Umuntu Uwalenga Abantu Abengi Ukwaluka

Abantu abengi nga nshi balikalapo pano calo kabili balifwa. Abengi pali aba, bafwa fye ukwabula no kulumbuka. Lelo bamo balicitile ifintu ifyakuma abantu abengi mu calo, nalimo ukubikako fye ne mikalile yenu.

TUTILE mwabuka ulucelo, mwatendeka ukuipekanya ukuti muye ku ncito. Awe mwa-asha na malaiti. Mwabula ne buuku nelyo magazini ya kubelenga nga mwanina muli motoka. Ilyo mushilanina motoka, mwaibukisha ukuti mufwile ukunwa umuti bamupeele ku cipatala. Nangu cingati e lyo bwaca fye tamulatampa no kubomba incito, kale kale namubomfya ifintu fimo ifyo abantu abacenjela bapanga.

Michael Faraday Ali mwina England uwaishibe sana sayansi. Afyelwe mu 1791, kabili e wabalilepo ukupanga mashini yalepanga amalaiti. Ifyo acitile e fyalenga ukuti kube amalaiti.

Ts’ai Lun Alebomba mu cilye cikalamba ica mu calo ca China, e wasangile inshila ya kupangilamo amapepala nalimo mu 105 C.E. Iyi nshila yalengele ukuti balepanga amapepala ayengi.

Johannes Gutenberg Ali mwina German uwaliko nalimo mu 1450, kabili e wabalilepo ukupanga mashini iinono iya kupulintilako. Iyi mashini yalyangwishe umulimo wa kupulinta ica kuti abantu abengi batendeke ukulabelenga amalyashi yalekanalekana.

Alexander Fleming Ali mwina Scotland uwapangile umuti beta ati penisilini mu mwaka wa 1928. Pali lelo, umuti wa musango yu waliseeka mu fipatala.

Ukwabula no kutwishika ifyo abantu bamo bapanga fyalilenga imilimo ya bantu abengi nga nshi ukwanguka nelyo ukulenga abantu ukukwata ubumi ubusuma.

Lelo kwaliba umuntu umo uwacila abantu bonse fye. Uyu muntu taishibikilwa ku fya kupangapanga nelyo ifya miti. Ena alandile amashiwi ye subilo kabili aya cisansamushi. Uyu mwaume afumine mu lupwa ulupiina, kabili afwile imyaka mupepi na 2,000 iyapita. Nga twatontonkanya pa fyo amashiwi alandile yalenga abantu mu calo conse ukuba, abengi kuti basumina ukuti cine cine uyu muntu alilenga abantu abengi mu calo ukwaluka.

Uyu muntu ni Yesu Kristu. Mashiwi nshi alandile? Kabili bushe amashiwi alandile kuti yalenga mwaba abantu ba musango nshi?

Bushe Amashiwi Yesu Kristu Alandile Yakuma Shani Abantu?

“Na pali ino ine nshita, amashiwi yasosele umwaume wa mano umwina Kapernahumu yalafika abantu pa mutima ica kuti balaaluka.”a—E FYALEMBELE GREGG EASTERBROOK.

AMASHIWI yalikwata amaka. Amashiwi aya mano kuti yafika umuntu pa mutima, ukumulenga ukuba ne subilo, kabili kuti yalenga ayaluka no kwaluka. Takwaba umuntu uwabala alandapo amashiwi ya maka nga yalandile Yesu Kristu. Umo uwaumfwileko amashiwi Yesu asosele mu lyashi lyalumbuka ilyaishibikwa ati ilyashi lya pa lupili, alandile ukuti: “Ilyo Yesu apwile ukulanda aya mashiwi, amabumba yalipapile imisambilishishe yakwe.”—Mateo 7:28.

Ukufika na ino nshita, amashiwi Yesu alandile yalishibikwa sana ku bantu mu calo conse. Moneniko amashiwi yamo ayo alandile ayacindama nga nshi.

“Te kuti mubombele Lesa ne Fyuma.”—Mateo 6:24.

“E ico, fyonse ifyo mufwaya abantu ukuti balemucitila, e fyo na imwe mulebacitila.”—Mateo 7:12.

“Peeleni ifya kwa Kaisare kuli Kaisare, ne fya kwa Lesa kuli Lesa.”—Mateo 22:21.

“Mwaba insansa ishingi mu kupeela ukucila ishaba mu kupokelela.”—Imilimo 20:35.

Nomba Yesu alicitile icacila pa kulanda fye amashiwi abantu bashalaba. Amashiwi alelanda yali na maka pantu alefunda icine pali Lesa, afundile abantu ifyo bengacita pa kuti baleba ne nsansa, kabili alelanda na pa Bufumu bwa kwa Lesa ukuti e bwingapwisha amacushi ya bantu. Nga twabelenga aya mashiwi asosele pa mabuula ayakonkapo, twalamona umulandu amashiwi alelanda ‘yalefikila abantu pa mutima no kubalenga ukwaluka.’

[Futunoti]

Ifyo Yesu Asambilishe Abantu pa fyo Aali

“Yesu alilandile pa fyo ali, uko afumine, umulandu aishile pano calo, ifyali no kumucitikila, ne fyo ali no kuba ku ntanshi.”—E FYALANDILE KALEMBA HERBERT LOCKYER.

