Mulandu nshi twabela pano calo?

Cinshi Lesa atubumbila?

UKUSANSHA pali ifi fipusho ifyo abantu batemwa ukwipusha, abengi balepusha icipusho na cimbi ica kuti: Bushe kwalibako na fimbi ifyo tufwile ukwenekela ukucila pa kwikala fye imyaka 70 nelyo 80 e lyo pa numa no kufwa twafwa?—Amalumbo 90:9, 10.

Tutemwa ukwipusha ifi fipusho nga twamona ukuti fwe bantu tatukokola pano calo. Nomba kwena, tatulingile ukwipusha fye ifi fipusho ilyo tuli no bwafya ubwa kuti bwatuletela no mwenso. Ifintu nga fyakana ukwenda bwino na co kuti calenga twaipusha icipusho cimo cine. Bambi na bo nga bamona ifyo ubumi bwabo bwaba e lyo bepusha ifi fipusho.

Incito iyo Dave alebomba alefola indalama ishingi nga nshi kabili alikwete ne ng’anda iisuma, alitemenwe ukuba ne fibusa fyakwe ifingi. Atila: “Inshita imo ilyo nabwelele ubushiku sana ukufuma ku mutebeto, e lyo naipwishe icipusho ca kuti ‘Bushe ifi fine e fyo nabela pano calo?—Bushe nkekala fye imyaka iinono e lyo no kufwa nkafwe? Nelyo bushe kwalibako ifyacila apa?’ Icalengele ukuti njipushe, ni co pali ilya nshita namwene kwati imikalile yandi tayalolelemo.”

Viktor Frankl alembele mu citabo cakwe (Man’s Search for Meaning), ukutila bamo abo apuswike na bo ilyo kwali ukwipayaululwa kwa bantu baipwishe ici cipusho ilyo babafumishe mu kamba umo balebacushisha. Ilyo babwelelemo uko bafumine basangile balupwa babo baliloba. Frankl atile: “Ala caali ca bulanda nga nshi, kuli balya abo bafumishe mu kamba, pantu bamwene kwati ifintu fyali no kuba bwino nga babwelela ku mwabo, lelo te fyo cali!”

Abepusha Ici Cipusho

Abantu mu nkulo shonse balafwaya ukwishiba umulandu twabela pano calo. Baibolo yalilanda pa bantu abalefwaya ukwishiba umulandu babelele pano calo. Ilyo icuma ico Yobo akwete caonaike, na bana bakwe bafwa, kabili ilyo alecula no bulwele ububi nga nshi, e lyo aipwishe ukuti: “Nga cinshi ico nshafwilile fye pa kufuma mwi fumo? Cinshi nshafumiine fye mu nda no kufwa apo pene?”—Yobo 3:11.

Kasesema Eliya na o wine ali-ilishenye. Ilyo amwene kwati e walepepa fye Lesa eka, alandile ati: “Capwa! Nomba [mwe Yehova] lekeni fye mfwe.” (1 Ishamfumu 19:4) Abantu abengi e fyo batemwa ukulanda. Na kuba, Baibolo ilondolola Eliya ukuti “ali fye muntu nga ifwe bene.”—Yakobo 5:17.

Ifyo Mwingacita pa Kuti Mwikale Bwino

Ilingi line ubumi babupashanya ku lwendo. Nga filya fine limo tutendeka ulwendo ukwabula ukwishiba bwino bwino uko tuleya, e fyo caba na ku mikalile yesu, kuti walikala pa calo ukwabula ukutontonkanya pa co Lesa akupangila. Nga ca kuti tamwatala amutontonkanya pa co mwabela pano calo, mufwile ukucenjela pantu kuti mwaba nga filya umo uulemba ifitabo uwaishibikwa sana uwe shina lya Stephen R. Covey aitile ukuti “ukuba umungulu.” Alembele na pali bamo “abalecimfyanya pa kuti babapeele icilambu, nomba ilyo bacimfishe basangile ukuti ifintu bapooselepo pa kuti bacimfye fyaali ifya mutengo nga nshi ukucila na pa cilambu babapeele.”

