Myaka Inga Abantu Bengekala aba Mweo?

PA March 3, 1513, Juan Ponce de León kapansa umwina Spain atendeke ulwendo lwaibela. Aile mu bwato ukufuma ku Puerto Rico ukufwaya ukufika ku cishi ca Bimini. Ukulingana ne nshimi, alefwayafwaya akamfukumfuku ka cipesha mano—Akamfukumfuku ka Bwaice. Lelo afikile mu citungu nomba beta Florida, ku U.S.A. Kwena, tasangile akamfukumfuku pantu takabako.

Lelo, abantunse abengi tabekala ukucile myaka 70 nelyo 80. Nangu cingatila Baibolo ilalanda pa bantu abaikeleko inshita yalepa sana, Icitabo icitwa 2002 Guinness Book of World Records, cisoso kuti umuntu wakoteshe uwabalile abako uwa mweo aali ne myaka 122 ne nshiku 164. (Ukutendeka 5:3-32) Lelo, uwasoma ifishinte fya bumi pa mafunde ya kundapa John Harris atile: “Ukufwailikisha kwa nomba line kulelango kuti nakalimo kuti kwabako icalo umushingaba ukukota ne mfwa.” Bakasapika abengi aba muli ba2000 basosa ulwa “kwikala umuyayaya ukukabako,” ulwa “bantunse abakulaikala aba mweo umuyayaya ilyo cikafika muli ba 2099,” ulwa “kulenga insandesande ukukwata amaka ya kutwalilila ukwabulo kufwa,” ne fyapalako.

Mu citabo ico Mark Benecke alemba icitwa The Dream of Eternal Life, atila: “Mupepi no mubili onse ulaibukulula imiku iingi mu kati ka bumi bwa muntu. . . . Pa numa ya myaka napamo 7, tulaba abantu abapya icine cine.” Lelo, ici tacitwalilila pa mulandu wa kuti insandesande shilaleka ukufushiwa pa numa ya kwakanikana kwapimwa. Benecke asosa ukuti, nga ca kuti tacali fyo “umubili wa buntunse kuti uleibukulula uwine weka pa nshita yalepa—nangu fye ku ciyayaya.”

Tontonkanyeni na kabili pa maka ya kupapusha aya bongobongo wa buntunse. Yalicila nga nshi pa fyo twingayabomfya mu kati ka nshita ya bumi bwesu ubwipi. Icitabo ca Encyclopædia Britannica, cilondololo kuti bongobongo wa bantunse “apeelwa amaka yakulisha ukucila pa yengabomfiwa mu nshita ya bumi bwa muntu.” (Ukulembwa kwa 1976, Volyumu 12, ibula 998) Icitabo ca kwa David A. Sousa ica mutwe utila, How the Brain Learns, cisoso kuti: “Ni cikanga amaka ya bongobongo aya kusunga ifyebo yabe ayashapelela.”—Ibula 78, Ukulembwa kwa Cibili, copyright 2001.

Mulandu nshi bakasapika bashingasangila mu mipangilwe ya mubili wesu ico tufwila? Kabili mulandu nshi bongobongo wa buntunse akwatila amaka yakulishe fyo? Bushe nalimo twapangilwe ukutwalilila ukulasambilila ku ciyayaya? Mulandu nshi tutontonkanishisha pa bumi bwa muyayaya?

Baibolo itila: “[Lesa] abika ne nshita ya muyayaya mu mitima ya bantu, pa kuti umuntu te kuti eluke umulimo uo Lesa abomba ukutula pa kutendeka no kufika ku mpelelekesho.” (Lukala Milandu 3:11) Aya mashiwi yalosha mu kuti Lesa abikile muli ifwe ukufwayo kwikala ku ciyayaya. Kanshi lyonse twakulasambilila pali Lesa na pa milimo yakwe. Nga ca kuti twaikeleko amabilioni ya myaka—e kutila ku ciyayaya, kuti lyonse tulesambilila ifyafula pa fipapwa fya bubumbo bwa kwa Lesa.