ILYO tatulasumina no kutetekela ifyo Yesu asambilishe, intanshi tufwile ukumwishiba bwino. Bushe Yesu ali nani? Afumine kwi? Cinshi aishile pano calo? Ifyasuko kuli ifi fipusho fisangwa mu mashiwi Yesu umwine asosele ayaba mu mabuuku ya Mbila Nsuma, e kutila ibuuku lya kwa Mateo, ilya kwa Marko, ilya kwa Luka, ne lya kwa Yohane.

E ko aali na lintu talaisa pano calo Inshita imo Yesu atile: “Ilyo Abrahamu talabako, ninshi ine e ko naba.” (Yohane 8:58) Abrahamu aliko imyaka 2,000 ninshi Yesu talafyalwa pano calo. Na lyo line, Yesu aliko kale sana libe no yu muntu wa citetekelo talabako. Nomba ni kwi Yesu aali ilyo ashilaisa pano calo? Alondolwele ukuti: ‘Nafumine ku muulu.’—Yohane 6:38.

Umwana wa kwa Lesa Yehova alikwata abana abengi abekala ku muulu. Nomba Yesu ena ali-ibela. Umwine atile ali “Mwana wa kwa Lesa uwafyalwa eka.” (Yohane 3:18) Aya mashiwi yapilibula ukuti Yesu e cibumbwa ceka fye ico Lesa apangile ukwabula uwa kumwafwa. Mu Mwana uwafyalwa eka, emo Lesa alengeele ifibumbwa fyonse.—Abena Kolose 1:16.

“Umwana wa muntu” Ilyo Yesu alelanda pa mwine, alebomfya sana aya mashiwi ukucila amashiwi yambi yonse. (Mateo 8:20) Ilyo Yesu asosele aya mashiwi alangile ukuti tali ni malaika uwa-alwile fye umubili wakwe nelyo Lesa uwaishiile mu buntunse, lelo ali muntu uwa cine cine. Lesa abomfeshe umupashi wakwe uwa mushilo pa kukuusha ubumi bwa Mwana wakwe ukufuma ku muulu ukubuleta pano calo, kabili uyu mupashi walengele ukuti Maria nacisungu emite. Ne ci e calengele ukuti Yesu afyalwe ukwabula ulubembu.—Mateo 1:18; Luka 1:35; Yohane 8:46.

Mesia walaiwe Umwanakashi umwina Samaria aebele Yesu ukuti: “Ninjishiba ukuti Mesia aleisa.” Yesu amwaswike ati: “Nine wine ne ulelanda na iwe.” (Yohane 4:25, 26) Ishiwi lya kuti “Mesia,” ne lya kuti “Kristu,” yonse yapilibula ukuti “Uwasubwa.” Yesu alisubilwe, nelyo ukusontwa na Lesa ukubomba umulimo waibela mu kufikilisha amalayo ya kwa Lesa.

Umulandu uukalamba aishile pano calo Yesu atile: “Ndi no kubila imbila nsuma iya bufumu bwa kwa Lesa, pantu e co natumiinwe.” (Luka 4:43) Nangu ca kutila alicitile ifintu ifingi ifisuma ku bantu, icikalamba ico alecita kushimikila abantu pa Bufumu bwa kwa Lesa. Ifyo asambilishe pa Bufumu bwa kwa Lesa twalafilandapo ku ntanshi.

Kanshi Yesu tali fye muntu yaweyawe.a Nge fyo twalamona, filya Yesu aikelepo ku muulu fyalengele ukuti amashiwi alandile ilyo aishile pano calo yakwatishe amaka. Kanshi te kuti citupapushe umulandu alandiile amashiwi ayakuma abantu abengi nga nshi mu calo conse.

[Futunoti]

Ifyo Yesu Asambilishe Pali Lesa

“Takuli uwaishiba Wishi ifyo aba kano Umwana, na untu Umwana afwaya ukusokolwela.”—LUKA 10:22.

ILYO ibeli lya kwa Lesa lyali ku muulu, lyaikele na Wishi imyaka iingi nga nshi. (Abena Kolose 1:15) Ici calengele ukuti Umwana eshibe ifyo Wishi atontonkanya, ifyo omfwa pa fintu, kabili calengele eshibe ne nshila Shakwe. Ilyo Umwana aishile pano calo mu buntunse, alefwaisha ukusambilisha abantu icine pali Wishi. Kuti twasambilila ifingi pali Lesa nga tulekutika ku fyo Umwana wakwe alandile.

Ishina lya kwa Lesa Yesu alicindamike nga nshi ishina lya mushilo ilya kwa Lesa, ilya kuti Yehova. Uyu Mwana watemwikwa, alefwaya sana abantu ukwishiba ishina lya kwa Wishi. Ishina lyakwe ilya kuti Yesu, lipilibula ukuti “Yehova e Pusukilo.” Inshita ya bushiku ninshi tabalamwipaya, Yesu apepele kuli Yehova ati: “Nalenga beshibe ishina lyenu.” (Yohane 17:26) Yesu alebomfya ishina lya kwa Lesa kabili alelenga na bambi ukulishiba. Na kuba, bushe abantu Yesu alesambilisha kuti baumfwikisha shani icine pali Yehova nga ca kuti tabeshibe ishina lyakwe ne fyo lipilibula?a

Ukutemwa kwa kwa Lesa ukukalamba Inshita imo ilyo Yesu alepepa kuli Lesa, atile: “Tata, . . . mwantemenwe ilyo icalo tacilabako.” (Yohane 17:24) Ilyo Yesu ali ku muulu, alimwene ukutemwa uko Lesa akwata, e ico ilyo aishile pano calo, na o alelanga ukutemwa nga kulya kwine ukwakwata Wishi mu nshila shalekanalekana.

