-
Ukumwenamo mu Luse lwa kwa YehovaUlupungu—2002 | May 15
-
-
Ukumwenamo mu Luse lwa kwa Yehova
“Uuli wa mano omfwe . . . no kutontonkanye fya luse fya kwa Yehova.”—AMALUMBO 107:43.
1. Ni lilali ishiwi lyapilibulwa “uluse” lyalumbwilwe intanshi muli Baibolo, kabili mepusho nshi twalabebeta ukukuma kuli iyi mibele?
IMYAKA nalimo 4,000 iyapita, Lote, mwana munyina Abrahamu, alandile pali Yehova ati: “Wakusho luse.”a (Ukutendeka 19:19) Uyu e muku wa kubalilapo ishiwi lyapilibulwa “uluse” muli ici cikomo limoneka mu Baibolo. Yakobo, Naomi, Davidi, na babomfi ba kwa Lesa bambi na bo balandile pali iyi mibele ya kwa Yehova. (Ukutendeka 32:10; Ruti 1:8; 2 Samwele 2:6) Na kuba, ishiwi lyapilibulwa “uluse” limoneka imiku nalimo 250 mu Amalembo ya ciHebere. Lelo bushe uluse lwa kwa Yehova cinshi? Ni bani babelelwe uluse ku kale? Kabili tumwenamo shani lelo muli lwena?
2. Mulandu nshi ishiwi lya ciHebere ilyapilibulwa “uluse” lyayafisha ukulondolola, lelo kuti lyapilibulwa shani?
2 Mu Malembo, ishiwi “uluse” bupilibulo bwe shiwi lya ciHebere ililondolola ifingi ica kuti mu ndimi ishingi tamwaba ishiwi limo fye ililondolola umo ili shiwi lyalola. E ico, amashiwi pamo nga “ukutemwa,” “inkumbu,” na “bucishinka” tayalondolola bwino umo ili shiwi lyalola. Lelo, Baibolo wa New World Translation of the Holy Scriptures yapilibula bwino ili shiwi ukuti “ukutemwa kwa cishinka,” ishiwi lyafikapo kabili ilondolola bwino umwalola ishiwi lya ciHebere.—Ukufuma 15:13; Amalumbo 5:7.
Talwaba Ngo Kutemwa na Bucishinka
3. Bushe uluse lwapusana shani no kutemwa?
3 Uluse lwalyampana sana no kutemwa na bucishinka. Lelo, lwalipusana nga nshi ne iyi mibele. Moneni ifyo uluse no kutemwa fyapusana. Umuntu kuti atemwa ifintu na masambililo. Baibolo ilanda pa ‘kutemwa umwangashi na mafuta’ no ‘kutemwa amano.’ (Amapinda 21:17; 29:3) Lelo uluse lulangwa ku bantu, te ku masambililo nelyo ku fintu. Ku ca kumwenako, bantu balandwapo pa Ukufuma 20:6 apatila Yehova e “uubelelo luse aba makana.”
4. Bushe uluse lwapusana shani na bucishinka?
4 Ishiwi lya ciHebere ilyapilibulwa “uluse” kabili lipilibula ifingi ukucila ishiwi “bucishinka.” Mu ndimi shimo, “bucishinka” ilingi line bulosha ku mibele umuntu aba na yo ku bamucilile amaka. Lelo, nge fyo uufwailisha umo alandile, ukulingana na Baibolo, uluse “lwena te fyo lwaba: pantu ukukuma ku luse, uwa maka e uba na bucishinka ku wanaka nelyo umulanda.” E co Imfumu Davidi yalombele kuli Yehova ati: “Buutushisheni icinso cenu pa mubomfi wenu; mpusushisheni ku luse lwenu.” (Amalumbo 31:16) Yehova, uwa maka, alelombwa ukubelela umulanda, Davidi, uluse. Apo abalanda tabengatungulula aba maka, ukubelelo luse muli iyi nshila kucitwa mu kuitemenwa, te mu kupatikishiwa iyo.
5. (a) Ni mbali nshi isha luse lwa kwa Lesa ishalandwapo mu Baibolo? (b) Finshi twalabebeta pa luse lwa kwa Yehova?
5 Kemba wa malumbo atila: “Uuli wa mano omfwe . . . no kutontonkanye fya luse fya kwa Yehova.” (Amalumbo 107:43) Uluse lwa kwa Yehova kuti lwamulenga ukupususha no kubaka. (Amalumbo 6:4; 119:88, 159) Lulacingilila kabili mibele yacindama iilenga ukwilululwa ku mafya. (Amalumbo 31:16, 21; 40:11; 143:12) Pa mulandu wa iyi mibele, kuti kwaba ukupuupuutuka ku lubembu. (Amalumbo 25:7) Pa kupituluka mu malyashi ya mu Malembo yamo no kumona amalembo yambi aya mu Baibolo, twalamona ukuti uluse lwa kwa Yehova (1) lulangwa pa kucitako ifintu fimo kabili (2) ababomfi bakwe aba cishinka balamwenamo muli lwena.
