Bushe Nkatalabapo ne Nsansa?

“BUSHE nkatalabapo ne nsansa?” Abantu abengi balaipusha ici cipusho. Ku ca bulanda, te mulandu ne fyo abantu batontonkanya pa bumi bwabo, abengi batwalilila fye ukumfwa nga filya dokota Viktor E. Frankl alandile ukuti abantu “baba fye aba nkumbabulili, tababa ne nsansa.”

Mulandu nshi abantu abengi bashabela ne nsansa? Cimo icilenga ca kuti balacula icine cine. Lyonse fye balacula ku malwele, ubupiina, ubunkalwe, no mutitikisha. Nge fyo Yobo uwaliko kale sana alandile, ubumi bwabo “bwaisulamo amacushi.” (Yobo 14:1) Cila bushiku babombela ifya kuti balye ubo bwine fye ubushiku.

Lelo abantu bambi balikwata sana ifyuma kabili balekala bwino. Cimoneka kwati balikwata fyonse ifyo bakabila mu bumi bwabo. Na lyo line, abengi tabakwata insansa. Mulandu nshi? Pantu libili libili, balaponenwa na “mafya ne fya kukalipwa,” balalusa ifyuma mu kupumikisha nelyo balaponenwa na macushi, pamo nga ukufwilwa umwana. Ifi fyonse filenga ukuti baleba aba nkumbabulili.—Amalumbo 90:10.

Kwaliba na cimbi icilenga abantu ukuba ‘aba nkumbabulili, ababula insansa.’ Cinshi ico cine? Ca kuti ubumi bwa muntu bwalipipisha. Abengi cilabapapusha, pantu umuntu uwingacita ifipapwa e wikala fye inshiku ishinono. Balafilwa ukumfwa umulandu ifintu fyabipila umusango yu: Nangu cingati te kuti tuponenwepo no busanso nelyo akayofi, imfwa yena te kuti tuibutuke.—Lukala Milandu 3:19, 20.

Bushe Tukatwalilila Ukukanaba ne Nsansa?

Imfumu Solomone iya bena Israele yalyaswike bwino sana ici cipusho. Solomone alimwene uko abantu mu nshiku shakwe balebombesha pa kulima, ukubyala, ukukuula, no kusakamana indupwa shabo, nge fyo tucita na lelo. Afwile aleipusha ukuti, ‘Bushe ifi fyonse fikabalenga ukuba ne nsansa?’ Lyena asondwelele ukuti fyonse ifyo abantu bacita “fya fye kabili kuuma fye umwela.”—Lukala Milandu 2:17.

Bushe Imfumu Solomone yasumine ukuti fyonse ifyo abantu bakulacita fikatwalilila fye ukuba “ifya fye kabili ukuuma fye umwela”? Awe nakalya. Alelanda fye pa ficitika muli cino calo icaisulamo abantu ababembu. Lelo Icebo ca kwa Lesa kuti camwafwa ukucetekela ukuti ifintu tafyakatwalilile ukuba ifi!

Cinshi cingamwafwa ukuba ne ci citetekelo? Mukwai belengeni ifipande fyakonkapo fibili. Kuti fyamwafwa ukwishiba umulandu tushabela ne nsansa, ifyo ubu bwafya bukapwa, ne fyo mwingacita pa kuti mube ne nsansa na pali nomba.

Mulandu Nshi Tushabela ne Nsansa?

MULANDU nshi mulingile ukucetekela ukuti ubumi tabwakabe ubwa “nshiku shinono . . . ubwa fye ubupita fye nge cinshingwa,” nge fyo Imfumu Solomone yalandile? (Lukala Milandu 6:12, Diocese of Mbala) Icebo ca kwa Lesa, Baibolo, umwaba ifyebo ifya cine, catulaya ukuti ku ntanshi abantu bakaba ne nsansa nga nshi.—2 Timote 3:16, 17.

Baibolo ilatweba umulandu Lesa apangile icalo. Ilalondolola no mulandu mu calo mwabela ulufyengo, umutitikisha, no kucula. Mulandu nshi cacindamina ukwishiba ifi fintu? Pantu umulandu uukalamba uo abantu bamwena kwati te kuti babe ne nsansa wa kuti tabaishiba, nelyo tabafwaya ukwishiba umulandu Lesa apangile cino calo no mulandu abikilemo abantunse.

Mulandu Nshi Lesa Apangile Icalo?