Yesu alilangile ukuti ukutemwa kwa kwa Yehova kukalamba nga nshi. Atile: “Lesa atemenwe nga nshi aba pano calo ica kuti apeele Umwana wakwe uwafyalwa eka, ukuti onse uumutetekela ekonaika lelo akabe no mweo wa muyayaya.” (Yohane 3:16) Ishiwi lya mu ciGriki ilyo bapilibula ukuti “icalo,” talilosha kwi “sonde.” Icalo balandapo pali ili lembo, bantu bonse abaikalamo. Lesa alitemwa sana abantu ica kuti atumine Umwana wakwe uwatemwikwa pa kuti abantu ba cishinka bengalubuka ku lubembu ne mfwa no kukwata isubilo lwa kwikala umuyayaya. Ukutemwa kwa kwa Lesa kwalikulisha ica kuti te kuti twishibe ne fyo kwakula.—Abena Roma 8:38, 39.

Yesu alikomaile pali ici cishinka ica kuti Yehova alitemwisha umuntu umo na umo uumupepa. Yesu asambilishe ukuti Yehova aba nga kacema uwacindamika impaanga imo na imo. (Mateo 18:12-14) Yesu atile takuli uluseba nangu lumo ulwingapona pa nshi ukwabula Yehova ukwishiba. Alandile no kuti: “Ne mishishi ya ku mitwe yenu yonse yalipendwa.” (Mateo 10:29-31) Nga ca kutila Yehova aleshiba uluseba lumo fye nga taluli pa cisansala, bushe te kuti acilenapo ukusakamana umuntu umo umo uumupepa? Nga ca kutila Yehova kuti apenda no mushishi onse uwa ku mitwe yesu, bushe kuti akaana ukwishiba fyonse ifyo tulepitamo pamo nga, ifyo tulekabila, ifiletucusha, na masakamika tukwete?

Shifwe wa ku muulu Nga filya twacibelenga mu cipande cifumineko, Yesu Mwana wa kwa Lesa uwafyalwa eka. E mulandu wine libili libili aleitila Yehova ati “Tata.” Na kuba, mu mashiwi ya kubalilapo ayalembwa ayo Yesu alandile ilyo ali mwi tempele ninshi ali fye ne myaka 12, aitile Yehova ati “Tata.” (Luka 2:49) Mu mabuuku ya Mbila Nsuma, ishiwi lya kuti “Tata,” lisangwamo imiku mupepi na 190. Ilyo Yesu alelanda pali Yehova, alebomfya amashiwi yalekanalekana pamo nga “Shinwe,” “Shifwe,” na “Tata.” (Mateo 5:16; 6:9; 7:21) Ifi Yesu alebomfya amashiwi ya musango uyu, alelanga ukuti nangu fye bantu abashapwililika na babembu kuti baba ifibusa ifisuma ifya kwa Yehova.

Wa luse kabili aleleela Yesu alishibe ukuti abantunse abashapwilika balakabila sana uluse ulukalamba ulwa kwa Yehova. Mu cilangililo Yesu ashimike ica mwana walubile, apashenye Yehova ku mufyashi wa nkumbu, uulekelela, uwingapokelela umwana wakwe uwalapila. (Luka 15:11-32) Kanshi amashiwi ya kwa Yesu yalatulanga bwino ukuti umuntu umubembu nga alapila, Yehova alamona kabili kuti amubelela uluse. Yehova alafwaisha ukweleela umubembu nga alapila. Yesu alondolwele ukuti: “Ndemweba nati, e fyo kukaba ukusekelela mu muulu pa mubembu umo uwalapila ukucila pa balungami 99 abashikabila ukulapila.” (Luka 15:7) Nani ashingafwaya ukupalama kuli Lesa uwaba no luse ifi?

Alomfwa amapepo Ilyo Yesu ali mu muulu ninshi talaisa pano calo, alimwene ukuti Yehova ‘aleumfwa amapepo,’ kabili alimwene no kuti Yehova alitemwa ukukutika ku mapepo ya bantu ba cishinka abamupepa. (Amalumbo 65:2) E mulandu wine ilyo alesambilisha abantu, alebasambilisha ne fya kupepa ne fyo balingile ukupepela. Abafundile ukuti pa kupepa, “wilabwekeshapo ukusosa fimo fine.” Akoseleshe abalemukutika ukupepa ukuti ukufwaya kwa kwa Lesa “kucitwe pano isonde nga mu muulu.” E lyo kuti twapepela na pa fya kulya fya ubo bushiku, ukuti Lesa atwelele imembu, no kuti tucimfye amesho. (Mateo 6:5-13) Yesu asambilishe no kuti Yehova alaasuka amapepo ya babomfi bakwe kabili alabapeela ifyo balemulomba mu bufumacumi ne citetekelo, nga filya fine umufyashi musuma acita ku bana bakwe.—Mateo 7:7-11.

Cine cine, Yesu alefwaisha ukusambilisha abantu icine pali Yehova na pa fyo aaba. Lelo kwali icintu na cimbi pali Yehova ico Yesu alefwaisha ukwebako abantu, ne ci cintu, ni nshila Yehova akabomfya pa kwalula ifintu pa calo pa kuti ifyo afwaya isonde na bantunse ukuba, fikafikilishiwe. Na kuba, ili e lyashi ilikalamba ilyo Yesu alelandapo sana ilyo aleshimikila.

[Futunoti]

Ifyo Yesu Alesambilisha pa Bufumu bwa kwa Lesa

“Aile alepita mu misumba na mu mishi, aleshimikila . . . imbila nsuma ya bufumu bwa kwa Lesa.”—LUKA 8:1.

