Balilolelele Mesia

“Abantu balelolela, kabili bonse baletontonkanya pali Yohane mu mitima yabo abati nalimo e Mesia.”—LUKA 3:15, THE EMPHATIC DIAGLOTT

1. Lyashi nshi bakacema bamo baumfwile kuli bamalaika?

CALI bushiku kabili bakacema bali mu mpanga balelonda ifitekwa. Balitiinine ilyo bamwene malaika wa kwa Yehova aiminina mupepi nabo no bukata bwa kwa Lesa bwabengeshima ukubashinguluka! Nangu bali no mwenso balikutike ilyo malaika abebele ilyashi lisuma, ati: “Mwitiina, pantu, moneni! Ndebila kuli imwe imbila nsuma iya kusekelela kukalamba ukukaba ku bantu bonse, pantu lelo mu musumba wa kwa Davidi namufyalwa Umupusushi wenu, uyu e Kristu Shikulu,” uukaba Mesia. Bakacema bali no kusanga aka kanya kaleele mu mulimba mwi tauni lyali mupepi. Awe apo pene “ibumba lya bamalaika ba mu muulu” lyatendeke ukulumbanya Yehova ati: “Natulumbe Lesa mu muulu, na pe sonde pabe umutende pa bantu abo atemwa.”—Luka 2:8-14.

2. Bushe ishiwi lya kuti “Mesia” lyalola mwi kabili abantu bali no kumwishiba shani?

² Bakacema bafwile baleipusha abati, ‘Bushe Mesia nani?’ Lelo bakacema abaYuda abengi balishibe ukuti “Mesia” ni ulya “Uwasubwa” na Lesa. (Ukufu. 29:5-7) Nomba bali no kwafwa shani bambi ukushininkisha ukuti umwana uo malaika alandilepo e Mesia uwasalwa na Yehova? Icali no kubafwa, kubebeta ifyo ukusesema ukwali mu Malembo ya ciHebere kwalandile pa kufyalwa kwa uyu mwana e lyo no kukulinganya ku fyacitike.

Cinshi Calengele Abantu Balelolela Mesia?

3, 4. Bushe amashiwi yaba pali Daniele 9:24, 25 yalola mwi?

³ Ilyo Yohane Kabatisha atendeke ukushimikila, ifyo alelanda, ne fyo alecita fyalengele abantu bamo ukumona kwati ni Mesia waisa. (Belengeni Luka 3:15.) Kufwile kwali bamo abaumfwikishe umwalolele ukusesema kwakumine Mesia ukwalelanda pa “milungu 70.” E ico abaumfwikishe bafwile balishibe ilyo Mesia ali no kumoneka. Amashiwi yambi muli uku kusesema yatila: “Ukutula pa kufuma kwa mashiwi ya kubwesha no kukuula Yerusalemu ukufika kuli Mesia Intungulushi, pakapita imilungu 7, e lyo ne milungu 62.” (Dan. 9:24, 25) Abasambilila abengi balisumina ukutila umulungu umo na umo, wimininako imyaka 7. Ku ca kumwenako, Baibolo ya Revised Standard Version itila: “Imilungu 70 iya myaka yalipimwa.”

⁴ Ababomfi ba kwa Yehova pali lelo balishiba ukuti imilungu 69, nelyo imyaka 483, iyaba pali Daniele 9:25 yatendeke mu 455 B.C.E. ilyo Artakishashete, Imfumu ya ku Persia yasuminishe Nehemia ukubukulula no kukuula cipya cipya Yerusalemu. (Neh. 2:1-8) Ilya milungu yapwile mu 29 C.E., pa numa ya myaka 483 ilyo Yesu umwina Nasarete abatishiwe. Pali iyi nshita, Yehova alimusubile no mupashi wa mushilo, ne ci calengele abe Mesia.—Mat. 3:13-17.a

5. Kusesema nshi twalalandapo?

⁵ Nomba natulande pa kusesema kumo kumo ukulanda pali Mesia ukwafikilishiwe pa kufyalwa kwa kwa Yesu, pa bumi bwakwe, na pa mulimo wakwe. Ukwabula no kutwishika, ukucita ifi kwalakosha icitetekelo cesu mu kusesema kwa kwa Lesa. Twalamona no bushininkisho bwa cine cine ubwa kuti Yesu e Mesia abantu balelolela pa nshita ntali.

