Umuntu Wakulisha pa Bantu Bonse

NANI mwingatila e muntu wakulisha pa bantu bonse? Bushe ni Noa uwapuswike Ilyeshi no kuba icikolwe ca bantu bonse abaali aba mweo pano isonde? (Ukutendeka 7:1, 21, 22; 9:18, 19) Bushe ni Nebukadnesari imfumu ya ku kale, uwatekele icalo conse kabili uwakuulile umusumba uukalamba uwaleitwa ati Babele Mukalamba? (Daniele 4:28-30) Bushe napamo kuti mwatila ni Alekesandere Mukalamba, uo balandapo mu busesemo bwa mu Baibolo pa mulandu wa milimo iikalamba abombele? (Daniele 8:5-8, 21-22) Nelyo bushe kuti aba Julius Kaisare kateka walumbuka uwa buteko bwa Roma?

Mu Betelehemu mwalifyelwe umwana uwainikwe Yesu. Uyu mwana afyelwe ninshi ne myaka 45 tailakumana apo Kaisare uo tulandilepo afwilile. Bushe aishileba e muntu wakulisha pa bantu bonse? Imyaka napamo 100 iyapita, icitabo citila The Historians’ History of the World catile: “Ifyo Yesu acitile fyalikuma sana abantu pano calo ukucila ifyo abantu bambi bacita. Abantu batila, inkulo iipya pano calo no buyantanshi fyatendeke ilyo Yesu afyelwe.”

Abantu abengi balalanda sana pali Yesu Kristu. Imyaka iinono iyapita, amanyunshipepala ayaishibikwa sana aya mu United States pamo nga Time, Newsweek, na U.S.News and World Report yonse yali ne mitwe ya malyashi ayalandile pali Yesu pa nshita imo ine. Na kuba, nga ni ino nshita abantu nabacilamo ukulanda pali Yesu. Inyunshipepala ya Toronto Star iya mu 2004 yatile, “Yesu balamulandapo mu mafilimu, mu nyimbo, e lyo na pa fya kufwala balalembapo ifyebo ifilanda pali ena. E mpalume yalumbuka pa mpalume shonse.”

Ica kupapusha nangu cibe fyo, ca kutila mu myaka fye ya nomba line, bamo balekaana ukutila Yesu taliko. Bruno Bauer uwali pano calo mu 1809-1882 ali ni kafundisha uwalumbuka uwakeene ukuti Yesu taliko. Karl Marx na o ali musambi wa kwa Bruno. Tapakokwele sana apo Robert E. Van Voorst alembeele mwi buuku lyakwe ilitila, Jesus Outside the New Testament. Atile: “Filya Bauer alandile ukutila Yesu tabalile aba pano calo, e fyo Marx na o atendeke ukulanda kabili e fyo alembele na mu mabuuku ya ku Soviet.”

Lelo kwena muno nshiku, banono sana abakaana ukuti Yesu talipo pano calo. Na kuba, abantu abengi balasumina ukuti Yesu e po ali pano calo kabili ali umuntu uwacindama sana. Inyunshipepala ya Wall Street Journal iya mu December 2002 yakwete umutwe wa kuti: “Abasambilila sayansi te kuti bakaane ukuti Yesu taali pano calo.” Uwalembele aya mashiwi asondolwelele ati: “Abasambilila abengi ukufumyako fye abakaana limo limo ukuti takwaba Lesa, balisumina kale ukuti Yesu wa ku Nasarete e po aali pano calo.”

LeloYesu te muntu fye uwali pano calo kale sana. Magazini ya Time yatile, “Kuti pabe ncito pa kukaana ukuti Yesu wa ku Nasarete te wali umuntu uwakulisha pa bantu bonse pantu kwena alishibikwa sana ku bantu, te mu myaka fye 2,000 iyapita, lelo ukutula fye na ku kale sana.” Yalundilepo ukuti: “Kwaba imilandu iyine yine iingi ingalanga ukutila takwaba uwacita ifintu pano calo ifyakuma sana abantu nga filya ifyacitile Yesu.”

