Imikalile Nga Yayafya

Kwali umukashana uwaishibe sana ukwimba ninshi ali fye ne myaka 20 kabili aali uwa cuma sana. Banono sana abalumbuka no kukwata icuma ilyo bali fye abaice. Nomba, ifintu fyatendeke ukumubipila. Ilyo ifyupo fyapwile imiku ibili, atendeke ukusungilwa mulya basungila abantu abo ubwalwa ne miti ikola fyateeka imfine. Ifintu fyonse fyatendeke ukumubipila.

KU CA bulanda, ifyacitikile uyu mukashana filacitika sana; amalyashi ya fintu ifyabipa ificitikila abantu abalumbuka yengi sana. Nangu fye ni mu fyalo umo abantu babika sana amano ku fyuma, abamoneka kwati balekala bwino, balikwata amafya mu mikalile yabo. Inyunshipepala imo yalandile pa bantu aba mu musumba wa New York, abakwata amakwebo ya bukumu nga nshi, yatile: “Ukufwaisha ukupanga icibwesha sana, kulengele abantu ukukanabika amano ku kusambilila imilimo iingabaafwa ku ntanshi, nakuleta na mafya ya kulekanya indupwa ica kuti aya mafya yalengele batendeka no kulanwa sana imiti iikola . . . Nangu ca kutila indalama shilenga ababomba mu mabanki yalumbuka ayabela mu musebo wa Wall Street ukumoneka kwati tapali ico bengakabila, ukubombesha kulabalenga ukuba abanaka mu matontonkanyo e lyo no mubili ukuba uwafunshika sana ica kuti bafilwa no kubomba bwino imilimo babomba lyonse.”

Bushe icilengele aya mafya ni pa mulandu wa kuti abantu besha ukubomfya inshila shabipa pa kuti bakwate insansa ne mikalile isuma? Ca cine pa kuti fye imikalile ibeko bwino tulakabila ukukwatako indalama. Lelo bushe ukukwatisha icuma e cingalenga ukuti tube ne nsansa no kulaikala bwino? Abafwailishe pali ili lyashi basangile ukuti te fyo. Ica kumwenako fye, mu calo ca China, abafwailishe basangile ukuti, nomba line fye ilyo kwali ukulundilwako amalipilo imiku ibili na hafu iya ndalama isho balefola, e lyo insansa sha bantu shacepeeleko mu mikalile yabo.

Kanshi kuti twatila, icingaleta insansa no kwikala bwino, cifwile ukuba cintu icacindama ukucila pa ncito, pa ng’anda, pali motoka, nangu pa inkoloko ya mutengo. Kanshi ico twingeshibilako ukuti umuntu alikala bwino, fintu umuntu umwine aaba, na mafunde ayo akonka pa kucita ifintu e lyo ne fyo acindamika mu mikalile yakwe, bushe te ifyo? Kwena umuntu kuti aba uwacenjela kabili shimucindikwa, lelo imisango yakwe kuti yaba iyabipa sana kabili kuti aba muntu uwa lupato kabili limbi te kuti akwate ne fibusa. Umbi na o kuti aba uwalumbuka no kukwata ifyuma, nomba nga watontonkanya pa fyo aacita ni cikanga wipushe auti, ‘Nga cinshi aaleicushisha umusango uyu? Bushe cinshi Lesa amubumbila?’

Kanshi, cintu cayeba fye ukuti abantu abo twingatila balikala bwino kabili baliba ne nsansa ni balya ababika amano ku fintu ifyacindamisha, kabili abakwata ifipoope fisuma ifya kubatungulula mu mikalile. Aba musango yu, te kuti babe na malangulusha, te kuti baisuule, kabili kuti bacindika na bantu bambi. Ne mikalile yabo kuti yalanga fye ukuti kwaliba icacindama ico bacindika mu bumi bwabo icacila pa kucita fye ifingabawamina fye beka, icilenga ukuti beshibe ico babela pano calo kabili icibalenga no kukwata insansa mu mikalile yabo. Bambi kuti baipusha abati, ‘Nga fipoope nshi ifyo fine ifibatungulula? Kabili cinshi ico babela pano calo?’ Bushe pa lwesu kuti twayasuka ifi fipusho nangu tufwile ukusanga ifyasuko kumbi? Ifipande fikonkelepo fyalalanda pali aya malyashi.