Ukusesema Ukwalanda pa Kufyalwa Kwakwe

6. Londololeni ifyo amashiwi yaba pa Ukutendeka 49:10 yafikilishiwe.

⁶ Casobelwe ukuti Mesia akafyalilwa mu mukowa wa kwa Yuda uwa mu Israele. Ilyo alepaala abana bakwe ninshi ali mupepi no kufwa, Yakobo asobele ukuti: “Inkonto ya bufumu tayakafume kuli Yuda, nangu ni nkonto ya mukalamba wa bashilika tayakafume mu ceni cakwe, mpaka Shilo akese; na bantu na bantu e o bakalaumfwila.” (Ukute. 49:10) AbaYuda abengi abasoma batila aya mashiwi yalelanda pali Mesia. Ukutendekela pali Davidi Imfumu ya baYuda, inkonto ya bufumu ne nkonto ya mukalamba wa bashilika fyali ku baYuda. Ishiwi lya kuti “Shilo” lipilibula ukuti “e mwine wa ciko.” Imfumu ya kulekelesha mu Yuda yali no kuba “Shilo” kabili yali no kuba imfumu ya muyayaya pantu Lesa aebele Sedekia, imfumu ya Yuda iya kulekelesha ati, ubufumu bukapeelwa ku wakwata insambu sha kucikwata. (Esek. 21:26, 27) Pa numa ya kwa Sekekia, Yesu e mwana fye wa kwa Davidi uwalailwe ukupeelwa ubufumu. Ilyo Yesu talafyalwa, malaika Gabriele aebele Maria ukuti: “Yehova Lesa akamupeela icipuna ca bufumu ica kwa Davidi wishi, kabili akaba imfumu umuyayaya pa ng’anda ya kwa Yakobo, no bufumu bwakwe tabwakabe ne mpela.” (Luka 1:32, 33) Yesu Kristu uwafumine mu lupwa lwa kwa Yuda no lwa kwa Davidi, e walingile ukuba Shilo.—Mat. 1:1-3, 6; Luka 3:23, 31-34.

7. Ni kwi Mesia afyalilwe, kabili cali shani pa kuti afyalilwe kulya?

⁷ Mesia akafyalilwa mu Betelehemu. Kasesema Mika alembele ati: “Na iwe, we Betelehemu Efrata, we wacepesha ica kutila tawingalinga no kupendelwa pa misumba ya mu Yuda, muli iwe e mukafuma uukaba kateka muli Israele, uo intulo yakwe ya ku kale, ku nshita sha muyayaya.” (Mika 5:2) Casobelwe ukuti Mesia akafyalilwa mu musumba wa mu Yuda uwa Betelehemu, uwaleitwa ukuti Efrata. Nangu ca kutila Maria, nyina wa kwa Yesu na wishi Yosefe, baleikala mu Nasarete, ubuteko bwa Roma bwafumishe icipope ca kuti abantu bonse balembwe, icalengele baye ku Betelehemu, uko Yesu afyalilwe mu 2 B.C.E. (Mat. 2:1, 5, 6) Kanshi ukusesema kwalifikilishiwe bwino sana!

8, 9. Finshi fyasobelwe pa kufyalwa kwa kwa Mesia na pa fyacitike pa numa?

⁸ Mesia akafyalwa kuli nacisungu. (Belengeni Esaya 7:14.) Ishiwi lya ciHebere ilya bethu·lah lipilibula ukuti “nacisungu,” lelo ishiwi limbi (ʽal·mah) lisangwa pali Esaya 7:14. Apa casobelwe ukuti “umukashana [ʽal·mah]” ali no kufyala umwana umwaume. Ili ishiwi (ʽal·mah) lyalibomfiwe pa kulanda pa mukashana Rebeka ninshi talaupwa. (Ukute. 24:16, 43) Mateo abomfeshe ishiwi lya ciGriki (par·theʹnos) ilipilibula ukuti “nacisungu” ilyo alelangilila ukutila ilembo lya kwa Esaya 7:14 lyafikilishiwe pa kufyalwa kwa kwa Yesu. Mateo na Luka, bakalemba ba mabuuku ya Mbila Nsuma balanda ukuti Maria ali nacisungu, uwaimite ukupitila mu mupashi wa mushilo uwa kwa Lesa.—Mat. 1:18-25; Luka 1:26-35.

⁹ Abana abanono bakepaiwa pa numa ya kufyalwa kwa kwa Mesia. Icintu ca musango uyu calicitike imyaka iingi sana ku numa, ilyo Farao wa ku Egupti abikileko icipope ca kuti, onse umwana uwafyalwa ku baHebere apooswe mu Mumana wa Naelo. (Ukufu. 1:22) Lelo ukusesema kwaba pali Yeremia 31:15, 16 kutila Rakele alelila abana bakwe abaume abo batwele ku “calo ca mulwani.” Ukuloosha kwakwe kwalyumfwikike mu Rama, incende ya kwa Benjamini, ku kapinda ka ku kuso aka Yerusalemu. Mateo alilangilile ukuti amashiwi ya kwa Yeremia yalifikilishiwe ilyo Imfumu Herode yapeele icipope ca kuti umwana umwaume onse uwafyalwa mu Betelehemu na mu fitungu fya uko fyonse afwile ukwipaiwa. (Belengeni Mateo 2:16-18.) Elenganyeni ubulanda abantu bakwete muli cilya cifulo!

