“Nalimo Uno Muku Balaaluka”

ROXANAa ni nyina wa cimwemwe, uwayemba, uwakwata abana bane kabili uwaupwa kuli dokota wacindikwa mu South America. Atila: “Abalume bandi baliba bwino ku banakashi, kabili balitemwikwa ku baume.” Lelo kwaliba fimo ifyo abalume ba kwa Roxana bashabamo bwino ifyo na banabo bashaishiba. “Pa ng’anda, bakali. Ba bufuba nga nshi.”

Icinso ca kwa Roxana cilemoneka fye ukuti kwena nasakamikwa ilyo atwalilila ukushimika. “Ubwafya bwatendeke ilyo papitile fye imilungu inono apo twaupanine. Bandume yandi na bamayo balitutandalile, kabili naliipakishe sana ukulanda no kuseka na bo. Lelo ilyo baile, abalume bandi bansunkile pa cipuna, ninshi bali fye cimbi cimbi pa mulandu wa cipyu. Nalipapile nga nshi icalecitika.”

Ku ca bulanda, ubwafya bwa kwa Roxana e lyo fye bwatendeke, pantu imyaka yapita, alapumwa libili libili. Cimoneka kwati alacushiwa fye cimo cine lyonse. Abalume ba kwa Roxana balamupuma, lyene balalomba ubwelelo no kulaya ukuti tabakamupumepo na kabili. Imibele yabo ilawamako pa nshita inono. Lyene ubu bwafya bwabipisha bulatendeka na kabili. Roxana atila: “Lyonse ndatontonkanya ati nalimo uno muku balaaluka. Nangu fye ilyo nafulumuka pa ng’anda, ndabwelela kuli bene na kabili.”

Roxana alatiina ukuti bushiku bumo icipyu ca balume bakwe cikabipilako. Atila: “Balantiinya ukuti bakanjipaya, bakepaye abana, e lyo no kuipaya abene. Bushiku bumo bambikile shisala pa mukoshi. Inshita imbi balintiinishe ne mfuti, ukuntonta pa kutwi, no kulisha! Icawemeko ca kuti tamwali impolopolo, lelo nafwaile ukufwa ku mwenso.”

Icilenga Ukukanalanda

Nge fyo caba kuli Roxana, abanakashi abengi mwi sonde lyonse balacushiwa ku baume ba lukakala.b Abengi tabalanda pa bwafya bwabo. Batontonkanya ati nangu basosa tapali nangu cimo icikacitika. Na kuba, abaume abengi abacusha abakashi babo balakaana ilyo babasosela pa kusosa fye ati “Umukashi wandi alakuntukilwa bwangu” nelyo ukusosa ati “Alitemwa ukukusha utuntu utunono.”

Ca bulanda nga nshi ukuti abanakashi abengi balatiina ilingi ukuti kuti basanswa mu cifulo umo bafwile ukuyumfwa abacingililwa sana—e kuti mu ng’anda. Lelo, icibipa ca kuti ilingi uulecusha umunankwe e o abantu bomfwila uluse ukucila ukumfwila uluse uo balecusha. Ca cine, abengi balafilwa ukusumina ukuti umwaume umoneka ukuba uwa mucinshi ku bekashi banankwe kuti apuma umukashi wakwe. Tontonkanyeni pa cacitikile umwanakashi we shina lya Anita ilyo alandile pa fyo umulume wakwe uwacindikwa alemucusha. “Cibusa wesu umo anjebele ati: ‘Kuti wapeela shani umulandu umwaume wawama ifi?’ Umbi na o atile mfwile ndamukalifya! Nangu fye ilyo umulume wandi asangilwe no mulandu, abanandi bamo batendeke ukulansengauka. Baleti nga nalishipikishe fye pantu ‘abaume bena e fyo baba.’”

Nge fyo twamona ku cacitikile Anita, abengi cilabafya ukumfwikisha ukuti umo kuti acusha umwina mwakwe. Cinshi cilenga umwaume ukuba uwa lukakala nga nshi ku mwanakashi atila alimutemwa? Bushe abapumwa kuti baafwiwa shani?

Mulandu Nshi Abaume Bapumina Abanakashi?