[Akabokoshi pe bula 23]

UKUKANAISHIBA BWINO UMWALOLA IMIKALILE ISUMA

Ukulingana ne fyo badokota basanga, pa mulandu fye wa kufwaya ukucimfya mu fyangalo fya kubutuka abaice abengi balenwa imiti ya kuti balebutukisha nomba iingonaula ubumi bwabo. Mu fyebo fimo ifya pa kompyuta ifilanda pa masomo (Education Update), casangilwe ukuti: “Mu kufwailisha kumo ukwacitike nomba line umo baipwishe abasambi ba pa koleji ukuti: ‘Nga ca kuti walishibe ukuti nga wanwa imiti ikola uli no kucimfya mu bwangalo nangu bakakubika mwi bumba lya ba kubutuka, nomba pa numa ya myaka 5 ukalwala, bushe na lyo line kuti wanwa imiti ya musango yu?,’ mupepi na bonse bayaswike abati ee. Ilyo bayalwile icipusho no kubepusha abati, ‘nga ca kuti walishibe ukuti nga wanwa iyi miti uli no kufwa mu myaka fye 5, bushe kuti wanwa,’ abengi ukucila pali hafu ya basambi na lyo line bayaswike abati ee.”

Ni kwi Uko Twingapandwa Amano Yene Yene?

NANI engatulanga ifya kwikala bwino no kuba ne nsansa shine shine, te nsansa sha kukwata ifyuma lelo insansa sha kutulenga ukuba abantu basuma? Nge fyo tulandilepo kale mu cipande cifumineko, imikalile ya nsansa kabili iisuma, ni ilya iilenga abantu ukulakonka ifipoope fisuma mu mikalile yabo e lyo no kwishiba ico babela pano calo—ifi fyonse umuntu te kuti afikwate pa mulandu fye wa kuti alilumbuka, atemwa pa mulandu wa kukwatisha ifyuma, nelyo pa mulandu wa kuti ni shimucindikwa.

Ni kwi uko twingasanga ubutungulushi bwafikapo ne fyasuko ifingatwafwa ukwasuka ifipusho ifyo abantu bepusha pa mulandu twabela pano calo? Bushe kuti twasanga ifyasuko pa lwesu? Tufwile ukusumina ukutila—apo tuli bantunse fye abenakuluba, tulakonkelela imitima yesu ku kufwaya ukucita ifyabipa ifingatulenga ukulufyanya. (Ukutendeka 8:21) Ici, calenga iminshipendwa ya bantu ukulakonkelela ifintu ifya cabecabe ifyo Baibolo yalondolola aiti “ulunkumbwa lwa mubili no lunkumbwa lwa menso, no kuitakishisha pa fyo umuntu akwata.” (1 Yohane 2:16) Iyi te mikalile isuma kabili te ya nsansa lelo ifulunganya fye abantu pa kuti balemona kwati nabasanga imikalile isuma, nomba ilenga fye abantu ukuba no bulanda no kubapwishisha insansa. E mulandu wine kanshi, abengi bafwaila ubutungulushi kuli Kabumba wesu pa kuti basange ifyasuko ku fipusho ifyacindama mu mikalile ya bantunse.a

Bushe Tufwile Ukulolesha Kuli Lesa?

Mulandu nshi cawamina ukulalolesha fye kuli Kabumba wesu? Alishiba ico atupangiile, kanshi kuti aishiba ne co twabela pano calo. Kabili e waishiba ne fyo atupangile—alishiba bwino ifyaba umubili wesu, ifyo tutontonkanya, ne fyo tufwaya mu mitima yesu. E ico kanshi, Lesa e waishiba bwino amafunde yasuma ayengatungulula abantunse mu mikalile yabo. E lyo kabili, Lesa wine uyu e watulanga ifyo ukutemwa kwaba, kanshi alafwaya ukuti tube ne nsansa shine shine no kuti tuleikala bwino. (1 Yohane 4:8) Ni kwi twingasanga ubutungulushi bwakwe ubusuma? Ni muli Baibolo ya Mushilo, iyo Lesa atupekanishishe ukupitila muli bakalemba abantunse fye abaali nalimo 40.b (2 Timote 3:16, 17) Nomba, bushe, kuti twacetekela shani ubutungulushi ubwaba muli ili buuku?