Na lyo line, icipusho cicilipo ica kuti: Bushe Yesu ali nani? Ni kwi afumine? Cinshi aishiile pano calo? Mulandu nshi cacindamina ukuti twishibe fyonse ifyo tulekabila ukwishiba pali wena?

Bushe ali nani?

Icitabo ca Encarta Yearbook of 1996 caipwishe ukuti, “Bushe Yesu Mwana wa kwa Lesa, Mesia batile akesa uo balandapo mu Malembo ya ciHebere? Nelyo bushe ali muntu fye uwaibela lelo uwaba fye nga ifwe?” Tufwile ukutontonkanyapo sana pali aya mepusho. Mulandu nshi? Pantu nga tulefwaya ukuba no bumi ne nsansa tufwile ukwishiba Yesu no kucita ifyo alefwaya. Baibolo itila: “Uutetekelo Mwana aba no bumi bwa muyayaya.” Lelo “uushumfwila Mwana takamone ubumi.”—Yohane 3:36.

Te Muntu fye Nga Ifwe

Pa numa ya kulanda pa fyo Yesu acitile pe Tempele mu Yerusalemu ilyo ali ne myaka 12, Baibolo itila alibwelelemo ku ng’anda pamo na Maria na Yosefe umwina mwakwe, kabili “[Yesu] alebanakila.” (Luka 2:51, 52) Lelo iyo Yesu akulile, bonse balishibe ukuti tali fye umuntu nga ifwe.

Lintu Yesu atalalike amabimbi pali bemba, cibusa wakwe umo uwali no mwenso apundile ukuti: “Nga kanshi uyu nani?” (Marko 4:41) Mu kulekelesha, Yesu bamutwele kuli Ponti Pilato, Kateka Umwina Roma, pa mulandu wa kuti balimupeele imilandu ya bufi. Pilato alimwene ukuti Yesu ali uwa kaele kabili alimwene ifyo ali fye tondolo te mulandu ne fyo balemucusha, ukumona fi kwalengele Pilato ukweba ibumba no kubilikisha ukuti: “Moneni! Umuntu!” Lelo abaYuda bayaswike abati: “Twalikwate funde, kabili ukulingana ne funde afwile ukufwa, pantu atile mwana wa kwa Lesa.”—Yohane 19:4-7.

Pilato alitiinine nga nshi pa numa ya kumfwa ukuti Yesu aali “Mwana wa kwa Lesa.” Kale kale, umukashi wa kwa Pilato alyebele Pilato ifyo alotele pali Yesu, kabili pa kweba Pilato, uyu mwanakashi aitile Yesu ati “umuntu umulungami.” (Mateo 27:19) Kanshi Pilato alefwaya sana ukwishiba Yesu! Nangu ca kutila alishibe ukuti Yesu afumine ku Galili, Pilato aipwishe ukuti: “Ni kwi wafuma?” Apo pene e papelele no kulanshanya pantu Yesu tayaswike nangu cimo.—Yohane 19:9, 10.

Yesu ali umuntu wa cine cine, lelo alipuseneko na bantu bambi pantu kale ali cibumbwa ca mupashi ku muulu uko balemwita ati Cebo. Lyena mu cipesha amano Lesa akuushishe ubumi bwa kwa Yesu mwi fumo lya kwa Maria. Umutumwa Yohane alisumine ukuti e fyo cali. Atile: “Cebo aishileba umuntunse no kwikala na ifwe.”—Yohane 1:1, 2, 14, 18; Ukusokolola 3:14.

Ico Lesa Amutumine Pano Calo

Umuntu wa kubalilapo Adamu, abembwike ilyo talafyala abana. Malaika uwapondweke, uwitwa ati Satana Kaseebanya, alengele Adamu ukubembukila Lesa. Adamu ubwana bwalipwile kuli Lesa nga filya fine Lesa amwebele ukuti e fyo cikaba nga abembuka. Adamu aliculile pa lubembu lwakwe. Ifyafuminemo fya kuti taali uwapwililika na kabili, alikotele, e lyo mu kupelako alifwile.—Ukutendeka 2:15-17; 3:17-19; Ukusokolola 12:9.

