Finshi Fingamulenga Ukuba ne Nsansa?

BA KENNY balebomba ku kampani kaleshita no kushitisha utwampani akakwete sana indalama, bakwete motoka iya mutengo nga nshi kabili bakwete ing’anda pa muulu wa cikuulwa icitali ku ncende ukwikala abakankaala mu musumba uukalamba. BaKenny baleipakisha ubwangalo ubo baishibe sana ubwa kutoloka mu ndeke e lyo balalelemba mu muulu apatali nga nshi. Bushe ifi fyonse fyalibalengele ukuba ne nsansa? Basosele muli magazini imo ukuti: “Ndi ne myaka 45, nomba katwishi ifintu nga fikawama ku ntanshi . . . Nshaba ne nsansa ishine shine.” (The Wall Street Journal)

BaElyn baleitukusha pa kuti fye babe ba kalapashi mu bwangalo bwa kutelela pa menshi makaasa. Basukile balumbuka sana ukulingana ne fyo abene balefwaya. BaElyn batile: “Nangu ca kuti nalilumbwike sana, nshali ne nsansa nangu panono pantu lyonse naleba fye uwatalalilwa. Mu kuya kwa nshita nali no kukota. Nangu cingati nalikwete sana indalama, ukwangala nga e ko nacindamike sana mu mikalile yandi, nga nshaba ne nsansa nakalya.”

BaHideo balishibe sana ukulenga, kabili ubumi bwabo bonse balelenga fye ifyalekanalekana. Tabaleshitisha ifyo balelenga; baletontonkanya ukutila nga balashitisha ninshi cali no kumoneka kwati ifyo balelenga tafyacindeme. BaHideo bafwile ne myaka 98, nomba ilyo bashilafwa, batwele ifingi ifyo balengele ku ciyanda ico basungilamo ifintu fya kale. Imyaka yonse iyo bali abomi, balelenga fye ifya kulengalenga. Na lyo line tabali ne nsansa, batile tabakatale abeshiba bwino sana ukulenga pantu imyaka ya kwikala abomi yalicepesha.

Abantu bamo balapoosa inshita iikalamba ne ndalama ishingi ukwafwilisha abantu bambi. Natulande pa mwaume umo, uwakwete icifulo icikalamba mu kampani akapanga amafilimu ku Hollywood. Apo ali umukalamba mu kampani kamo akapanga sana amafilimu mu Amerika, ilingi line alesangwa na bantu abalumbuka mu mafilimu kabili aleikala ukwikala abakankaala. Inshita imo ilyo aile mu kutuusha ku Cambodia, umukashana umo aishile apo aikele ninshi alelya ifya kulya mu musumba wa Phnom Penh no kumulomba indalama. Amupeele 1 dollar [K4,000] e lyo na dilinki. Uyu mukashana alitemenwe sana. Lelo, ubushiku bwakonkelepo aliile na kabili mu kulomba. Umukalamba wa kampani kapanga amafilimu amwene ukuti alekabila ukucitapo fimo pa kuti aleyafwilisha abapiina.

Ilyo papitile umwaka umo, uyu mwaume asalilepo ukuleka incito yakwe no kutendeka ukulayafwilisha abapiina mu Cambodia. Akuulile isukulu ilya kuti abana be sukulu bonse baleikala, ukulya no kusambilila palya pene. Na lyo line, taba ne nsansa ishine shine pantu nangu cingati alicita ifyo alefwaisha, amafya yena yaya yalefulilako fye.

Aba bantu bane abo twalandapo balicitile ifyo balefwaisha ukucita mu bumi bwabo. Nangu cingati balibombeshe no kucita ifyo balefwaya, na lyo line tabali ne nsansa ishine shine. Nga imwe finshi mufwaisha ukucita? Finshi mwacindamika? Bushe mwalishininkisha ukuti ifyo mulecita ino nshita tafyakamushe mulelanguluka?

Kuti Mwaba ne Nsansa Ishine Shine!

ICO abantu abengi bafwaisha kukwata sana ifyuma. Bamo bafwaya ukulumbuka. Bambi bafwaya ukuba bakalapashi mu fya kulengalenga. E lyo bambi nabo bafwaya ukulayafwilisha abantu bambi. Nomba abengi tabaishiba umulandu babela pano calo.

