Amenshi ya Mweo Yakonkolokela mu Andes

Impili sha Andes shapita pa kati ka Peru, ukupaatula icalo mu ncende shibili, incende ya ku lulamba uko imfula ishiloka sana iyabela ku masamba ya Peru ne mpanga yafumba kabili iyakaba sana ku kabanga. Abengi pa bantu amamilioni 27 abekala mu Peru bekala mupepi ne shi mpili. Bamo bekala pa cibwandanshi nelyo mu mbali ya ishi mpili sha Andes nelyo mu mukonko umoneka ukuya iciyeyeye na mu mipokapoka yafunda.

PA MULANDU wa ishi mpili sha Andes, tacayanguka ukufika ku bekala kuli iyi ncende. E co, iminshipendwa ya bantu bekala kulya tabamonana sana na bantu ba ku ncende shimbi, kabili ilingi tabeshiba ifilecitika kumbi.

Imishi inono yalikuulwa mu mbali ya tumilonga twa menshi ayakabilwa ku filimwa ne mikuni ya Ilamas, alpacas, vicuñas, ne mpaanga. Lelo, kwaliba amenshi na yambi ayacindama ayalekonkoloka mu Andes, e kuti amenshi ya ku mupashi ayapembesula ayafuma kuli Yehova, “akamfukumfuku ka menshi ya mweo.” (Yeremia 2:13) Lesa abomfya Inte shakwe ukwafwa abantu ba muli iyi mishi ya mu mpili sha Andes ukunonka ukwishiba kwine kwine pa lwa wene no bufwayo bwakwe.—Esaya 12:3; Yohane 17:3.

Apo Lesa afwaya “abantu bonse ukupusuka no kufika ku kwishibe Cine,” aba batumikishi balabombesha ukuya ukwayafya ukufika ku kutwala ubukombe bwa mweo ubwa mu Baibolo. (1 Timote 2:4) Ubukombe bwa mu Baibolo bulashilimuna kabili bwalisumbuka. Bwalilubula abafumacumi bekala kulya ku kutiine mipashi, na ku myata, na masambilisho yalenga ukutiina abafwa, imipashi ibifi, ne fya mu fyabumbwa. Icacilapo ukucindama ca kuti ubu bukombe bubalenga baba ne subilo lyawamisha ilya mweo wa muyayaya pe sonde mu paradise.

Ukubombesha

Bakashimikila ba Bufumu abaya kuli ishi ncende sha kutali balateuluka umwingi. Pa kufika pa mitima ya bantu, aba abasambilisha Baibolo balingile ukwishibako indimi sha cikaya shibili, iciQuechua nelyo iciAymara.

Tacayanguka ukuya kuli ilya mishi ya mu Andes. Muli ishi ncende tamwaba inyanji ishingi. Imyendele tayashininkishiwa kabili limo ne miceele ilabipa sana ne ncende ine yaliibela. E co, baNte baya shani kuli aba bantu ku kubatwalila ubukombe bwa Bufumu?

Abashimikila imbila nsuma abashipa balipokelela uyu mulimo kabili balyankulako nga kasesema Esaya uwatile: “Moneni, ine; ntumeni.” (Esaya 6:8) Babomfya bamotoka batatu bakulikako icikocikala caba no mwa kwikala ukuya ku kapinda ka ku kuso, pa kati, na ku kapinda ka ku kulyo ka ishi ncende. Pa kusenda ifibokoshi fya maBaibolo ne mpapulo sha Baibolo, aba bapainiya bapimpa, nelyo abatumikishi ba nshita yonse, balitanda imbuto sha cine ca mu Baibolo kuli aba bantu aba nsansa, aba cileela, kabili abafumacumi abekala muli ishi ncende.