Ilyo Yehova Lesaa apangile icalo, cali ni paradaise umo abantu, abaume na banakashi, bali no kulaikala mu nsansa umuyayaya. Ili sambilisho lya cine talyumfwana ne cisambilisho cishili ca mu Baibolo ico abantu abengi basuminamo ica kuti Lesa apangile icalo ukuba ica kweseshapo abantu pa kuti amone nga nabalinga ukuyaikala ku muulu uko bakaba aba nsansa.—Belengeni akabokoshi kaleti “Bushe pa Kuba ne Nsansa Kano Twafuma Pano Calo?” pe bula 6.

Lesa apangile umwaume no mwanakashi mu cipasho cakwe, e kutila abapangile ukuti balepashanya imibele yakwe iisuma. (Ukutendeka 1:26, 27) Abapangile abapwililika. Balikwete fyonse ifyo balekabila pa kuti baleba ne nsansa umuyayaya. Ici casanshishemo ukukumana pe sonde no kulimapo, ukulenga icalo conse ukuba paradaise nga filya ibala lya Edeni lyali.—Ukutendeka 1:28-31; 2:8, 9.

Mulandu Nshi Icalo Cishabela Paradaise?

Kufwile kwali icalubene. Abantu balafilwa ukupashanya imibele iisuma iya kwa Lesa. E lyo icalo na co tacaba paradaise. Cinshi calenga? Abafyashi besu aba kubalilapo, Adamu na Efa, tababomfeshe bwino amaka yabo aya kuisalila. Balefwaya ukuba “nga Lesa,” balefwaya ukulaisalila ‘icisuma ne cibi.’ Ilyo bacitile ifi, balipondokele Lesa nga filya Satana Kaseebanya acitile.—Ukutendeka 3:1-6.

Kanshi Lesa talefwaya ukuti ifintu fikabipe. Ifyabipa fyatendeke ukucitika lintu Satana, e lyo pa numa Adamu na Efa, bapondokele imitekele ya kwa Lesa. Icafuminemo ca kuti abafyashi besu aba kubalilapo balibatamfishe mu Paradaise kabili baishileba ababembu kabili balifwile. Awe e fyo baletele ulubembu ne mfwa pa bana babo, e kutila abantunse bonse. (Ukutendeka 3:17-19; Abena Roma 5:12) Ifi fine e fyalenga ukuti ifyabipa filecitika ifilenga ukuti twilaba ne nsansa.

Mulandu Nshi Lesa Ashaonawilile Ababifi Lilya Line Fye?

Bamo balayipusha ukuti, ‘Mulandu nshi Lesa ashaonawilile Satana, Adamu, na Efa, no kupanga abantu bambi?’ Bushe acita ifi, nga cali fye bwino? Bushe kuti mwamona shani nga mwaumfwile ukuti kuliko ubuteko ubuleipaya onse uwalanda pa mitekele ya buko? Bushe abantu abatemwa umulinganya teti basuule ubu buteko?

Lesa asalilepo ukukanaonaula bacipondoka palya pene. Alekele ukuti papite inshita pa kuti umulandu waimine mu Edeni uwakuma imitekele yakwe wingapwa bwino bwino.

Lesa Akafumyapo Ububifi Bonse

Icacindama ico tushilingile ukulaba ca kuti: Lesa alisuminisha ukuti ububifi bubeko pa nshita iinono. Alicita ifi pantu alishiba ukuti akafumyapo ifyabipa fyonse ilyo imilandu yaimishe bacipondoka mu Edeni ikapwa.

Lesa talaba umulandu apangile cino calo no mulandu abikilemo abantunse. Muli kasesema Esaya, Yehova atweba ukuti e Kapanga we sonde “uushalipangiile apa fye, lelo uwalipangile ukuti lileikalwamo.” (Esaya 45:18) Nomba line fye, ali no kuwamya isonde pa kuti likabe nga filya fine alefwaya ukuti libe pa kubala. Ilyo abantu bonse bakeshiba ukuti imitekele yakwe yalilungama, akabomfya amaka yakwe ayafulisha pa kufikilisha ukufwaya kwakwe no kufumyapo ububifi bonse. (Esaya 55:10, 11) Mwi pepo lya We Shifwe, Yesu Kristu alandilemo amashiwi aya kulomba Lesa ukuti acite ukufwaya kwakwe. Yesu atusambilishe ukupepa ukuti: “Ukufwaya kwenu kucitwe pano isonde nga mu muulu.” (Mateo 6:9, 10) Bushe ici cisanshamo finshi?