10. Londololeni ifyo amashiwi yaba pali Hosea 11:1 yafikilishiwe muli Yesu?

¹⁰ Nga fintu cali ku bena Israele, Mesia ali no kufuma mu Egupti. (Hos. 11:1) Ilyo Herode talabikako icipope ca kwipaya abana abaume abafyalwa, malaika apeele icipope ca kuti Yosefe, Maria na Yesu baye ku Egupti. Baikele kulya “mpaka ne mfwa ya kwa Herode, pa kuti cifikilishiwe ico Yehova alandiile muli kasesema wakwe [Hosea] ati: ‘Naitile umwana wandi ukufuma ku Egupti.’” (Mat. 2:13-15) Yesu te walengele ifintu ifyakumine ukufyalwa kwakwe ukucitika nga filya fine fyasobelwe.

Mesia Atendeka Ukubomba!

11. Bushe inshila yapekanishiwe shani ilyo Uwasubwa uwa kwa Yehova talaisa?

¹¹ Balingile ukupekanya inshila ilyo Uwasubwa uwa kwa Lesa talaisa. Malaki asobele ukuti “kasesema Eliya” ali no kubomba uyu mulimo uwa kupekanya imitima ya bantu pa kuti bakapokelele Mesia nga aisa. (Belengeni Malaki 4:5, 6.) Yesu umwine atile “Eliya” ali ni Yohane Kabatisha. (Mat. 11:12-14) Marko na o atile umulimo Yohane abombele wafikilishe ifyo Esaya aseseme. (Esa. 40:3; Marko 1:1-4) Yesu te wateyenye ukuti Yohane akabombe umulimo Eliya abombeleko uwa kupekanya imitima ya bantu. Umulimo uwasobelwe uo Yohane abombele walingene no kufwaya kwa kwa Lesa kabili wali wa kulenga abantu ukwishiba Mesia.

12. Mulimo nshi uwalenga abantu ukwishiba Mesia?

¹² Umulimo Lesa amupeele walengele eshibikwe ukuti e Mesia. Mwi sunagoge lya ku Nasarete, itauni ilyo afyalilwemo, Yesu abelengele mwi buuku lya kwa Esaya no kusosa ukuti amashiwi abelengele yalelanda pali ena ayatila: “Umupashi wa kwa Yehova waba pali ine, pantu ansubile ukuti mbile imbila nsuma ku bapiina, antumine mu kubila ukuti abafungwa bakalubulwa no kushibula amenso ya mpofu, no kulubula abanyanyantilwa, no kubila umwaka we paalo lya kwa Yehova.” Apo e wali Mesia, Yesu asosele ukuti: “Ili lembo mwaumfwa nalifikilishiwa ubushiku bwa lelo.”—Luka 4:16-21.

13. Bushe umulimo wa kushimikila uo Yesu abombele mu Galili wasobelwe shani?

¹³ Ukusesema kwalilandile ukuti Mesia akatendekela ukushimikila mu Galili. Esaya alembele pa “calo ca kwa Sebuluni ne calo ca kwa Naftali na . . .Galili wa bena fyalo,” ati: “Abantu abaikele mu mfifi nabamona ulubuuto ulukalamba. E lyo abaikala mu calo ca mfifi iikalamba, ulubuuto nalubabalikila.” (Esa. 9:1, 2) Yesu atendekele mu Galili ukubomba umulimo wa kushimikila, ninshi ekala mu Kapernahumu, umo abengi abekashi ba mu Sebuluni na Naftali baumfwilile imbila nsuma iyo abaletele. (Mat. 4:12-16) Mu Galili, Yesu alandile amashiwi ayasuma mu Lyashi lya pa Lupili, no kusala abasambi bakwe kabili e mo acitile ne cipesha amano ca kubalilapo. Kabili afwile ali mu Galili ilyo amonekele ku basambi 500 pa numa ya kubuuka. (Mat. 5:1–7:27; 28:16-20; Marko 3:13, 14; Yoh. 2:8-11; 1 Kor. 15:6) Kanshi ilyo aleshimikila mu “calo ca kwa Sebuluni ne calo ca kwa Naftali,” alifikilishe ukusesema kwa kwa Esaya. Lelo Yesu alishimikile pa Bufumu na mu ncende shimbi mu Israele.