Ifinshoko fya misebo ya mu mpili e fyabipa sana. Pa kuti bamotoka bende bwino kano bashokoloka. Inshita imo ilyo baleshokoloka, mishonari uwaikele ku numa muli basi aloleshe pe windo no kumona ukuti itaela lya ku numa limo lyali fye pa mpela ya cilindi ca mamita ukucila pali 190! Alishibete mpaka basi yapita.

Imisebo imo yalibipa kabili inono sana. Inshita imo ilyo motoka bakulikako icikocikala caba no mwa kwikala yalepita muli uyu musebo wa mu mpili yakumene ne cimbayambaya. Iyi motoka yaimikwe ku lupili, nangu yaimikwe cilya cimbayambaya pa kupita capene cikweseko.

Nalyo line, ifyafuma muli uku kubombesha kwa mukoosha fisuma nga nshi. Bushe kuti mwatemwa ukwishiba ifyo babombesha?

“Ukutapilila” Bemba wa Titicaca

Mu mbali ya Mpili sha Andes, paba Bemba wa Titicaca uwabela pa muulu ukucila ba bemba ba mwi sonde lyonse umupita amashitima ya pa menshi. Impili shimo ishakwata imfula yabuuta pa nsunsu shalepa amamita 6,400, kabili shaba e kamfukumfuku ka mimana 25 iiponena mu Titicaca. Pa mulandu wa kuti iyi ncende yaba pa muulu, yalitalala, kabili abashili bekala mushi ilingi balashomboka na malwele ya kwikala pa ncende ya pa muulu.

Ku numa uku, ibumba lya bapainiya abalanda iciQuechua ne ciAymara baile ku fishi fya Amantani na Taquile ifya pali Bemba wa Titicaca. Basendele ifikope fya kutambisha ifya lyashi lyaleti “Ukubebeta Amacalici,” ilyalelanda pa bufi bwaba mu Kristendomu. Abengi balikutike kuli ili lyashi. Umwaume umo apokelele bamunyina no kubatambika umuputule uukalamba mu ng’anda yakwe umo bali no kwikala no kusambilishisha Baibolo.

Abasangilwe ku kulongana kwa kubalilapo mu Amantani bali 100; kumfwa ku kulongana kwali ku Taquile kwasangilwe abantu 140. Ili lyashi lya fikope lyali mu lulimi lwa ciQuechua. Abantu babili abaupana abaleikala kale pali iyi ncende batile: “Ni nshita ya mwe Nte sha kwa Yehova ukutwibukisha. Twalepepa ukuti imwe mwe bantu mukese.”

Ukulunda pali ifi fishi fibili ifikalamba, kuli fimbi pa fishi fyaba nalimo 40 ifyo beta ati ifyeleela pali Bemba wa Titicaca, uko batwala imbila nsuma. Bushe kwaliba ifishi ifyeleela? Ee, ifi fipangwa ku matete ya totoras ayamena mu mbali ya bemba. Aya matete ya totoras yalamena no kupula mu menshi. Pa kupanga icishi, abekala mushi balapeta aya matete, ninshi yacili mu mushili pa nshi ya bemba, no kuyapikula ku kupanga icisebele. Pali ici cisebele lyene balabikapo ibumba no kulikubatila mu matete na yambi ayengi. Abantu bekala mu mayanda ya matete ayo bakuula pa muulu.

Inte sha kwa Yehova bashitile ubwato pa kuti baleshimikila abantu bekala pa fishi fya Bemba wa Titicaca. Ubwato kuti bwasenda abantu 16. Nga bafika pali ifi fishi fyeleela pa menshi, baNte benda pali ifi fisebele fya matete ukuya ku ng’anda ne ng’anda. Batila ilingi bomfwa kwati icisebele caselako panono. Uku te kwakwikala abantu abalwala nga baenda pa menshi!

Kumfwa ku balanda iciAymara, bekala mu mishi iingi iya mu lulamba ne ya pa cofi cayafika kuli bemba. Pa kufika kuli aba bantu ilingi kuba ukubomfya amato te bamotoka. Batunganya ukuti abantu mupepi na 400,000 bekala ku ncende uko aya mato yatwala ubukombe bwa Bufumu. Aya mato yali no kubomfiwa pa nshita iitali.