INCENSHI shimo shitila abanakashi kuti baipaiwa ku balume babo ukucila ukwipaiwa kuli bamukukulu bonse. Ukufwailisha ukwingi kwalicitwa pa kwesha ukupwisha ubwafya bwa balume ukucusha abakashi. Mwaume wa musango nshi apuma umukashi wakwe? Bushe akulile shani? Bushe ali uwa lukakala ilyo baleishishanya? Bushe uupuma ankulako shani ku kundapa?

Cimo ico incenshi shasanga ca kuti abapuma bonse tababa cimo cine. Kwaba abaume bamo abapuma fye limo limo. Tababomfya ifyanso kabili te lingi bapuma abena mwabo. Abaume ba musango yu te lingi bacita ulukakala, kabili cimoneka kwati icingabalenga ukucita ulukakala fintu ifilebacitikila. Kabili kwaba abaume ababa no musango wa kupuma abakashi lyonse fye. Batwalilila fye no mucuusha wabo, kabili balangulukako fye panono ukuti nabalufyanya nelyo fye ukukanalanguluka pa fyo bacitile.

Lelo, icishinka ca kuti kwaba imisango yalekanalekana iya baume bapuma tacipilibula ukuti ukupuma kumo takwabipa sana. Na kuba, umusango onse uwa kuuma kuti wacena—nelyo fye ukwipaya. E ico, icishinka ca kuti umwaume umo tacita lyonse ulukakala nelyo ulukakala lwakwe talwacilamo nge ficita umbi takulenga lulya lukakala ukuba bwino. Takwaba ukupuma “ukwaba fye bwino.” Lelo, bushe finshi fingalenga umwaume ukucusha umwanakashi uo alaile ukuteesa mpaka ne mfwa?

Ukusonga kwa mu Ng’anda

Te ca kupapa ukuti abaume abengi abapuma bakulile mu ng’anda umwali ulukakala. Michael Groetsch, uwapoosa imyaka ukucila pali 20 ukufwailisha pa lukakala lwa mu cupo atile: “Abengi abapuma abena mwabo bakulile mu mayanda yali nge fifulo fya bulwi. Ilyo bali utunya nelyo bakulileko, bali mu mayanda umo ulukakala lwali fye ngo lwaba bwino.” Incenshi imo yatile umwaume uwakushiwe mu ng’anda ya musango yo kuti “apashanya ifyo wishi asuula abanakashi ilyo acili fye umwaice. Umulumendo kuti asambilila ukuti umwaume lyonse fye afwile ukutungulula abanakashi kabili nga alefwaya ukulabatungulula afwile ukubatiinya, ukubacena, no kubasuula. Kabili pa nshita imo ine, asambilila ukuti nga alefwaya ukutemuna wishi, afwile ukumupashanya.”

Baibolo ilanga bwino ukuti imibele ya mufyashi kuti yakuma nga nshi umwana, ukumulenga ukuba bwino nelyo ukubipa. (Amapinda 22:6; Abena Kolose 3:21) Ca cine, ificitika mu ng’anda te fyo twingapelelapo umwaume insambu ya kupuma umukashi, lelo kuti fyaafwa ukulondolola uko imibele ya lukakala yatendekele.

Ukusonga kwa Ntambi

Mu fyalo fimo, bamona ukupuma umwanakashi ukuti kwaliba fye bwino. Ba United Nations bashimike ati: “Abantu abengi balisumina nga nshi ukuti umulume alikwata insambu ya kuuma umukashi nelyo ukumutiinya.”

Nangu fye ni mu fyalo umo umucuusha wa musango yo ushasuminishiwa, abantu abengi baba ne mibele ya lukakala. Ukutontonkanya kwalubana ukwa baume bamo ukukuma kuli ici kulapapusha nga nshi. Ukulingana na nyunshipepala ya ku South Africa iitwa Weekly Mail and Guardian, mu kufwailisha kwacitilwe mu Cape Peninsula basangile ukuti abaume abengi abatunga ukuti tabacusha abakashi babo batontonkenye ukuti ukuuma umwanakashi caliba fye bwino kabili te lukakala iyo.

Kanshi twamona ukuti ukutontonkanya kwa musango yo ukwalubana kutendekela ku bwaice. Ku ca kumwenako, mu Britain, ukufwailisha kumo kwalangile ukuti amapesenti 75 aya balumendo bali ne myaka 11 na 12 batontonkanya ukuti caliba fye bwino umwaume ukupuma umwanakashi nga ca kuti nakalipa.