Amashiwi ya kwa Yesu Kristu na yo yalango kuti ubumi bwa buntunse ububelelela bukabako. Atile: “Awe ubu e bumi bwa muyayaya, ukuti baleishiba imwe, mwe Lesa wa cine mweka, no yo mwatumine, Yesu Kristu.” (Yohane 17:3) Nga imwe? Bushe mulafwaya ukwikala ku ciyayaya?

[Ifikope pe bula 3]

Juan Ponce de León aile alefwayafwaya akamfukumfuku ka bwaice

[Abatusuminishe]

Ponce de León: Mu citabo ca Harper’s Encyclopædia of United States History

Bushe Mulafwaya Ukwikala Umuyayaya?

UMWANAKASHI umo umukoloci ku Japan asosele ukuti: “Nshitiino kufwa. Lelo cilankalipa ukwishibo kuti nkasha aya maluba.” Umwina Kristu uwamutandalile alyumfwile umo aloseshe, pantu uyu mwanakashi alikwete ibala lya maluba ilyayemba. Abengi abasoso kuti tabatiina ukufwa nelyo panono balitemwa ububumbo kabili kuti bafwaya fye no kwikala aba mweo umuyayaya.

Lelo abengi tabafwaya ukutontonkanyapo pa kwikala umuyayaya. Bamo kuti basosa abati tabafwaya fye nangu kwikala umuyayaya kwine. Cinshi umuntu engasosele fyo?

Bushe Ubumi bwa Muyayaya Bukaba bwa Kutendusha?

Bamo batila ukwikala umuyayaya kuti kwaba kwa kutendusha. Kuti nalimo balanda pa fyo abantu abaapoka penshoni bomfwe citendwe. Tabakwata ifya kucita ifingi kano fye ukulatamba TV lyonse. Nga ca kuti e fyo mutontonkanya, moneni ifyo uwasambilila ifya maplaneti Robert Jastrow asosele ilyo bamwipwishe nga ca kuti ubumi bwa muyayaya kuti bwaleta insansa nelyo amacushi. Jastrow ayaswike ukuti: “Abafwaisha kabili abatemwa sana ukusambilila kuti basansamuka apakalamba ukwishiba ukuti bakulasambilila ku ciyayaya. Lelo ku batila balishiba fyonse kabili tabafwayo kusambilila ifipya, bena kuti bacula sana. Inshita kuti yabakulila.”

Nampo nga ubumi bwa muyayaya kuti bwaba ubwa kutendusha nelyo iyo cashintilila sana pa fyo mwaba. Nga ca kuti ‘mulafwaisha kabili mwalitemwa sana ukusambilila,’ tontonkanyeni pa fyo mwingabomba bwino umulimo wa kulenga, ukusambilile nyimbo, ifya makuule, ubulimi, nelyo ifili fyonse ifyo mwingatemwa ukucita. Ukwikala pe sonde ku ciyayaya kuti kwamupeela inshita isuma iya kulundulula amaka yenu aya kubomba imilimo yalekanalekana iyo mwatemwisha.

Ukuba ne citemwiko kuli bambi no kutemwikwa ku ciyayaya kuti kwalenga ubumi bwa muyayaya ukuba ubwa kwikusha icine cine. Twapangwa na maka ya kutemwa abantu bambi, kabili tulomfwa bwino nga twatemwikwa. Ukutemwana kwa cine cine kulaleta iciikushi cafikapo icibelelela. Ukwikala iciyayaya kukatulenga ukulundulula ukutemwa te ku bantunse banensu epela lelo sana sana kuli Lesa. Umutumwa Paulo asosele ati: “Ngo muntu atemwa Lesa, uyu e waishibikwa kuli wene.” (1 Abena Korinti 8:3) We bulayo ubusuma—ukwishiba kabili ukwishibikwa kuli Mulopwe wa kubumbwa konse! Na kabili, ukusambilila pali Kabumba wesu uwakwato kutemwa kukatwalilila. Nga kanshi ubumi bwa muyayaya kuti bwaba shani ubwa kutendusha kabili ubwa kuicusha fye?