Ukupwisha Icilaka ca ku Mupashi

Flavio aleikala mu mushi wa Santa Lucía, mupepi na Juliaca, mu Andes. Mwi Calici alepepa ilya Evangelical, asambilishiwe ukuti kwaba helo wabamo umulilo. Pa myaka iingi aletiina uku kukanda kwa ciyayaya ukwa kupooswa mu mulilo. Ilingi aletontonkanya ukuti bushe Lesa wa kutemwa kuti alalungulusha shani abantu mu mulimo ku ciyayaya. Ilyo Tito, umutumikishi wa nshita yonse uwa Nte sha kwa Yehova atandalile ulya mushi, aile na ku ng’anda ya kwa Flavio.

Icipusho cimo pa fyo Flavio ababalilepo ukwipusha ca kuti, “Bushe imipepele yenu isambilisha ukuti abantu balalungulushiwa mu helo wabamo umulilo?” Tito ayaswike ukuti icisambilisho ca musango yu ca muselu kuli Kabumba kabili cilaleta umuseebanya pe shina lya kwa Yehova, Lesa wa kutemwa. Ukubomfya Baibolo ya kwa Flavio, Tito amulangile ukuti abafwa tabaishiba kantu nangu kamo no kuti balolela ukubuushiwa pe sonde mu Bufumu bwa kwa Lesa. (Lukala Milandu 9:5; Yohane 5:28, 29) Ici casungwishe Flavio. Ilyo line asumine isambililo lya Baibolo kabili mu kwangufyanya abele Umwina Kristu wabatishiwa.

Umushi Uutasha

Elenganyeni ifyo ciba ica kucincimusha ukuletela abekala mushi Amalembo abashabalamonako Baibolo nelyo ukushimikila mu mishi umo abantu tabatalaumfwa pa lwa Nte sha kwa Yehova nelyo pa lwa mbila nsuma bashimikila! Ici e cacitike kuli bankashi batatu bapainiya—Rosa, Alicia, na Cecilia—abashimikile mu mishi ya Izcuchaca na Conayca, iyaba pa ncende yasansuka amamita 3,600 pa kati ka Peru.

Ilyo bafikile pa mushi wa kubalilapo, tabakwete kwa kwikala. Balanshenye no mukalamba wa bakapokola ba muli ilya ncende, ukumulondolwela umulandu batandalile ulya mushi. Cinshi cacitike? Alibasuminishe ukulaala pa maofeshi ya bakapokola. Ubushiku bwakonkelepo, bapainiya basangile ing’anda umwakwikala umo balebombela ne milimo yabo.

Mu kwangufyanya inshita ya Cibukisho ca pa caka ica mfwa ya kwa Kristu yalifikile. Bapainiya batandalile amayanda yonse mu mushi wa Izcuchaca, ukushalika amaBaibolo ayengi, no kutendeka amasambililo ya Baibolo ayengi. Ilyo Icibukisho cishilatendeka, balaalike abantu, no kulondolola ubufwayo bwa uku kusefya ne fyo ifimpashanya fibomfiwa muli ici Cibukisho fimininako. Bamunyinabo bamo balilaalikwe ukwafwa pa Cibukisho, kabili umo pali bene alandile ilyashi. Mwandi kwali kwanga ukumona abantu 50 muli ulya mushi uunono basangwako kuli uku kusefya kwaibela! Wali e muku wa kubalilapo kuli bene ukumfwikisha umo Umulalilo wa kwa Shikulu walola. Kabili caliweme nga nshi kuli bene ukukwata Icebo ca kwa Lesa!

