Ifyupo Fili mu Bwafya

“Awe ine nafilwa ukushipikisha!” Bushe mwalyumfwapo abantu ukulanda aya mashiwi pa cupo cabo? Nga mwalyupa nelyo ukuupwa, bushe na imwe mwalitala amutontonkanyapo ifyo?

ABAUPANA abengi bamo pa numa ya kwishishanya, mu kupita kwa nshita baishiletemwana, no kuupana baupana—bambi na bo pa mulandu wa kutemwana no muntu umo, bwangu bwangu fye balyupene—kabili aba bonse bale-enekela ukusanga insansa mu fyupo fyabo. Impanda mano imo yatile: “Abengi abaishile kuli ine ukuti mbapandeko amano baishile ninshi ne subilo lya kuti bakekala mu cupo ca nsansa lyalipwa kale. Icalengele mulandu wa kuti ifyo bale-enekela ukuti e fyo umwina mwabo akaba, ne fyo bale-enekela ukuti e fyo icupo cikaba te fyo fyaishileba, ukubikapo fye ne ficitika mu bumi.” Ku baupana abengi tapaba ifilanga ukuti balitemwana mu cupo cabo. Ico bakwata fye ni satefiketi wa cupo epela e lyo no kwikala ing’anda imo capwa.

Ukunaka sana e lyo na masakamika ayalefulilako fye fyalilenga ifyupo fimo ukupwa. Incito ishilenga abantu ukunaka sana, e lyo ne sha kubomba akasuba no bushiku, ne sha kubomba ama-awala ayengi kuti shalenga umuntu ukufunshika icine cine ica kuti afilwa no kukwata amaka ya kuba no mwina mwakwe, nangu ca kutila balitemwana sana. Fimbi ifiya filepwisha umucinshi no kutemwana mu cupo kubulisha indalama, ubwafya bwa kukusha abana, ukukuukila ku ng’anda iipya, ukutendeka incito imbi, e lyo no kulwalilila. Kuti twatila fye, ilyo ifintu fileya filealuka kuti fyalenga abaupana batitikishiwa na mafya ayengalenga baleka ukulaumfwana.

Banamayo abengi ababa na bana baba kwati balabomba incito shibili—ku ncito, na pa ng’anda. Ici cilenga banamayo abengi ukukanakwata inshita ya kucita fimbi, ica kuti babika fye amano ku ncito yabo na ku kusakamana abana. Pa mulandu wa kutitikishiwa na mafya e lyo no kunaka sana, abaupana abengi tabakwata inshita sana iya kuba pamo na bena mwabo. Ici calenga abengi bafuupulwa baleka no kulaumfwana bwino.

Finshi Filenga Amafya mu Cupo?

MU CUPO fye conse mwaliba amafya. Nangu fye ni balya aba kuti mu fingi balomfwana, muli tumo tumo kuti balepusana. Kanshi, amafya yamo yena kuti yalebamo. Nga filya fine indalawa shiya shilelya icela bapenta, e fyo na mafya yengonaula icupo. Pa kuti twishibe ifyo twingacita pa kuti icupo cibe bwino, natubale tulande pali fimo fimo ifingalenga amafya mu cupo.

Inshita Ishayafya

Baibolo yasobele ukuti abantu abengi mu nshiku shesu bakaba “abaitemwa, abatemwa indalama, aba mataki, aba matutumuko, . . . abashitasha, abashaba na cishinka, abashatemwa abantu, abashifwaya ifipangano, aba lwambo, abashailama, abankalwe, abashatemwa ubusuma, abafutuka abanabo, bamunshebwa, aba cilumba.” (2 Timote 3:2-4) Imibele ya musango uyu kuti yalenga twacilamo ukukanalaumfwana bwino, ukukanalanshanya bwino, no kucilamo ukubomfya amashiwi ayabipa ayo twingabomfya pa mulandu wa kuti tuli bantunse fye.