Ukulubula Kulanga Uluse
6, 7. (a) Bushe Yehova akushishe shani uluse lwakwe kuli Lote? (b) Ni lilali Lote alandile pa luse lwa kwa Yehova?
6 Nalimo inshila yawamisha iya kwishibilamo umwalola uluse lwa kwa Yehova kubebeta amalyashi ya mu Malembo umwaba iyi mibele. Pa Ukutendeka 14:1-16, tubelenga ukuti Lote, mwana munyina Abrahamu, alisendelwe ku balwani. Lelo Abrahamu alubwile Lote. Lote kabili ali mu busanso ilyo Yehova apingwilepo ukonaula umusumba wa Sodomu umwali ububifi, umo Lote na ba mu ng’anda yakwe baleikala.—Ukutendeka 18:20-22; 19:12, 13.
7 Ilyo Sodomu ashilaonaulwa, bamalaika ba kwa Yehova bashindike Lote na ba mu ng’anda yakwe ukufuma mu musumba. Pali ilya nshita, Lote atile: “Umubomfi obe nasango bubile mu menso yobe, kabili wakusho luse ulo wancitila mu kumbaka no mweo.” (Ukutendeka 19:16, 19) Pa kulanda aya mashiwi, Lote asumine ukuti Yehova amubelele uluse lwaibela pa kumupususha. Pali iyi nshita, uluse lwa kwa Lesa lwalangilwe mu kumupokolola na mu kumubaka.—2 Petro 2:7.
Uluse lwa kwa Yehova no Butungulushi Bwakwe
8, 9. (a) Mulimo nshi umubomfi wa kwa Abrahamu apeelwe? (b) Mulandu nshi umubomfi apepele uluse lwa kwa Yehova, kabili cinshi cacitike ilyo alepepa?
8 Mu Ukutendeka icipandwa 24, tubelenga pa nshita na imbi uluse lwa kwa Lesa lwalangilwe. Mwaba ilyashi lya kuti Abrahamu atumine umubomfi wakwe ukuya ku calo ca lupwa lwa kwa Abrahamu ku kufwaila umwana wakwe Isaki umukashi. (Ifikomo 2-4) Uyu wali mulimo wayafya, lelo umubomfi aebelwe ukuti malaika wa kwa Yehova ali no kumutungulula. (Icikomo 7) Umubomfi asukile afika pa cishima cali ku nse ya “mushi wa kwa Nahore” (nalimo mu Harani nelyo icifulo cali mupepi) inshita ilyo abanakashi baleisa ku kutapa amenshi. (Ifikomo 10, 11) Ilyo amwene abanakashi balapalama, alishibe ukuti inshita yafika iya kubomba umulimo aendele. Lelo bushe ali no kusala shani umwanakashi walinga?
9 Apo umubomfi wa kwa Abrahamu alishibe ukuti alekabila ubwafwilisho bwa kwa Lesa, apepele ati: “Mwe Yehova, Lesa wa kwa shikulu Abrahamu, shi lengeni ukuti nshuke buno bushiku, mubelele uluse na kuli shikulu Abrahamu.” (Icikomo 12) Bushe Yehova ali no kulanga shani uluse lwakwe? Umubomfi alombele icishibilo cimo ico ali no kwishibilako umukashana uo Lesa asalile. (Ifikomo 13, 14) Umwanakashi umo acitile filya fine fye uyu mubomfi alombele Yehova. Ala cali fye kwati alyumfwile ipepo lya mubomfi! (Ifikomo15-20) Apo alipapushiwe, umubomfi “alemulolekesha.” Nalyo line, kwali ifishinka fyacindama ifyo alekabila ukwishiba. Bushe uyu mukashana wayemba ali lupwa wa kwa Abrahamu? Bushe taupilwe? E ico umubomfi ali “tondolo, ku kwishiba nga Yehova nalengo lwendo lwakwe ukushuka, napamo iyo.”—Ifikomo 16, 21.
10. Mulandu nshi umubomfi wa kwa Abrahamu asosele ati Yehova abelele shikulu wakwe uluse?
10 Ilyo papitile inshita inono, umwanakashi ailondolwele ukuba “umwana wa kwa Betuele mwana mwaume wa kwa Milka, uo afyele kuli Nahore [munyina Abrahamu].” (Ukutendeka 11:26; 24:24) Pali ilya nshita umubomfi ailwike kuti Yehova alyaswike ipepo lyakwe. Apo alitemenwe, alikonteme no kutila: “Abe uwacindikwa Yehova, Lesa wa kwa shikulu Abrahamu, uushaleko luse lwakwe ne cishinka cakwe kuli shikulu. Na ine, Yehova nantungulula mu nshila iya ku ng’anda ya bamunyina ba kwa shikulu.” (Icikomo 27) Pa kutungulula uyu mubomfi, Lesa alangile uluse kuli shikulu wakwe, Abrahamu.
Uluse lwa Kwa Lesa Luleta Ukwilulukwa no Kucingililwa
11, 12. (a) Mesho ya musango nshi Yosefe akwete ilyo abelelwe uluse kuli Yehova? (b) Bushe uluse lwa kwa Lesa lwalangilwe shani kuli Yosefe?