Takwaba Umulandu wa Kusuminishisha Ukupuma

Ifishinka twalandapo kuti fyatwafwa ukulondolola ifilenga ubwafya bwa balume ukucusha abakashi, lelo tafilelanga ukutila kwaliba fye bwino iyo. Ukupuma umwina mobe lubembu lwabipisha kuli Lesa. Mu Cebo cakwe, Baibolo, tubelenga ati: “Abalume bafwile ukutemwa abakashi babo, nge mibili yabo iine. Uwatemwo mukashi wakwe wine, aitemwo mwine. Pantu takwaba nangu umo uwapato mubili wakwe; lelo alaulela no kuuteesa, ifyo na Kristu alela no kuteeso lukuta.”—Abena Efese 5:28, 29.

Kale sana, Baibolo yasobele ukuti mu “nshiku sha kulekelesha” isha buno bwikashi, abantu abengi bakaba “aba miponto” kabili “abankalwe.” (2 Timote 3:1-3) Ifi ukupuma abakashi kuseekele kulanga fye ukuti tuli mu nshita uku kusesema kulandapo. Lelo cinshi twingacita ku kwafwa abapumwa? Bushe kwaliba isubilo lya kuti abapuma kuti bayaluka?

[Amashiwi pe bula 5]

“Umusoka umwaume uupuma umukashi wakwe acita umo wine no ucita umuntu uwauma uo ashaishiba.”—E fisosa icitabo citila When Men Batter Women

[Akabokoshi pe bula 6]

Ulukakala lwa mu Ng’anda—Bwafya Ubuli fye Mpanga Yonse

Abaume ba cilumba abacusha abanakashi baba fye mpanga yonse, nge fyo ifyebo bashimika ifili pe samba filelanga.

Egypt: Ukufwailisha kwasendele imyeshi itatu mu Alexandria kwalangile ukuti ulukakala lwa mu ng’anda e cikalamba icilenga abanakashi ukucenwa. E lulenga abanakashi amapesenti 27.9 ukuya ku fipatala fya bacenwa.—Résumé 5 of the Fourth World Conference on Women.

Thailand: Mwi tauni likalamba ilya mu Bangkok, hafu wa banakashi baupwa balapumwa lyonse.—Pacific Institute for Women’s Health.

Hong Kong: “Impendwa ya banakashi abatila balapumwa ku balume babo yalikulilako nga nshi na mapesenti 40 ukucila aya mu mwaka wapita.”—South China Morning Post, July 21, 2000.

Japan: Impendwa ya banakashi baleya ku fifulo basungila abafulumuka ku mwabo pa mulandu wa lukakala nelyo fimbi ifingabaletelela yaliile pa muulu ukufuma pali 4,843 mu 1995 ukufika pa 6,340 mu 1998. “Amapesenti nalimo 33 batile balefwaya ukwa kwikala pantu abalume babo bali aba lukakala.”—The Japan Times, September 10, 2000.

Britain: “Ukucenda, ukupuma nelyo ukulasa umwele kulacitika mu ng’anda imo mu Britain ilyo papita fye amasekondi 6.” Ukulingana na bakapokola ba ku London, abo beta ati ba Scotland Yard, “bakapokola balepokelela balamya 1,300 cila bushiku ukufuma ku bantu balepumwa mu mwabo—e kuti balepokelela balamya ukucila pali 570,000 mu mwaka umo. Amapesenti 81 abatuma banakashi balesanswa ku baume.”—The Times, October 25, 2000.

Peru: Amapesenti 70 aya misoka yonse iyo abantu basosa kuli bakapokola isanshamo abanakashi abapumwa ku balume babo.—Pacific Institute for Women’s Health.

Russia: “Mu mwaka umo, abanakashi abena Russia 14,500 balipaiwe ku balume babo, kabili bambi 56,400 balilemanikwe nelyo ukucenwa icabipisha mu lukakala lwa mu ng’anda.”—The Guardian.

China: Umukalamba wa kabungwe ka Jinglun Family Center kabili uwasoma sana, Chen Yiyun, atile: “Ubu bwafya bupya. Bulebipilako fye, maka maka mu matauni. Ukutiina abena mupalamano nomba takulesha ulukakala lwa mu ng’anda.”—The Guardian.

Nicaragua: “Ulukakala ku banakashi mu Nicaragua lulebipilako fye. Mu kufwailisha kumo, batungile ukuti umwaka wapwa, amapesenti 52 aya banakashi ba mu Nicaragua balicushiwepo mu musango umo ku balume babo.”—BBC News.