Fimbi Ifyo Mesia Acitile na fyo Fyalisobelwe

14. Bushe Amalumbo 78:2 yafikilishiwe shani muli Yesu?

¹⁴ Casobelwe ukuti Mesia akulalanda mu mapinda, nelyo mu filangililo. Kemba wa malumbo Asafi aimbile ukuti: “Ndeasamuna akanwa no kusosela mu mapinda.” (Amalu. 78:2) Twaishiba shani ukuti aya mashiwi yalelanda pali Yesu? Mateo alitweba ifyo. Pa numa ya kulanda pa cilangililo umo Yesu apashenye Ubufumu ku luseke lwa lubanga na ku citutumushi, Mateo atile: “Kabili talandile kuli bena ukwabula icilangililo; pa kuti cifikilishiwe icalandiilwe muli kasesema uwatile: ‘Nkaasamuna akanwa kandi no kulandila mu filangililo, nkabila ne fintu ifyafiswa ukufuma pa kutendeka kwa calo.’” (Mat. 13:31-35) Amapinda nelyo ifilangililo fyali pa fyo Yesu alebomfya pa kuti afunde bwino sana abantu.

15. Londololeni ifyo amashiwi yaba pali Esaya 53:4 yafikilishiwe.

¹⁵ Casobelwe ukuti Mesia ali no kusenda amalwele yesu. Esaya asobele ukuti: “Kwena asendele amalwele yesu; kabili ukukalipwa kwesu na ko alikusendele.” (Esa. 53:4) Mateo atile Yesu aliposeshe abantu na bambi pa numa ya kundapa banafyala Petro pa kuti “cifikilishiwe icalandiilwe muli kasesema Esaya ati: ‘E wasendele intenda shesu na malwele yesu.’” (Mat. 8:14-17) Kabili kwali inshita na shimbi ishingi ilyo Yesu aundepe abalwele.

16. Finshi umutumwa Yohane alembele ifilangilila ukuti amashiwi yaba pali Esaya 53:1 yalanda pali Yesu?

¹⁶ Te mulandu ne fisuma ifingi ifyo Mesia acitile, abengi tabamutetekele. (Belengeni Esaya 53:1.) Pa kulangilila ukuti uku kusesema kwalifikilishiwe, umutumwa Yohane alembele ukuti: “Nangu [Yesu] acitile ifipesha amano ifingi pa menso yabo, tabamutetekele, ica kuti amashiwi ya kwa Esaya yalifikilishiwe ayatila: ‘Mwe Yehova, nani atetekela ico twaumfwile? Kabili ni kuli nani Yehova asokolwela amaka yakwe?’” (Yoh. 12:37, 38) Na pa numa ya myaka iingi ilyo umutumwa Paulo aleshimikila imbila nsuma, banono abatetekele ukuti Yesu, ali Mesia.—Rom. 10:16, 17.

17. Bushe ukusesema kwaba pa Amalumbo 69:4 kwafikilishiwe shani?

¹⁷ Bakapata Mesia apabula umulandu. (Amalu. 69:4) Umutumwa Yohane ayambwile amashiwi ya kwa Yesu ayatila: “Nga nshacitile muli bena imilimo iyo umuntu umbi ashacitile, nga tabali na lubembu; nomba balimona imilimo yandi kabili balimpata, bapatila kumo na Tata. Lelo ni pa kuti amashiwi ayalembwa mu Mafunde yabo yafikilishiwe, ayatila, ‘Bampatile apabula umulandu.’” (Yoh. 15:24, 25) “Amafunde” yalandwapo apa, Malembo yonse aya mu Baibolo. (Yoh. 10:34; 12:34) Amabuuku ya Mbila Nsuma yalilanga bwino bwino ukuti Yesu balimupatile, maka maka kuli bashimapepo abaYuda. Na kuba, Yesu atile: “Icalo te kuti cimupate, lelo ine calimpata, pantu ine ndacishinina ukuti imilimo ya ciko yalibipa.”—Yoh. 7:7.

18. Finshi fimbi ifyo tukasambilila mu cipande cikonkelepo ifikalenga tukashininkishe sana ukuti Yesu e Mesia?

¹⁸ Abasambi ba kwa Yesu aba kubalilapo balishininkishe ukuti Yesu e Mesia, pantu ukusesema konse ukwaba mu Malembo ya ciHebere kwafikilishiwe muli ena. (Mat. 16:16) Nga fintu tumwene, kumo kwafikilishiwe pa kufyalwa kwakwe e lyo ukusesema kumo ukwafikilishiwe kwakumine umulimo Yesu umwina Nasarete alebomba. Ukusesema na kumbi ukulanda pali Mesia tukakulandapo mu cipande cinkonkelepo. Nga twatontonkanyapo sana pali uku kusesema, tatwakulatwishika ukuti Yesu Kristu e Mesia uo Shifwe wa ku muulu Yehova asalile.

[Futunoti]

Balisangile Mesia!

“Natusanga Mesia.”—YOH. 1:41.

