Ifyupo Fili mu Bwafya

Amafya ya mu cupo ni kale yatendeka; yatendekele ku bantu babalilepo ukubumbwa. Imibele iyo Adamu na Efa baishilekwata e yaleta amafya mu fyupo ayo tumona muno nshiku. Adamu na Efa balibembwike ilyo bacitile ifyo bakumbilwe ifishaweme, ne ci calengele ‘ulubembu lwaingila pano calo.’ (Abena Roma 5:12) Baibolo ilondolola ukutila pa numa fye ya kubembuka, ‘ukulinga konse ukwa matontonkanyo ya mitima yabo kwalibipile fye inshiku shonse.’—Ukutendeka 6:5.

E fyo caba na pali nomba. Pa fintu ifyonaula icupo ifyaba mu “mitima” ya bantu, paba no kuitemwa. Icupo kuti camoneka kwati musango wa kale, nangu kwati tacacindama muno nshiku ilyo kwaisa ifipya ifyo abantu bacita. E lyo ifi amafunde yalanda pa kulekana tayakosa, abantu bamona kwati ukulekana takwabipa.

Abantu abashatekanya, abapampamina fye pa kutila ico balefwaya cicitike apo pene, tabatontonkanyapo pa fifuma mu kulekana. Bamona kwati ukulekana no mwina mwabo kuti kwabaletela insansa, pantu batontonkanya fye pa kuti nga balekana kuti balecita conse ico balefwaya.

Bamo nga bakwata amafya ayakalamba mu cupo, baya ku mpandamano na ku fimbusa nelyo ukutendeka ukubelenga ifitabo ifyo aba bantu balemba. Ica bulanda ca kutila, bamo abaishibikwa ukuti balafunda bwino ifya cupo, balakoselesha abantu ukulekana mu nshita ya kubafwa ukukosha ifyupo fyabo. Icitabo ca The Case for Marriage, icilanda pa cupo citila: “Ino myaka, ca kupapusha ukutila icupo ico abantu abengi bafwaya, cilekwata amafya ayashipwa. Limo amafya yesa mu fyupo yafuma ku filanda abantu abaishibikwa ukutila ni mpandamano abatila te cisuma ukwikala mu cupo ukwabula ukulekana, abasosa no kuti ukwikala ifyo kucusha fye abaupana.”

Ukutontonkanya kwa Bantu Kwalyaluka

Ifyo abantu bamona icupo ne fyo bafwaya mu cupo, na fyo fyalyaluka. Napamo na imwe mwalimona ukuti abengi muno nshiku tabamona ukutila ukwafwana no kuba ne cishinka mu cupo fyalicindama. Ico bafwaya fye kucite fingabasekesha nangu ca kutila filekalifya umwina mwabo. Ulupapulo lwa Journal of Marriage and Family, ululanda pa cupo lwatile, uku kwaluka kwatendeke muli ba1960 kabili uku kwaluka kwalile sana pa ntanshi muli ba1970. Ifintu ifyo abantu bafwaya mu cupo, pamo nga ukutemwa, bucibusa, icishinka, abana, no kusansamushanya, te filenga sana abantu ukuupana pali lelo.

Kuli na fimbi ifingi ifilecitika ifilengele abantu ukukanamona icupo ifyo balecimona kale. Intanshi, filya kale cali ukutila umulume wa kufwaya ifya kulya e lyo umukashi alebomba pa ng’anda, te fyo caba mu fyalo ifingi. Ifi banamayo batendeka ukwingila incito, mu mayanda ayengi, abakashi na balume bonse babili balabomba. Ica bubili ca kuti, ukufyala abana kumbi takulemoneka ukuti kubi, ne ci cilengele abafyashi abashimbe ukufula. Ica butatu, mu nshita ya kuupa fye nelyo ukuupwa, abaume na banakashi abaleikala capamo ukwabula ukuupana mwi funde, baleya balefula. (Moneni umukululo uleti: “Bushe e co Bapyanike pa Cupo?”) Icalenga bune, ca kutila, abaume beka beka na banakashi beka beka balitendeka ukuupana kabili abengi balefwaya no kuti kube amafunde ya kusuminisha ifyupo fya musango yo. Bushe ifi fintu ifilecitika muno nshiku fyalimulenga ukukanacindamika icupo?

[Amashiwi pe bula 5]

“Mu calo umo abantu babelesha ukupoosa ifyo bashilefwaya, ifi fine e fyo batendeke ukucita na ku cupo nga cakokola.”—SANDRA DAVIS, UWASAMBILILA AMAFUNDE YALANDA PA LUPWA