11 Nomba, natumone Ukutendeka icipandwa 39. Ici cipandwa cilanda pali Yosefe, icishikulula ca kwa Abrahamu, uo bashitishe mu busha mu Egupti. Lelo “Yehova ali na Yosefe.” (Ifikomo 1, 2) Na kuba, nangu fye ni Potifari, umwina Egupti uwali shikulu wa kwa Yosefe, alimwene ukuti Yehova ali na Yosefe. (Icikomo 3) Lelo, Yosefe alyeshiwe apakalamba. Bamubepeshe ukuti apatikishe muka Potifari ukusendama nankwe kabili bamupoosele mu cifungo. (Ifikomo 7-20) Cali ni “mu cilindi” e mo ‘bacushishe amakasa yakwe mu makusu.’—Ukutendeka 40:15; Amalumbo 105:18.
12 Cinshi cacitike pali ilya nshita ya bwesho? “Yehova ali na Yosefe, amubelele uluse.” (Icikomo 21a) Ukubelela uluse kwatendeke ifintu ifyo pa numa fyatungulwile ku kulubuka ku mafya ayo Yosefe akwete. Yehova apeele Yosefe “ububile mu menso ya kwa mushika wa nga’nda ya mushiki.” (Icikomo 21b) Umuya inshiku, mushika alashike Yosefe umulimo wa bukangalila. (Icikomo 22) Lyene, Yosefe asukile akumanya umwaume uwamuletele ku cinso ca kwa Farao, kateka wa Egupti. (Ukutendeka 40:1-4, 9-15; 41:9-14) Imfumu na yo yapeele Yosefe icifulo cikalamba ica kuba kateka wa cibili mu Egupti, ukumulenga ukubomba umulimo wa kupususha mu calo ca Egupti icaponenwe ne cipowe. (Ukutendeka 41:37-55) Ukucula kwa kwa Yosefe kwatendeke ilyo ali ne myaka 17 kabili kwasendele imyaka ukucila 12! (Ukutendeka 37:2, 4; 41:46) Lelo muli ilya myaka yonse iya macushi, Yehova Lesa abelele Yosefe uluse pa kumucingilila ku kayofi no kumubaka uwa mweo ku kubomba umulimo wacindama ku kufishapo ubufwayo bwa kwa Lesa.
Uluse lwa kwa Lesa Talupwa
13. (a) Finshi fimo ifilanga uluse lwa kwa Yehova ifisangwa mu Amalumbo icipandwa 136? (b) Bushe uluse cinshi?
13 Yehova libili libili abelele abena Israele uluse. Amalumbo icipandwa 136 yashimika ukuti pa mulandu wa luse lwakwe, alibapuswishe (Ifikomo 10-15), alibatungulwile (Icikomo 16), kabili alibacingilile. (Ifikomo 17-20) Lesa na kabili alibelela abantu bamo uluse. Umuntu uubelela abantu bambi uluse acite fyo pa kuitemenwa ukucita ifintu ifingabaafwa apakalamba. Ukukuma ku luse, ulupapulo lumo ululanda pali Baibolo lutila: “Mibele ilenga ubumi ukuwama. Lwalola mu kwaafwa umuntu uulecula nelyo uli no bulanda.” Uwasoma sana umo alulondolwele nga “ukutemwa kulangwa ku micitile.”
14, 15. Mulandu nshi twingashininkishisha ukuti Lote ali mubomfi wa kwa Lesa uo alebekelwamo?
14 Amalyashi twalandapo ayasangwa mu Ukutendeka yatulanga ukuti Yehova tafilwa ukubelela abamutemwa uluse. Lote, Abrahamu, na Yosefe baikele imikalile yalekanalekana kabili baponenwe na mesho yalekenalekana. Bali bantunse abashapwililika, lelo bali babomfi ba kwa Yehova abo alebekelwamo, kabili balekabila ukwaafwa kwa kwa Lesa. Kuti twasansamushiwa ukwishiba ukuti Shifwe wa mu muulu uwa kutemwa alabelela abantu ba musango yo uluse.
15 Kwali fimo Lote ashasalile bwino ifyaletele amafya. (Ukutendeka 13:12, 13; 14:11, 12) Lelo, ali ne mibele isuma. Ilyo bamalaika ba kwa Lesa babili bafikile mu Sodomu, Lote alibasekelele. (Ukutendeka 19:1-3) Apo ali ne citetekelo, asokele bashifyala pa konaulwa kwa Sodomu ukwapaleme. (Ukutendeka 19:14) Ifyo Lesa alemona Lote fisangwa pali 2 Petro 2:7-9, apo tubelenga ati: “Lote umulungami, uwaleba no bulanda ku mibele ya bucilende iya bapulumushi, [Yehova] alimupokolwele (pantu umulungami ulya pa kwikala muli bene, alalungulusho mutima wakwe ulungami ubushiku no bushiku pa kumona no kuumfwa imicitile yabo iyabindwa): ni fyo fine Shikulu aishibo kupokolola bakapepa ku ca kwesha.” Cine cine Lote ali muntu umulungami, kabili amashiwi yali mwi lembo yalelanga ukuti ali muntu wa bukapepa. Nga wene, na ifwe tulamwenamo mu luse lwa kwa Lesa ilyo tuleenda mu “mibele ya mushilo kabili iya bukapepa.”—2 Petro 3:11, 12.
