Pashanyeni Yehova, Lesa Wesu Uushaba Na Kapaatulula

“Takwaba kapaatulula kuli Lesa.”—ABENA ROMA 2:11.

1, 2. (a) Cinshi ico Yehova alefwaya ukuti cicitwe ku bena Kanaani? (b) Cinshi Yehova acitile, kabili fipusho nshi fipushiwa?

ILYO abena Israele bacitile inkambi mu Mawanga ya Moabu mu 1473 B.C.E., bakutike kuli Mose. Bali no kulolenkana no mulimo wakosa, bushilya bwa Mumana wa Yordani. Mose alandile ukuti Yehova alefwaya Israele ukucimfya inko sha maka 7 isha bena Kanaani mu Calo Calaiwe. Amashiwi Mose alandile yali ya kukoselesha. Atile: “Yehova Lesa wenu akashipeela ku cinso cenu, na imwe [mukashuma]”! Israele taali na kupingana na bo icipingo, kabili taali na kubasenamina.—Amalango 1:1; 7:1, 2.

² Lelo, Yehova apuswishe ulupwa lumo ulwa mu musumba wa kubalilapo ulo abena Israele basanshile. Abantu mu misumba imbi ine na bo balicingililwe na Lesa. Mulandu nshi? Bushe ifi fintu fya kupapusha ifyakumine ukupusuka kwa bena Kanaani fitusambilisha cinshi pali Yehova? Kabili kuti twamupashanya shani?

Ifyo Abantu Bacitile pa Milimo ya Lulumbi iya kwa Yehova

3, 4. Bushe imbila ya kucimfya kwa bena Israele yakumine shani abantu bamo aba mu Kanaani?

³ Mu myaka 40 iyo Israele aikele mu matololo ilyo ashilaingila mu Calo Calaiwe, Yehova alemucingilila no kumulwilako. Ku kapinda ka kulyo aka Calo Calaiwe, Israele alolenkene no mwina Kanaani imfumu ya Aradi. Ku bwafwilisho bwa kwa Yehova abena Israele bacimfishe wene na bantu bakwe pa Horma. (Impendwa 21:1-3) Kabili, Israele ashingile Edomu no kulola lwa ku kapinda ka ku kuso, ku kabanga ka Bemba Wafwa. Muli iyi ncende e mwali kale abena Moabu, nomba mwali abena Amore. Sihone, Imfumu ya bena Amore akeene ukuleka Israele ukupita mu citungu cakwe. Ubulwi bwaimine pa Yahasi, ku kapinda ka ku kuso aka Mupokapoka wa Arnone, uko Sihone aipaiwe. (Impendwa 21:23, 24; Amalango 2:30-33) Nga mwalungama sana ku kapinda ka ku kuso, kwali Oge uwaleteka abena Amore ku Bashani. Nangu ca kuti Oge ali uwalunduka, afililwe ukuipokolola kuli Yehova. Oge aipaiwe pa Edrei. (Impendwa 21:33-35; Amalango 3:1-3, 11) Imbila ya uku kucimfya pamo na malyashi ya fyo Israele Afumine mu Egupti yafikile pa mitima ya bantu bamo abaleikala mu Kanaani.a

⁴ Ilyo Israele aingile mu Kanaani pa numa ya kwabuka Yordani, acitile inkambi pa Gilgali. (Yoshua 4:9-19) Lwa mupepi, kwali umusumba we linga uwa Yeriko. Ifyo Rahabu umwina Kanaani aumfwile pa fyo Yehova acitile fyamulengele ukuba ne citetekelo. Pa mulandu wa ico, ilyo Yehova aonawile Yeriko, alimupuswishe na bali mu ng’anda yakwe.—Yoshua 2:1-13; 6:17, 18; Yakobo 2:25.

5. Cinshi calengele abena Gibeone ukubomba no kucenjela?

⁵ Israele nomba aninine ukufuma mu nika mupepi no mumana ukuya ku mpili sha pa kati isha cilya citungu. Ukukonka ubutungulushi bwa kwa Yehova, Yoshua asanshile umusumba wa Ai. (Yoshua, icipandwa 8) Imbila ya kucimfiwa yalengele ishamfumu ishingi isha mu Kanaani ukulongana ku bulwi. (Yoshua 9:1, 2) Abekashi ba mu musumba wa mupepi uwa bena Hibi uwa Gibeone bacitile ifyapuseneko. Pali Yoshua 9:4 patila: “Bacitile mu bucenjeshi.” Filya cali kuli Rahabu, balyumfwile pa lwa fyo Yehova alubwile abantu bakwe pa Kubafumya mu Egupti na pa kucimfya Sihone na Oge. (Yoshua 9:6-10) Abena Gibeone bakutulwike ukuti tebengacimfya mu kulwisha Israele. E co pa kuti Gibeone acingililwe pamo na ba mu misumba itatu iya mupepi—imisumba ya Kefia, Beerote, na Kiriati-yearimu—batumine kuli Yoshua pa Gilgali ibumba lya bantu abaifungushenye nga bafumine ku calo ca kutali. Amapange yabo yalibombele. Yoshua apingene icipingo na bene ica kuti tabali no konaulwa. Ilyo papitile inshiku shitatu Yoshua na bena Israele baishileishiba ukuti balibepelwe. Nangu cibe fyo, bali nabalapa kuli Yehova ukusunga icipingo, e co bakonkele icipingo. (Yoshua 9:16-19) Bushe Yehova alisumine?