1. Cinshi calengele Andrea ukusosa amashiwi ya kuti “Natusanga Mesia”?

YOHANE KABATISHA aiminine na basambi bakwe babili. Ilyo Yesu afikile mupepi, Yohane atile: “Moneni, Umwana wa mpaanga uwa kwa Lesa!” Bwangu bwangu Andrea no musambi umbi bakonkele Yesu no kuba nankwe ubushiku bonse. Pa numa, Andrea asangile Simone Petro munyina kabili amutwele kuli Yesu pa numa ya kumweba ne nsansa ati: “Natusanga Mesia.”—Yoh. 1:35-41.

2. Busuma nshi bwalafuma mu kusambilila pa kusesema na kumbi ukulanda pali Mesia?

² Mu kupita kwa nshita, Andrea, Petro na bambi balikwete inshita ya kufwailisha mu Malembo kabili basosele ukufuma pa nshi ya mutima ukuti, Yesu wa ku Nasarete e Mesia walailwe. Icitetekelo cesu mu Cebo ca kwa Lesa na mu Wasubwa wakwe calakoselako ilyo twalatwalilila ukulanda pa kusesema na kumbi ukulanda pali Mesia.

“Mona! Imfumu Yobe Ileisa”

3. Kusesema nshi ukwafikilishiwe ilyo Yesu aingile nge mfumu mu Yerusalemu?

³ Mesia akengila mu Yerusalemu pa mpunda. Ukusesema kwa kwa Sekaria kutila: “Angisha, we mwana mwanakashi Sione. Welesha ukuwelesha kwa kucimfya, we mwana mwanakashi Yerusalemu. Mona! Imfumu yobe ileisa kuli iwe. Yalilungama, kabili bali-ipususha; yali-icefya, kabili ileisa pa mpunda, pa mpunda iikalamba, pa mwana wa mpunda iikota.” (Seka. 9:9) Kemba wa malumbo alembele ukuti: “Apaalwe Uuleishila mwi shina lya kwa Yehova.” (Amalu. 118:26) Yesu te waebele ibumba ukucita ifyo lyacitile. Pa kufikilisha uku kusesema, ili ibumba ilyali ne nsansa ishingi lyapundiile capamo. Elenganyeni ifyacitike ne fyo balelanda mu nsansa ilyo mulebelenga pali ili lyashi.—Belengeni Mateo 21:4-9.

4. Londololeni ifyo amashiwi yaba pa Amalumbo 118:22, 23 yafikilishiwe.

⁴ Yesu ali uwatemwikwa sana kuli Lesa nangu ca kuti abantu balimukeene na lintu bamwene ifyalelangilila ukuti e Mesia. Nga fintu casobelwe, Yesu ‘alisuulilwe, kabili alemonwa uushacindama’ ku bashacetekele ubushininkisho bwa kuti e Mesia. (Esa. 53:3; Marko 9:12) Lelo, Lesa alyebele kale kemba wa malumbo ukusobela ukuti: “Ilibwe ilyo bakakuula bakeene E lyaba pa muulu pa koona. Yehova umwine e wacita ici cintu.” (Amalu. 118:22, 23) Yesu alilandile pali aya mashiwi ilyo alelanda na bashimapepo abalemukaanya, kabili Petro atile aya mashiwi yalifikilishiwe muli Kristu. (Marko 12:10, 11; Imil. 4:8-11) Nangu ca kuti abashatetekele Lesa balimukeene, Yesu aishileba “ilibwe lya pa koona ilya kukuulapo” ilya cilonganino ca Bwina Kristu, “ilyo Lesa asalile, ilya mutengo.”—1 Pet. 2:4-6.

Balimufutwike no Kumusha!

5, 6. Finshi fyasobelwe no kufikilishiwa pa kufutukwa kwa kwa Mesia?

⁵ Calisobelwe ukuti Mesia bakamufutuka kuli cibusa wakwe uwa bucenjeshi. Davidi asobele ukuti: “Cibusa wandi, uo natetekeele, uwalelyako umukate wandi, e wanjalukila.” (Amalu. 41:9) Caishibikwe ukuti abantu abalelila capamo umukate, bali fibusa. (Ukute. 31:54) Kanshi ifi Yuda Iskariote afutwike Yesu, bwali bucenjeshi bwa kapela makufi. Pa kulanga ukuti ifyo Davidi asobele fyalifikilishiwe, Yesu alandile pa wamufutwike no kweba abatumwa bakwe ati: “Nshilelanda pali imwe bonse iyo; nalishiba abo nasala. Lelo ni pa kuti Ilembo lifikilishiwe, ilitila, ‘Uwalelyako umukate wandi e wanjalukila.’”—Yoh. 13:18.