Umwiminishi wapulamo uwa kwa Lesa, Yesu Kristu atile: “Ifintu ifyalungama ifyo umuntu acita e filanga ukuti wa mano.” (Mateo 11:19; Yohane 7:29) Amano ayafuma kuli Lesa yatutungulula mu “nshila yonse iisuma,” lelo amano ya bantunse ayalenga abantu ukusuula Lesa, yalenga fye abantu ukukwata amalangulushi no kukanaba ne nsansa.—Amapinda 2:8, 9; Yeremia 8:9.

Taleni tontonkanyeni pa nshita ya muli ba 1960, ilyo abacaice abalefwaisha umutende wa calo conse basuulile imibele isuma iya mu bwikashi no kusuula amafunde ya buteko. Pa mulandu wa kuti tabalefwaya abakalamba ukulabatungulula nangu ukulakonka amafunde yabo, abengi pali aba baice batendeke ukubomfya imiti iikola, kabili balecita ifintu ukwabula ukutontonkanya pa fyo cikaba ku ntanshi, kabili bali-ipoosaike na mu myendele ya bulalelale. Lelo bushe mwali amano mu kukonkelela imikalile ya musango yu? Bushe ifyo aba bantu baleikala fyalengele ukuti beshibe ico babela pano calo no kwishiba amafunde ya kubatungulula ayengabalenga ukwikala umutende no kukwata insansa ishibelelela? Nga twamona ifyacitikila aba bantu, tusanga ukuti imikalile ya musango yu tayalengele baleikala bwino lelo baletele fye imisango yabipa mu bwikashi.—2 Timote 3:1-5.

Lelo nga kulinganya amano ya bantunse, ku mano ya muli Baibolo, amano Baibolo itupanda yena yalyafwa abantu mu nkulo fye shonse. (Esaya 40:8) Ilyo mulebelenga icipande cakonkapo, na imwe mwalamona ico twalandile fi, pantu ici cipande cilelanda pa fipoope 6 ifisangwa mu Baibolo ifyayafwa iminshipendwa ya bantu mu fyalo nalimo fye fyonse ukuba ne nsansa sha cine cine no kwikala bwino, nangu babe abapiina atemwa abakankaala, nelyo abasambilila atemwa abashasambilila.

[Amafutunoti]

[Akabokoshi pe bula 23]

IFISUMONO FIMO IFYALENGA UKUTI ABANTU BALEMONA KWATI UKWIKALA BWINO KUICUSHA FYE

Abantu abengi batila takwaba Lesa no kutila ifya mweo fyonse fyasangwike fye. Nga ca kutila ukutontonkanya kwa musango yu kwa cine, na nomba ifya mweo nga fyalitwalilila ukulasanguka, e lyo kabili nga te kuti tulefwaya no kwishiba ico twabela pano calo kabili te kuti tulefwaya ne nshila isuma iya kwikalilamo, pantu ninshi kuicusha fye.

Bambi baishiba ukuti Lesa e watubumbile e lyo nomba atulekelesha. Na kuba, ukutontonkanya kwa musango yu kwalola fye mu kutila tuli bana ba nshiwa, kabili nangu twingesha shani ukufwaya ukwikala bwino, awe nakalya kuicusha fye pantu te kuti tukwate ne funde line line ilya kukonka mu mikalile yesu. Tontonkanyeni pali ici: Lesa abikile mu nama fye shonse amano ya kutila shilecita ifyo shapangiilwe pano calo. Ukucite fi, kwalenga ukuti amano yakwe yalemonekela mu fyo apanga ifyaba fye mpanga yonse. Bushe Kabumba uwabe fi e wingatupanga no kutusha tuleyoyomba fye ukwabula ifya kututungulula mu mikalile? Awe nakalya!—Abena Roma 1:19, 20.