Ifyo Lesa Afwaya Isonde Ukuba

Cimo ico Lesa afwaya ca kuti ‘abafuuka bakekale mu calo.’ (Amalumbo 37:9-11, 29; Amapinda 2:21, 22) Yesu Kristu “akapususha umulanda uulekuuta mutuule, no wacula.” Akabalubula “ku ba mutitikisha na ku ba bunkalwe.” (Amalumbo 72:12-14) Takwakabe inkondo; nangu ni mfwa, ukuloosha, ukukalipwa, nelyo ukucula. (Amalumbo 46:9; Ukusokolola 21:1-4) Iminshipendwa ya bantu abafwa pali iyi nshita Lesa asuminisha ububifi bakababuushisha pano calo, kabili bakabapeela ishuko lya kuipakisha aya mapaalo e lyo na yambi.—Yohane 5:28, 29.

Na kuba, Yehova akafumyapo ifyabipa fyonse ifyo Satana aleta pa calo. Akafumyapo fyonse ica kuti “ukucula kwa kale [ukulenga abantu ukuba no bulanda no kukalipwa] kukalabwa.” (Esaya 65:16-19) Ifi fikacitika pantu Lesa tabepa, fyonse ifyo alaya filacitika. Ubumi tabwakabe ubwa “fye kabili ukuuma fye umwela.” (Lukala Milandu 2:17) Lelo, abantu bakaba ne nsansa.

Inga pali ino nshita? Bushe ukwishiba ifyo Baibolo isambilisha no kwishiba umulandu Lesa apangile icalo kuti kwalenga twaba ne nsansa na pali ino nshita? Icipande cakonkapo cala-asuka ici cipusho.

[Futunoti]

[Akabokoshi pe bula 6]

Bushe pa Kuba ne Nsansa Kano Twafuma Pano Calo?

Pa myaka iingi nga nshi, abantu abashaishiba umulandu Lesa apangile isonde basambilisha ukuti pa kuti tube ne nsansa kano twafuma pano calo.

Bamo baleti umweo “ulabapo kumo ukusuma nga nshi ilyo ushilaingila mu mibili ya bantu.” (New Dictionary of Theology) Bambi baleti ilyo umweo “wali ku muulu walibembwike e lyo baukaka mu cifungo mu mubili wa buntunse.”—Cyclopedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature.

Aba Griki aba mano ya bantunse, Socrates na Plato, balesambilisha ukuti: Umweo nga wafuma mu mubili wa buntunse e lyo “wingalubuka ku kululumba na ku macushi ne fya kutiinya, ku lunkumbwa lwabipa na ku mafya yambi ayaponena abantunse” no kwikala “na balesa ku ciyayaya.”—Plato’s Phaedo, 81, A.

Pa numa, abo baleita ukuti intungulushi sha Bena Kristu batampile ukubika amano ya ba Griki mu fyo balesambilisha ukuti “umweo wa muntu taufwa.”—Christianity—A Global History.

Linganyeni ifi fisambilisho ku masambilisho ya cine yatatu aya mu Baibolo:

1. Lesa apangile ukuti abantu baleikala pa calo ku ciyayaya, tapangile icalo nge ca kweseshapo abantu pa kuti amone nga nabalinga ukuyaikala nankwe ku muulu. Adamu na Efa abomfwila amafunde ya kwa Lesa, na lelo nga e po bali abatuntulu mu paradaise pano pene pa calo.—Ukutendeka 1:27, 28; Amalumbo 115:16.

2. Aba mu macalici abengi basambilisha ukuti umuntu alikwata umweo, icintu icishimoneka iciba mu mubili wakwe, lelo Baibolo yena isambilisha ifyapusanako. Isambilisha ukuti umuntu wine e “mweo” uo bapangile ukufuma ku “lukungu lwa mu mushili.” (Ukutendeka 2:7) Baibolo tailanda ukuti umweo taufwa. Ilanda ukuti umweo kuti bawipaya nelyo baonaula, waleka no kubako. (Amalumbo 146:4; Lukala Milandu 9:5, 10; Esekiele 18:4, 20) Umweo wa kubalilapo, Adamu, walifwile no kubwelela ku lukungu uko wafumine. Adamu alilekele ukubako.—Ukutendeka 2:17; 3:19.