⁶ Mesia bakamufutuka pa ndalama sha silfere 30, isho baleshitilapo umusha! Mateo ayambwile amashiwi yaba pali Sekaria 11:12, 13 no kulanga ukuti Yesu balimufutwike pa ndalama ishinono sana. Lelo, nga ca kuti aya mashiwi yaba mwi buuku lya kwa Sekaria, mulandu nshi Mateo asosele ukuti ‘e fyo kasesema Yeremia alandile’? Mu nshiku sha kwa Mateo, ibuuku lya kwa Yeremia nalimo e lyali ilya ntanshi mu mabuuku ya mu Baibolo ayabikilwe pamo apali ne buuku lya kwa Sekaria. (Linganyeniko Luka 24:44.) Yuda tabomfeshe ne ndalama shine isho afutukilepo Yesu. Ashipoosele mwi tempele no kuyaikulika.—Mat. 26:14-16; 27:3-10.

7. Bushe amashiwi yaba pali Sekaria 13:7 yafikilishiwe shani?

⁷ Na basambi ba kwa Mesia bakasalangana. Sekaria alembele ati: “Ipaya kacema, pa kuti impaanga sha mu mukuni shisalangane.” (Seka. 13:7) Pa Nisani 14, mu 33 C.E., Yesu aebele abasambi bakwe ati: “Bonse mulembutuka buno bushiku, pantu calilembwa ati, ‘Nkepaya kacema, ne mpaanga sha mu mukuni shikasalangana.’” Kabili ifi fine e fyacitike, pantu Mateo ashimike ukuti, “abasambi bonse [bashiile Yesu] no kufulumuka.”—Mat. 26:31, 56.

Balimupeele Imilandu no Kumupuma

8. Bushe ilembo lya kwa Esaya 53:8 lyafikilishiwe shani?

⁸ Mesia akatwalwa ku cilye no kupingulwa ukuti epaiwe. (Belengeni Esaya 53:8.) Ku macaca, pa Nisani 14, icilye conse ica Sanhedrini, capingwile ukuti Yesu bamukake no kumutwala kuli Ponti Pilato, Kateka umwina Roma. Uyu kateka alubulwishe Yesu, lelo tamusangile no mulandu nangu umo. Lelo ilyo Pilato afwaile ukukakula Yesu, ibumba lyabilikishe ati: “Mupopeleni!” no kulanda ati cawama bakakule Baraba. Apo Pilato alefwaya ukusekesha ibumba, alikakwile Baraba, no kuuma Yesu ifikoti e lyo amutwala na ku ba kumupoopela.—Marko 15:1-15.

9. Ukulingana ne fyasobelwe pa Amalumbo 35:11, finshi fyacitike ilyo Yesu ali pano calo?

⁹ Inte sha bufi shikalanda ifya bufi pali Mesia. Kemba wa malumbo Davidi atile: “Shaima inte sha bunkalwe; shilenjipusha ico nshishibe.” (Amalu. 35:11) Ukulingana no ku kusesema, “intungulushi sha bashimapepo ne cilye ca Sanhedrini conse balefwaya abantu aba kushinina Yesu ifya bufi pa kuti bamwipaye.” (Mat. 26:59) Na kuba, “abengi, balelanda ifya bufi pa kuti bamushinine, lelo ifyo balelanda fyalepusana.” (Marko 14:56) Abalwani ba kwa Yesu abapampamine pa kumwipaya, tabalesakamana nangu abantu balanda ifya bufi pali ena.

10. Londololeni ifyo amashiwi yaba pali Esaya 53:7 yafikilishiwe?

¹⁰ Mesia akekala tondolo ilyo bakamupeela umulandu. Esaya asobele ukuti: “Aletitikishiwa, alecushiwa; lelo taleisula akanwa iyo. Aleletwa nge mpaanga ku kwipaiwa; kabili aikele tondolo filya impaanga iikota ikala tondolo ku baibeya amasako, taleasamuna akanwa iyo.” (Esa. 53:7) Ilyo Yesu “balemupeela umulandu ku ntungulushi sha bashimapepo na bakalamba, tayaswike nangu cimo.” Pilato amwipwishe ati: “Bushe tauleumfwa ifintu ubwingi ifyo balekushinina?” Na lyo line, Yesu “tamwaswike nangu cimo, ica kuti uyu umulashi alipapile nga nshi.” (Mat. 27:12-14) Yesu talesaalula abalemupeela umulandu.—Rom. 12:17-21; 1 Pet. 2:23.

11. Finshi fyacitike ifilanga ukuti amashiwi yaba pali Esaya 50:6 na Mika 5:1 yalifikilishiwe?

¹¹ Esaya asobele ukuti Mesia bakamuuma. Uyu kasesema alembele ukuti: “Napeele inuma yandi ku bapuma, na masaya yandi ku basusula umwefu. Nshafishile icinso candi ku fya museebanya na ku mate.” (Esa. 50:6) Mika asobele ukuti: “Ku nkonto e ko bakomina pe saya kapingula wa kwa Israele.” (Mika 5:1) Marko kalemba we buuku lya Mbila Nsuma alandile ifyalangile ukuti uku kusesema kwalifikilishiwe. Atile: “Bamo batendeke [ukufwishila Yesu], amate no kumufimba ku menso no kumuuma amakofi, no kumweba abati: ‘Tulange ukuti ni we kasesema! Twebe uwakuuma!’ Kabili ilyo bamutobele amapi ku menso, bakapaso balimusendele.” Marko atile abashilika “balemuma pa mutwe kwi tete no kumufwishila amate, kabili balimufukamine [mitumfyo mitumfyo] no kumutootela.” (Marko 14:65; 15:19) Nangu Yesu bamucushishe ifyo, tacitile umulandu uuli onse.