Incenshi imo iyasoma ifya cupo yalandilepo ati, “Ala mwandini ca kupapa nga nshi ukumona ifyo abaleupana muli ino nshita bali na mafya ayengi mu fyupo ukucila ifyo cali kale. Nangu cingati . . . , twalikwata ifyebo ifingi nga nshi ifya kutwafwa ukukosha ifyupo fyesu . . . tulakumanya amafya ayengi aya mu mikalile no kubulisha indalama ayalenga ukuti twiba ne fyupo ifisuma.”

Ukwenekela Ifishingacitika

Impanda mano imo pa fyupo yatile: “Ukwenekela ifishingacitika, e cintu icikalamba pa fintu ifilenga abantu ukukanaba ne nsansa mu cupo.” Abengi abaupana balapata icupo nga basanga ukuti ifyo bale-enekela mu cupo te fyo caba, nangu nga basanga ukuti ifyo baletontonkanya ukuti e fyo umwina mwabo aba, kanshi te fyo aaba. Balaba no bulanda icine cine ilyo baisaishiba ifilubo fya mwina mwabo ifyo bashamwene nelyo ifyo baalemona kwati tafyabipile sana.

Lelo Baibolo yena, isosa ukwabula no kupita mu mbali ukutila mu cupo kuti mwaba “amacushi na malangulushi.” (1 Abena Korinti 7:28, ukulingana na Baibolo ya The New English Bible) Cinshi mwingabela ayo mafya? Cimo icingalenga mulandu wa kutila abantu babili nga balaikala pamo e lyo ifilubo fyabo fikamoneka mu kupita kwa nshita.

Na kabili, abengi kwena balafwaya ukuti mu cupo mube insansa, nomba pa lwabo tapali ifyo bacitapo pa kuti mube isho insansa. Apo bena balemona kwati nga baupana fye ninshi ni nsansa sheka sheka fye, tabaishibe ukuti icupo mulimo e lyo kabili cikabila ukubombesha pa kuti mube insansa. Nomba ilyo bamona ukuti kanshi ifyo bale-enekela ukusanga mu cupo te fyo, cilabapesha amano kabili balapelenganishiwa. Ilingi line, nga ca kuti ifyo abaupana bale-enekela taficitike, e lyo cibakalipa sana.

Ukukanalanshanya Bwino

Ilyo abaupana balelanshanya, finshi bashifwile ukucita pa kuti bakoshe icupo cabo? Abaupana bamo balikwata icibelesho ca kukanabika amano ku kumfwa umulolele ifyo umwina mwabo alelanda e lyo ne ca kukanalondolola bwino ifili ku mutima ilyo balelanshanya pa kuti umwina mwabo eshibe ico balefwaya. Mu nshita ya kuti balelanga ukuti balitemwana, balanshanya fye patali patali na lintu balefwayapo fimo. Ilingi line ukulanshanya ukufwile ukuba ukusuma kabili ukwingabafwa, kufumamo ukuumanina pa kantu fye akali konse nangu ca kutila tapali no mulandu wa kuumanina. Ilyo balelanshanya, umo nga tomfwikishe umulolele ifyacilanda umunankwe kabili afitwala mumbi, cilenga batendeka ukuumana; umo nga aeba umunankwe amashiwi ayabi, umunankwe na o pa kumulanga ukuti namusuula alaleka ukumusosha.

Ku ca bulanda, mu fyupo ifingi abalume atemwa abakashi balafilwa ukumona ifisuma ifyo abena mwabo bacita. Bambi na bo balamona ifisuma ifyo abena mwabo bacita nomba balafilwa ukubatasha. Kabili, apo muno nshiku abalume na bakashi bonse balaya ku ncito, abanakashi abengi cilabakalipa pantu nga babwela ku ng’anda e besa mu kubomba imilimo iingi beka ilyo ninshi na bo bacilabomba na ku ncito. E lyo kabili, abanakashi abengi abaupwa batila abalume babo tabababikako amano.