16. Bushe Baibolo ilanda shani bwino pali Abrahamu na Yosefe?
16 Ilyashi lyaba mu Ukutendeka icipandwa 24 lilalondolola bwino bucibusa busuma ubwa kwa Abrahamu na Yehova. Icikomo ca kubalilapo citila “Yehova apaalile Abrahamu muli fyonse.” Umubomfi wa kwa Abrahamu aitile Yehova ati “Lesa wa kwa shikulu Abrahamu.” (Ifikomo 12, 27) Kabili umusambi Yakobo atile Abrahamu ‘alilungamikwe’ kabili “aitilwe Cibusa wa kwa Lesa.” (Yakobo 2:21-23) E fyo cali na kuli Yosefe. Bucibusa busuma pali Yehova na Yosefe bulakomailwapo mu Ukutendeka icipandwa 39 conse. (Ifikomo 2, 3, 21, 23) Kabili, ilyo umusambi Stefani alelanda pali Yosefe, atile: “Lesa ali nankwe.”—Imilimo 7:10.
17. Cinshi twingasambilila kuli Lote, Abrahamu, na Yosefe?
17 Abantu abo Lesa abelele uluse abo twalandapo bali bantu abakwete bucibusa busuma na Yehova Lesa no kubomba ubufwayo bwakwe mu nshila shalekanalekana. Bali na mafya ayo bashali na maka ya kupwisha abene beka. Lote nga balimwipeye, ubufyashi bwa kwa Abrahamu nga tabwatwalilile, kabili Yosefe nga tacitile ulya umulimo abombele. Yehova epela e wakwete amaka ya kucitila aba baume ba bukapepa ifyo balekabila, kabili acitile ifyo pa kubabelelo luse no kubaafwa. Nga tuli no kumwenamo mu luse lwa kwa Yehova Lesa umuyayaya, na ifwe tufwile ukuba na bucibusa busuma na wene, kabili tufwile ukucita ukufwaya kwakwe.—Esra 7:28; Amalumbo18:50.
Ababomfi ba kwa Lesa Balishuka
18. Cinshi amalembo ya mu Baibolo ayengi yalanda pa luse lwa kwa Yehova?
18 Uluse lwa kwa Yehova ‘lwaisula pano isonde,’ kabili tulatasha pali iyi mibele ya kwa Lesa! (Amalumbo 119:64) Tulankula no mutima onse ku mashiwi ya kwa kemba wa malumbo ayatila: “Lekeni batootele Yehova pa luse lwakwe, ne fipesha amano ifyo acita ku bana ba bantu.” (Amalumbo 107:8, 15, 21, 31) Tulasekelela ukuti Yehova alabelela ababomfi bakwe abo abekelwa uluse—nampo nga muntu umu umo nelyo ibumba. Ilyo kasesema Daniele alepepa, aitile Yehova ati “Lesa mukulu kabili uwa kutiinya, mwe babake cipingo no luse ku bamutemwa na kubabaka amafunde yenu.” (Daniele 9:4) Imfumu Davidi yapepele ati: “Twalilileni uluse lwenu ku bamwishiba.” (Amalumbo 36:10) Kwena tulatasha ukuti Yehova alabelela ababomfi bakwe uluse!—1 Ishamfumu 8:23; 1 Imilandu 17:13.
19. Mepusho nshi tukalandapo mu cipande cikonkelepo?
19 Cine cine twalishuka ukuba abantu ba kwa Yehova! Ukulunda pa kumwenamo mu kutemwa Lesa atemwa abantunse bonse, tulaipakisha amapaalo yaibele ayafuma ku luse lwa kwa Shifwe wa mu muulu. (Yohane 3:16) Tulamwenamo muli iyi mibele yacindama iya kwa Yehova, sana sana ilyo tuli na mafya. (Amalumbo 36:7) Lelo kuti twapashanya shani uluse lwa kwa Yehova Lesa? Bushe ifwe tulelanga iyi mibele isuma? Aya mepusho pamo na yambi yakalandwapo mu cipande cikonkelepo.
-
-
Beni no Luse ku BalekabilaUlupungu—2002 | May 15
-
-
Beni no Luse ku Balekabila
“Citeni uluse . . . umuntu onse kuli munyina.”—SEKARIA 7:9.
1, 2. (a) Mulandu nshi tulingile ukubelela uluse? (b) Mepusho nshi twalalandapo?