Ali uwa Cishinka Ukufika na ku Mfwa

12. Bushe amashiwi yaba pa Amalumbo 22:16 na pali Esaya 53:12 yafikilishiwe shani muli Yesu?

¹² Calisobelwe ukuti Mesia akapoopelwa pa cimuti. Kemba wa malumbo Davidi atile: “Ulukuta lwa ncitatubi lwanshinga. Balesumaula iminwe yandi na makasa yandi nge nkalamo.” (Amalu. 22:16) Marko, uwalembele ibuuku limo ilya Mbila Nsuma alandile pa cintu cimo ico ababelenga Baibolo baishiba sana ilyo atile: “Nomba ilyo inshita yafikile pe awala ilyalenga butatu [muli ba 9 koloko ulucelo], bamupoopele pa cimuti.” (Marko 15:25) Calisobelwe no kuti Mesia akapendelwa pamo na babembu. Esaya alembele ukuti: “Aitulwile umweo wakwe ku mfwa, kabili apendelwe pamo na babembu.” (Esa. 53:12) Nga fintu casobelwe “bakobeke [Yesu] ne fipondo fibili pa fimuti, cimo ku kulyo kwakwe na cimbi ku kuso kwakwe.”—Mat. 27:38.

13. Bushe amashiwi yaba pa Amalumbo 22:7, 8 yafikilishiwe shani muli Yesu?

¹³ Davidi alisobele ukuti Mesia bakamusaalula. (Belengeni Amalumbo 22:7, 8.) Yesu balimusaalwile ilyo alecula pa cimuti ca kucushiwilwapo, pantu Mateo alandile ukuti: “Awe abapita nshila batendeke ukulamusaalula, kabili balepukunya ne mitwe abati: ‘We wingabongolola itempele no kulikuula mu nshiku shitatu, kanshi ipusushe we mwine! Nga uli mwana wa kwa Lesa, ika pa cimuti!’” Bashimapepo na bakalemba kumo na bakalamba nabo balemupumya abati: “Aalepususha bambi; nomba afilwa ukuipususha umwine! Ni Mfumu ya kwa Israele, naekile nomba pa cimuti, e lyo twalamusumina. Alicetekela Lesa; lekeni amupokolole nomba nga alimutemwa, pantu atile, ‘Ndi Mwana wa kwa Lesa.’” (Mat. 27:39-43) Muli uku kucula kwakwe konse, Yesu talandilepo ifyabipa ifili fyonse, kanshi tufwile ukumupashanya sana!

14, 15. Londololeni ifyo ukusesema kulanda pa fya kufwala fya kwa Mesia e lyo na pa kupeelwa umwangashi wakantuka kwafikilishiwe.

¹⁴ Bakapendwila ifya kufwala fya kwa Mesia. Kemba wa malumbo alembele ukuti: “Ba-akana ifya kufwala fyandi, kabili bapendwila ifya kufwala fyandi.” (Amalu. 22:18) Ifi fine e fyacitike, pantu “ilyo [abashilika abena Roma] bamupoopele [Yesu], bayakene ifya kufwala fyakwe ukupitila mu kupendula.”—Mat. 27:35; belengeni Yohane 19:23, 24.

¹⁵ Bakapeela Mesia umwangashi wakantunka uo basakanyamo ifyalula. Kemba wa malumbo atile: “Bampeele ifinkolwankolwa ukucila ukumpeela ifya kulya, kabili pa mulandu wa cilaka candi bampatikishe ukunwa umwangashi wakantuka.” (Amalu. 69:21) Mateo atile: “Bapeele Yesu umwangashi uo basakenyemo ifyalula ukuti anwe; lelo ilyo aumfwile ifyo waleumfwika, alikeene ukunwa.” Pa numa, “umo pali bena alibutwike no kuyabuula umwepu, autumpika mu mwangashi wakantuka no ku-ubika kwi tete, alamupeela ukuti anwe.”—Mat. 27:34, 48.