Bushe kwena tamulesumina ukuti te cisuma ukwendesha nga ca kutila tawishibe uko uleya? E ico kanshi, nga twaba ‘umungulu’ te kuti twishibe umulandu twabeela pano calo, ninshi tuleicusha fye.

Abantu abengi nangu babe ne myaka inga nangu bafume ku calo nshi, balafwaya ukwishiba ico babela pano calo. Ne calenga ukuti kube uku kufwaisha, mulandu wa cilaka ico tufyalwa na co icishingapwa nangu umuntu akwete shani icuma. Tontonkanyeni pa fyo bambi baesha ukucita pa kuti basange icasuko ku cipusho ca umulandu twabela pano calo.

[Amashiwi pe bula 4]

Nga twaba ‘umungulu’ te kuti twishibe umulandu twabeela pano calo, ninshi kuti tuleicusha fye

[Icikope pe bula 3]

Yobo alefwaya ukwshiba ico afyalilwe

[Icikope pe bula 4]

Eliya “ali fye muntu nga ifwe bene”

Ni kwi uko mwingasanga ifyasuko?

ICO utubungwe twa mapepo tonse tufwaya ukucita, kusambilisha abantu ukwishiba ico Lesa abapangiile. Nangu cibe fyo, abantu abengi basanga ukuti ifyo babasambilisha ku macalici yabo tafyabafwa ukwishiba Lesa bwino. Denise, uwalepepa ku Katolika ukufuma fye ku bwaice, atile: “Pa fipusho fyaba mu citabo ca Katekisimu ico babomfya ku citungu ca Baltimore, mwaba ne cipusho ca kuti, ‘Cinshi Lesa atupangiile?’ icasuko citila, ‘Ico Lesa atupangiile ni pa kuti atulange ubusuma bwakwe na pa kuti tukalesansamukila nankwe pamo mu muulu.’”

Denise na kabili atile: “Cilya casuko calengele ukuti ninjishiba bwino umulandu nabela pano calo. Nga ca kuti ico nabela pano calo kulolela fye ukuya ku muulu, ninshi finshi mfwile ukulacita ilyo ndelolela?” Ifi Denise aumfwile e fyo na bambi abengi bomfwa. Ilyo baipwishe bamo, casangilwe ukuti abantu abengi baishiba ukuti mu macalici ayengi na masunagoge balifilwa ukwafwa abantu ukwishiba ico Lesa ababumbila.

Ici calenga abengi abafwaya ukwishiba ico babela pano calo ukwalukila kuli sayansi nelyo ku fisambilisho ifya mano ya bantu fye pamo nga ubwananyina (humanism), bucaibela (nihilism), na bu mano kuikwatila (existentialism). Cinshi icilenga abantu ukutwalilila fye ukulafwaya ukwishiba ico babela pano calo, nangu ca kuti banono fye abamoneka ukuba ne nsansa?

Ukufwaya Ukulapepa, Cifyalilwa

Umuntu umo uwasambilila sana (Dr. Kevin S. Seybold) atile, “cimoneka kwati umuntu fye onse alafwaya sana ukulapepapo cimo.” Mu myaka ya nomba line basayantisiti abengi balanda fye ukuti abantu bonse fye apo bapela balafwaya ukwishiba bwino sana umulandu Lesa abapangila. Bamo batontonkanya ukuti ifyo twapangwa e lyo na fimo ifyo tucita filanga fye ukuti mu cifyalilwa fye fwe bantu tufwaya ukupanga icibusa no muntu uwakwatisha amaka.

