Impela ya Bwikashi bwa ciYuda

3. Kupalana nshi kwaba pa bonaushi bwa Yerusalemu no bwa misumba ya Pompeii na Herculaneum?

³ Impela ya kutiinya iya Pompeii na Herculaneum yalicepele nga kuilinganya ku bonaushi bwabipisha ubwa Yerusalemu ubwaliko imyaka 9 ilyo ulupili lwa Vesuvius lushilapuuka, nangula ubwa Yerusalemu bwena bantu abene bailetelele. Ubu bonaushi ubwalondololwa nga “kumo ukwa kusansa kwabipisha ukushatalile akumonwa,” cashimikwa ukuti abaYuda bafwile balicilile pali milioni umo. Lelo, nga filya cali ku busanso bwa ku Pompeii na ku Herculaneum, ubonaushi bwa Yerusalemu tabwacitike ukwabula ukusoka.

4. Cishibilo nshi ica mu kusesema Yesu apeele ku kusoka abakonshi bakwe ukuti impela ya bwikashi naipalama, kabili cafishiwepo shani panono mu myaka ya kubalilapo?

⁴ Yesu Kristu alisobele ubonaushi bwa uyu musumba, kabili asobele ifyali no kubutangilila—pamo nga malyashi ya nkondo, ifipowe, ifinkukuma, na bumpulamafunde. Kwali no kuba bakasesema wa bufi, lelo imbila nsuma ya Bufumu bwa kwa Lesa yali no kushimikilwa mwi sonde lyonse. (Mateo 24:4-7, 11-14) Ilintu amashiwi ya kwa Yesu yafikilishiwa apakalamba muno nshiku, yalifikilishiweko panono na ilya nshita. Mu lyashi lya kale mwalembwa icipowe cabipisha ica mu Yudea. (Imilimo 11:28) Kalemba wa lyashi lya kale umuYuda Josephus ashimika ulwa cinkukuma ca mu Yerusalemu icacitike ilyo ukonaulwa kwa musumba kwali mupepi. Ilyo impela ya Yerusalemu yalepalama, kwali ukwimina ubuteko ukwa mutatakuya, inkondo ya bana calo pa kati ka mabumba ya baYuda aya bupolitiki, no kwipayaula mu misumba iingi iyakwete abaYuda na Bena fyalo. Nangula cali fyo, imbila nsuma ya Bufumu yalebilwa “ku cibumbwa conse ica mwi samba lya muulu.”—Abena Kolose 1:23.

5, 6. (a) Mashiwi nshi aya mu kusesema aya kwa Yesu ayafishiwepo mu 66 C.E.? (b) Mulandu nshi abengi bafwilile ilyo Yerusalemu asukile awa mu 70 C.E.?

⁵ Lyena, mu 66 C.E., abaYuda bapondokele Roma. Ilyo Cestius Gallus aishile no mulalo ku kushinga Yerusalemu, abakonshi ba kwa Yesu baibukishe amashiwi ya kwa Yesu aya kuti: “Ilyo mukamona Yerusalemu nashingwa ku milalo ya fita, lyene ishibeni ukuti ukupomonwa kwakwe nakupalama. Lyene abali mu Yudea batendeke ukufulumukila ku mpili, na bali mu kati ka uko bafumemo, na bali mu mpanga shashingulukako beingila mu kati ka uko.” (Luka 21:20, 21) Inshita ya kufuma mu Yerusalemu yalifikile—lelo bali no kufumamo shani? Ukwabula ukwenekela, Gallus asendele ifita fyakwe no kuya, ne co caiswile inshila ku Bena Kristu mu Yerusalemu na Yudea ukuumfwila amashiwi ya kwa Yesu no kufulumukila ku mpili.—Mateo 24:15, 16.

⁶ Ilyo papitile imyaka ine, mupepi ne nshita ya Ca Kucilila, imilalo ya bena Roma iyaletungululwa na Mushika Titus yalibwelulwike, uwapampamine pa kupwisha ukupondoka kwa baYuda. Abashilika bakwe bashingile Yerusalemu no kukuula “ilinga lya misongole,” ukulenga cafye ukufulumuka. (Luka 19:43, 44) Te mulandu ne cintiinya ca nkondo, abaYuda ukufuma mu Buteko bwa Roma bonse bakonkomokele ku Yerusalemu ku kusefya Ica Kucilila. Nomba baliisalilwe mu kati. Ukulingana na Josephus, aba batandashi baashama e bali indase ishingi isha uku kusansa kwa bena Roma.a Ilyo Yerusalemu kwi pele pele acimfiwe, abaYuda abengi abali mu buteko bwa Roma balilobele. Ukonaulwa kwa Yerusalemu ne tempele lya uko kwali e mpela ya buteko bwa ciYuda ne mipepele ya buko iyashimpilwe pa Malango ya kwa Mose.b—Marko 13:1, 2.

7. Mulandu nshi Abena Kristu ba busumino bapusukile ubonaushi bwa Yerusalemu?

⁷ Mu 70 C.E., Abena Kristu ba ciYuda nga balipaiwe nelyo ukusendwa mu busha capamo na bambi aba mu Yerusalemu. Lelo, ukulingana no bushininkisho bwa mu lyashi lya kale, baumfwilile ukusoka Yesu asokele imyaka 37 pa ntanshi ya ifi. Balifumine mu musumba kabili tababwelelemo.