Apo amano ya bantunse aya kutila takwaba Lesa yaalenga ukuti abantu balemona kwati ukufwaya ukwishiba ico twabela pano calo no kulafwaya ifishinte fya kututungulula mu mikalile kuicusha fye, e calenga no kuti baletontonkanya ukuti kanshi imikalile isuma kabili iya nsansa, kukwata ifintu ifingi atemwa ukulakonkelela ifya calo.

[Icikope pe bula 23]

Ifintu ifyalungama ififuma mu kukonka ifyaba mu Baibolo e filanga ukuti muli Baibolo mwaliba amano yasuma

Ifintu Mutanda (6) Ifingalenga Umuntu Ukwikala Bwino

UKWIKALA bwino ukwa cine cine, kulakonka amafunde ya kwa Lesa ayo atupeela pa kuti tuleikala ukulingana ne fyo umwine afwaya. Ukulingana na Baibolo, uwaba ne mikalile ya musango uyu, “akaba ngo muti uo balimba mupepi no tumilonga twa menshi, uutwala ifisabo mu nshita ya fiko na mabula ya uko tayabonsa, kabili conse ico acita cikatunguluka.”—Amalumbo 1:3.

Kanshi, nangu ca kutila tatwapwililika kabili tulapanga ne filubo, ukwikala kwena kuti twaikala fye bwino! Bushe na imwe kuti mwatemwa ukuba ne mikalile isuma? Nga kuti mwatemwa, ifipoope fyakonkapo 6 ifya mu Baibolo kuti fyamwafwa ukuba ne mikalile ya musango yu, ne ci kuti camulenga ukushininkisha bwino bwino ukutila mu fisambilisho ifyo Baibolo isambilisha cine cine mwaliba amano ayafuma kuli Lesa.—Yakobo 3:17.

1 Mwicishamo Ukutemwa Indalama

“Ukutemwa indalama e ntulo ya bubi bwa misango yonse, kabili bamo pa kushitemwisha . . . [bailasaula] abene amacushi ayengi.” (1 Timote 6:10) Kwena, tatuletila indalama fye ishine shalibipa—pantu bonse tulashikabila pa kuti fwe bene tuisakamane e lyo tusakamane no lupwa, kanshi ico tulelandapo kutemwa indalama. Nga ca kuti, umuntu atemwisha indalama kuti shaba e shikulu wakwe uko engabika amano yakwe yonse ica kuti alaba na kuli Lesa.

Nga filya tumwene mu cipande ca kwiswila ica aya malyashi ayakonkana, abantu babika sana amano ku kukwata icuma no kuti e cingabalenga ukulaikala bwino, mu kulekelesha basanga ukuti kanshi baicusha fye. Ala baikalifya fye imitima no kuiletela amafya ayengi nga nshi. Ica kumwenako fye, ilyo baletulukusha ukufwaya ukukwata icuma, ilingi line balalekelesha ulupwa lwabo ne fibusa. Bambi no tulo tatumoneka—ne cilenga ni ncito nangu amasakamika atemwa amatontonkanyo. Lukala Milandu 5:12 itila: “Utulo twa mubomfi twalilowa, nangu fye aliile utunono atemwa ifingi; lelo ifingi ifyo umukankaala akwata tafimulenga ukulaala utulo.” —Ukulingana na Baibolo ya Hebrew Names Version.

Nga mwaleka indalama shaba e shikulu wenu kuti shamuletela amafya no kumulenga ukucetekela ukuti e shingamulenga ukuba ne nsansa. Yesu Kristu alandile pa fyo ‘ifyuma fibeleleka.’ (Marko 4:19) Mu nshila imbi, ifyuma kuti fyalenga mwacetekela ukuti mukakwata insansa, nomba tafileta insansa nakalya. Filenga fye umuntu alafwaisha ukukwatilapo ifyuma na fimbi. Lukala Milandu 5:10 isosa ukuti: “Indalama tashifula ku muntu uwatemwa indalama.”—Ukulingana na Baibolo ya The New English Bible.