[Akabokoshi pe bula 7]

Ifilanga Ukutila Kuti Kwaba Ukupuma

Ukulingana no kufwailisha kwatungulwilwe na Richard J. Gelles pa University of Rhode Island, mu U.S.A., ifili pe samba e filanga ukutila mu ng’anda kuti mwaba ukupuma nelyo ukucula ne nkuntu:

1. Umwaume kale ali no lukakala pa ng’anda.

2. Tabomba.

3. Alabomfya imiti ikola nalimo umuku umo cila mwaka.

4. Ilyo ali pa bafyashi, alimweneko bawishi bauma banyina.

5. Umwaume no mwanakashi tabaupana mwi funde; bekala fye pamo.

6. Nga umwaume alabomba, afola indalama ishinono.

7. Tapwishishe isukulu.

8. Aba ne myaka pa kati ka 18 ukufika kuli 30.

9. Umwaume nelyo umwanakashi aba no lukakala ku bana pa ng’anda.

10. Bapiina nga nshi.

11. Umwaume no mwanakashi bakulile mu ntambi shapusana.

Ubwafwilisho ku Banakashi Abapumwa

CINSHI cingacitwa ku kwafwa abanakashi abapumwa? Intanshi, uulefwaya ukwafwa afwile ukwishiba amafya abapumwa bakwete. Ilingi tabacenwa fye ku mubili. Balabapaatila no kubatiinya ica kuti bayumfwa abashacindama kabili abapelelwa.

Tontonkanyeni pali Roxana, uo twacishimika mu cipande cibalilepo. Limo limo umulume wakwe amucushisha fye ku mashiwi. Roxana ashimika ati: “Alanjita amashina ya musaalula. Atila: ‘Tawapwile ne sukulu. Bushe kuti wasakamana shani abana ukwabula ine? Uli nyina umunang’ani kabili tapaba ifyo waishiba. Uletila nga wansha abalashi kuti bakusuminisha ukusunga abana?’”

Umulume wa kwa Roxana amupeela fye indalama ishilekabilwa pa kuti lyonse aletungulula pa ng’anda. Tamusuminisha ukwenshako motoka, kabili alatuma lamya ku ng’anda akasuba konse ku kufwaya ukwishiba ifyo Roxana alecita. Nga Roxana alandako pa fyo engatemwa, umulume wakwe abubuka fye mu bukali. Icacitika nomba ca kuti Roxana asambilila ukukanalanda ifyo aletontonkanya.

Kanshi kuti twamona ukuti umulandu wa bantu abacusha abena mwabo walikakala. Pa kuti mwingakoselesha no kwafwa uucushiwa, mufwile ukukutikisha. Ibukisheni ukuti ilingi calyafya ku ulepumwa ukulanda pa filemucitikila. Ico mufwile ukufwaisha ukucita kukosha uulecula ilyo ali no bwafya bwakwe ukulingana na papelele amaka yakwe.

Abanakashi bamo abapumwa kuti bakabila ukulomba ukwafwa ku balashi. Limo limo, ifintu nga fyabipila umwaume wa mucuusha—pamo nga ilyo bakapokola baitwa—kuti camulenga ukwishiba ukuti imicitile yakwe yalibipisha. Lelo, ca cine ukuti conse icingamulenga ukwaluka ilingi kuti capwa ilyo ico cintu capita.

Bushe umukashi uupumwa afwile ukusha umulume wakwe? Baibolo tailanda pa kupaatukana nge cintu cayanguka. Na kabili taitila umukashi uupumwa afwile fye ukwikala no mwaume uwingamucena nelyo fye ukumwipaya. Umutumwa wa Bwina Kristu Paulo alembele ati: “Ukulekana nga alekana nankwe, ekalile ubushimbe, atemwa awiikishiwe ku mulume wakwe.” (1 Abena Korinti 7:10-16) Apo Baibolo taibinda ukupaatukana ilyo ifintu fyabipisha, ifyo umwanakashi acita ukukuma kuli ici kupingulapo kwakwe. (Abena Galatia 6:5) Takuli ufwile ukupatikisha umukashi ukusha umulume wakwe, kabili takuli uulingile ukupatikisha umwanakashi uupumwa ukwikala no mwaume uumucusha ilyo ubumi bwakwe na bumupashi fili mu bwafya.

Bushe Kwaba Isubilo ku Bapuma?