FWE bantu twalitemwa ukulanda pa fintu ifyacindama, ifintu ifyo twatemwa. Nge fyo Yesu umwine alandile, “umuntu alanda ifyaisula mu mutima wakwe.” (Mateo 12:34) Nga twatontonkanya pa fyo Yesu alelandapo ilyo aleshimikila, kuti twamona ukuti Yesu alicindamike sana Ubufumu bwa kwa Lesa.

Ubufumu bwa kwa Lesa cinshi? Ubufumu buteko ubutungululwa ne mfumu. Kanshi Ubufumu bwa kwa Lesa buteko ubo Lesa abikako. Yesu alelanda sana pa Bufumu bwa kwa Lesa. E lyashi ilikalamba alelandapo ilyo aleshimikila. Mu mabuuku ya Mbila Nsuma yane Yesu alilandile pa Bufumu bwa kwa Lesa ukucila pa miku 110. Ilyo Yesu alesambilisha talelanda fye amashiwi, lelo ifyo alecita na fyo fine fyalesambilisha sana abantu pa Bufumu bwa kwa Lesa na pa fyo bukacita.

Nani waba Imfumu? Abantu te basala Imfumu ya Bufumu bwa kwa Lesa. Uwasala uwa kuteka muli ubu Bufumu, ni Lesa umwine. Ilyo Yesu alesambilisha, alelanda ukuti e o Lesa asala ukuba Imfumu.

Yesu alishibe ukuti ukusesema kwa mu Baibolo kwalisobele ukuti Mesia walaiwe akalateka mu Bufumu bwa kwa Lesa umuyayaya. (2 Samwele 7:12-14; Daniele 7:13, 14; Mateo 26:63, 64) Mwilaba ukuti Yesu umwine alilandile apabuuta ukuti e wali Mesia uo ukusesema kwalandapo. Ilyo Yesu asosele ifi, aleishibisha ukuti e wali Imfumu iyo Lesa asala. (Yohane 4:25, 26) E mulandu wine imiku iingi Yesu alesosela ukuti “ubufumu bwandi.”—Yohane 18:36.

Na kabili Yesu alesambilisha ukuti kukaba na bambi abakalateka pamo nankwe muli ubu Bufumu. (Luka 22:28-30) Aitile abakalateka nankwe ukuti “umukuni unono,” pantu impendwa yabo yali no kuba fye iinono. Abebele ukuti: “Shinwe afwaya ukumupeela ubufumu.” (Luka 12:32) Ibuuku lya kulekelesha mu Baibolo lilanga ukuti abakakwata ishuko lya kuteka pamo na Kristu bakaba 144,000.—Ukusokolola 5:9, 10; 14:1.

Ni kwi Ubufumu bwabela? Yesu aebele kateka umwina Roma Ponti Pilato ukuti: “Ubufumu bwandi te bwa pano calo.” (Yohane 18:36) Ubufumu bwa kwa Lesa ubo Kristu abapo imfumu tabwakalebomfya abantu pa kuteka. Libili libili Yesu alelanda pa Bufumu bwa kwa Lesa ukuti “ubufumu bwa mu muulu.”a (Mateo 4:17; 5:3, 10, 19, 20) Kanshi Ubufumu bwa kwa Lesa bwaba mu muulu.

Pa numa ya kubomba umulimo aishile pano calo, Yesu alishibe ukuti akabwelelamo ku muulu. Atile ali no ‘kupekanya apa kwikala’ abo ali no kuteka pamo nabo pa kuti akabe nabo mu muulu.—Yohane 14:2, 3.

Finshi ifyo Ubufumu bucita? Yesu asambilishe abalekutika kuli ena ukulapepa kuli Lesa ati: “Ubufumu bwenu bwise. Ukufwaya kwenu kucitwe pano isonde nga mu muulu.” (Mateo 6:9, 10) Ukufwaya kwa kwa Lesa kulacitwa mu muulu. Ubufumu e bo Lesa abomfya pa kucita ukufwaya kwakwe pano isonde. Pa kuti ukufwaya kwa kwa Lesa kucitwe, Ubufumu bukaalula ifintu pano isonde.

Finshi ifyo Ubufumu bukacita pano isonde? Yesu alesambilisha ukuti Ubufumu bwa kwa Lesa bukapwisha ububifi lintu bukafumyapo bonse abacita ifyabipa. (Mateo 25:31-34, 46) Ifi e fyo akapwisha ububifi na bumpulamafunde bonse. Nge fyo Yesu alesambilisha, mu calo mukaba fye abantu “abafuuka,” abalungama, aba luse, “abatambalala imitima,” kabili aba mutende.—Mateo 5:5-9.

Bushe aba bantu ba cishinka bakalaikala mu calo ica busali? Awe nakalya! Yesu alaile ukuti icalo cikawama ilyo Ubufumu bwa kwa Lesa bukalateka. Umwaume uo baipaile pamo na Yesu atile: “Mwe Yesu, mukanjibukishe ilyo mukaba imfumu.” Na o Yesu amwaswike ati: “Cine cine ndekweba lelo nati, Uli no kuba na ine mu Paradaise.” (Luka 23:42, 43) Kanshi Ubufumu bwa kwa Lesa bukalenga icalo conse ukuba paradaise nga filya ibala lya Edeni lyali.