Ukuputula ilyashi kuutila, ukutemwa indalama kuletelela fye uwashitemwa, na pa numa kuti atampa ukulalanguluka, e lyo no kuba uwapeleelwa, limo kuti aipoosa fye na muli bumpulamafunde. (Amapinda 28:20) Ifintu ifyaishibikwa ukuti e filenga umuntu ukuba ne nsansa no kulaikala bwino ni bukapekape, ukwelela bambi, ukuba uwasanguluka mu mibele, ukutemwa abantu, no kuba na bucibusa busuma na Lesa.

2 Beni Bakapekape

“Mwaba insansa ishingi mu kupeela ukucila ishaba mu kupokelela.” (Imilimo 20:35) Nangu ca kutila ukupeela kwa patali patali kuti kwalenga umo ukuba ne nsansa limo limo, icingamulenga ukuba umuntu uwa nsansa lyonse kuba kapekape. Kwena, kuti twalanga bukapekape mu nshila ishingi. Inshila imo pa nshila shawamisha isho twingalangilamo bukapekape, kabili iyo abantu batemwa, kuba pamo na bo no kubacitilako ifyo balefwaya.

Pa numa ya kupituluka mu fyo asambilila pa kuba ne cililishi ku bantu, pa nsansa, na pa bumi, profesa umo uwe shina lya Stephen G. Post, alandile ukuti ukuba ne cililishi, e lyo no kwafwilishako bambi, kuti fya-afwa umuntu ukukokolako pa calo, no kumulenga ukukwatilako insansa, te kuti alelwalilila, te kuti aleenda uwasakamana, e lyo na malangulushi kuti yalecepako.

Kabili, abapeelako bambi ukulingana no mo bakwatiile tababulwa ifikabilwa mu mikalile pa mulandu wa bukapekape. Amapinda 11:25 yatila: “Umuntu wa bukapekape akakwata ifingi; no uliisha bambi na o bakamuliisha.” Ukulingana na ya mashiwi, abakwata umutima wa kupeela—abashipeelela pa kuti nabo ku ntanshi bakabapeele—e bo abantu batasha no kutemwa e bo batemwa. Nga ni Lesa ena alatemwa nga nshi abantu ba musango yu.—AbaHebere 13:16.

3 Mulebelela Uluse

“[Mulebelelana] . . . uluse nga umo ali ne ca kuilishanyapo ku munankwe. Ifyo Yehova amubelela uluse, e fyo na imwe mulebelelana uluse.” (Abena Kolose 3:13) Muno nshiku, abantu ilingi line tabafwaya ukubelela abanabo uluse; kuti batemwapo ukulandula uubabifishe ukucila ukumubelelako uluse. Finshi fifuma mu kucite fi? Umo nga bamutuka na o alatukana, nga bamuuma na o alabwekeshamo ukuuma uumuumine.

Ulubuli talupwila fye apo pene. Inyunshipepala imo (The Gazette) iyo balemba mu musumba wa Montreal, mu Canada yatile, “Mu kufwailisha kumo uko bafwailishe pa bantu 4,600 aba myaka 18 ukushinta ku ba myaka 30, abalefwailisha basangile ukuti abankalwe, abakali e lyo na bashakwata uluse,” e bakwata sana amalwele ya kuli bapwapwa. Na kuba, amalwele ayafuma mu kuba umunkalwe, mu kuba umukali na mu kukanakwata uluse yalacila na pali yalya ayafuma mu kupepa fwaka! Kanshi, ukubelela bambi uluse takupeleela fye pa kutulenga ukulaumfwana bwino na bantu, lelo kulalenga no bumi bwesu bwine ukuba bwino!