Ukulubulwa ku Fisendo Fyafina

Ukutwala amenshi yapembesula aya cine ca mu Baibolo ku baikatwa bunkole mu kupepa kwa bufi lyonse kulaleta ukwanga. Pisac yali ni ncende yacingililwa iya Buteko bwa kale ubwa Inca. Abantu abengi abekala kulya lelo basambilishiwa icisambilisho cishaba mu malembo ica helo wabamo umulilo. Bashimapepo babeba ukuti kuti baya ku muulu ukupitila fye mu mapepo ya kwa shimapepo.

Kuti twaumfwikisha umulandu abantu ba musango yu bakwatila icilaka ca menshi yapembesula aya cine ca mu Baibolo. Ilyo baleshimikila ku ng’anda ne ng’anda, Santiago, umutumikishi wa nshita yonse uwa Nte sha kwa Yehova, akwete ishuko lya kulondolwela umuntu umo ukuti abalungama bakapyana isonde lya paradise. (Amalumbo 37:11) Santiago alangile mu Baibolo ukuti abafwa bakabuushiwa no kuti abantu bakasambilishiwa inshila shapwililika isha kwa Yehova pa kuti bakabe no mweo wa muyayaya. (Esaya 11:9) Ukufikile lyo, ulya mwaume ali ni Katolika waipeelesha, alepupe mipashi, kabili ilingi alekolwa ubwalwa. Nomba akwete isubilo lyashimpwa pali Baibolo no buyo mu bumi, e kuti ukwikala muli Paradise. Alyocele ifisoko fya kupupilako imipashi kabili alekele ukukolwakolwa. Alonganike ulupwa lwakwe no kutendeka ukusambilila Baibolo. Mu kuya kwa nshita, bonse muli lulya lupwa baipeele kuli Yehova Lesa no kubatishiwa.

Icileela Capokelelwa

Abantu bekala kuli ishi mpili baliba sana ne cileela. Nangu cingati amayanda yabo te ya lulumbi na bantu ba kuli iyi ncende bapiina, bapeela abeni ifyo bakwete. Ilyo umuntu ashilasambilila ifipimo fyapulamo ifya mu Baibolo, kuti apeela umweni amabula yakola ya coca ukuti alesheta ilyo balelanshanya. Lelo lintu aba Inte, kuti amupeela shuga pali supuni, iyo bamona ukuti yacindama fye nga mabula ya coca mu ncende sha mutali.

Munyina umo aipwishe mishonari ukuti baye nankwe ku cipempu ca kubwelelamo. Pa numa ya kunina ulupili icali cintu cakosa, balitootele kukwishibisha mwine ng’anda ukuti bafika. Babengishe mu ng’anda ya mutenge wa cani, kabili pa kwingila pa mwinshi uunono balekabila ukukontama. Baendele mu mbali ukukanapita pa kati ka uyo muputule wa fiko apo nyina aimbile icilindi pa kati, ico abikilemo ibulangeti, no kubikamo umwana. Apo umwana te kuti afume aleangala ilyo abakalamba balelanshanya. Pa numa ya kulanshanya pa mapaalo ya Bufumu, uyu mwanakashi aletele icipe umwali ifya kunwa bakumba kulya. Tapapitile ne nshita bamunyina batendeke ukuya ku mayanda yambi.

Ukulobolola Kukalamba

Nomba muli ilya ncende mwaba amabumba 100 na bantu ukucila pali 1,000 balesambilila Baibolo ne Nte sha kwa Yehova. Abapwisha Isukulu lya Kukansha Ilya Butumikishi mu Lima baletumwa ku kulenga yalya mabumba ukuba ifilonganino. Abantu ba mitima yalungama abali bankole mu kupepa kwa bufi no kutiine mipashi pa myaka iingi balisanga ubuntungwa ukupitila mu mbila nsuma iya Bufumu! (Yohane 8:32) Icilaka ca menshi ya cine calipwa.

[Icikope pe bula 10]

Ukushimikila pa fishi beta ati ifyeleela ifya pali Bemba wa Titicaca