ICEBO ca kwa Yehova Lesa citucincisha ukutemwo “luse.” (Mika 6:8) Kabili cilatweba ne co tufwile ukucitila ici. Pantu “umuntu wa luse ateteso mweo wakwe.” (Amapinda 11:17) Ici ca cine! Ukubelela bambi uluse kulenga twaba na bucibusa busuma kabili ububelelela na bambi. Ici cikalenga tukakwate icilambu cikalamba, e kuti ukuba ne fibusa fya cishinka!—Amapinda 18:24.
2 Kabili, Amalembo yatweba ati: “Uusupilo bulungami no luse, asango mweo.” (Amapinda 21:21) Ca cine, ukusupila uluse kukalenga Lesa ukututemwa kabili tukaba ne shuko lya kuba na mapaalo ku ntanshi, pamo no mweo wa muyayaya. Lelo kuti twabelela shani uluse? Ni bani twingabela uluse? Kabili bushe uluse lwalipusana ne cikuku ca buntu nelyo icikuku conse fye?
Inkumbu no Luse
3. Bushe uluse ne nkumbu fyapusana shani?
3 Inkumbu no luse fyalipusana mu nshila ishingi. Ku ca kumwenako, ababelela inkumbu ilingi bacita ifyo ukwabula ukuba na bucibusa busuma na bo babelela inkumbu. Lelo, ilyo twabelela umuntu uluse, tulamutemwa nga nshi. Mu Baibolo, abantu nalimo balebelela uluse balya baishiba. (Ukutendeka 20:13; 2 Samwele 3:8; 16:17) Nelyo kuti lwabelelwa ku muntu baishiba kale uwabacitile ifya nkumbu. (Yoshua 2:1, 12-14; 1 Samwele 15:6; 2 Samwele 10:1, 2) Ku kulangilila ubupusano, natulinganye ifya kumwenako fibili ifya mu Baibolo, cimo ica nkumbu na cimbi ica luse ifyacitilwe ku bantunse.
4, 5. Bushe ifya kumwenako fya mu Baibolo ifi twalandapo filanga shani ubupusano bwaba pa nkumbu sha buntu no luse?
4 Ica kumwenako cimo ica nkumbu ni cilya ice bumba lya bantu babundile, apali na Paulo. Amenshi yabatwele ku lulamba lwa bemba pa cishi ca Melita. (Imilimo 27:37–28:1) Nangu ca kuti abena Melita tabapangene ukusakamana abeni nelyo ukwishibana na bo, aba bantu bekala pa cishi balisekelele abeni, ukubabelela “inkumbu ishafula.” (Imilimo 28:2, 7) Bali aba nkumbu kabili aba cileela, lelo tabapangile kabela ukubelela aba bantu inkumbu kabili babeelele inkumbu abantu bambi bambi. E co shali ni nkumbu sha buntu.
5 Lelo, tontonkanyeni pa cileela Imfumu Davidi yalangile Mefiboshete, umwana wa munankwe Yonatani. Davidi aebele Mefiboshete ati: “Wakulalya pe icilyo pe tebulo lyandi.” Ilyo Davidi alelondolola umulandu alecitila ifi, amwebele ati: “Ukubelela ndekubelelo luse pa mulandu wa kwa Yonatani wiso.” (2 Samwele 9:6, 7, 13) Nacilinga ukutila icileela ca kwa Davidi cali luse, te nkumbu fye iyo, pantu cali cilangililo ca bucishinka bwakwe ukukuma kuli bucibusa bwalipo na kale. (1 Samwele 18:3; 20:15, 42) Na lelo line, ababomfi ba kwa Lesa balabelela inkumbu abantunse bonse. Lelo, babelela uluse ku bantu ababa fibusa fyabo ifyasuminishiwa na Lesa.—Mateo 5:45; Abena Galatia 6:10.
6. Ni mbali nshi isha luse abantu balanga ishapulamo mu Cebo ca kwa Lesa?
6 Pa kwishiba imbali shimbi isha luse, twalalanda panono pa malyashi ya mu Baibolo yatatu umwaba iyi mibele. Kuli aya malyashi twalasambililako ukuti abantu babelelo luse (1) ukupitila mu kucitako fimo, (2) ukuitemenwa fye, kabili (3) maka maka ku balekabila. Kabili aya malyashi yalanga ifyo twingabelelo luse lelo.
Wishi Abelelo Luse
7. Cinshi umubomfi wa kwa Abrahamu aebele Betuele na Labani, kabili cinshi icacindama ico uyu umubomfi alandilepo?
7 Ukutendeka 24:28-67 kupwisha ukushimika fyonse ifyacitike ku mubomfi wa kwa Abrahamu, uo twalandilepo mu cipande cafumako. Ilyo akumenye Rebeka, bamupokelele mu ng’anda ya kwa Betuele, wishi wa mukashana. (Ifikomo 28-32) Kulya umubomfi alondolwele ifingi ukukuma ku fyo alefwaila umwana wa kwa Abrahamu umukashi. (Ifikomo 33-47) Alondolwele ukuti filya atungulwike ukufika ilya nshita cali cishibilo ukufuma kuli Yehova, “uwantungulula mu nshila ine ine ku kwisabuulilo mwana wakwe umwana mwanakashi wa kwa munyina shikulu.” (Icikomo 48) Umusha afwile alesubila ukuti nga ashimika icacitike cali no kushinina Betuele na mwane Labani ukuti Yehova alemwaafwa pa lwendo lwakwe. Lyene, umubomfi atile: “Nomba, nga mulecito luse ne cishinka kuli shikulu, njebeni; kabili nga te fyo, njebeni, no kuleka njalukile ku kulyo atemwa ku kuso.”—Icikomo 49.