Finshi fimbi ifyo Ubufumu bukacitila abantunse? Yesu tapelele fye pa kulaya ifyo Ubufumu bwa kwa Lesa bwali no kucita, lelo alilangile ne fyo bwali no kucita. Yesu alyundepe abantu abengi mu cipesha amano. Filya acitile fyalelanga ifyo ali no kucita ku bantu bonse mu calo ilyo akalateka mu Bufumu bwakwe. Ibuuku lya Mbila Nsuma ilyafuma kuli Lesa lyalanda pali Yesu ukuti: “Ashingulwike mu Galili monse, alesambilisha mu masunagoge yabo no kubila imbila nsuma ya bufumu no kuposha imisango yonse iya malwele ne misango yonse iya ntenda mu bantu.”—Mateo 4:23.

Yesu aliposeshe amalwele yalekanalekana. “Ashibwile amenso ya wafyelwe impofu.” (Yohane 9:1-7, 32, 33) Yesu alyundepe umwaume uwalwele ifibashi lintu amukumishe fye. (Marko 1:40-42) Ilyo “nkomamatwi uwalebulubusa” bamuletele kuli Yesu, alimuposeshe ukulanga ukuti alikwete amaka ya kulenga “bankomamatwi ukuumfwa na bacibulu ukulanda.”—Marko 7:31-37.

Imfumu Lesa asonta yalikwata na maka ya kubuusha abafwa. Baibolo yalanda ukuti Yesu alibuushishe abantu batatu abafwile, umwana mwaume wa kwa mukamfwilwa, umukashana uwali ne myaka 12, na cibusa wakwe Lasaro uo atemenwe sana.—Luka 7:11-15; 8:41-55; Yohane 11:38-44.

Ilyo Yesu alelondolola pa nshita ya ku ntanshi iisuma iyo abakalatekwa no Bufumu bwa kwa Lesa bakaipakisha, asobele ukupitila mu mutumwa Yohane ukuti: “Moneni! Itenti lya kwa Lesa lili pamo na bantunse, kabili akekala pamo na bo, kabili bakaba abantu bakwe. Na Lesa umwine akaba pamo na bo. Kabili akafuuta ifilamba fyonse ku menso yabo, ne mfwa tayakabeko na kabili, takwakabe no kuloosha nangu ukuteta nangu ukukalipwa na kabili. Ifya ntanshi nafiya.” (Ukusokolola 1:1; 21:3, 4) Taleni tontonkanyeni ifyo cikawama, mu calo tamwakabe ifilamba fya ndoosha, ukukalipwa, ne mfwa! Pali ilya nshita ipepo litila ukufwaya kwa kwa Lesa kucitwe pano calo nga mu muulu, likaasukwa.

Ni lilali Ubufumu bwa kwa Lesa bukesa? Yesu alesambilisha ukuti ukuteka kwakwe kukatendeka pa nshita imo ine ne ciputulwa ca nshita ico aitile ukuti ‘ukubapo’ kwakwe. Yesu alisobele fyonse ifyali no kulanga inshita ilyo ukuteka kwakwe kwali no kutendeka. Iyi nshita yali no kwishibikilwa ku mafya yali no kuba mu calo conse, ukusanshako ne nkondo, ifipowe, ifinkukuma, ifikuko, no kufulisha kwa bubi. (Mateo 24:3, 7-12; Luka 21:10, 11) Ifi ne fintu fimbi ifyo Yesu asobele fyatendeke ukucitika ukutula mu 1914, lintu Inkondo ya Calo iya Kubalilapo yatendeke. Kanshi pali ino nshita Yesu ni Mfumu mu muulu. Nomba line, inshita ili no kufika ilyo Ubufumu bukesa no kulenga ukufwaya kwa kwa Lesa ukucitwa pano calo.b

Bushe Ubufumu bwa kwa Lesa nga bwaisa finshi bukamucitila? Cashintilila pa fyo mwe bene mukasalapo ukucita nga mwaumfwa amashiwi Yesu asosele.

[Amafutunoti]

Ifyo Amashiwi Yesu Kristu Alandile Yamukuma

‘Ico naishila ni pa kuti babe no bumi kabili bakwatishe ubumi.’—YOHANE 10:10.

ICIKALAMBA ico Yesu Kristu aishile pano calo ni mu kupeela ubupe ubukalamba nga nshi. Ilyo aleshimikila, alepeela abantunse ubupe ubukalamba, e kutila amashiwi ayalesokolola icine pali Lesa na pa fyo afwaya. Abantu abakutika no kutendeka ukukonka amashiwi Yesu alandile, kuti baba ne nsansa nge fyo Abena Kristu ba cine abengi baba.a Lelo icacindamisha mu mashiwi Yesu aleshimikila caba bupe ubwakulisha nga nshi ubo atupeela, e kutila umweo wakwe uwapwililika. Pa kukwata umweo wa muyayaya tulingile ukutetekela Yesu.

Ifyo Lesa na Kristu batupeela Yesu alishibe ukuti abalwani bakwe bali no kumucusha sana mpaka ne mfwa. (Mateo 20:17-19) Lelo amashiwi alandile ayaishibikwa sana ayaba pali Yohane 3:16, yatila: “Lesa atemenwe nga nshi aba pano calo ica kuti apeele Umwana wakwe uwafyalwa eka, ukuti onse uumutetekela ekonaika lelo akabe no mweo wa muyayaya.” Yesu na kabili atile aishile ku “kupeela umweo wakwe icilubula pa kuti alubule abengi.” (Mateo 20:28) Cinshi alandiile ukuti ali no kupeela umweo wakwe mu nshita ya kusosa ukuti bali no kumwipaya?