Kuti mwacita shani pa kuti mulebelela sana bambi uluse? Balilenipo ukuibebeta mwe bene. Bushe imwe limo limo tamukalifya abanenu? Bushe tamumfwa bwino nga bamubelela uluse? Nga kanshi cinshi ico imwe mushingafwaila ukubelela abanenu uluse? (Mateo 18:21-35) Nga mulefwaya ukuba no luse ninshi mufwile ukusambilila ifya kuilama. “Nga tamulefwaya ukukalipa bwangu, esheni ukupenda ukufika pa 10” nangu kuti mwaesha ukucitako fye fimbi ifingamulafya pa nshita iinono pa kuti ubukali bwenu butontolokeko. Kabili mufwile ukwishiba ukuti umutima wa kuilama e buntu bwine bwine. Amapinda 16:32 yatila: “Uukokola ukukalipa awama ukucila impalume.” Bushe amashiwi ya kuti “awama ukucila impalume”—tayalelangilila fye ukuti uwaba ifi ninshi alekala bwino?

4 Mulekonka Amafunde ya kwa Lesa

“Ifunde lya kwa Yehova lyalisanguluka, libuutusha pa menso.” (Amalumbo 19:8) Nga kwangusha aya mashiwi kuti twatila, amafunde ya kwa Lesa yasuma kuli ifwe—kuti yalenga twaba no bumi busuma, tuletontonkanya bwino, kabili kuti yalenga tatulesakamikwa. E lyo kabili yalatucingilila ku misango yabipa pamo nga ukubomfya imiti iikola, bucakolwa, ubulalelale, no kutamba ifikope fya bantu abali ubwamba. (2 Abena Korinti 7:1; Abena Kolose 3:5) Ifingafuma muli iyi misango yabipa kuti fyaba ni bumpulamafunde, ubupiina, ukusuulwa, ukupwisha umutende mu lupwa, ukulwala pa mulandu wa matontonkanyo na masakamiko, e lyo no kufwa fye bwangu.

Lelo kuli abo abakonka amafunde ya kwa Lesa balekala umutende na bantu banabo, balacindikwa kabili tabasakamikwa. Pali Esaya 48:17, 18, Lesa alanda ukuti e “uukusambilisha ifingakuwamina, uukwensha mu nshila iyo ufwile ukwendamo.” Kabili alanda no kuti: “Nga wabika fye amano ku mafunde yandi, umutende obe kuti waba ngo mumana, no bulungami bobe nga mabimbi ya pali bemba.” Kanshi, Kabumba wesu afwaya ukuti tuleikala bwino. Afwaya ukuti ‘tuleenda mu nshila’ iingatulenga ukulaikala mu cibote.

5 Beni no Kutemwa Ukushili kwa Bumbimunda

“Ukutemwa kulakuula.” (1 Abena Korinti 8:1) Bushe kuti mwaelenganya ifyo imikalile ingaba nga ca kutila takwali ukutemwana? Nga tatuipakisha ukuba na pano calo! Umupashi wa kwa Lesa watungululwile umutumwa Paulo ukulemba ati: “Nga . . . nshakwata [ukutemwa] , ninshi tapali ifyo ndi. . . . Te ca kwafwa kuli ine nakalya.”—1 Abena Korinti 13:2, 3.

Ukutemwa balelandapo pano te kulya ukwa kupanga icupo, pantu kulya kwa bantu fye abaupana. Lelo uku kwena, kutemwa ukwacilapo uko abantu balanga pa mulandu wa kuti batungululwa ne fipoope fya kwa Lesa.a (Mateo 22:37-39) E lyo kabili, uku kutemwa te kwa kufwaya fye ukuti bambi baletucitila ifilangilila ukuti balitutemwa, lelo ni kulya ukwa kuti ifwe bene tulecitila bambi ifilanga ukuti twalibatemwa. Paulo alundilepo no kuti muli uku kutemwa mwaba no ukutekanya ne cikuuku. Tamwaba bufuba, ukuitakisha, nangu icilumba. Uku kutemwa kutulenga ukucitila abantu ifisuma, kabili muli uku kutemwa tamwaba ukukalipa bwangu kano ukubelela abanensu uluse. Ukutemwa kwa musango yu kulakuula. Kabili, kutulenga no kuba na bucibusa busuma na bantu bambi, sana sana balupwa lwesu.—1 Abena Korinti 13:4-8.