Ukucusha umwina mobe kutoba fishinte fya Baibolo ukwabipisha. Pa Abena Efese 4:29, 31, tubelengapo ati: “Mwileka mu tunwa twenu mufume icebo cabipa nangu cimo . . . Icilulo conse ne cipyu no bukali ne ciwowo ne miponto, fumyeni pali imwe pamo no mufulo onse.”

Takuli umulume nangu umo uitunga ukuba umukonshi wa kwa Kristu uwingatila alitemwa umukashi wakwe nga alamucusha. Nga ca kuti alecusha umukashi, bushe imilimo yakwe imbi iisuma kuti yaba na bunonshi nshi? Umwaume “uupuma” tafikapo ukupeelwa imilimo mu cilonganino ca Bwina Kristu. (1 Timote 3:3; 1 Abena Korinti 13:1-3) Na kuba, onse uitunga ukuba Umwina Kristu uo libili libili aba ne cipyu kabili uushilapila kuti atamfiwa mu cilonganino ca Bwina Kristu.—Abena Galatia 5:19-21; 2 Yohane 9, 10.

Bushe abaume ba lukakala kuti bayalula imisango yabo? Bamo balyaluka. Lelo, ilingi line, uupuma teti aluke kano (1) asumina ukuti ifyo acita fyalilubana, (2) alefwaya ukwalula imisango yakwe kabili (3) alomba ukwafwa. Inte sha kwa Yehova basanga ukuti Baibolo yalikwata amaka ya kulenga umuntu ukwaluka. Abengi abatemwa ukusambilila Baibolo ne Nte sha kwa Yehova balilundulula ukufwaisha kwa kutemuna Lesa. Aba abasambi ba Baibolo abapya basambilila ukuti Yehova Lesa “apato mubifi no watemwa lufyengo.” (Amalumbo 11:5) Kwena, pa kuti uupuma aalule imisango yakwe tafwile fye ukuleka ukupuma. Afwile no kusambilila ukwaluka mu fyo amona umukashi wakwe.

Ilyo umwaume asambilila pali Lesa, asambilila ukumona umukashi wakwe nga ‘kaafwa’ te musha iyo, kabili ukumumona ‘uwacindama’ te kumumona nga uushacindama. (Ukutendeka 2:18; 1 Petro 3:7) Kabili asambilila ukuba ne nkumbu no kukutika ku fyo umukashi aletontonkanya. (Ukutendeka 21:12; Lukala Milandu 4:1) Programu wa kusambilila Baibolo iicitwa ne Nte sha kwa Yehova yalyafwa abaupana abengi. Mu lupwa lwa Bwina Kristu tamufwile ukuba umuntu ubomfya bubi bubi amaka no kucusha bambi.—Efese 5:25, 28, 29.

“Icebo ca kwa Lesa ca mweo, kabili caliluma.” (AbaHebere 4:12) Kanshi amano yaba muli Baibolo kuti yaafwa abaupana ukubebeta amafya bakwata no kubapeela amaka ya kwishiba ifya kucita na yene. Kabili icacindamisha ca kuti mu Baibolo mwaba isubilo lya cine cine kabili ilisansamusha ilya kwenekela ukumona icalo umwabula ulukakala ilyo Imfumu ya kwa Yehova iya mu muulu ikateka abantunse ba cumfwila. Baibolo itila: “Ipokololo mubusu uwakuuta, no mulanda, no ushikwete uwa kumwafwa; ilubule myeo yabo mu kunyanyantilwa na mu kufyengwa.”—Amalumbo 72:12, 14.

[Amashiwi pe bula 12]

Mu lupwa lwa Bwina Kristu tamufwile ukuba umuntu ubomfya bubi bubi amaka no kucusha bambi

[Akabokoshi pe bula 8]

Ukulungika Ukutontonkanya Kwalubana

• Abanakashi abapumwa e balenga ukuti abalume babo balebapuma.