6. Yehova acitile shani pa cipingo Yoshua apingene na bena Gibeone?

⁶ Abena Gibeone baishileba aba kutebe nkuni kabili aba kutapila amenshi abena Israele, na ku “ciipailo ca kwa Yehova” pe hema. (Yoshua 9:21-27) Kabili, ilyo ishamfumu shisano isha bena Amore ne milalo ya shiko shafwaile ukusansa abena Gibeone, Yehova mu cipesha mano alibalwiilile. Amabwe yakalamba aya citalawe yaipeye abalwani abengi ukucila abaipaiwe ku milalo ya kwa Yoshua. Yehova ayaswike ukulomba kwa kwa Yoshua ukwa kuti akasuba no mweshi fibe shilili pa kuti bacimfye abalwani umupwilapo. Yoshua atile: “Takwaba bushiku ngo bushiku bulya, ubwabalilepo nangu ubwakonkelepo, ubwa kuumfwamo Yehova kwi shiwi lya muntu; pantu Yehova alelwila Israele.”—Yoshua 10:1-14.

7. Cishinka nshi Petro asumine icalangilwe mu fyacitike ku bena Kanaani bamo?

⁷ Rahabu umwina Kanaani pamo no lupwa lwakwe, na bena Gibeone, bali na katiina kuli Yehova kabili bacitile umwabela kalya katiina. Icacitike kuli bene cilanga bwino icishinka umutumwa wa Bwina Kristu Petro alandilepo: “Lesa taba na kapaatulula, lelo mu luko lonse umuntu uumutiina no kubomba ubulungami alapokelelwa kuli wene.”—Imilimo 10:34, 35.

Ifyo Yehova Abombele na Abrahamu na Israele

8, 9. Yehova alangile shani ukukanaba na kapaatulula mu fyo abombele na Abrahamu e lyo no luko lwa Israele?

⁸ Umusambi Yakobo alandile pa cikuuku ca kwa Lesa mu fyo Abombele na Abrahamu no bufyashi bwakwe. Icalengele ukuti Abrahamu abe “Cibusa wa kwa Yehova” citetekelo cakwe, te fikolwe fyakwe iyo. (Yakobo 2:23) Icitetekelo ca kwa Abrahamu ne fyo atemenwe Yehova fyaletele amapaalo pa bufyashi bakwe. (2 Imilandu 20:7) Yehova alaile Abrahamu ati: “Ukupaala nkakupaala, kabili ukufusha nkafusho bufyashi bobe nge ntanda sha mu muulu, kabili ngo musensenga uuli pa nembenembe ya bemba.” Lelo moneni ubulayo mu cikomo cakonkapo: “Mu bufyashi bobe e mo shikaifwailo kupaalwa inko shonse isha pano isonde.”—Ukutendeka 22:17, 18; Abena Roma 4:1-8.

⁹ Ku fyo abombele na Israele, Yehova tacitile kapaatulula, lelo abacitile ifyo engacitila abamumfwila. Imibombele ya musango yu ca kumwenako ca fyo Yehova alanga ukutemwa kwa cishinka ku babomfi bakwe aba busumino. Nangu ca kuti Israele ali “cikwatwa caibela” ica kwa Yehova, ici tacalolele mu kuti abantu bambi tabali na kusenaminwa kuli Lesa. (Ukufuma 19:5; Amalango 7:6-8) Ca cine, Yehova alubwile Israele mu busha mu Egupti no kubilisha ukuti: “Ni mwe mweka naishiba mu ndupwa shonse sha pano nse.” Lelo ukupitila muli kasesema Amose na bambi, Yehova alaile abantu ba “nko shonse” ubulayo busuma.—Amose 3:2; 9:11, 12; Esaya 2:2-4.

Yesu, Kasambilisha Uushaba na Kapaatulula

10. Bushe Yesu apashenye shani Wishi mu kukanaba na kapaatulula?

¹⁰ Mu butumikishi bwakwe ubwa pe sonde, Yesu, uwaba e cipasho cine cine ica kwa Wishi, apashenye Yehova mu kukanaba na kapaatulula. (AbaHebere 1:3) Pali ilya nshita ayangilwe sana ukusanga “impaanga shaluba isha ng’anda ya kwa Israele.” Lelo takeene ukushimikila umwanakashi umwina Samaria uwali pa cishima. (Mateo 15:24; Yohane 4:7-30) Kabili alicitile icipesha mano ilyo mushika umo, uushali muYuda amulombele. (Luka 7:1-10) Ifi fyalundile fye pa fyo alelanga mu micitile yakwe ukuti alitemwa abantu ba kwa Lesa. Abasambi ba kwa Yesu bashimikile umwingi. Calimoneke ukuti umuntu ali no kupokelela amapaalo ya kwa Yehova pa mulandu wa mibele, te pa mulandu wa luko afumako. Abantu abaicefya, abafumacumi abalefwaya ukuumfwa icine bayankwile ku mbila nsuma iya Bufumu. Lelo aba cilumba kabili aba matutumuko bena basuulile Yesu no bukombe bakwe. Yesu atile: “Ndemulumbanya pa cintubwingi, mwe Tata, Shikulu wa muulu ne sonde, pantu mwalifishilisha ifi fintu ku ba mano na bacenjela, no kufisokolwela ku tunya. Cine cine, mwe Tata, pantu ukucite fyo e cintu ico mubekelwamo.” (Luka 10:21) Nga tulebomba na bambi umwabela ukutemwa ne citetekelo, tatuba na kapaatulula, twishiba ukuti ifi e fyo Yehova afwaya.

