Pa milimo iyo Zamora abombele, uwacindeme sana wali wa kubombela pa Malembo ya ciHebere ayo abantu ilingi beta ati Icipingo ca Kale e lyo no wa kuyapilibwila mu ciLatin. Nalimo alefwaya ukuti ifi abombelepo bakafibomfye muli Baibolo ya Complutensian Polyglot. Manyuskripiti imo iyo alembele baibika mu laibrare ya ku El Escorial, iyabela mupepi na ku Madrid, mu Spain. Muli iyi manyuskripiti iyo beta ukuti G-I-4, mwaba ibuuku lya Ukutendeka mu ciHebere e lyo ibuuku limo line balilipilibwila na mu ciLatin ishiwi ne shiwi.

Amashiwi ya kubalilapo muli iyi manyuskripiti yatila: “Pa kuti abantu balekanalekana bakapusuke kano Baibolo baipilibwila mu ndimi ishingi. . . . Natumona ukuti . . . nacicindama nga nshi ukuti abantu aba cishinka bakwate Baibolo iyo bapilibula ukukonka ishiwi ne shiwi, ukuipilibula mu nshila ya kuti ishiwi lyonse ilya mu ciHebere lyakwata ishiwi lya mu ciLatin ilyalingana na lyo.” Alfonso de Zamora alifikilepo ukupilibwila amalembo mu ciLatin pantu alishibe sana iciHebere.

[Akabokoshi ne Fikope pe bula 19]

Ukupilibula Ishina lya kwa Lesa

Nacicindama sana ukwishiba ifyo Alfonso de Zamora, umuHebere uwasoma, apilibwile ishina lya kwa Lesa. Nge fyo tulemona pa cikope, mu mbali ye buuku lya Ukutendeka ilyo apilibwile ukufuma mu ciHebere ukutwala mu ciLatin, alilembelemo ishina lya kwa Lesa ilya kuti “yehova.”

Ukwabula no kutwishika, Zamora alimwene ukuti cali fye bwino ukupilibula ishina lya kwa Lesa, mu ciLatin. Mu myaka ya ba 1500, ilyo balepilibula Baibolo mu ndimi ishikalamba isha mu Bulaya, bakapilibula abengi balelemba ishina lya kwa Lesa ukuti “yehova” nelyo ukulilemba mu nshila imbi iyapaleneko. Pali aba pali William Tyndale (mu ciNgeleshi, 1530), Sebastian Münster (mu ciLatin, 1534), Pierre-Robert Olivétan (mu ciFrench, 1535) na Casiodoro de Reina (mu ciSpanish, 1569).

Kanshi Zamora ali pa bantu abengi abasomene Baibolo ababalilepo ukulenga abantu ukwishiba ishina lya kwa Lesa mu myaka ya ba 1500. Icalengele abantu ukukanaishiba ishina lya kwa Lesa mulandu wa kuti ku numa sana, abaYuda tabaleshimbula ili ishina pa mulandu wa kutiina imipashi. Pa mulandu wa ishi ntambi sha baYuda, bakapilibula ba Baibolo aba mu mipepele ya baitunga ukuba Abena Kristu, pamo nga Jerome, uwapilibwile Baibolo ya Latin Vulgate, pe shina lya kwa Lesa ilya kuti Yehova, bapyanikepo amashiwi ya kuti “Shikulu” nelyo “Lesa.”

[Icikope]

Icikope ico bakushishe apalembwa ishina lya kwa Lesa mu ciHebere ilyo Zamora apilibwile ukuti “Yehova”

[Icikope pe bula 21]

Icikope pe bula lya mu kati ilya kubalilapo muli Baibolo Zamora apilibwile