Nga imwe, bushe mwalishiba umulandu mwabela pano calo? Lekeni tulande pa fintu fimo ifyo abantu abengi bafwaisha ukucita pa kuti tumone nga filabaletela insansa. Cinshi cingalenga mwaba ne nsansa ishine shine?

Indalama ne Fintu Ifingatusekesha Fyaliba fye Bwino

Pali Lukala Milandu 7:12, Baibolo itila: “Pantu mu cintelelwe ca mano mwaba nga mu cintelelwe ca ndalama; lelo ukwishiba kulaafwa ni mu kuti amano yalenga cibinda wa yako ukuba no mweo.” Ca cine, indalama shilafwaikwa. Mulakabila indalama mu mikalile yenu, sana sana nga ca kuti mwalikwata ulupwa ulo musakamana.—1 Timote 5:8.

Tulaipakisha ifintu fyalekanalekana ifyo tushita mu ndalama. Nangu cingati Yesu Kristu uwatendeke ubuKristu atile takwete apa kusaisha umutwe, limo aleipakisha ifya kulya ifisuma no mwangashi. Kabili alikwete ne ca kufwala ica mutengo.—Mateo 8:20; Yohane 2:1-11; 19:23, 24.

Na lyo line, Yesu tabikile amano ku fyali no kulamusekesha. Alishibe ifintu ifyacindeme ifyo alingile ukulacita. Yesu atile: “Umuntu nangu fye akwate ifingi nga nshi, ubumi bwakwe tabwaba mu fintu ifyo akwata.” Lyena ashimike icilangililo ca mwaume uwasombwele ifya kulya ifingi nga nshi kabili uwatile: “Ndecita shani, apo nshikwete umwa kututila ifisabo fyandi? . . . Nkakuululula amatala yandi no kukuula ayakuluko, kabili e mo nkatutile ngano shandi shonse ne fintu fyandi fyonse ifisuma; e lyo nkeba umweo wandi nkatila: ‘We mweo, nukwata ifisuma ifingi ifya myaka iingi; ale tuusha, ulye, unwe, uipakishe.’” Cinshi calubene mu fyo uyu mwaume aletontonkanya? Yesu atwalilile ukusosa ukuti: “Lesa atile [ku muntu wa fyuma], ‘We ciwelewele we, leelo ubushiku balekupoka umweo obe. Nga kanshi ifyo watutila fikaba fya kwa ani?’” Nangu cingati uyu muntu alisombwele ifya kulya ifingi, taipakishe ifya kulya pantu alifwile. Yesu asondwelele ici cilangililo ne sambililo litila: “E fyo caba ku muntu uwaitutilila ifyuma lelo uushaba uwacindama kuli Lesa.”—Luka 12:13-21.

Ca cine ukuti tulakabila indalama kabili tulafwaya no kuipakisha ifintu ifyalekanalekana. Lelo indalama ne fintu ifingatusekesha tafyacindama sana. Ukuba uwacindama kuli Lesa, e kutila, ukulacita ifintu ifiteemuna Lesa, e kwacindamisha.

Bushe Ukufwaya Ukulumbuka Kwalicindama?

Abantu abengi balafwaya sana ukulumbuka. Kwena tacabipa ukufwaya ukulumbuka. Baibolo itila: “Lisuma ishina lya mucinshi ukucila amafuta yasuma ayanona, no bushiku bwa mfwa bwawamo kucilo bushiku bwa kufyalwa.”—Lukala Milandu 7:1.

Umuntu nga afwa, ciba kwati ifintu fyonse ifyo acitile nafilembwa. Nga ca kuti alicitile ifisuma, ninshi ubushiku bwakwe ubwa kufwa bwawama ukucila ubushiku bwakwe ubwa kufyalwa pantu pali bulya bushiku ali talacitapo nangu fimo ifya kumwibukishishapo.

Imfumu Solomone e yalembele ibuuku lya mu Baibolo ilya kwa Lukala Milandu. Abishalomu, umukalamba wa kwa Solomone mwi fumo limbi, alefwaya sana ukulumbuka. Lelo cimoneka kwati abana bakwe batatu abali no kupyana ishina lyakwe, bafwile ninshi bacili fye abaice. E co cinshi Abishalomu acitile? Baibolo itila: “Abishalomu . . . alibuulile no kuiimikile caimikwa icili mu Mupokapoka wa mfumu; pantu atile, nshaba na mwana mwaume wa kulenge shina lyandi ukwibukishiwa; e ico ainikile icaimikwa ishina lyakwe.” (2 Samwele 14:27; 18:18) Ifitantaala fya ici caimikwa ico Abishalomu akuulile tabafisanga. Lelo abasambi ba Baibolo baishiba Abishalomu ukuti ali ni cipondoka uwafwaile ukupoka Davidi wishi ubufumu.