11. Bushe ukukanaba na kapaatulula kwalangilwe shani mu cilonganino ca kubalilapo ica Bwina Kristu?

¹¹ Mu cilonganino ca kubalilapo ica Bwina Kristu, abaYuda na bashali baYuda bali fye cimo cine. Paulo alondolwele ati: “Ubukata no mucinshi no mutende fikaba kuli onse uucite cisuma, pa kubala ku muYuda e lyo na ku muGriki. Pantu takwaba kapaatulula kuli Lesa.”b (Abena Roma 2:10, 11) Ukupokelela icikuuku ca kwa Yehova takwashintilile pa luko lwabo, lelo kwashintilile pa fyo bayankwileko pa kusambilila pali Yehova ne subilo lyaba mu cilubula ca Mwana wakwe, Yesu. (Yohane 3:16, 36) Paulo alembele ati: “Pantu umuYuda te wa ku nse fye, nangu ukusembululwa te kwa ku nse fye ku mubili. Lelo umuYuda ni uyo uuli umuYuda mu kati, no kusembululwa kwakwe ni kulya ukwa mutima ku mupashi, te kwa mafunde yalembwa iyo.” Lyene Paulo abomfeshe mu kulamuka amashiwi yasanshishemo ishiwi lya kuti “umuYuda” (ukupilibula “uwa ku Yuda,” e kuti, uutashiwa nelyo ukulumbanishiwa), pa kusosa ati: “Ukutashiwa kwa wabe fi takufuma ku bantu, lelo kufuma kuli Lesa.” (Abena Roma 2:28, 29) Yehova atasha bonse. Bushe na ifwe e fyo tucita?

12. Lisubilo nshi Ukusokolola 7:9 kupeela, kabili lipeelwa kuli bani?

¹² Kabili umutumwa Yohane amwene mu cimonwa Abena Kristu ba busumino abasubwa nabalangwa ngo luko lwa ku mupashi ulwa ba 144,000 “abakakatikwe ukufuma mu mukowa onse uwa bana ba kwa Israele.” Pa numa ya ifi, Yohane amwene “ibumba likalamba . . . ukufuma mu nko shonse ne mitundu na bantu na bantu ne ndimi, nabeminina ku cinso ca cipuna ca bufumu na ku cinso ca Mwana wa mpaanga, nabafwala imingila yabuuta; kabili bali ne misambo ya tuncindu mu minwe yabo.” (Ukusokolola 7:4, 9) E co, takwaba umukowa nelyo ululimi ulushaba mu cilonganino ca Bwina Kristu ica nomba. Abantu ba fikulilo fyonse balikwata isubilo ilya kupusuka “ubucushi bukalamba” no kunwa “ku tumfukumfuku twa menshi ya bumi.”—Ukusokolola 7:14-17.

Ifisuma Ififuma mu Kukanaba na Kapaatulula

13-15. (a) Bushe kuti twacimfya shani ubupusano bwa mushobo ne ntambi? (b) Landeni ifya kumwenako fya busuma bufuma mu kulanga bucibusa.

¹³ Yehova alitwishiba bwino, filya fine umufyashi umusuma aishiba abana bakwe. E co, lintu twaumfwikisha bambi pa kufwaya ukwishiba intambi shabo, ne cikulilo, ilingi takuba ukubikako amano ku fyo twapusana. Ifipindami fya mushobo filapwa, kabili bucibusa no kutemwa filakoselako. Ukwikatana kulakoselako. (1 Abena Korinti 9:19-23) Ici cilangwa bwino ku milimo ya bamishonari abaya mu kubombela ku fyalo fimbi. Balapoosa amano ku bantu bekala kulya, kabili icifumamo ca kuti, bamishonari mu kwangufyanya balamona ukuti balabishanya bwino na ba mu filonganino fya cikaya.—Abena Filipi 2:4.