Ilyo abasambilila sana na ba mano balefwaya ukwishiba nga ca kutila fwe bantu tufyalwa fye no mutima wa kufwaya ukupepa, lelo abengi bena pa kwishiba ukuti fwe bantu tulafwaya ukulapepa tabakabila ukuti basayansi babebe. Ifi fine mu cifyalilwa fye tufwaisha ukulapepa, e cilenga no kuti tuletontonkanya pa fipusho fyacindama nga nshi, pamo nga: Cinshi twabela pano calo? Finshi tulingile ukulacita? Bushe Kabumba uwa maka yonse akatupeelelapo umulandu pa fyo tucita?

Nga mwateka umutima wa kulolesha ifintu ifyamushinguluka no kufilinganya ku fyo abantu bapanga, mwalasanga ukuti ifipusho fimo ifili pa muulu fyala-asukwa. Ica kumwenako fye, tontonkanyeni pa fintu ifyamupapusha sana, ukutendekela fye ku fintu ifinono sana ukufika ku fintu ifikalamba pamo nga ifipinda bushiku ifya ntanda ifyaba ukutali sana ica kuti pa kufikako kuti casenda imyaka iminshipendwa. Bushe tafitulenga twaishiba ukuti kwaliba Uwacenjela uwafipanga, nelyo Kabumba? Baibolo itila: “Pantu imibele [ya kwa Lesa], ukutula fye apo abumbile umuntu, bailukila ku fyo abumba, muli ifi e mo belukila amaka yakwe aya pe pamo na buLesa bwakwe, ica kuti tabakwata umwa kubepesha.”—Abena Roma 1:20.

Uko Wingasanga Ifyasuko

Ukulingana ne fyo Lesa abumba abantu, Baibolo itila: “Abika ne nshita ya muyayaya mu mitima yabo.” (Lukala Milandu 3:11) Fwe bantu ifyo twapangwa tatufwaya ukufwa. Tulafwaya sana ukwishiba ico Lesa atubumbila, no kufwaya ifyasuko ku fipusho twakwata.

Na kuba mu cifyalilwa fye, tulafwaya ifyasuko. Uulemba ulupapulo lumo (The Wall Street Journal), ilyo amwene ifyo abantu balundulwike mu fya sayansi na mu fya kupangapanga atile: “Na lyo line tatwa-asuka ifipusho pa fyo fwe bantu twaba ne co twabela pano calo ne fyo tukaba ku ntanshi.” Na kuba, tulingile ukufwaya ifyasuko ukufuma ku ntulo ya cine. Iyi Ntulo ni Lesa, Baibolo itila “E watupangile, tatwaipangile fye iyo.”—Amalumbo 100:3.

Bushe kwena batini pa kuti twishibe ifya kupepa Lesa, tacili icacindama ukulafwaya ifyasuko ku wabumba ifintu fyonse mu nshila ya kupapusha? E fyo Yesu Kristu atwebele ukulacita. Alishiibe ukutila Kabumba Intulo ya bumi, e wingalenga twaishiba ifya kupepa.—Amalumbo 36:5, 9; Mateo 5:3, 6.

Kanshi ukwishiba icasuko cine cine ku cipusho ca kuti, Mulandu nshi twabela pano? kuti kwalenga twalapepa Lesa bwino. Moneni ifyebo ubusuma ifyo Kabumba wesu alanda pali ili lyashi.

Ico twabela pano calo

BAIBOLO itila Kabumba wesu, Yehova Lesa, tacita fye ifintu ukwabula umulandu alecitila ico cintu. Ica kumwenako fye, tontonkanyeni pa fyo amenshi yema no kuyapanga amakumbi, kabili amakumbi yaleta imfula yapeela na menshi ku fya pano isonde. Baibolo ilandila mu nsoselo ificitika ku menshi, lelo ilalondolola bwino ificitika, itila: “Imilonga yonse iwila muli bemba, lelo bemba tesula. Uko imilonga itula, e ko iya mu kuwila.”—Lukala Milandu 1:7, New International Version.