Muno nshiku abantu abengi bafwaya ukulabebukishisha ku fintu ifyo bacita. Balafwaya ukulumbuka ku bantu abengatemwa icintu cimo lelo mailo bacisuula. Nomba cinshi cicitika ku bantu abalumbuka umusango yu? Christopher Lasch alembele mu citabo cimo ukuti: “Muno nshiku, abantu abengi batila pa kuti umuntu afikilishe amapange yakwe, afwile ukuba umulumendo nelyo umukashana. E lyo umuntu nga alumbuka, alumbuka fye pa kashita akanono ukucila ifyo cali kale, kabili abalumbuka balasakamana sana ukuti nalimo bakabasuula.” (The Culture of Narcissism) Ici cilenga abantu abengi abalumbuka ukutendeka ukubomfya imiti ikola no kulanwa sana ubwalwa kabili ilingi line balafwa bwangu. Kanshi ukufwaya ukulumbuka kuicusha fye.

Nomba ni kuli bani tufwile ukupange shina ilisuma? Ilyo Yehova alelanda pa bantu bamo abalekonka Amafunde yakwe, asosele muli kasesema Esaya ukuti: “Kuli bene nkapeele ciishibilo ne shina mu ng’anda yandi na mu fibumba fyandi . . . Nkabapeele shina lya muyayaya ilishakaputulweko.” (Esaya 56:4, 5) Bonse abomfwila Lesa, Yehova akabapeela “iciishibilo [nelyo ica kubebukishishako] ne shina,” e kutila akalaibukisha amashina yabo ‘umuyayaya’ pantu bali ne cishinka kuli ena. Ili e shina Baibolo itukoselesha ukupanga, e kutila ukulacita ifiteemuna Yehova, Kabumba wesu.

Esaya alelanda pa nshita ilyo Lesa akapeela abantu aba cishinka kuli ena umweo wa muyayaya muli Paradaise pe sonde. “Ubumi bwa muyayaya” mu Paradaise e “bumi ubwine bwine,” ubumi ubo Lesa alefwaya abantu bakwate ilyo abapangile. (1 Timote 6:12, 19) E co mu nshita ya kuti tulecita ifintu ifishingatuletela ne nsansa muli iyi imyaka iinono twikala abomi, tufwile ukulacita ifintu ifingalenga twaisakwata umweo wa muyayaya.

Ifya Kulengalenga no Kulayafwilisha Abapiina Tafilenga Umuntu Ukuba ne Nsansa Ishine Shine

Abantu abengi abalenga ifya kulengalenga balafwaya ukwishiba sana ukulenga pa kuti bakabe bakalapashi. Nomba imyaka twikala abomi yalicepesha. Na lintu bacilile imyaka 90, baHideo abo tulandilepo mu cipande cafumako, balitwalilile ukufwaya ukwishiba sana ukulenga ifintu. Nangu cingati kuti kwaba abengaimona ukuti nabeshiba bwino bwino ukulenga, limbi pali iyo nshita te kuti babombe nge fyo balebomba kale ilyo bali na maka. Lelo abalaikala ku ciyayaya, nga balikwete inshita iikalamba iya kwishiba bwino bwino ukulenga!

Nga pali balya abafwilisha abapiina, cinshi twingalandapo? Caliba fye bwino ukusakamana abapiina no kulayafwilisha abali mu kubulwa. Baibolo itila: “Mwaba insansa ishingi mu kupeela ukucila ishaba mu kupokelela.” (Imilimo 20:35) Ca cine ukusakamana abantu bambi kuti kwatuletela insansa. Lelo, umuntu nangu engaipeelesha ukwafwa abantu ubumi bwakwe bonse, banono sana abo engafwa. Finono fye ifyo fwe bantu twingacita ku kwafwa abantu abalecula. Nangu twingapeela bambi ifintu ifili shani, tatwingabapeela ico bakabila sana mu bumi bwabo, icintu ico abantu abengi basuula. Cinshi ico cine?