¹⁴ Ifisuma ififuma mu kukanaba na kapaatulula filamoneka mu fyalo ifingi. Aklilu uwafuma ku Ethiopia aali uwatalalilwa mu musumba wa bulashi uwa London, ku Britain. Icalelenga sana ukutalalalilwa ca kuti abantu kulya tabapoosa amano ku bafuma ku fyalo fimbi, kabili ici cilamoneka mu misumba ikalamba iingi iya ku Bulaya. Lelo ici calipuseneko sana ilyo Aklilu asangilwe ku kulongana kwa Bwina Kristu pa Ng’anda ya Bufumu iya Nte sha kwa Yehova! Abaliko balimusengele, kabili mu kwangufyanya atendeke ukuumfwa ukuti napokelelwa. Alilundulwike lubilo lubilo mu kutesekesha Kalenga. Mu kwangufyanya atendeke ukushimikila imbila nsuma ya Bufumu kuli bambi abaleikala muli cilya citungu. Bushiku bumo, ilyo uwaleshimikila pamo na Aklilu amwipwishe pa lwa buyo nomba akwete mu bumi, Aklilu ayaswike ukuti asubila ukuti bushiku bumo kuti aba mu cilonganino ca mu lulimi lwa ku mwabo, iciAmharic. Ilyo baeluda ba cilya cilonganino ca ciNgeleshi baishibe pali ci, mu nsansa bateyenye ukuti kube ilyashi lya ku cintubwingi mu lulimi lwa ku mwabo Aklilu. Abantu abengi aba ku fyalo fimbi na ba muli cilya cine calo abalaalikwe balishile ku kusangwa ku kulongana kwa ku cintubwingi ukwa kubalilapo mu ciAmharic mu Britain. Ilelo, abena Ethiopia na bambi muli ilya ncende baba cilonganino caikatana icilelunduluka. Abengi kulya balisanga ukuti tapali icibalesha ukuba ku lubali lwa kwa Yehova no kulanga ukuipeela kwabo ukupitila mu lubatisho lwa Bwina Kristu.—Imilimo 8:26-36.

¹⁵ Imibele ne fikulilo filapusana, lelo te fya kupiminako ukuti aba bantu ba pa muulu nelyo ba pa nshi; bupusano fye. Ilyo baletamba ulubatisho lwa babomfi bapya abaipeela kuli Yehova pa cishi ca Malta, baNte ba kulya bali ne cimwemwe e lyo abatandashi ba ku Britain bena balelila ku nsansa. Aya mabumba yabili aya bena Malta na bena Britain yalangile ifyo baleyumfwa mu nshila shapusana, kabili ukutemwa batemenwe Yehova icine cine kwakoseshe ukubishanya kwa Bwina Kristu.—Amalumbo 133:1; Abena Kolose 3:14.

Ukucimfya Impatila

16-18. Shimikeni icacitike icilanga ifyo impatila ingacimfiwa mu cilonganino ca Bwina Kristu.

¹⁶ Ilyo ukutemwa kwa kuli Yehova na kuli bamunyinefwe Abena Kristu kulekulilako, kuti twapashanya sana Yehova mu fyo tumona bambi. Kuti twacimfya impatila twakwete ku ba nko shimbi, umushobo ne ntambi. Ku ca kumwenako, moneni icacitike kuli Albert uwalebomba mu Mulalo wa ku Britain mu nshita ya Nkondo ya Calo iya Cibili kabili uwaiketwe ku bena Japan ilyo Singapore yacimfiwe mu 1942. Abombele imyaka nalimo itatu ukupanga inyanji ya “death railroad” (inyanji ya mfwa), mupepi ne co batendeke ukwita ati ubulalo bwa mumana wa Kwai. Ilyo alubwilwe pa mpela ya nkondo, alefina amakilogramu 32, umubango wa kanwa walyonaike ne myona, kabili alilwelepo ubulwele bwa kupolomya umulopa, ifiseseya, no bulwele bwa mpepo. Abafungwa banankwe abengi bena balilwele sana; kabili abengi tabapuswike. Pa mulandu wa ubu bukalushi Albert amwene no kupitamo, abwelele ku mwabo mu 1945 uwakalipa, uushalefwaya Lesa nelyo ukupepa.

¹⁷ Irene, umukashi wa kwa Albert abele Inte ya kwa Yehova. Albert alesangwa ku kulongana kumo kumo ukwa cilonganino ca cikaya ica Nte sha kwa Yehova pa kuti fye asekeshe umukashi. Paul, Nte Umwina Kristu wacaice umutumikishi wa nshita yonse atandalile Albert ku kusambilila nankwe Baibolo. Mu kwangufyanya Albert atendeke ukumona ukuti Yehova amona abantu ukulingana ne fyo imitima yabo yaba. Aipeele kuli Yehova no kubatishiwa.

¹⁸ Paul akuukile ku London, asambilile iciJapanese, no kutendeka ukubishanya ne cilonganino ca ciJapanese. Ilyo atubulwile ukuya na baNte abena Japan abaletandala ku kuyamona icilonganino alelonganamo kale, bamunyina kulya baibukishe ifyo Albert akwete sana impatila ya bena Japan. Ukutula apo abwelele ku Britain, Albert talefwaya ukulamona abafuma ku Japan, e co bamunyina baletontonkanya pa fyo ali no kucita. Tabalekabila ukusakamikwa—Albert apokelele balya beni nga ba bwananyina.—1 Petro 3:8, 9.

“Kusheni Imitima”

19. Kufunda nshi ukwa mutumwa Paulo kwingatwafwa nga ca kuti twaliba na kapaatulula?

¹⁹ Imfumu ya mano Solomone yalembele ati: “Ukuba na kapaatulula takwawama.” (Amapinda 28:21) Calyanguka ukupalama ku bo twaishiba bwino. Lelo, inshita shimo tatupoosako amano ku bo tushaishiba bwino. Umubomfi wa kwa Yehova tafwile ukukwata kapaatulula ka musango yu. Ukwabula no kutwishika kuti cawama kuli ifwe bonse ukukonka ukufunda kwaumfwika ukwa kwa Paulo ukwa ‘kukushe mitima’—cine cine, tukushe ukutemwa ku Bena Kristu ba fikulilo fyalekanalekana.—2 Abena Korinti 6:13.