Abaume abengi abapuma tabasumina ukuti e baba no bwafya kabili batunga ukuti abakashi babo e babakalifya. Nangu fye fibusa fya ulo lupwa kuti fyasumina ukuti umukashi alyafya, kanshi e cilenga umulume ukukalipa limo limo. Lelo ukutunge fyo cimo no kupeela uupumwa umulandu no kupeela insambu ku uupuma. Kwena, abanakashi abapumwa ilingi line balesha sana ukutemuna abalume babo. Kabili, ukupuma umwina mobe takwaba bwino, te mulandu ne calenga ukucite fyo. Icitabo ca The Batterer—A Psychological Profile citila: “Abaume abo icilye cituma ku kundapwa pa mulandu wa kupuma abakashi balikunkuma ku lukakala. Bapuma abakashi pa kuti benganashako icipyu no bulanda, bapuma abakashi nge nshila ya kukwatilamo amaka ya kutungulula no kupwisha amafya, kabili nge nshila ya kucefyako amasakamika. . . . Ilingi, tabasumina no kuti balikwata ubwafya nelyo ukubombelapo pa bwafya bwabo.”

• Ubwalwa bulalenga umwaume ukupuma umukashi wakwe.

Kwena ca cine ukuti abaume bamo balaba aba lukakala nga nshi ilyo banwamo. Lelo bushe caliba fye bwino ukubepesha ubwalwa? K. J. Wilson, mu citabo cakwe icitila When Violence Begins at Home, atile: “Ukukolwa kulenga uupuma ukuba no mwa kubepesha ukucila ukuipeela umulandu pa fyo acita.” Kabili atile: “Cimoneka kwati mu bwikashi bwesu, abengi baleshiba icilenga ulukakala lwa mu ng’anda nga lwacitwa no muntu uunwenemo. Umwanakashi uucushiwa teti alemona umulume wakwe ngo wamucusha, lelo kuti alemumona nga cakolwa.” Wilson alondolola ukuti ukunwa kwa musango yo kuti kwalenga umwanakashi ukulaibepa ukuti “nga umwaume aleka fye ukunwa, teti alecita ulukakala.”

Pali nomba, abafwailisha abengi bamona ukunwa no kupuma ukuti mafya yabili ayapusana. Na kuba, abaume abengi abakunkuma ku fikola tabapuma abena mwabo. Bakalemba ba citabo citila When Men Batter Women batile: “Icilenga abaume ukupuma abakashi babo ni co balaba na maka ya kulama abena mwabo, ukubatiinya no kubateka nga balebapuma. . . . Ukunwesha ubwalwa no kubomfya bubi bubi imiti ikola e fimo ifyo uupuma acita. Lelo kuti caba cilubo ukutunga ukuti ifi ifikola e filenga umwaume ukucita ulukakala.”

• Abapuma abakashi ba lukakala kuli bonse.

Ilingi uupuma kuti aba cibusa musuma ku bantu bambi. Alaifungushanya. E mulandu wine ifibusa fya lupwa fingakanina ilyashi lya kuti aba uwa lukakala. Lelo, icishinka ca kuti uupuma umukashi asalapo ukucita ifyo pa kuti engalatungulula umukashi wakwe.

• Abanakashi tabapata ukubacusha.

Nalimo abengi basumina ifi pa mulandu wa kukanaumfwikisha ukupelelwa kwa mwanakashi ushakwata kwa kufyukila. Umwanakashi uupumwa kuti akwata ifibusa abengamusungako umulungu umo nelyo ibili, lelo cinshi akacita pa numa? Ukusanga incito, ukusonkela ing’anda no kusakamana abana milimo iyo engamona ukuti teti akumanishe. Kabili ifunde kuti lyalibinda ukufyuka na bana. Bamo balyesha ukufyuka lelo balibasangile no kubabwesha, napamo pa kubapatikisha fye nelyo ukubeba ukuti ifintu fikawama. Ifibusa abashingomfwikisha ici kuti mu kukanaishiba basumina ukuti umwanakashi wa musango yo natemwa ukumucusha.

“Limo Ntila Nalimo Ndeloota Fye!”

Lourdes aletamba umusumba pa nsolokoto ya ng’anda yakwe, ninshi naikata pa kanwa aletutuma no kututuma. Lourdes mwanakashi umwina Latin-America uwacushiwe pa myaka ukucila 20 kuli Alfredo, umulume wakwe uwa lukakala. Alfredo alyaluka. Lelo, na nomba Lourdes cilamwafya ukulanda pa fyo acenenwe no kukalipwa umutima uko ashipikishe.

Alanda mwi shiwi linono ati: “Ubu bwafya bwatendeke ilyo papitile fye imilungu ibili apo twaupanine. Limo bansokwele ameno yabili kwi kofi. Inshita imbi nalilewike, kabili baumine ikofi muntu twalebika ifya kufwala. Lelo ukunshoba maka maka e kwalenkalifya. Balenjita ati ‘uli wa cabe cabe fye’ no kuncita kwati nshakwata amano. Nalefwaya ukufumako, lelo nshaishibe ifya kucita pantu nali na bana batatu.”