Ukulacita ico Twabela Pano Calo

Mu Lyashi lya pa Lupili, Yesu alandile pa co ifwe bonse tukabila icacindama sana ilyo atile: “Ba nsansa abaibukila ukuti balakabila ifya ku mupashi, pantu ubufumu bwa mu muulu bwabo.” (Mateo 5:3) Kanshi, ukulingana ne fyo Baibolo ilanda, ukunonka ifyuma, ukufwayo kulumbuka, ukucenjela mu fya kulengalenga nelyo ukulayafwilisha bambi, tafilenga umuntu ukuba ne nsansa ishine shine. Lelo ukupepa Lesa wa cine e kwingalenga twaba ne nsansa ishine shine.

Umutumwa Paulo akoseleshe abantu abashaishibe Kabumba ukuti balemufwaya. Atile: “Ku muntu umo [Lesa] alengele inko shonse sha bantunse, ukwikala pano isonde ponse, kabili abikile inshita shasontwa no kupakula imipaka ya bwikalo bwa bantunse, pa kuti shifwaye Lesa, nalimo shingamupampanta no kumusanga icine cine, nangu line kwena taba kutali kuli ifwe umo umo. Pantu muli wene e mo tubela no bumi no kusunkana no kubako.”—Imilimo 17:26-28.

Ukulapepa Lesa wa cine e kwingalenga tube ne nsansa ishine shine. Na kabili ukulapepa Lesa wa cine kulatupeela isubilo lya kwisaba no “bumi ubwine bwine.” Natulande pali Teresa, uwaishibikwe sana pa TV. Teresa ali e mwina Amerika uwafiita uwabalilepo ukupanga filimu iyalebako lyonse pa TV. Lelo tapakokwele, alilekele ukupanga amafilimu. Cinshi alekele? Atile: “Nalishininkisha ukuti ukumfwila ukufunda ukwaba mu Cebo ca kwa Lesa e cisuma fye ico umuntu engacita.” Teresa talefwaya ukonaula bucibusa bwakwe na Lesa pa kuba muli filimu umo balecita ubulalelale no lukakaala. Alilekele ukuba mu mafilimu kabili na bantu balimulabileko, lelo atendeke ukubomba umulimo uwamuletele insansa sana pantu aleshimikila imbila nsuma ya Bufumu bwa kwa Lesa, e kutila aleafwa bambi ukuba bacibusa ba kwa Lesa.

Ilyo umwaume umo uo baleba nankwe muli filimu alandile pa fyo Teresa asalilepo ukucita, atile: “Nalyumfwile sana ububi pantu alekele ukucita ico nalemona ukuti e cacindeme sana kuli ena. Lelo afwile alisanga ifyacindama nga nshi ifilenga aleba sana ne nsansa.” Pa numa, Teresa alifwile mu busanso. Ilyo afwile, umwaume umo wine atile: “Teresa ali ne nsansa, kabili e cacindama sana ku muntu uuli onse fye. Te bengi ababa ne nsansa nge fyo ali.” Abantu ababika sana amano kuli bucibusa bwabo na Lesa nga bafwa, kwaliba isubilo ilisuma sana ilya kuti bakabuuka ilyo Ubufumu bwa kwa Lesa bukalateka.—Yohane 5:28, 29.

Kwaliba umulandu Kabumba apangile icalo na bantu abekalamo. Afwaya imwe ukwishiba umulandu apangile abantu ne calo kabili afwaya mukaipakishe umweo wa muyayaya muli Paradaise pano calo. (Amalumbo 37:10, 11, 29) Ino ine, e nshita iya kusambilila pali Yehova, Kabumba wa muulu ne calo, pa kuti mumwishibe no kwishiba ico amupangile. Inte sha kwa Yehova abekala uko kwine mwikala bakatemwa sana ukumwafwa ukwishiba Yehova ne co amupangile. Mukwai bamoneni nelyo kuti mwalembela abalemba ino magazini.

[Icikope pe bula 5]

Finshi fyalubene ku fyaletontonkanya umukankaala wa mu cilangililo Yesu asosele?

[Icikope pe bula 7]

Bushe kuti mwatemwa ukwisaikala umuyayaya muli Paradaise pano calo?