8. Bushe Betuele ayankwile shani ku fyakumine Rebeka?
8 Yehova kale kale abelele Abrahamu uluse. (Ukutendeka 24:12, 14, 27) Bushe Betuele na o ali no kuitemenwa ukucita cimo cine pa kusuminisha Rebeka ukuya no mubomfi wa kwa Abrahamu? Bushe uluse lwa kwa Lesa lwali no kusailishanya no lwa bantu? Nelyo bushe ulwendo lutali ulwa mubomfi lwali no kuba ulwa fye? Umubomfi wa kwa Abrahamu afwile alisansamwike nga nshi ukuumfwa Labani na Betuele batila: “Kuli Yehova e kwafume ci cintu.” (Icikomo 50) Balimwene ukuti Yehova e waletungulula ifintu kabili basumine ifyo alandile apo pene fye. Lyene, Betuele alangile uluse ilyo atile: “Mona, Rebeka ali ku cinso cobe, buula, kabiye, no kuleka abe umukashi wa mwana wa kwa sokulu, ifyo Yehova asosa.” (Icikomo 51) Rebeka aliitemenwe ukuya no mubomfi wa kwa Abrahamu, kabili tapapitile ne nshita ali mukashi watemwikwa uwa kwa Isaki.—Ifikomo 49, 52-58, 67.
Umwana Mwaume Abelelo Luse
9, 10. (a) Cinshi Yakobo alombele umwana wakwe Yosefe ukumucitila? (b) Bushe Yosefe abelele shani wishi uluse?
9 Yakobo, umwishikulu wa kwa Abrahamu, na o alibelelwe uluse. Ukutendeka icipandwa 47 kushimika ukuti Yakobo aleikala mu Egupti, kabili ‘shalipaleme inshiku [shakwe] isha kufwamo.’ (Ifikomo 27-29) Alisakamikwe pantu ali no kufwila ku nse ya mpanga iyo Yehova alaile Abrahamu. (Ukutendeka 15:18; 35:10, 12; 49:29-32) Lelo, Yakobo talefwaya ukushiikwa mu Egupti, e co ateyenye ukuti icitumbi cakwe cikashiikwe mu Kanaani. Yosefe fye e mwana walingile sana ukushininkisha ukuti ifyalefwaya wishi fyacitwa.
10 Baibolo itila: “E lyo [Yakobo] aitile umwana wakwe Yosefe no kutila kuli wene, Shi nga ninsango bubile mu menso yobe, . . . [uncito] luse ne cishinka: shi wikanshiika muno Egupti: lelo ilyo nkalaala kuli batata, ukansende na muno Egupti, no kunshiika mu nshishi shabo.” (Ukutendeka 47:29, 30) Yosefe alaile ukuti ali no kucita ifyo bamulombele, kabili tapapitile ne nshita Yakobo alifwile. Yosefe na bana bambi aba kwa Yakobo basendele icitumbi cakwe “mu calo ca Kanaani, no kumushiika mu ninga ya mu mpanga mu Makpela, iili ku cinso ca Mamre, iyo Abrahamu ashitile.” (Ukutendeka 50:5-8, 12-14) E co Yosefe abelele wishi uluse.
Nafyala Abelelo Luse
11, 12. (a) Bushe Ruti abelele shani Naomi uluse? (b) Bushe umuku wa “kupelelekesha” Ruti abelelo luse wacilile shani umuku wa “ntanshi”?
11 Ibuuku lya kwa Ruti lishimika ifyo mukamfwilwa Naomi abelelwe uluse kuli nafyala umwina Moabu, Ruti, uyo na o uwali mukamfwilwa. Ilyo Naomi asalile ukubwelela ku Betelehemu mu Yuda, Ruti alangile uluse no mupampamina, ukusosa ati: “Uko mwakulaya nakulaya, no ko mwakulaikala nakulaikala; abantu benu e bantu bandi, na Lesa wenu e Lesa wandi.” (Ruti 1:16) Pa numa Ruti alangile uluse ilyo asumine ukuupwa ku mwaume umukalamba Boasi uwali lupwa wa kwa Naomi.a (Amalango 25:5, 6; Ruti 3:6-9) Aebele Ruti ati: “Walengo luse lobe lwa kupelelekesha luwame ukucilo lwa ku ntanshi, pa kukanaya ukukonka abalumendo, nangu balanda nangu abacindama.”—Ruti 3:10.