Ubumi—Bwalipipa Kabili Bwalicindamisha

Bamo bamone fyo ukwipipa kwa bumi e kulengo kuti bube ubwacindamisha. Balinganya ubumi kuli golde iyabe ya ncepela. Batila golde alasangwa apali ponse nga talumo mutengo. Lelo, golde wena atwalilila ukuba uwacindama. Ifi fine e fyo caba na ku bumi.

Ukuipakisha ubumi bwa muyayaya kuti kwalinganishiwa ku kukwata umwela uwingi. Elenganyeni umwaume atombokela muli bemba kabili afilwa ukwibuka, bushe te kuti afwaishe sana ukukwata umwela? Pa numa ya kupusushiwa, bushe kuti alailishanya pa mwela untu aleipakisha? Awe nakalya!

Kwati fye ni filya ulya mwaume acilikilwe pe samba lya bemba engapusushiwa, ukupusushiwa kwesu kutulenga ukusubila kwacilishapo bukulu ukwa bumi bwa muyayaya. Umutumwa Paulo alembele ukuti: “Icilambu ca lubembu ni mfwa, lelo ica bupe ico Lesa apeela bumi bwa muyayaya muli Kristu Yesu Shikulwifwe.” (Abena Roma 6:23) Ukupitila mwi lambo lya kwa Yesu ilya cilubula, Lesa akafumyapo ukukanapwililika kwa buntunse ne mfwa kabili akapeela abantunse ba cumfwila ubupe bwa bumi bwa muyayaya. Ifyo tufwile ukuba aba kutasha pali uko kuteyanya kwabamo kutemwa!

Ni Shani pa Batemwikwa Benu?

Abantu bamo kuti limbi batila: ‘Nga batemwikwa bandi? Ubumi bwa ciyayaya pe sonde te kuti buwame nga ca kuti nshili na bo.’ Napamo namusambilila Baibolo no kwishibo kuti kukaba ukuipakisha ubumi bwa muyayaya muli paradaise pe sonde. (Luka 23:43; Yohane 3:16; 17:3) Kuti mwatemwa balupwa lwenu, abatemwikwa benu bambi, ne fibusa fyenu ifya pa mutima ukwisasekelela pamo na imwe mu calo cipya ica bulungami ico Lesa alaya.—2 Petro 3:13.

Lelo ni shani nga ca kuti ifibusa fyenu na batemwikwa benu tabafwayo kwikalo muyayaya muli paradaise pe sonde? Mwileka ico cimutompole. Twalilileni ukusanga ukwishiba kwine kwine ukwa mu Malembo, no kulacita ifyo mulesambilila. Umutumwa Paulo alembele ati: “We mukashi umwina Kristu, kuti waishiba shani, limbi ni we ukapususha umwina mobe? Nangu iwe we mulume umwina Kristu, kuti waishiba shani limbi ni we ukapususha umukashi obe?” (1 Abena Korinti 7:16, Icipangano Cipya) Abantu kuti bayaluka. Ku ca kumwenako umwaume umo uwalesuusha ubuKristu alyalwike kabili pa numa aishileba eluda mu cilonganino ca Bwina Kristu. Atila: “Ndatasho lupwa lwandi pa fyo balambatile muli bucishinka ku fishinte fya mu Baibolo pa nshita yonse iyo nalebakaanya.”