20. Ni mu mbali nshi isha bumi tulingile ukupashanya Yehova, Lesa wesu uushaba na kapaatulula?

²⁰ Nampo nga twaba ne shuko lya kuba ne subilo lya ku muulu nelyo isubilo lya kwikala umuyayaya pe sonde, ukukanaba na kapaatulula kutulenga ukuipakisha ukwikatana kwa mukuni umo, no Mucemi umo. (Abena Efese 4:4, 5, 16) Ukutukuta ukupashanya Yehova, Lesa wesu uushaba na kapaatulula, kuti kwatwafwa mu butumikishi bwesu ubwa Bwina Kristu, mu ndupwa shesu, mu filonganino, na mu mikalile yesu yonse. Mu nshila nshi? Icipande cikonkelelepo cili no kulanda pali ili lyashi.

[Amafutunoti]

Fwayeni Ubusuma Muli Bonse

“Mwe Lesa wandi, munjibukishishepo ku busuma!”—NEHEMIA 13:31.

1. Yehova acita shani ubusuma kuli bonse?

PA NUMA ya nshiku sha cikutuma, cilomfwika bwino akasuba nga katendeka ukubalika. Abantu balasansamuka. Mu nshila imo ine, lintu ulusuba lwapwa, tulapembesulwa imfula nga yaloboka. Kalenga wesu uwa kutemwa Yehova, alenga isonde ukuti likwate ici ca bupe cishaiwamina ica miceele. Yesu alandile pali bukapekape bwa kwa Lesa ilyo asambilishe ati: “Muletemwa abalwani benu no kupepela abamupakasa; pa kuti muishininkishe ukuti muli bana ba kwa Shinwe uwaba mu muulu, pantu alenga akasuba ukubalikila ababifi na basuma kabili alenga imfula ukuloka pa balungama na bashalungama.” (Mateo 5:43-45) Cine cine, Yehova acita ubusuma kuli bonse. Ababomfi bakwe bafwile ukutukuta ukumupashanya pa kufwaya ubusuma muli bambi.

2. (a) Cinshi cilenga Yehova ukucita ubusuma? (b) Cinshi Yehova amona mu fyo twankula ku busuma bwakwe?

² Cinshi cilenga Yehova ukucita ubusuma? Ukutula apo Adamu awilile mu lubembu, Yehova taleka ukufwaya ubusuma mu bantunse. (Amalumbo 130:3, 4) Ico afwaya ca kuti abantunse ba cumfwila bakekale mu Paradaise akabwesha. (Abena Efese 1:9, 10) Icikuuku cakwe calitupeela isubilo lya kulubulwa ku lubembu no kukanapwililika ukupitila mu Lubuto lwalaiwe. (Ukutendeka 3:15; Abena Roma 5:12, 15) Ukupokelela icilubula kulenga abantu ukuba ne subilo lya kuba abapwililika na kabili. Cimo pa fyo Yehova afwaya ukumona ni fintu twankula kuli bukapekape bwakwe. (1 Yohane 3:16) Alamona fyonse ifyo tucita ku kulanga ifyo tutasha pa busuma bwakwe. Umutumwa Paulo alembele ati: “Lesa tali uushalungama uwa kuti alabe umulimo wenu no kutemwa uko mwalangile kwi shina lyakwe.”—AbaHebere 6:10.

3. Cipusho nshi tufwile ukubebeta?

³ E co kuti twapashanya shani Yehova mu kufwaya ubusuma muli bambi? Natumone ifyasuko kuli ici cipusho mu mbali shine isha bumi: (1) mu butumikishi bwa Bwina Kristu, (2) mu lupwa, (3) mu cilonganino, na (4) muli bucibusa bwesu na bambi.

Mu Kushimikila no Kupanga Abasambi

4. Bushe ukubombako ubutumikishi bwa Bwina Kristu kulanga shani ukuti tufwaya ubusuma muli bambi?

⁴ Ilyo aleasuka ifipusho fya basambi bakwe pa lwa bupilibulo bwa mulumbe wa ngano na mankumba Yesu alondolwele ati: “Ibala ni pano calo.” Pamo nga basambi ba muno nshiku aba kwa Kristu, tulamona ici cishinka ilyo tulebomba ubutumikishi. (Mateo 13:36-38; 28:19, 20) Ubutumikishi bwesu ubwa mwi bala busanshamo ukubilisha ku cintubwingi icitetekelo cesu. Icishinka ca kuti nomba Inte sha kwa Yehova baishibikilwa ku butumikishi bwabo ubwa ku ng’anda ne ng’anda na mu musebo bushininkisho bwa kuti twalipimpa mu kufwaya bonse abafwaya ubukombe bwa Bufumu. Na cine, Yesu atile: “Mu musumba onse nelyo umushi umo mwaingila, fwayenimo uwayana.”—Mateo 10:11; Imilimo 17:17; 20:20.

5, 6. Mulandu nshi tutwalilila ukubwelela ku mayanda ya bantu?