Pa kulangilila ukuti amalayo ya kwa Lesa ya cine, Baibolo iyalinganya ku ficitika ku menshi ya mu milonga na muli bemba. Nga fintu fye twaishiba muno nshiku, akasuba kalafumya icikabilila icilenga amenshi ukwima ukufuma muli fibemba, mu mimana, na mu fishiba, e lyo pa numa yalapanga imfula nangu ukupanga umume. Yehova alanda pali ifi ificitika ku menshi kabili alondolola ukutila: “E fikaba ne cebo icifuma mu kanwa kandi. Tacakabwelele kuli ine ukwabula ukucita nangu cimo, lelo cikacita ico mfwaya, kabili cikafikilisha ico nacitumina.”—Esaya 55:10, 11.

Amakumbi ya mfula yabwesesha amenshi ayasuma pe sonde ayaimine ukufuma muli fibemba ne mimana. Kanshi ne “cebo icifuma mu kanwa [ka kwa Lesa]” cilalenga twaishiba Lesa. Caba nga filya fine Yesu Kristu umwine alondolwele ukuti: “Te ku fya kulya fyeka umuntu ekalila no mweo, lelo na ku mashiwi yonse ayafuma mu kanwa ka kwa Yehova.”—Mateo 4:4.

Ukusambilila pali Lesa kulenga twalaikala ukulingana no kufwaya kwakwe. Na lyo line, intanshi tufwile ukwishiba bwino ukufwaya bwa kwa Lesa. Ica kumwenako fye, mulandu nshi Lesa abumbiile isonde? Kabili ukufwaya kwa kwa Lesa kwi sonde bushe kwatukuma shani? Natubale tumone.

Ifyo Lesa Afwaya Isonde Ukuba

Apo Lesa afwaya abantu ukulaikala bwino sana, ilyo abumbile Adamu na Efa, ababikile mwi bala ilisuma nga nshi ilya Edeni. E lyo abebele ukuti bakwate abana, atile: “Fyaleni, fuleni, kumaneni pe sonde no kulimapo, kabili muleteka isabi lya muli bemba ne fipupuka mu lwelele na fyonse ifya mweo ifikulika pe sonde.”—Ukutendeka 1: 26-28; 2: 8, 9, 15.

Bushe finshi twingasambililako kuli aya mashiwi ayo Lesa alandile? Bushe tayalangile fye apabuuta ukuti Lesa afwaile abantu ukuti balime isonde lyonse no kulipanga paradaise? Icebo ca kwa Lesa citila: “Imyulu yena, myulu ya kwa Yehova, lelo icalo apeela ku bana ba bantu.”—Amalumbo 115:16.

Na lyo line, pa kuti abantu bakaipakishe ukufikilishiwa kwa kufwaya kwa kwa Lesa ukwa kutila bakekale pe sonde ku ciyayaya, bafwile ukulacindika Yehova no kulamumfwila. Lelo bushe Adamu alicindike no kumfwila Lesa? Awe, alibembwike no kupondokela Lesa. Finshi fyafuminemo? Bonse abafyalwa kuli Adamu, ukubikapo fye na ifwe bene, bonse twalipyana ulubembu ne mfwa, nga fintu fye Baibolo isosa ukuti: “Filya ulubembu lwaingilile mu muntu umo pano calo ne mfwa yaingilile mu lubembu, e fyo ne mfwa yasalanganine ku bantu bonse pantu bonse balibembwike.”—Abena Roma 5:12.

Kanshi ulubembu e lwalenga ukuti abantu bonse balefwa ne sonde ukukaanaba paradaise. Bushe ici kuti capilibula ukuti, kanshi ukufwaya kwa kwa Lesa kwi sonde kwalyaluka?