16. Londololeni ifyo amashiwi yaba Amalumbo 22:1 yafikilishiwe.

¹⁶ Cikamoneka kwati Lesa nalekelesha Mesia. (Belengeni Amalumbo 22:1.) Nga fintu casobelwe, “pe awala lyalenga 9 [mu ma 3 koloko ya kasuba], Yesu abilikishe ishiwi likalamba ati: ‘Eli, Eli, lama sabaktani?’ icalola mu kuti: ‘Lesa wandi, Lesa wandi, cinshi mwandekelesesha?’” (Marko 15:34) Yesu talekele ukucetekela Wishi wa ku muulu. Alishibe ukuti Lesa tamucingilile ku balwani bakwe pa kuti alange bucishinka kuli ena. Kabili ilyo Yesu alandile ayo mashiwi, alifikilishe ukusesema kwaba pa Amalumbo 22:1.

17. Bushe amashiwi yaba pali Sekaria 12:10 na pa Amalumbo 34:20 yafikilishiwe shani?

¹⁷ Mesia bakamulasa, lelo amafupa yakwe tayakatobeke. Abekashi ba mu Yerusalemu “bakalolesha na ku o balashile.” (Seka. 12:10) Kabili pa Amalumbo 34:20 patila: “[Lesa] alinda amafupa yakwe yonse; talyafunikapo nangu fye limo.” Ifyo umutumwa Yohane alembele filanga ukuti ifi fine e fyacitike. Atile: “Umushilika umo [alashile Yesu] ifumo mu lubafu, kabili ilyo line umulopa na menshi fyalifumine. Kabili uwamwene ici, e washimika, kabili ifyo ashimika fya cine. . . . Ifi fintu fyacitike pa kuti ilembo lifikilishiwe, ilitila: ‘Takafunwepo ifupa nangu limo.’ Kabili ilembo limbi litila: ‘Bakalolesha ku o balashile.’”—Yoh. 19:33-37.

18. Cali shani pa kuti Yesu bamushiikile pamo na bakankaala?

¹⁸ Mesia bakamushiikila pamo na bakankaala. (Belengeni Esaya 53:5, 8, 9.) Icungulo bushiku pa Nisani 14, “umukankaala wa ku Arimatea, uo baleita ati Yosefe,” alombele umubili wa kwa Yesu kuli Pilato, na o alimusuminishe uku-usenda. Mateo asosele no kuti: “Yosefe abuulile umubili, no ku-upomba mu nsalu isuma iya busaka, no ku-ubika mu nshiishi yakwe iipya, iyo aimbile mu cilibwe. Kabili pa numa ya kukunkulushishapo ilibwe ilikalamba pa mwinshi wa nshiishi, alifumineko.”—Mat. 27:57-60.

Awileni Imfumu Mesia!

19. Bushe ukusesema kwaba pa Amalumbo 16:10 kwafikilishiwe shani?

¹⁹ Casobelwe ukuti Mesia akabuuka. Davidi alembele ukuti: “[Mwe Yehova] tamwakanshe mu Nshiishi.” (Amalu. 16:10) Elenganyeni ifyo abanakashi bapapile ilyo baile ku nshiishi uko bashiikile Yesu. Kulya, basangile malaika uwafwele umubili wa buntunse, uwabebele ati: “Mwipapa. Mulefwaya Yesu, umwina Nasarete, uo bapoopele pa cimuti. Nabuuka, tali muno. Moneni! Apo bamubikile.” (Marko 16:6) Umutumwa Petro aebele ibumba ilyali mu Yerusalemu pa bushiku bwa Pentekoste mu 33 C.E. ati: “[Davidi] amwenene libela no kulanda pa kubuuka kwa kwa Kristu, ukuti takashale mu Nshiishi no mubili wakwe tawakabole.” (Imil. 2:29-31) Lesa talekele umubili wa Mwana wakwe ukubola, alimubuushishe no kuleka abwelela ku muulu!—1 Pet. 3:18.

20. Bushe ukusesema ukulanda pa kuteka kwa kwa Mesia kwafikilishiwe shani?

²⁰ Nga fintu casobelwe, Lesa alilandile ukuti Yesu Mwana wakwe. (Belengeni Amalumbo 2:7; Mateo 3:17.) E lyo na bantu abengi baletatakula Yesu no Bufumu bwakwe ubukesa, kabili na ifwe tulasekelela ilyo tulelanda pali ena na pa bufumu bwakwe ubwapaalwa. (Marko 11:7-10) Nomba line, Kristu akonaula abalwani bakwe ilyo ‘akanina pali kabalwe pa mulandu wa cishinka no kuiceefya no bulungami.’ (Amalu. 2:8, 9; 45:1-6) Ilyo akalateka, akaleta umutende ne fintu ifisuma ifingi. (Amalu. 72:1, 3, 12, 16; Esa. 9:6, 7) Yesu Kristu Umwana wa kwa Lesa alitendeka kale ukuteka mu muulu. Kanshi lishuko ilikalamba kuli ifwe fwe Nte sha kwa Yehova ukulaebako abantu ifyo twasambilila!