Lesa alyangwako nga nshi ku bumi bwenu na ku bumi bwa batemwikwa benu. Cine cine, “Yehova . . . tafwaya umuntu nangu umo ukonaulwa lelo afwaya bonse bafike ku kulapila.” (2 Petro 3:9) Yehova Lesa afwaya imwe na batemwikwa benu ukwikalo muyayaya. Ukutemwa kwakwe kwalicila pa kutemwa kwa bantunse bashapwililika. (Esaya 49:15) E ico cinshi mushingabela na bucibusa busuma na Lesa? E lyo nalimo mwingaafwa abatemwikwa benu ukucita cimo cine. Nangu cingatila tabalakwata isubilo lya kwikala ku ciyayaya, ukutontonkanya kwabo kuti kwayaluka nga bamona ifyo mulebomba mu kumfwana no kwishiba kwine kwine ukwaba mu Baibolo.

Ni shani pa lwa batemwikwa benu abafwa? Baibolo ilapeela isubilo lya kusungusha ku bantu abengi abafwa—isubilo ilya kubuushiwa ukufuma ku bafwa no kwikala muli Paradaise pe sonde. Yesu Kristu alaile ukuti: “Inshita ileisa ilyo bonse ababa mu nshiishi bakebukishiwa . . . no kufumamo.” (Yohane 5:28, 29) Nangu fye ni balya abafwile ukwabula ukwishiba Lesa bakabweshiwa ku bumi, pantu Baibolo isoso kuti: “Kukaba ukubuushiwa kwa balungama na bashalungama.” (Imilimo 24:15) Ifyo cikalete nsansa ukusengela abo bantu ku bumi na kabili!

Ubumi bwa Muyayaya—Icilolelo Icileta Insansa

Nga ca kutila kuti mwasanga insansa no kwikushiwa pali lelo nangu mu calo mwaba amacushi ayafule fi, ninshi ukwabulo kutwishika mukaipakisha ubumi bwa muyayaya mu paradaise pe sonde. Ilyo Nte ya kwa Yehova umo alondolwele amapaalo ayo ubumi bwa muyayaya bukaleta, umwanakashi umo atile: “Nshilefwaya ukwikalo muyayaya. Ukwikala imyaka 70 nelyo 80 caliba icakumanina kuli ine.” Eluda wa Bwina Kristu uwalipo amwipwishe ukuti: “Bushe mwalitala amutontonkanyapo ifyo abana benu bengayumfwa nga mwalifwile?” Lintu atontonkenye pa fyo bengaba aba bulanda nga alifwile, alukwishe filamba. Atile: “E muku wa ntanshi naishileiluka ukuti nali kaitemwe, lilya line e lyo namwene no kuti ukwikala ku ciyayaya te subilo ilya bukaitemwe lelo lilasanshamo ukubo mumi pa mulandu wa bambi.”

Bamo bayumfwa ifyo tapali uwingasakamana nga bali abomi nelyo iyo. Lelo Kapeela wa Bumi alasakamana, pantu asoso kuti: “Umweo wandi, nshibekelwa mfwa ya mubifi; kano ukuti umubifi abwele ku mibele yakwe, no kubo wa mweo.” (Esekele 33:11) Apo Lesa alasakamana fye no bumi bwa babifi bwine, ukwabulo kutwishika alasakamana sana abamutemwa.

Imfumu Davidi iya mu Israele wa ku kale yalicetekele ukuti Yehova alasakamana mu nshila ya kutemwa. Davidi inshita imo asosele ati: “Ilyo tata na mayo bandekelesha, e lyo Yehova ambuula.” (Amalumbo 27:10) Davidi afwile alishininwe fyo abafyashi bakwe bamutemenwe. Nangu abafyashi bakwe—abantunse abapalamishe—nga bali no kumulekelesha, alishibe ukuti Lesa wena takamulekeleshe. Pa mulandu wa kuti Yehova alitutemwa kabili alatusakamana, alitulaya ubumi bwa muyayaya na bucibusa ububelelela na wene. (Yakobo 2:23) Bushe tatufwile ukupokelela no kutasha pali ifi ifya bupe fisuma?

[Icikope pe bula 7]

Ukutemwa Lesa na banensu kukalenga ukwikala ku ciyayaya ukuwama