Pa mulandu no kutemwa ukukalamba uko Lesa akwata, apekenye icilubula pa kuti apusushe abantu ku lubembu bapyana ulwaleta ukukanapwililika ne mfwa. Lesa acitile ifi lintu atumine Umwana wakwe uwafyalwa eka ukwisatufwila, kabili Yesu na o aliitemenwe ukupeela ubumi bwakwe ubwapwililika pa kuti atulubule. Icilubula e bupe bwakulisha nga nshi ubo Lesa apeela abantunse.b Bupe ubwingalenga abantu baba no mweo wa muyayaya.

Ico mulingile ukucita Bushe mumona ukuti icilubula bupe ubo Lesa amupeela? Ni mwe mwingasuka ici cipusho. Natulangilile: Elenganyeni ukuti umuntu amutambika ica bupe ico afungilishe mu kabokoshi. Bushe ilyo fye bamutambika ubu ubupe, ninshi bwaba bwenu? Awe, kamo nga mwapoka e lyo bwingaba bwenu. E fyo ne cilubula caba, Yehova alimutambika kale, nomba kuti caba cenu nga ca kutila mwacibuula. Kuti mwacibuula shani?

Yesu atile muntu fye “uumutetekela” e ukaba no mweo wa muyayaya. Icitetekelo cisanshamo ifyo mucita mu bumi bwenu. (Yakobo 2:26) Ukutetekela Yesu cipilibula ukulakonka ifyo alandile ne fyo alecita. Pa kuti mulecite ifi, mufwile ukwishiba bwino Yesu na Wishi. Yesu atile: “Nomba pa kuti babe no mweo wa muyayaya, kano baishiba imwe mwe Lesa wa cine mweka, na Yesu Kristu uo mwatumine.”—Yohane 17:3.

Imyaka 2,000 iyapita, Yesu Kristu alandile amashiwi ayalenga abantu abengi sana mu calo ukwaluka. Bushe kuti mwatemwa ukwishibilapo na fimbi pa mashiwi Yesu alandile no kwishiba ifyo imwe na bantu mwatemwa mwinganonkelamo pali ino nshita e lyo na ku ntanshi? Inte sha kwa Yehova kuti batemwa ukumwafwa ukwishiba ifi fyonse.

Ifipande fyakonkapo, fyalamulenga mwishibilepo na fimbi pali Yesu Kristu, uwalandile amashiwi ayengalenga mwa-aluka.

[Amafutunoti]

Ubufi ne Cishinka—Icine Pali Yesu

MULETIPO SHANI? BUSHE IFISUMINO FYAKONKAPO FYA CINE NELYO FYA BUFI?

Yesu afyelwe pa 25 December.

Abaume ba mano batatu baile mu kumona Yesu lintu fye afyelwe.

Yesu takwete bamunyina ne nkashi.

Lesa e waishiile muli Yesu.

Yesu tali fye muntu umusuma.

ABENGI kuti batila aya malyashi yonse ya cine. Bambi kuti batila calyafya ukwishiba icishinka pali aya malyashi nangu kuti batila teti twishibe ne cishinka. Nalimo batontonkanya ukutila nga ca kuti fye walisumina muli Yesu, ukwishiba icishinka pali aya malyashi takwacindama.

Lelo Baibolo te fyo yalanda. Itukoselesha “ukwishiba bwino bwino Shikulwifwe Yesu Kristu.” (2 Petro 1:8) Kuti twaishiba bwino Yesu nga ca kuti tulebelenga amabuuku ya Mbila Nsuma pantu yalalanda icine pali Yesu. Ukuyabelenga kuti kwalenga twaishiba amalyashi ya cine na ya bufi. E co natumone ifyo amabuuku ya Mbila Nsuma yalandapo pali ifi fisumino tulandilepo.

ICISUMINO: Yesu afyelwe pa 25 December.

BUFI.

Baibolo tayalanda ubushiku nelyo umweshi Yesu afyelwemo. Ninshi ni kwi bafumishe ubushiku bwa 25 December? Icitabo ca Encyclopaedia Britannica catila, bamo abaleita ukuti Bena Kristu “balefwaya ukuti ubushiku bube bumo bwine no bushiku ubo abena Roma abasenshi balesefya imitebeto . . . pa nshita akasuba kataluka ku equator, inshita ilyo inshiku shitendeka na kabili ukuleepa kabili ilyo akasuba kaba sana mu muulu.” Ici cine citabo calanda no kuti ifingi ifyo bacita pa Krisimasi fyatuntuka “ku fyo abasenshi balecita pa mitebeto ya fya bulimi no kusefya ukufyalwa kwa kasuba ukwalebako mu nshita ya mpepo (December 17).”

Bushe Yesu kuti asuminishako ukuti balesefya ubushiku bwa kufyalwa kwakwe pa 25 December? Taleni tontonkanyeni pali ifi: Ubushiku Yesu afyelwe tabwaishibikwa. Tapaba apo Baibolo yalanda ukuti tufwile ukulasefya ukufyalwa kwa kwa Yesu, kabili takwaba ne filanga ukuti Abena Kristu ba kubalilapo balesefya ukufyalwa kwakwe. Lelo yalitweba ubushiku Yesu afwile, kabili aebele abasambi bakwe ukuti baleibukisha bulya bushiku.a (Luka 22:19) Ici cilelanga ukuti Yesu talefwaya abantu balecindika ukufyalwa kwakwe, lelo alefwaya balecindika imfwa yakwe.—Mateo 20:28.