Pa kuti abafyashi balange ukuti baba no kutemwa bafwile ukusambilisha abana babo imibele isuma iyaba muli Baibolo e lyo ne misango imbi iisuma. Abana abo bakusha muli iyi nshila balaba aba nsansa pa mulandu wa kwikala bwino no kuba abaikatana mu lupwa, kabili balamona ukuti cine cine balitemwikwa kabili balicindama.—Abena Efese 5:33–6:4; Abena Kolose 3:20.

Umulumendo wa ku calo ca United States, uwe shina lya Jack, akuliile mu lupwa ulwalekonka amafunde ya mu Baibolo. Ilyo Jack atendeke ukuikalila, alembeele abafyashi bakwe kalata. Fimo ifyo alembele muli iyi kalata, atile: “Icintu cimo ico lyonse njesha ukucita kumfwila ifunde lya mu Baibolo ilitila: ‘Ulecindika wiso na noko . . . pa kuti ifintu fikuwamine.’ (Amalango 5:16) Pa mulandu wa kukonka uku kufunda ndekala bwino. Kabili pali nomba e lyo njishibe bwino ukuti icalenga ni co mwalinkushishe bwino. Ndemutootela pa kubombesha kwenu konse na pa kunjafwa ukukula bwino.” Bushe kuti mwaumfwa shani nga ni mwe mwapokelela kalata ya musango uyu ukufuma ku mwana wenu? Bushe te kuti mumfwe bwino?

Cimbi na co ca kuti muli uku kutemwa ukwashimpwa pa mafunde ya kwa Lesa “mwaba ukusekelela pa cine,” e kutila icine icilanda pali Lesa icisangwa mu Baibolo. (1 Abena Korinti 13:6; Yohane 17:17) Natulangilile: Umulume no mukashi abakwata amafya mu cupo cabo babelenga amashiwi ya kwa Yesu ayaba pali Marko 10:9 ayatila: “Ico Lesa alundenye [mu cupo] umuntu ecilekanya.” Ilyo babelenga aya mashiwi bafwile ukuceeceeta ifyaba mu mitima yabo. Bushe cine cine ‘balasekelela pa cine ca mu Baibolo’? Bushe nomba baalacindika icupo ukuti ca mushilo, nge fyo Lesa acicindika? Bushe nomba balefwaya ukupwisha amafya yabo mu nshila isuma? Nga e fyo balefwaya, kuti balenga icupo cabo ukuba bwino, kabili bakasekelela pa fisuma ifikafumamo.

6 Ishibeni Ukuti Mulakabila Icebo ca kwa Lesa

“Balipaalwa abaishiba ukuti balakabila ifya kwa Lesa.” (Mateo 5:3) Fwe bantu tatwaba nga nama, pantu ifwe nga twabelenga Icebo ca kwa Lesa kuti twailuka umo cilolele no kucicindamika. E co twipushisha ne fipusho pamo nga, cinshi twabela pano calo? Bushe Kabumba eko aba? Ciba shani nga twafwa? Cikaba shani ku ntanshi?

Iminshipendwa ya bantu mu fyalo fye fyonse, balisanga ifyasuko mu Baibolo. Ica kumwenako fye, icipusho cilekelesheko pali ifi ifipusho calikuma ifyo Lesa afwaya ukucitila abantunse. Cinshi ico cine ico Lesa afwaya ukucita? Afwaya isonde likabe paradaise umwa kuti abantu abatemwa Lesa na mafunde yakwe bakekale umuyayaya. Amalumbo 37:29 yatila: “Abalungama e bakekala mu calo, kabili bakekalamo umuyayaya.”

Kanshi twamona ukuti, Kabumba wesu alafwaya ukutucitila ifingi ukucila na pa kwikala fye bwino pa myaka fye 70 nelyo 80. Afwaya tukekale bwino umuyayaya! Kanshi ino ine e nshita yalinga iya kusambilila pali Kabumba wenu. Yesu atile: “Nomba pa kuti babe no mweo wa muyayaya, kano baishiba imwe mwe Lesa wa cine mweka, na Yesu Kristu uo mwatumine.” (Yohane 17:3) Ilyo muleya mulesambilila ifingi no kulafikonka mu mikalile yenu, mukaimwena mwe bene ukuti “ipaalo lya kwa Yehova, lilacindamika kabili talundako ukucululuka.”—Amapinda 10:22.

