Icuma ca Baibolo Icafumine ku Crimea

Uwasoma na umbi uwalefwayafwaya ifyuma fya Baibolo nalandwapo pa kutendeka kwa ici cipande. Bushe kuti aba ni nani? Imyaka fye iinono ilyo Tischendorf ashilabwelela ku Russia, laibrare ya Imperial Library yapeelwe amabuuku ayengi nga nshi. Ici capapwishe kateka ica kuti aletele abasoma bonse abali mu Bulaya ku Russia. Abasoma na bo balipapile ilyo bamwene ifyo amamanyuskripiti na mabuuku yambi yafulile. Yonse pamo yali 2,412, ukusanshako ne fimfungwa na mamanyuskripiti ifyali 975. Pali aya mamanyuskripiti pali bamanyuskripiti ba Baibolo 45 abalembelwe ilyo imyaka ya ba900 ishilafika. Nangu ca kuti amamanyuskripiti yalemoneka ukufula, uwayalonganike ali fye muntu umo uwe shina lya Abraham Firkovich, umwina Karaite wasoma uwali ne myaka ukucila pali 70. Abena Karaite bali ni bani?b

Ili lipusho lyalicindeme sana kuli kateka. Icalo ca Russia calikulile ica kuti catendeke ukutungulula incende ishaletungululwa ne fyalo fimbi. Ici calengele ukuti mu buteko mube imikowa na imbi. Muli iyi ncende yayemba iya Crimea, iyabela mu lulamba lwa Bemba Wafiita, mwaleikala abantu balemoneka kwati baYuda abakwete intambi sha bena Turkey kabili balelanda ululimi lwapalana ne ciTatar. Abena Karaite batuntwike ku baYuda abasendelwe bunkole mu Babiloni lintu Yerusalemu yaonawilwe mu 607 B.C.E. Ukupusanako na barabi abaYuda, abena Karaite bena tabasumine muli Talmud kabili balekomaila pa kubelenga Amalembo. Abena Karaite abafumine ku Crimea balefwaisha ukupeela ubushininkisho bwa kuti balipuseneko kuli barabi abaYuda pa kuti kateka tabasuulile. Balesubila ukuti nga balangisha bamanyuskripiti ba kale abo bakwete, bali no kushinina kateka ukuti batuntwike ku baYuda abaileikala ku Crimea lintu bafumine muli bunkole ku Babiloni.

Ilyo Firkovich atendeke ukufwayafwaya ifyalembwa fya kale na bamanyuskripiti, atendekele mu mayanda yapangilwe mu mabwe mu Chufut-Kale ku Crimea. Abena Karaite balikelemo no kupepela muli aya mayanda yapangilwe mu mabwe. Tabaleonaula amakope ya kale aya Malembo apali ishina lya kwa Lesa, Yehova, pantu baletontonkanya ukuti ukucite ca musango yo kukanaba no mucinshi kwi shina lya kwa Lesa. Aya mamanyuskripiti baleyabika mu kayanda ka kusungilamo ako baleita mu ciHebere ati genizah, icalola mu kuti “umwa kufisama.” Apo abena Karaite balicindike sana ishina lya kwa Lesa, tabaleikataula sana umwali aba bamanyuskripiti.

Apo muli cilya cifulo mwali ulukungu pa myaka iingi, Firkovich alitekenye sana pa kufwaya mu ma genizah. Muli genizah imo asangilemo manyuskripiti iyaishibikwa sana iya mu 916 C.E. Iyi manyuskripiti baita ati Petersburg Codex of the Latter Prophets, kabili yaba pa mamanyuskripiti yakokwesha aya Malembo ya ciHebere.

Firkovich alonganike bamanyuskripiti abengi, kabili mu 1859 apingwilepo ukutwala aba bamanyuskripiti ku laibrare ya Imperial Library. Mu 1862, Aleksandere II ayafwilishe mu kushita aya mabuuku pali 125,000 rubles pa kuti bakayabike mu laibrare, umutengo uwali uukalamba pali ilya nshita. Pali ilya ine nshita, indalama laibrare yalepoosa pa mwaka shaleba 10,000 rubles. Pa mabuuku yashitilwe pali na manyuskripiti waishibikwa sana uwa Leningrad Codex (B 19^A). Yalembelwe mu 1008 kabili e manyuskripiti yakokwesha pa mamanyuskripiti yonse ayakwata Amalembo ya ciHebere. Uwasoma umo asosele ukuti “nalimo e manyuskripiti yacindamisha iya Baibolo, pantu e yabomfiwa pa kupilibula Amalembo ya ciHebere mu maBaibolo ya nomba line ayapilibulwa bwino sana.”

[Icikope pe bula 12]

Abraham Firkovich