ubumi bwakwe panono pa mulandu fye wa kusakamikwa?” (Luka 12:25) Lelo, mwilacita ifintu ifingamwipaisha nelyo ifingalenga mulelwalilila. Ukucite fyo kukalenga mukabe no bumi ubusuma ubo umuntu engakwata pali ino nshita ukufikila icalo cipya ica kwa Lesa cikese umushakabe “umwikashi uukatila: ‘Nindwala.’”—Esaya 33:24.

[Futunoti]