12 Umuku wa “ntanshi” ilyo Ruti abelelo luse ni lilya ashile abantu bakwe no kulambatila kuli Naomi. (Ruti 1:14; 2:11) Nangu fye ni filya Ruti acitile tafyalingene ne fyo abelelo luse pa “kupelelekesha,” e kuti ukuitemenwa kwakwe ukuupwa kuli Boasi. Ruti nomba ali no kufyalila Naomi impyani, pantu Naomi alicilile pa mushinku wa kufyala. Balyupene, kabili ilyo Ruti apaapile, abanakashi ba mu Betelehemu batile: “Kwafyalwo mwana mwaume kuli Naomi.” (Ruti 4:14, 17) Ruti ali “mwanakashi wa cishinka,” uwalambwilwe na Yehova ne shuko lyawamisha ilya kuba icikolwe ca kwa Yesu Kristu.—Ruti 2:12; 3:11; 4:18-22; Mateo 1:1, 5, 6.
Lulangwa ku Milimo
13. Bushe Betuele, Yosefe, na Ruti babelele shani uluse?
13 Bushe mwacimona ifyo Betuele, Yosefe, na Ruti babelele uluse? Tabacitile ifyo pa kulanda fye ifyebo fisuma lelo pali ifyo bacitile. Betuele tasosele fye ati, “Rebeka ali ku cinso cobe” lelo alekele ‘Rebeka aye.’ (Ukutendeka 24:51, 59) Yosefe tasosele fye ati, “Ine nkacito mwalole cebo cenu” lelo wene na bamunyina bacitiile Yakobo “ifyo fine nge fyo abebele.” (Ukutendeka 47:30; 50:12, 13) Ruti tasosele fye ati, “Uko mwakulaya nakulaya” lelo ashile abantu bakwe no kuya na Naomi, ica kuti “balaya bonse babili basuka bafika ku Betelehemu.” (Ruti 1:16, 19) Mu Yuda, Ruti kabili acitile “nga conse ico nafyala amwebele.” (Ruti 3:6) Kwena twamona ukuti Ruti, na bambi, babelelo luse ku milimo.
14. (a) Bushe ababomfi ba kwa Lesa aba muno nshiku babelela shani uluse ku milimo? (b) Finshi mwaishiba ifyo Abena Kristu ba mu cifulo mwikala bacita ifilanga uluse bakwata?
14 Cilasansamusha lelo ukumona ifyo ababomfi ba kwa Lesa batwalilila ukubelela uluse ku milimo. Ku ca kumwenako, tontonkanyeni pa batwalilila ukukoselesha abasumina banabo abalwala, abapopomenwa, nelyo abali no bulanda. (Amapinda 12:25) Nelyo tontonkanyeni pa Nte sha kwa Yehova abengi abatwala abakoloci na bamotoka ku Ng’nda ya Bufumu ku kusangwa ku kulongana kwa cilonganino ukwa cila mulungu. BaAnna, abali ne myaka 82 kabili abalwala no bulwele bwa mu mfyufyu, balanda ifyo na bambi bomfwa ilyo batila: “Ukutwalwa na motoka ku kulongana lipaalo ukufuma kuli Yehova. Ndamutasha ukufuma pa nshi ya mutima pa kumpeela bamunyinane ne nkashi abasuma.” Bushe na imwe mulecitako imilimo ya musango yo mu cilonganino? (1 Yohane 3:17, 18) Nga e fyo mulecita, ishibeni ukuti mulatashiwa apakalamba pa luse lwenu.
Lubelelwa mu Kuitemenwa
15. Mibele nshi iya luse iyalangwa mu malyashi ya mu Baibolo yatatu ayo tulandilepo?
15 Amalyashi ya mu Baibolo ayo twalandapo yalanga no kuti ukubelelo luse kuitemenwa, te kupatikishiwa iyo. Betuele mu kuitemenwa abombele pamo no mubomfi wa kwa Abrahamu, nge fyo Rebeka na o acitile. (Ukutendeka 24:51, 58) Yosefe abelelo luse ukwabula no wa kumucincisha. (Ukutendeka 50:4, 5) Ruti ‘ashangile ukuya na Naomi.’ (Ruti 1:18) Ilyo Naomi aebele Ruti ukuti aye kuli Boasi, uluse lwalengele uyu mwina Moabu ukutila: “Conse ico mwanjeba ndecita.”—Ruti 3:1-5.
16, 17. Cinshi cilenga uluse lwa kwa Betuele, Yosefe, na Ruti ukuba ulwacindama nga nshi, kabili cinshi cabalengele ukuba ne yi mibele?
16 Uluse ulo Betuele, Yosefe, na Ruti bakwete lwalicindama apakalamba pantu Abrahamu, Yakobo, na Naomi tabakwete amaka ya kubapatikisha ukucita filya bacitile. Na kuba, tapali ifunde lyaleti Betuele afwile ukupaatukana no mwana wakwe. Nga alefwaya nga aebele fye umubomfi wa kwa Abrahamu ati: ‘Iyo, ndefwaya ukwikala no mwana wandi uubombesha.’ (Ukutendeka 24:18-20) Yosefe na o ali ne nsambu sha kusala ukucita ifyo wishi amwebele nelyo ukukanaficita, pantu Yakobo alifwile kabili tali na kumucincisha ukucita ifyo alaile. Naomi umwine atile Ruti nga alefwaya nga aikele mu Moabu. (Ruti 1:8) Ruti kabili ali umuntungwa ukuupwa kuli umo pa “balumendo” ukucila ukuupwa kuli Boasi umukalamba.