Baibolo yalilondolola ifyo ulubembu lwa kwa Adamu lwakuma ifwe bonse fwe bana bakwe. Itila: “Ulubembu lwaingilile mu mu muntu umo [Adamu] pano calo ne mfwa yaingilile mu lubembu, e fyo ne mfwa yasalanganine ku bantu bonse pantu bonse balibembwike.” (Abena Roma 5:12) Icabipa ca kutila bonse twalipyana ulubembu ku mufyashi wesu Adamu, kabili tulakota no kufwa pa mulandu wa ulu lubembu.—Yobo 14:4; Abena Roma 3:23.

Kuti twaleka ukukota no kufwa nga ca kuti twakwata shifwe uwapwililika, uushapyana ulubembu na macushi yonse ayafuma ku lubembu. Moneni ifyo Lesa acitile pa kuti tukwate uyu shifwe umupya, uwapwililika nga filya fine Adamu ali pa kubala.

Lesa Atuma Ulya Wine Uwalefwaikwa

Nga muleibukisha bwino “imfumu ya cibote” iyo batulaile ukuti ikesa, itwa no kuti “Shifwe wa pe.” Ukufyalwa kwa iyi mfumu kwalisoobelwe. Amalembo yatile: “Umukashana [nacisungu, NIV] akemita, akafyalo mwana mwaume.” (Esaya 7:14; Mateo 1:20-23) Yesu takwete wishi umuntunse, filya fine cali na ku muntu wa kubalilapo Adamu. Luka kalemba wa Baibolo ilyo alelanda pa lupwa Yesu afyalilwemo na apo ulupwa lwakwe lwatendekele, atile Adamu ali ‘mwana wa kwa Lesa.’ (Luka 3:38) Lelo nge fyo tusambilile, Adamu ubwana bwalipwile kuli Lesa kabili e fyo cali na ku bana bakwe. Kanshi kuti twatila, tulakabila shifwe umupya uwapwililika, uwaba nga filya Adamu aali ilyo abumbilwe fye.

Lesa atumine umwana wakwe ukufuma mu muulu pa kuti abe Adamu mupya uwa kupyana Adamu wa ntanshi. Baibolo itila: “Umuntu wa ntanshi Adamu aishileba umweo uutuntulu. Adamu wa kupelelekesha aishilebo mupashi uupeelo bumi. Umuntu wa ntanshi wa pano isonde kabili alengelwe ku lukungu; umuntu uwalenga babili wa mu muulu.” (1 Abena Korinti 15:45, 47) Yesu, “Adamu wa kupelelekesha” alilingana no “muntu wa ntanshi Adamu” pantu Ali uwapwililika, uwingakwata abana abapwililika, abengekala ku ciyayaya pe sonde ilisuma.—Amalumbo 37:29; Ukusokolola 21:3, 4.

Yesu, uushakwete abana, atwalilile ukuba ne cishinka kuli Lesa ukufika na ku mfwa, nangu ca kutila Satana alemusansa. Ubumi ubwapwililika ubo Yesu apeele nge lambo bwitwa ati, icilubula. Baibolo itila, “E mo twamwena ukulubulwa [ku lubembu ne mfwa twapyana kuli Adamu] mu mulopa [wa kwa Yesu].” Kabili itila: “Filya kuli bucintomfwa bwa muntu umo [Adamu] abengi balengelwe ababembu, e fyo mu cumfwila ca muntu umo [Yesu] abengi bakalengelwa abalungama.”—Abena Efese 1:7; Abena Roma 5:18, 19; Mateo 20:28.

Nga twacetekela Yesu, ninshi akaba ‘Shifwe wa pe’ kabili “Umupusushi” wesu. Ilyo akaba Kateka mu Bufumu bwa kwa Wishi, uyu cilolo akateka bwino abantu.