⁵ Ilyo twatandalila abantu abashiletwenekela, tulamona ifyo bankula ku bukombe bwesu. Inshita shimo tusanga ukuti umo uwa muli yo ng’anda akutika kuli ifwe, e lyo umbi mu ng’anda imo ine, atila, “Tatulefwaya ukukutika,” kabili tulafuma pali ilya ng’anda. Tulomfwa ubulanda ukuti ukukaanya nelyo ukukanafwaya ukukutika ukwa muntu umo kuti kwalenga no ulefwaya ukukutika ukukaana! Lyene, cinshi twingacita pa kuti tutwalilile ukufwaya ubusuma muli bonse?

⁶ Ilyo twabwelela kuli ilya ng’anda lintu tuleshimikila muli yo ncende tulakwata ishuko lya kulanda no yu muntu walengele tupeleshe ukutandala kwesu umuku wafumineko. Ukwibukisha ifyacitike ilyo twatandele kuti kwatwafwa ukuipekanya. Ulya uwalekaanya napamo taimiine pa kutukalifya. Nalimo aishibe ukuti afwile fye ukulesha uulefwaya ukukutika ku bukombe bwa Bufumu. Napamo icalengele ukuti abe ne yo mimwene fyebo fya bufi aumfwa pa lwa co tushimikilila. Lelo ico tacitulesha ukutwalilila ukushimikila imbila nsuma iya Bufumu pali ilya ng’anda, mano mano tufwaya ukulenga ulya muntu aishiba icishinka. Tufwaya ukwafwa bonse ukwishiba Lesa bwino bwino. Lyene napamo Yehova kuti akula ulya muntu.—Yohane 6:44; 1 Timote 2:4.

7. Cinshi cingatwafwa ukusubila ukuti abantu bakakutika ilyo tuleshimikila?

⁷ Ifyebo Yesu aebele abasambi bakwe fyakumine no kukaanya kwa mu lupwa. Bushe te walandile ati: “Naishile ku kulekanya umuntu na wishi, no mwana mwanakashi na nyina, no mukashana waupwa na nafyala”? Yesu alundilepo ati: “Aba mu ng’anda yakwe yine e bakaba abalwani ba muntu.” (Mateo 10:35, 36) Lelo, ifintu filaaluka pamo ne mibele. Ukulwala mu kupumikisha fye, ukufwilwa lupwa, utuyofi, amasakamika, ne fintu fimbi ifingi kuti fyalenga abantu bayaluka mu fyo bankula ku kushimikila kwesu. Nga ca kuti twabulwa isubilo—twakulatontonkanya ukuti abantu tushimikila bakatwalilila ukukanafwaya ukukutika—bushe ninshi tulefwaya ubusuma muli bene? Tufwile ukubwelelako ne cimwemwe. Napamo uyu muku kuti bafwaya ukukutika. Inshita shimo ifilenga ukuti baaluke te fyo twalanda, lelo ni nshila twafilandilamo. Ipepo lya mukoosha kuli Yehova ilyo tatulatendeka ukushimikila likatwafwa ukusubila ukuti abantu bakakutika no kweba bonse ubukombe bwa Bufumu mu nshila iisuma.—Abena Kolose 4:6; 1 Abena Tesalonika 5:17.

8. Cinshi cingacitika Abena Kristu nga balefwaya ubusuma muli balupwa bashasumina?

⁸ Mu filonganino fimo abengi mu lupwa lumo lwine balabombela Yehova. Ilingi abacaice balakumbwa no kucindika lupwa umukalamba pa mukoosha wakwe uwa kumfwana na ba mu lupwa no mwina mwakwe ne ci cilenga aba bacaice ukwalula imitima yabo. Ukumfwila ukufunda kwa mutumwa Petro kwalyafwa abakashi ba Bwina Kristu abengi ukukolopeka abalume babo “ukwabula icebo.”—1 Petro 3:1, 2.

Mu Lupwa

9, 10. Bushe Yakobo na Yosefe bafwaile shani ubusuma mu ba mu lupwa lwabo?

⁹ Ukwikatana kubapo pa ba mu lupwa cintu na cimbi icingalenga twafwaya ubusuma muli bambi. Natusambilileko ku fyo Yakobo abombele na bana bakwe. Pa Kutendeka icipandwa 37, ifikomo 3 na 4, Baibolo ilanga ukuti Yakobo atemenwe sana Yosefe. Bamunyina Yosefe baiketwe akalumwa, ica kuti bapangile no kwipaya munyinabo. Lelo, moneni ifyo Yakobo na Yosefe bacitile ku ntanshi. Bonse bafwaile ubusuma mu ba mu lupwa lwabo.

¹⁰ Ilyo Yosefe aleangalila ifilyo mu Egupti umwali icipowe, apokelele bamunyina. Nangu ca kuti tabebele ilyo line untu ali, acitile ifintu ku kushininkisha ukuti basakamanwa no kuti bakwata ifya kulya fya kutwalila shibo umukoloci. Te mulandu ne fyo bamupatile, Yosefe alibaafwile. (Ukutendeka 41:53–42:8; 45:23) Yakobo na o ilyo ali mupepi no kufwa apaalile abana bakwe bonse amapaalo ya mu kusesema. Nangu ca kuti ifilubo fyabo fyalengele ukuti bepeelwa amapaalo yamo, tapaali uushapokelele ubupyani mu calo. (Ukutendeka 49:3-28) Mwandini ici cintu cawamisha icalangile ifyo Yakobo atwalilile ukubatemwa!