Awe iyo, mufwile ukwibukisha ukutila Lesa alandile ukuti: “Icebo icifuma mu kanwa kandi . . . tacakabwelele kuli ine ukwabula ukucita nangu cimo, lelo cikacita ico mfwaya, kabili cikafikilisha ico nacitumina.” Na kabili, Lesa alaya ukuti: “Conse ico natemwa nkacita.” (Esaya 45:18; 46:10; 55:11) Kabili Lesa afwaya ukutila isonde lyonse likabe paradaise umukabe fye abantu abakalamubombela mu nsansa ku ciyayaya, ukulingana ne fyo umwine afwaile pa kutendeka.—Amalumbo 37:29; Esaya 35:5, 6; 65:21-24; Ukusokolola 21:3, 4.

Bushe Ukufwaya kwa kwa Lesa, Kukafikilishiwa Shani?

Yehova alangile amano yakwe ayakalamba no kutemwa pa kupekanya inshila ya kuti abantu balubulwe ku lubembu ulo bapyana na ku fyo lwaleta, e kutila ukukaanapwililika e lyo ne mfwa. Pa kulubula abantu, abalile apekanya ukufyalwa kwa mwana umwaume uushali na kupyanako ulubembu ulo bambi bapyana ukufuma kuli Adamu. Ici cintu apekanya citwa ukuti icilubula, ica kulenga abantu ba cishinka kuli Lesa ukuba no mweo wa muyayaya. (Mateo 20:28; Abena Efese 1:7; 1 Timote 2:5, 6) Bushe Lesa apekenye shani icilubula?

Gabriele, malaika wa kwa Yehova aile kuli Maria nacisungu no kumweba ukuti ali no kufyala umwana mu cipesha mano, alondolwele ne fyo caali no kuba pa kuti akafyale uyo mwana nangu ca kutila ‘Maria tatalile akumanapo no mwaume.’ Icipesha mano ico Lesa acitile, ca kukushisha ubumi bwa Mwana wakwe ibeli ukumufumya pa cifulo akwete ku muulu no kumuleta mwi fumo lya kwa Maria. Kanshi umupashi wa mushilo uwa kwa Lesa e walengele Maria ukwimita.—Luka 1:26-35.

Ilyo papitile imyeshi 9, Yesu aishilefyalwa, umuntu uwapwililika nga filya fine umuntu wa kubalilapo, Adamu aali. Ilyo akulile, umwine fye asalilepo ukutuulila abantu umweo wakwe uushakwete lubembu. E mulandu wine, Yesu abela ‘Adamu wa bubili’ kabili e calenga na bantu bonse aba cishinka kuli Lesa ukulubuka ku lubembu ne mfwa.—1 Abena Korinti 15:45, 47.

E ico, kanshi tufwile ukutemwa Lesa pa kutemwa kwakwe ukukalamba uko alanga kuli ifwe! Nga fintu fye Baibolo isosa, “Lesa atemenwe nga nshi aba pano calo ica kuti apeele Umwana wakwe uwafyalwa eka, ukuti onse uumutetekela ekonaika lelo akabe no mweo wa muyayaya.” (Yohane 3:16) Icipusho tufwile ukuipusha ca kuti, Bushe finshi tulingile ukucita pali ifi Lesa atutemwa? Bushe tatulingile ukutasha pa bupe atupeela? Tontonkanyeni pa bantu bamo abatasha pali ubu bupe.

Ukulacita ico Lesa Atubumbila

Icalengele ukuti Denise, uo tulandilepo mu cipande cibalilepo abe uwashikatala no kuba ne nsansa mulandu wa kuti alicindike Lesa kabili aleumfwila amafunde yakwe. Denise atile: “Nasambilile muli Baibolo ukutila nangu ca kutila Lesa alikwata ifingi ifyo afwaya ukucitila abantu ku ntanshi, alikwata umulimo apeela abamupepa. Nshishibe nga kwingabako inshila na imbi iisuma iya kwikalilamo bwino ukucila pa kubomfya insambu isho Lesa ampeela isha kumulumbanya ukulingana ne fyo umwine afwaya.”