ICISUMINO: Abaume ba mano batatu (nelyo ishamfumu nge fyo bamo balanda) baile mu kumona Yesu lintu fye afyelwe.

BUFI.

Nalimo mwalimonapo ifikope balenga nelyo ifipasho ifilanga Yesu ali mu ca kuliilamo ifitekwa nabamushinguluka na ku baume ba mano batatu abali ne fya bupe. Lelo, ifi fyonse fya bufi, te fya cine iyo.

Ca cine ukuti abafumine ku Kabanga balilemona Yesu ninshi ali umwaice. Lelo balya bantu, bali fye baume abalebukila ku ntanda. (Mateo 2:1) Nomba bushe basangile Yesu nabamulaalika mu ca kuliilamo ifitekwa? Iyo; bailemumwena mu ng’anda. Bafwile bafikile ninshi palipita ne myeshi ukutula apo Yesu afyalilwe.—Mateo 2:9-11.

Bushe bali banga, babili, batatu nelyo 30? Baibolo tayalanda impendwa. Nalimo icilenga balelanda ukuti bali batatu, misango itatu iya fya bupe baletele.b (Mateo 2:11) Bamo balanda no kuti aba bantu bafumine mu mishobo itatu. Nomba Baibolo tailandapo ifya musango yu. Lelo nge fyo icitabo cimo icilanda pa mabuuku ya Mbila Nsuma casosa, uwatendeke ubu bufi mwaume “wasambilile pa fyalecitika kale uwale-elenganya fye ifya kwelenganya.”

ICISUMINO: Yesu takwete bamunyina ne nkashi.

BUFI.

Amabuuku ya Mbila Nsuma yalilondolola bwino bwino ukuti Yesu alikwete bamunyina ne nkashi shakwe. Imbila Nsuma ya kwa Luka yatila Yesu ali e “beli” lya kwa Maria, icilanga ukuti Maria alikwete abana na bambi pa numa.c (Luka 2:7) Imbila Nsuma ya kwa Marko yatila bamo mu musumba wa Nasarete balelinganya Yesu ku baice bakwe, icalelanga ukuti balimusuulile. Baipwishe ukuti: ‘Bamunyina bushe te Yakobo na Yosefe na Yuda na Simoni? Bankashi yakwe bushe te aba bene twikala nabo kuno?’—Marko 6:3, Icipangano Cipya; Mateo 12:46; Yohane 7:5.

Nangu cingati amabuuku ya Mbila Nsuma yatila Yesu alikwete abaice bakwe, abasambilila ifya mapepo abengi bena bakosapo fye ukuti takwete. Bamo batila aba beta ukuti bamunyina ne nkashi sha kwa Yesu, bali fye bafyala bakwe.d Bambi batunganya ukuti bali bana ba kwa Maria aba kusangamo. Nomba tontonkanyeni pali ici: Nga ca kuti Yesu takwete bamunyina ne nkashi, bushe abena Nasarete nga balilandile yalya mashiwi? Awe nakalya. Bamo bafwile bali-imwenene na menso ilyo Maria aleba pa bukulu. Balishibe ukuti Yesu ali pa bana abengi abo Maria akwete.

ICISUMINO: Lesa e waishiile muli Yesu.

BUFI.

Icisumino ca kuti Lesa alishile pano calo, aishiile muli Yesu, ico abasumina muli balesa batatu bacindamika nga nshi, ca kale sana. Lelo catendeke ninshi Yesu alifwa kale. Icitabo ca kuti The Encyclopaedia Britannica catila: “Icisumino ca kuti Lesa abamo batatu tacisangwa mu Cipingo Cipya, nangu fye mashiwi ya kuti abene batatu tayasangwamo . . . Ici cisambilisho catendeke fye panono panono kabili imiku iingi kwaleba no kupusaninapo.”

Na kuba amacalici yalasaalula Yesu ilyo yasambilisha ukuti ali ni Lesa mu buntunse.e Bamusaalula shani? Tontonkanyeni pali ici cilangililo. Ababomfi balomba fimo ku mukalamba wabo uwa ncito, nomba abeba ukuti takwete insambu sha kubapeela. Nga ca kuti ifyo alanda fya cine, ninshi cilelanga fye ukuti takwata insambu sha kucita fimo. Lelo, nga nakwata insambu sha kubapeela ifyo balefwaya e lyo akaana, ninshi wa bufi.

Bushe Yesu ayaswike shani ilyo abatumwa bakwe babili balombele ififulo ifikalamba? Abebele ukuti: “Ukwikala ku kulyo kwandi na ku kuso kwandi te ine mpeela, lelo abo Tata apekanishisha e bo bakapeela.” (Mateo 20:23) Nga ca kuti Yesu ali ni Lesa, bushe ninshi tabepele ubufi? Lelo lintu alekeele Lesa uwakwata amaka ukumucila ukuti e wingabapeela, Yesu atulangile imibele ya bufuuke iyo tufwile ukupashanya, kabili alangile ukuti talingana na Lesa.

ICISUMINO: Yesu tali fye muntu umusuma.

CINE.

Yesu alilondolwele bwino ukuti tali fye muntu umusuma. Atile: “Ndi Mwana wa kwa Lesa.” (Yohane 10:36) Kwena umuntu fye onse kuti atila Mwana wa kwa Lesa. Lelo nga ca kuti ifyo Yesu alandile fya bufi, ninshi kuti twatila muntu wa musango nshi? Te kuti tutile muntu umusuma, lelo kuti twatila wa bufi!