3. Isubilo abantu bakwata, talyashintilila pa kuba no mweo uushifwa uuya ukwikala imipashi, lelo lyashintilila pa bulayo bwa kwa Lesa ubwa kubuusha abafwa pa kuti bakabe no mweo na kabili muli paradaise pe sonde.—Daniele 12:13; Yohane 11:24-26; Imilimo 24:15.

Kuti Mwaba ne Nsansa Pali ino Nshita na ku Ciyayaya

KUTI mwaba ne nsansa na pali ino ine nshita. Finshi mufwile ukucita pa kuti mube ne nsansa? Mufwile ukulakonka amashiwi ayasuma ayaba mu Cebo ca kwa Lesa, Baibolo. Lekeni tulandeko fye pa mashiwi yamo ayaba mu Baibolo.

IFYO BAIBOLO YALANDA: Imfumu Solomone yalembele ukuti: “Ku muntu takwaba icisuma icacila pa kulya no kunwa no kusekelamo mu kubombesha kwakwe.”—LUKALA MILANDU 2:24.

Lesa atupangile ukuti tuleipakisha ukulabomba imilimo iisuma. Nangu ni lintu ifintu fyafishe, kuti mwaba ne nsansa na pali ino ine nshita nga mulebombesha kabili muli abafumacumi.

IFYO BAIBOLO YALANDA: “Mwaba insansa ishingi mu kupeela ukucila ishaba mu kupokelela.”—IMILIMO 20:35.

Abengi basanga ukuti ukubomfya inshita yabo na maka yabo ku kwafwilisha abalecula kulalenga baba ne nsansa. Solomone alembele ukuti: “Witana ifisuma ku balefikabila, ilyo uli na maka ya kubapeela.”—Amapinda 3:27.

Ku ca kumwenako, umfweni ifyacitile ba Ralph. Ilyo bapokele penshoni, batampile ukubomba umulimo wa kushimikila imbila nsuma inshita yonse uwalebomba abakashi babo. Balabomba ama-awala ayengi cila mweshi ukusambilisha bambi Baibolo. Ba Ralph batile: “Nga twabwelela ku ng’anda icungulo, tulanaka, te pa mulandu wa kuti tuli bakote, lelo ni co tulabombesha mu mulimo wa kwa Shifwe wa ku muulu. Nangu ca kutila tulanaka, tulaba ne nsansa nga nshi!” Ba Ralph na bena mwabo baliba ne nsansa pantu babika amano ku kwafwilisha bambi.

IFYO BAIBOLO YALANDA: “Ukutemwa kwa kwa cibusa wa cishinka takupwa, kabili uyu cibusa ni munyina uufyalwa ilyo kuli ubucushi.”—AMAPINDA 17:17.

Calyanguka ukushipikisha amafya nga kuli ifibusa ifya kumwafwa. Umungeleshi uulemba amalyashi, Francis Bacon, alembele ukuti ukukanakwata ifibusa fya cine cine, “kwaba kwati muntu uulubile mu matololo.” Ukukwata ifibusa fya cine cine, no kuba icibusa icisuma, kuti kwalenga amafya yalemwangukila; kuti kwamulenga ukuba ne nsansa.

IFYO BAIBOLO YALANDA: “Balipaalwa abaishiba ukuti balakabila ifya kwa Lesa.”—MATEO 5:3.

Yesu alilandile ico tukabila sana pa kuti twingaipakisha amalayo ya kwa Lesa, atile tufwile ukwishiba no kulacita “ifya kwa Lesa.” Fwe bantu twalipusana ne nama, pantu ifwe tulafwaisha ukwishiba umulandu twabela pano calo. Ni Yehova Lesa fye e wingatwafwa ukwishiba ifya kwa Lesa, kabili acita ifi ukubomfya Icebo cakwe, Baibolo. Nge fyo twacimona mu cipande cifumineko, Baibolo ilatweba umulandu Lesa apangile icalo. Ilatweba ico Lesa atupangile, umulandu kwabela amacushi, ne fyo Lesa enekela ifwe ukulacita. Ukwishiba ici cine ca mu Baibolo kwalicindama sana pantu kuti kwalenga twaba ne nsansa mu bumi. Ababika amano ku kusambilila Baibolo no kulakonka ifyo balesambilila balaba ne nsansa. Mulandu nshi? Pantu balaba ifibusa fya kwa Kabumba wesu Yehova “Lesa uwa nsansa.”—1 Timote 1:11.