Na ifwe bene kuti twasambilila no kulacita ifyo Lesa afwaya. Kwena tatulati tumwenemo sana mwi lambo lya cilubula, ilikalenga ukuti tukabe abapwililika mu calo cipya umukaba ubulungami. Lelo pali ino nshita, cili icacindama ukulapepa Lesa pantu umuntu fye onse mu cifyalilwa fye alafwaya ukupepa Lesa.

Dave, uo tulandilepo mu cipande ca kubalilapo ica aya malyashi, alisambilila no kwishiba Icebo ca kwa Lesa. Asangile ifyasuko ku fipusho akwete pa co twabela pano calo. Alondolwele ukuti: “Nga naibukisha ifyo nalecita ilyo nshilasambilila pa fyo Lesa afwaya kuti natila ifyo nalecita fyaleba fya cabe cabe fye. Pali ilya nshita nshaishibe, lelo icalelenga mulandu wa kukaanaishiba Lesa. Pali ino nshita te fyo ng’umfwa. Nalishiba ico nabela pano calo ne fyo mfwile ukulacita.”

Ifyo Lesa atulondolwela mu Baibolo e fingalenga umuntu ukuba ne nsansa sha cine, te filya fitontonkanya abantu bashapwililika. Ico twabela pano calo kufwaya kwa kwa Yehova umwine, afwaya ukuti tulelumbanya ishina lyakwe, ukuba ifibusa fyakwe, ifi e filenga ukuti tulemupepa. Pali ino ine nshita ukuya fye na ku ntanshi, ku ciyayaya, kuti tuleumfwa bwino pa kufikilishiwa kwa mashiwi ya kuti: ‘Balipaalwa bantu abo Yehova e Lesa wabo!’—Amalumbo 144:15.

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 8]

UBWAFYA BWA KUCULA

Balanda ukuti ukucula e cintu cimo icalenga abantu abengi ukufilwa ukwishiba ico twabela pano calo. Viktor Frankl atile: “Nga ca kuti fye kwalibako ico twabela pano calo, ninshi kufwile ukuba ne calenga ukuti kube ukucula. Te kuti tufumyepo ukucula kwisa pa bantu, nga filya fine tushingafumyapo ifyabipa ne mfwa.”

Baibolo yalilanda umulandu tuculila no kufwa. Lesa te ulenga ukuti tulecula no kufwa. Lelo, icalenga ukucula ne mfwa ni co Adamu na Efa basalilepo ukulaicitila fye ifintu ukwabula ukulatungululwa na Kabumba wabo. Bonse abafyalwa muli Adamu na Efa balipyana ulubembu kabili e lulenga no kuti balecula.

Nangu ca kutila ukwishiba fye ico twabela pano calo takupwisha amafya yonse, lelo kulatwafwa ukwishiba ifya kucita ilyo twakwata amafya. Kabili, twalikwata isubilo lya kuti Lesa ali no kufumyapo ukucula ne mfwa ku ciyayaya.

[Ifikope pe bula 7]

Baibolo ilinganya ukufikilishiwa kwa malayo ya kwa Lesa ku fyo amenshi yafuma muli fibemba no kupanga amakumbi ya mfula

[Ifikope]

(Nga mulefwaya ukumona ifikope, moneni muli magazini)

Imfula ← Amenshi yaima ← Amenshi yaima

↓ ↓

↓ ↑

Ifishiba, imimana ↑

↓

→ → Babemba

[Icikope pe bula 8, 9]

Mulandu nshi twingacetekelela ukuti, kasuba kamo isonde likaba paradaise umukaba abantu ba nsansa, abakaba no bumi busuma?

[Icikope pe bula 9]

‘Nshishibe nga kwingabako ubumi bwa nsansa ukucila pa kusalapo ukubombela Lesa.’—Denise