Alfredo aikata Lourdes pa kubeya cikuku cikuku. Atila: “Ndi mukalamba pa ncito. Naleumfwa insoni ilyo bampeela icipepala ca kuti mfwile ukuya ku cilye ku kulubulula no kunjeba ukukanacita ulukakala. Nalyeseshe ukwaluka, lelo tapapitile ne nshita, natendeke ukucita fimo fine.”

Bushe ifintu fyayalwike shani? Lourdes, nomba uulemoneka uwakakuka, alondolola ati: “Umwanakashi ushitisha pe shitolo lyaba pa cifutu ca musebo ni Nte ya kwa Yehova. Atile kuti anjafwa ukumfwikisha Baibolo. Nasambilile ukuti Yehova Lesa alicindamika abanakashi. Natendeke ukusangwa ku kulongana kwa Nte sha kwa Yehova, nangu ca kuti pa kubala Alfredo alekalipa nga nasangwako. Ukubishanya ne fibusa pa Ng’anda ya Bufumu cali cipya kuli ine. Nalipapile ilyo naishibe ukuti na ine kuti nakwata ifisumino fyandi, ukulanda pali fyene ukwabula umwenso, no kusambilishako fye bambi. Nailwike ukuti Lesa alincindamike. Ici calinkoseshe.

“Kwali apa kwalukila apo nshakatale ndaba. Alfredo alesangwa ku Minsa ya baKatolika cila Mulungu, kabili aleilishanya pa fyo nalecita ne Nte sha kwa Yehova. Nalimuloleshe no kulanda mu kutekanya lelo no kushipa ati: ‘Alfredo, ifyo utontonkanya te fyo ntontonkanya.’ Kabili tang’umine! Tapapitile sana inshita pa numa ya ico, nalibatishiwe, kabili tabala ang’umapo imyaka isano iyapita ukutula lilya.”

Lelo kwali ukwaluka kukalamba ukwali no kucitika na kabili. Alfredo alondolola ati: “Ilyo papitile imyaka nalimo itatu apo Lourdes abatishiwilwe, umunandi uuli ni Nte ya kwa Yehova andalike ku mwakwe, kabili alondolwele ifintu ifisuma nga nshi ukufuma muli Baibolo. Natendeke ukusambilila Baibolo no munandi ukwabula ukweba umukashi wandi. Awe ukwabula no kupoosa inshita natendeke ukuya ku kulongana pamo na Lourdes. Amalyashi ayengi ayo naleumfwa ku kulongana yalelanda pa mikalile ya mu ng’anda, kabili ilingi yalenenga ukumfwa insoni.”

Alfredo alitemenwe nga nshi ilyo amwene aba mu cilonganino, ukusanshako abaume, balepyanga pa numa ya kulongana. Ilyo atandele ku mayanda ya baNte, amwene abalume baleafwa abakashi babo ukusamfya imbale. Ifi fyalangile Alfredo ifyo ukutemwa kwa cine kulangwa.

Inshita fye inono pa numa, Alfredo alibatishiwe, kabili pali nomba wene no mukashi wakwe batumikishi ba nshita yonse. Lourdes atile: “Ilingi alangafwa ukuwamya itebulo pa numa ya kulya no kungafwa ukwanshika ubusanshi. Alantasha pa fyo njipika, kabili alansuminisha ukuisalila—pamo nga ukusala inyimbo ningatemwa ukukutikako nelyo ukusala ifipe twingashita mu ng’anda. Ifi fintu ifyo Alfredo ashalensuminisha kale! Nomba line fye, pa muku wakubalilapo, alinshitileko amaluba. Limo ntila nalimo ndeloota fye!”

[Icikope pe bula 10]

“Nailwike ukuti Lesa alincindamika. Ukwishiba ici kwalinkoseshe”

[Icikope pe bula 10]

Amwene abalume baleafwa abakashi babo ukusamfya imbale

[Icikope pe bula 10]

Alfredo alitemenwe nga nshi ilyo amwene aba mu cilonganino, ukusanshako abaume, balepyanga pa numa ya kulongana

[Icikope pe bula 10]

“Nomba line fye, pa muku wa kubalilapo, alinshitileko amaluba”