IFYO BAIBOLO YALANDA: “Ibukisha Kabumba obe . . . ilyo inshiku sha bubi tashilaisa, nelyo ilyo imyaka tailafika ilyo ukatila: ‘Nshilesangamo insansa’”—LUKALA MILANDU 12:1.

Ifyo Imfumu Solomone yafundile abacaice, abafilwa limo ukwiluka ukuti kuti baponenwa na mafya, fyalicindama na kuli ifwe bonse. Mulebika amano ku kucita ifyo Kabumba wenu amweba. E fikamulenga ukuba ne nsansa mu bumi. Mwilakonkelela abatila: “Tulye no kunwa, pantu mailo tukafwa.” (1 Abena Korinti 15:32) Pali Lukala Milandu 8:12 patila nga mulebika Lesa pa ntanshi muli fyonse ifyo mulecita ifintu ‘fikamuwamina.’

Umukashana we shina lya kuti Wendi alishininkisha ukuti aya mashiwi ya cine. Ilyo ali umwaice, ena na nkashi inankwe basambilile iciSpanish pa kuti bengakuukila ku Dominican Republic, ukushali aba kushimikila imbila nsuma abengi. Atile: “Twali-ipuswile ku fintu ifingi pa kuti tuyebombela ukushali aba kushimikila abengi, lelo twali-ipakishe nga nshi. Takwali cimbi ico nali no kucita muli iyi myeshi 6 icali no kucindama ukucila ukuyabombela ukushaba aba kushimikila abengi! Amapaalo twaipakishe yalifulile sana ukucila ifyo twaipuswileko.”

Ukuba uwa Cishinka Kuli Lesa Kulaleta Insansa

Ukuba icibusa ca kwa Yehova kuti kwalenga mwaba ne nsansa mu nshila iyaibela. Twalosha mwi? Ilyo Satana alengele Adamu na Efa ukupondokela Lesa, alandile no kuti takwingaba uwingatwalilila ukuba ne cishinka kuli Lesa nga ale-eshiwa. (Yobo 1:9-11; 2:4) Na imwe bene kuti mwashinina Satana ukuti wa bufi! Kuti mwamushinina shani? Nga mwatwalilila ukuba ne cishinka kuli Lesa, ukulakonka ifyo Baibolo ilanda, no kulalanga ukuti mwasumina ukuti Yehova e wakwata insambu sha kutweba icisuma ne cibi.—Ukusokolola 4:11.

Pa kutwalilila ukucita icalungama, nalimo kuti twapita mu mafya ayengi. Bushe ayo mafya kuti yalenga ukuti twiba ne nsansa? Natulangilile: Elenganyeni ukuti kuli umuntu uulelanda ifyabipa pali cibusa wesu uo twatemwa nelyo lupwa lwesu. Nga ca kuti ukupokololako cibusa wesu nelyo lupwa kuti kwatuletela amafya, bushe ico kuti calenga ukuti twiba ne nsansa? Awe nakalya! Kuti twashipikisha amafya twingapitamo. E fyo caba na pa kutwalilila ukuba uwa cishinka kuli Lesa. Na kuba, ukutwalilila ukuba aba cishinka na lintu tulecula kulalenga umutima wa kwa Lesa ukusekelela.—Amapinda 27:11.

Kuti Mwaba ne Nsansa ku Ciyayaya

Pampamineni pa kusambilila pali Lesa na pa kufwaya kwakwe. Yesu Kristu atile: “Nomba pa kuti babe no mweo wa muyayaya, kano baishiba imwe mwe Lesa wa cine mweka, na Yesu Kristu uo mwatumine.” (Yohane 17:3) Ilyo Lesa akafikilisha ukufwaya kwakwe pano calo, abantu ba cishinka bakaipakisha “umweo wa muyayaya” mu paradaise pano isonde, nge fyo Yehova alefwaya pa kubala. Pali ilya nshita abantu bakaba ne nsansa nga nshi.—Amalumbo 145:16.

Ni kwi twingasanga uku kwishiba uko Yesu alandilepo? Ni mu Cebo ca kwa Lesa, Baibolo. Nga kuti mwatemwa aba kumwafwa ukusambilila Baibolo, lembeleni ku balemba ino magazini. Bakatemwa sana ukumufwaila aba kumwafwa ukusambilila ifyo Baibolo isambilisha.