11, 12. (a) Ca kumwenako nshi ica mu kusesema icikosha ubucindami bwa kufwaya ubusuma mu ba mu lupwa? (b) Lisambililo nshi tusambilila ku ca kumwenako ca mufyashi mu mulumbe wa kwa Yesu uwa mwana walubile?

¹¹ Ifyo Yehova ashishimishe mu kubomba no luko lwa Israele ulwabula ubusumino filanga ifyo afwaya ubusuma mu bantu bakwe. Ukubomfya ifyacitike mu lupwa lwa kwa kasesema Hosea, Yehova alangilile ukutemwa kwakwe ukushipwa. Gomere, umukashi wa kwa Hosea, ali mucende. Lelo te mulandu ne fyo, Yehova aebele Hosea ati: “Kabiye kabili, katemwe umwanakashi umucende uwatemwikwa ku munankwe, ifyo Yehova atemwa abana ba kwa Israele, nelyo bene baalukila ku milungu imbi, kabili batemwe fimama fya myangashi.” (Hosea 3:1) Mulandu nshi amwebele fi? Yehova alishibe ukuti mu luko ulwamupondokele, abantu bamo bamo bali no kwankula ku kutekanya kwakwe. Hosea atile: “E lyo abana ba kwa Israele bakabwela no kufwaya Yehova Lesa wabo, na Dabidi imfumu yabo; e lyo bakaba na katiina kuli Yehova na ku busuma bwakwe mu nshiku sha kulekelesha.” (Hosea 3:5) Kwena ici ca kumwenako cisuma ica kutontonkanyapo lintu mu lupwa mwaba amafya. Ukutwalilila ukufwaya ubusuma mu ba mu lupwa kukaba ca kumwenako cisuma ica kutekanya.

¹² Umulumbe wa kwa Yesu uwa mwana walubile na o ulatusambilisha ifyo twingafwaya ubusuma mu lupwa lwesu. Uyu mwana uwalipo umunono alibwelele ku ng’anda pa numa ya kuleka imikalile yakwe iya bonaushi. Wishi amubelele inkumbu. Bushe wishi ayankwileko shani ku kuilishanya kwa mwana wakwe umukalamba uushashiile ulupwa? Wishi aebele umwana wakwe umukalamba ati: “We mwana, twaba na iwe pe, na fyonse ifyandi fyobe.” Uku takwali kumwebaula lelo wishi alemulanga fye ifyo amutemwa. Asosele no kuti: “Kwena tufwile ukuipakisha no kusekelela, pantu uyu munonko alifwile nomba ali umumi kabili, alilubile nomba nalondoka.” Na ifwe kuti twatwalilila ukumona ubusuma muli bambi.—Luka 15:11-32.

Mu Cilonganino ca Bwina Kristu

13, 14. Ni nshila nshi imo iya kukonkelamo ifunde lya cifumu ilya kutemwa mu cilonganino ca Bwina Kristu?

¹³ Pamo nga Bena Kristu, tufwaya ukukonka ifunde lya cifumu ilya kutemwa. (Yakobo 2:1-9) Ca cine, kuti twapokelela aba mu cilonganino abashakwata ifyuma nga ifwe. Lelo bushe twalikwata “umuncishanya” wa mushobo ne ntambi? Nelyo bushe tulasalulula abantu ukulingana na kuntu balepepa kale? Nga ni fyo, kuti twakonka shani ukufunda kwa kwa Yakobo?

¹⁴ Ukupokelela bonse abasangwa ku kulongana kwa Bwina Kristu kulanga ukuti twalikwata icileela. Ilyo twaitendekelako ukulanda na bapya abesa ku Ng’anda ya Bufumu, umwenso bengakwata ne nsoni kuti fyapwa. Cine cine, bamo abesa ku kulongana kwa Bwina Kristu umuku wa kubalilapo basosa ukuti: “Bonse baciba aba bucibusa. Caciba kwati bonse banjishiba kale. Nacumfwa bwino.”

15. Bushe abacaice mu cilonganino kuti baafwiwa shani ukwangwa abakalamba?

¹⁵ Mu filonganino fimo, abacaice bamo balakumana capamo mu kati nelyo pa nse ya Ng’anda ya Bufumu pa mpela ya kulongana, ukusengauka ukubishanya na bakalamba. Cintu nshi icisuma icingacitwa ku kufumyapo uyu musango? Kwena, ica kubalilapo ca kuti abafyashi bafwile ukukansha abana babo ku ng’anda, ukubapekanishisha ukuyalongana. (Amapinda 22:6) Kuti bapeelwa umulimo wa kulonga impapulo shalekanalekana pa kuti bonse bakwata ifyo balekabila ukusenda ku kulongana. Kabili abafyashi e bengakoselesha bwino abana babo ukulalandako na bakalamba nelyo abalwala pa Ng’anda ya Bufumu. Ukukwata ifyebo fisuma ifya kweba aba musango yu kuti kwalenga abana ukucankwa.