Amashiwi Lesa umwine alandile e bushininkisho bukalamba ubwa kuti Yesu Mwana wa kwa Lesa. Imiku ibili, alandile pali Yesu ukuti: “Uyu e Mwana wandi.” (Mateo 3:17; 17:5) Baleni tontonkanyeni pali ici: Baibolo yalandapo fye imiku iinono ukuti ishiwi lya kwa Lesa lyalyumfwikike pano calo, lelo imiku ibili pali iyi, Lesa alelanda pali Yesu ukuti Mwana wakwe! Ubu e bushininkisho ubukalamba ubulanga ukuti Yesu ali Mwana wa kwa Lesa, nge fyo no mwine alelanda.

Bushe cino cipande calondololako fimo pali Yesu ifyo mushaishibe kale? Nga e fyo cili, kuti cawama nga mwabelengele amabuuku ya Mbila Nsuma pa kuti mwishibilepo na fimbi! Mukaipakisha ukubelenga aya mabuuku kabili mukanonkelamo icine cine. Na kuba, Yesu umwine atile ukusambilila icine pali ena na pali Wishi kuti kwalenga mukabe “no mweo wa muyayaya.”—Yohane 17:3.

[Amafutunoti]

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 14]

Ifishinka na Fimbi Ifingamupapusha

Bushe Yesu ali shani ilyo ali pano calo? Bushe ali uwa-afya, uwaifinya ica kuti teti abe pamo na bantu yaweyawe? Bamo kuti basumina ukuti e fyo ali. E mulandu wine bapapila nga baishiba ukuti Yesu . . .

• alesangwa ku mitebeto uko balesangalala.—Yohane 2:1-11.

• aletasha bambi.—Marko 14:6-9.

• alitemenwe sana abaice.—Marko 10:13, 14.

• aliloseshe pa cintubwingi.—Yohane 11:35.

• aleumfwila bambi uluse.—Marko 1:40, 41.

Bushe Kuti Mwa-asuka Ifi Fipusho?

Bushininkisho nshi ubushili bwa mu Baibolo ubulanga ukuti Yesu eko ali?

▪ Kale kwali abalelemba ifitabo abengi abaliko mupepi ne nshita Yesu ali pano calo kabili mu fyo balemba balilumbulamo Yesu. Umo pali aba ni Cornelius Tacitus, uwalembele ilyashi pa fyo icitungu ca Roma cali kale sana. Ilyo alembele pa mulilo waocele ifintu ifingi mu Roma mu 64 C.E., Tacitus alembele ukuti abantu baleti Kateka Nero e walengele ukuti kube ulya mulilo. Nero atile, Tacitus alefwaya ukubepesha abo abengi baleita ati Abena Kristu. Tacitus alembele ukuti: “Kristu, uo bafumyako ishina lyabo, bamwipeye ilyo Ponti Pilato asuminisheko pa nshita Tiberi aleteka.”—Annals, XV, 44.

Kalemba we lyashi lya kale umuYuda uwe shina lya kuti Flavius Josephus na o alilumbula Yesu mu fyo alembele. Ilyo Josephus alembele pa fyacitike pa numa fye ya mfwa ya mulashi umwina Roma Feste, nalimo mu 62 C.E., kabili ninshi Albinus talamupyana, Anania Shimapepo Mukalamba “aitile bakapingula ba cilye ca Sanhedrini kabili aletele Yakobo, munyina wa kwa Yesu uwaleitwa ati Kristu, pamo na bambi pa ntanshi ya cilye.”—Jewish Antiquities, XX, 200 (ix, 1).

Mulandu nshi Yesu balemwitila ukuti Kristu?

▪ Amabuuku ya Mbila Nsuma yalanda ukuti ilyo malaika Gabriele amoneke kuli Maria ku kumweba ukuti ali no kwimita, atile akenike umwana mwaume uukafyalwa ati Yesu. (Luka 1:31) Kale sana, ili shina lyaliseekele nga nshi ku baYuda. Kalemba we lyashi lya kale umuYuda, Josephus, alandile pa bantu 12 abo Baibolo ishalandapo abainikwe ishina lya kuti Yesu. Umwana mwaume wa kwa Maria balemwita ukuti “umwina Nasarete,” icalola mu kuti Yesu uwafumine ku Nasarete. (Marko 10:47) Na kabili balemwita ukuti “Kristu,” nelyo Yesu Kristu. (Mateo 16:16) Bushe ishina lya kuti Kristu lyalola mwi?

Ishiwi lya kuti “Kristu” lyafuma kwi shiwi lya ciGriki ilya kuti Khri·stosʹ, ilipilibula cimo cine ne shiwi lya mu ciHebere ilya kuti Ma·shiʹach (Mesia). Aya amashiwi yonse yabili yapilibula ukuti “Uwasubwa.” Ili shiwi lyalebomfiwa na ku bantu bambi ilyo Yesu talaisa pano calo. Ku ca kumwenako, Mose, Aarone, ne Mfumu Davidi nabo baleitwa ukuti abasubwa, icalolele mu kuti basontelwe na Lesa ukuba intungulushi. (Ubwina Lebi 4:3; 8:12; 2 Samwele 22:51; AbaHebere 11:24-26) Nomba Yesu, Mesia uo batile akesa, alicindamishe pali bonse abo Yehova asontele ukuba intungulushi. E mulandu wine Yesu alingiile ukulaitilwa ukuti “Kristu, Umwana wa kwa Lesa wa mweo.”—Mateo 16:16; Daniele 9:25.

[Icikope pe bula 15]

Icikope ca kwa Flavius Josephus