[Futunoti]

[Akabokoshi pe bula 25]

IFYA KUTUTUNGULULA NA FIMBI IFINGATWAFWA UKULAIKALA BWINO

◼ Beni na katiina kuli Lesa. “Akatiina ka kuli Yehova e kutendeka kwa mano.”—Amapinda 9:10.

◼ Saleni bwino aba kwangala na bo. “Uule-enda na ba mano akaba uwa mano, lelo uwangala na bawelewele akacula.”—Amapinda 13:20.

◼ Mwilacila mu cipimo. “Cakolwa no muliili bakaba abapiina.”—Amapinda 23:21.

◼ Mwilalandula. “Mwilabwesesha ububi pa bubi.”—Abena Roma 12:17.

◼ Mulebombesha. “Ngo muntu tafwaya ukubomba, no kulya elalya.”—2 Abena Tesalonika 3:10.

◼ Mulekonka Ifunde lya Mulinganya. “Fyonse ifyo mufwaya abantu ukuti balemucitila, e fyo na imwe mulebacitila.” —Mateo 7:12.

◼ Mulelama ululimi. “Uufwaya umweo no kwikala bwino, aleshe ululimi lwakwe ukuti lwilanda ifyabipa.”—1 Petro 3:10.

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 26]

UKUTEMWA KWABA NGO MUTI UUPOSHA

Dokota uwalemba ifitabo pa miti uwe shina lya Dean Ornish alembele ukuti: “Icitemwiko e lyo ne cumfwano kuti fyatulwalika nelyo ukutuposha, kuti fyatulenga ubulanda nelyo ukutusansamusha, kuti fyatulenga ukumfwa ububi nelyo ukutemwa. Nga ca kutila umuti walisangilwe uwingabomba ifyo icitemwiko ne cumfwano fibomba ku bantu, ala badokota fye bonse mu calo kuti balaeba abalwele babo ukulabomfya uyo muti. Badokota nga bakaana ukulapeela abantu umuti wa musango yu, ninshi balepula mwi funde.”

[Akabokoshi ne Fikope pe bula 27]

UWALI UWAPELELWA NOMBA ALEKALA BWINO

Ilyo inkondo yabukile mu calo ca ku mwabo, Milanko, uwikala ku citungu ca ku Bulaya ico beta ukuti Balkans, alingiile ubushilika. Pa mulandu wa kuba uwashipa mu nkondo bamwinike ishina lya mipuulwe ilya kuti Rambo, lyali lishina lya muntu uwalepuma sana abantu mu filimu. Nomba mu kuya kwa nshita, Milanko tatemenwe nangu panono ukulabomba incito ya bushilika pantu alimwene ukuti mwali sana ubumbimunda na mafisakanwa. Uyu mulumendo atile, “Canengele ukuti intampe imisango yabipa, ukupeepa fwaka, ukunwa imiti iikola, ukuteya injuka, e lyo no bulalelale. Nali fye icibebeebe, nshaishiibe ne fya kucita pa kuti ningaleka imisango yabipa.”

Ilyo Milanko aali no bu bwine ubwafya, e lyo atendeke no kubelenga Baibolo. Bushiku bumo ilyo aile mu kutandalila umufyala munankwe, amwene magazini ya Ulupungu lwa kwa Kalinda ululembwa ne Nte sha kwa Yehova. Alitemenwe ifyo abelengelemo kabili tapakokwele alitendeke ukusambilila Baibolo ne Nte sha kwa Yehova. Icine ca muli Baibolo calimwafwile ukulakwata insansa no kulaikala bwino nga nshi. Umwine atile: “Calimpupuutwile. Nalilekele imisango yonse iyabipa, nalyalwike, no kubatishiwa nalibatishiwe ukuba Inte ya kwa Yehova. Abantu abanjishibe kale nomba tabanjita abati, Rambo lelo banjita abati Bunny, ili e shina lyandi ilya mipuulwe ilya ku bwaice, pantu nomba nalifuuka.”