16, 17. Bushe abakalamba kuti bafwaya shani ubusuma mu bacaice ba mu cilonganino?

¹⁶ Bamunyina abakalamba na bankashi bafwile ukwangwa abacaice aba mu cilonganino. (Abena Filipi 2:4) Kuti baitendekelako ukukoselesha abacaice. Ilingi kulaba ifishinka fyaibela ifilandwa mu kulongana. Abacaice kuti baipushiwa nga baciipakisha ukulongana kabili nga kwaciba ifishinka bacitemwa sana ifyo bengabomfya. Apo baba lubali lwa cilonganino, abacaice bafwile ukutashiwa pa kukutikisha na pa fyasuko fyabo mu kulongana nelyo pa malyashi balanda. Ifyo abacaice babishanya na bakalamba mu cilonganino ne fyo babomba imilimo ya pa ng’anda fikalanga ukuti bakabomba bwino ne milimo ikalamba ku ntanshi.—Luka 16:10.

¹⁷ Pa kupokelela imilimo, abacaice bamo balalunduluka ica kuti imibele yabo iya ku mupashi ilenga bapeelwa imilimo iikalamba. Ukukwata ifya kucita kuti kwabalesha no kuba ne myendele yabipa. (2 Timote 2:22) Bamunyina abaletinamina ukubomba nga babomfi batumikila kuti ‘balingwa’ ku milimo ya musango yu. (1 Timote 3:10) Ukwasukapo pa kulongana no kupimpa mu butumikishi, e lyo no kusakamana bonse mu cilonganino, filenga baeluda ukumona ifyo bengabomba nga balipeelwe imilimo na imbi.

Ukufwaya Ubusuma Muli Bonse

18. Citeyo nshi ukukuma ku kupingula icilingile ukutalukwako, kabili mulandu nshi?

¹⁸ Amapinda 24:23 yatila: “Ukuba na kapaatulula mu kupingula te cisuma.” Amano ya ku muulu yakabila ukuti baeluda baletaluka ku kuba na kapaatulula ilyo balepingula mu cilonganino. Yakobo atile: “Amano ayafuma mu muulu pa kubala ya musangwela, e lyo ya mutende, yalinakilila, ya cumfwila, yaisulamo uluse ne fisabo fisuma, tayacita kapaatulula, te ya bumbimunda.” (Yakobo 3:17) Kwena, ilyo balefwaya ubusuma muli bambi, baeluda bafwile ukushininkisha ukuti mu bupingushi bwabo tamuli ifya bucibusa ne mpatila, nelyo ukukuntukilwa. Kemba wa malumbo Asafi alembele ati: “Lesa aiminina mu lukuta lwa kwa Lesa, mu kati ka milungu [“abapala imilungu,” utulembo twa pe samba, ukulosha ku bantunse bakapingula] e mo apingwila, ati, Bushe mukafisha lilali pa kupondamiko bupingushi, no kubisha ababifi?” (Amalumbo 82:1, 2) E co, baeluda ba Bwina Kristu tababa no musoobolola ilyo balepingula imilandu ya munabo nelyo lupwa. Muli iyi nshila balenga icilonganino catwalilila ukwikatana no mupashi wa kwa Yehova ukutwalilila ukuba pali cene.—1 Abena Tesalonika 5:23.

19. Ni mu nshila nshi twingafwaya ubusuma muli bambi?

¹⁹ Ilyo tulefwaya ubusuma muli bamunyinefwe ne nkanshi, tulanga imibele ya kwa Paulo ilyo aebele icilonganino ca bena Tesalonika ati: “Awe tucetekela Shikulu pali imwe, ukuti mulecita kabili mwakulacita ifyo tumweba.” (2 Abena Tesalonika 3:4) Tukalafimba pa filubo fya bambi nga twalafwaya ubusuma muli bene. Tukalafwaya inshila isho twingatashishamo bamunyinefwe, kabili tatwakafwaye ukubalengulula. Paulo alembele ati: “Icifwaikwa muli bakangalila ca kuti umuntu asangwe uwa cishinka.” (1 Abena Korinti 4:2) Bucishinka bwa bakangalila mu cilonganino na bamunyinefwe bonse aba Bwina Kristu bulenga twabatemwa. E co tulapalama kuli bene, kabili tukosha bucibusa bwa Bwina Kristu. Tukwata imimwene Paulo akwete pali bamunyina mu nshiku shakwe. ‘Babomfi banensu ku bufumu bwa kwa Lesa’ kabili ica ‘kutukoselesha.’ (Abena Kolose 4:11) Muli fyo tulanga imibele ya kwa Yehova.

20. Mapaalo nshi abafwaya ubusuma muli bonse bakapokelela?

²⁰ Cine cine tulanda amashiwi ya mwi pepo lya kwa Nehemia aya kuti: “Mwe Lesa wandi, munjibukishishepo ku busuma!” (Nehemia 13:31) Mwandini tulasekelela ukuti Yehova afwaya ubusuma mu bantu! (1 Ishamfumu 14:13) Na ifwe natulecita ifyo fine mu mibombele yesu na bambi. Ukucite fyo kutupeela isubilo lya kulubulwa no kukwata ubumi bwa muyayaya mu calo cipya icipaleme nga nshi.—Amalumbo 130:3-8.