17 Betuele, Yosefe, na Ruti baliitemenwe ukubelela uluse; bacitile ifyo ukufuma mu mutima. Baumfwile abashingamwa ukuba ne yi mibele kuli balya bantu baishibe, filya ne Mfumu Davidi na yo yaumfwile ukuti ifwile ukubelela Mefiboshete uluse.
18. (a) Mibele nshi baeluda baba na yo ilyo ‘balecema umukuni’ wa kwa Lesa? (b) Bushe eluda umo alondolwele shani ifyo omfwa pa kwaafwa abasumina banankwe?
18 Uluse lucili luleshibisha abantu ba kwa Lesa, pamo na baume abacema umukuni wa kwa Lesa. (Amalumbo 110:3; 1 Abena Tesalonika 5:12) Aba baeluda, nelyo bakangalila, balishiba ukuti bafwile ukwikalilila ku mulimo bapeelwe ilyo balaashilwe. (Imilimo 20:28) Nalyo line, babomba umulimo wabo uwa kucema ne milimo imbi iya luse ku cilonganino “te ku kupatikishiwa lelo ku kuitemenwa.” (1 Petro 5:2) Baeluda balacema umukuni pantu balipeelwa umulimo wa kucema kabili balafwaisha ukucema. Balanga uluse ku mpaanga sha kwa Kristu pantu e fyo bafwile ukucita kabili e fyo bafwaya ukucita. (Yohane 21:15-17) Eluda umo Umwina Kristu atile: “Nalitemwa ukutandalila bamunyinane pa mayanda yabo nelyo ukubatumina lamya ku kulanga fye ukuti ndabatontonkanyapo. Ukwaafwa bamunyinane cintu cindetela ukusekelela ne nsansa!” Baeluda basakamana mu ncende shonse balasuminisha aya mashiwi.
Beleleni Uluse Abalekabila
19. Cishinka nshi amalyashi ya mu Baibolo twalandapo muli cino cipande yakomailapo ukukuma ku luse?
19 Amalyashi ya mu Baibolo twasambilila yalekomaila na pa cishinka ca kuti abantu abalekabila fimo ifyo bashingacita bafwile ukubelelwa uluse. Pa kuti umutande wa lupwa lwa kwa Abrahamu lutwalilile, alakebila ukwaafwa kwa kwa Betuele. Pa kuti icitumbi cakwe citwalwe ku Kanaani, Yakobo alekabila ukwaafwa kwa kwa Yosefe. Kabili pa kukwata impyani, Naomi alekabila ukwaafwa kwa kwa Ruti. Bonse Abrahamu, Yakobo, na Naomi tabali na kukumanisha filya balekabila ukwabula ukwaafwa. Na lelo line, abalekabila e bafwile ukubelelwa sana uluse. (Amapinda 19:17) Tufwile ukupashanya icikolwe Yobo, awaleangwa “umulanda uwakuuta, ne nshiwa iishali no wa kuyafwa” pamo na “uleloba.” Yobo kabili ‘alengele umutima wa kwa mukamfwilwa ukwaula akapundu’ kabili ali “amenso ku mpofu, na makasa ku usunkuta.”—Yobo 29:12-15.
20, 21. Ni bani bakabila ukubelelwa uluse, kabili cinshi bonse tufwile ukupampaminapo?
20 Na kuba, mwaba ‘abalanda abalekuuta’ mu cilonganino ca Bwina Kristu conse. Nalimo icilenga fintu pamo nga ukutalalilwa, ukufuupulwa, ukuumfwa uushacindama, ukubipilwa pa fyo bambi bacita, ubulwele bwabipisha, nelyo imfwa ya mutemwikwa. Te mulandu ne calenga ubwafya, abatemwikwa bonse aba musango yu balakabila ukwafwiwa pa kubabelela uluse mu kuitemenwa kabili ukwabula ukuleka ukucite fyo.—1 Abena Tesalonika 5:14.
21 E co, shi natutwalilile ukupashanya Yehova Lesa, “uwafulisho luse.” (Ukufuma 34:6; Abena Efese 5:1) Kuti twacite fyo pa kuitemenwa ukucita imilimo imo, maka maka ku kwaafwa abalekabila. Kabili ukwabula no kutwishika tukacindika Yehova no kuba ne nsansa shikalamba ilyo ‘tulecito luse umuntu onse kuli munyina.’—Sekaria 7:9.
[Futunoti]
a Nga mulefwaya ifyebo na fimbi pa musango wa cupo ulelandwapo, moneni ibula 370 mu citabo ca Insight on the Scriptures, Volume 1, icasabankanishiwa ne Nte sha kwa Yehova.
-