Ubufuuke—Imibele ya Bwina Kristu Iyacindamisha

“Fwaleni . . . ukufuuka.”—ABENA KOLOSE 3:12.

1. Cinshi cilenga ubufuuke ukuba imibele ishaiwamina?

UMUNTU nga alifuuka, cilawama ukuba nankwe. Lelo Imfumu ya mano Solomone yatile, “ululimi ulwanaka lutobe fupa.” (Amapinda 25:15) Ubufuuke mibele ishaiwamina iyabamo ubusuma na maka.

2, 3. Kwampana nshi kwaba pa kufuuka no mupashi wa mushilo, kabili finshi twalabebeta muli ici cipande?

² Umutumwa Paulo abikile ukufuuka pa mutande wakwe uwa “fisabo fya mupashi,” ifisangwa pa Abena Galatia 5:22, 23. Ishiwi lya ciGriki ilyapilibulwa “ukufuuka” mu cikomo 23 muli Baibolo wa Amalembo ya Calo Cipya ilingi line lipilibulwa “ukunakilila” mu maBaibolo yambi. Icishinka ca kuti mu ndimi ishingi calyafya ukusanga ishiwi lyalingana ne li shiwi lya ciGriki, pantu ili shiwi lya ciGriki talilondolola ukunakilila kwa ku nse nelyo umutembo; lelo lilondolola ubufuuke bwa lwa nkati ne cikuuku; te micitile ya muntu, lelo ifyaba umuntontonkanya no mutima wa uyo muntu.

³ Pa kuti tumfwikishe ubupilibulo no bucindami bwa kufuuka, natumone ifya kumwenako fya mu Baibolo fine. (Abena Roma 15:4) Ilyo tulebebeta ifi fya kumwenako, twalasambilila iyi mibele ne fyo twingakwata yene na fintu twingalanga yene muli fyonse ifyo tucita.

‘Kwalyumo Mutengo mu Menso ya kwa Lesa’

4. Twaishiba shani ukuti Yehova alicindamika ubufuuke?

⁴ Apo ukufuuka kwaba pa fisabo fya mupashi wa kwa Lesa, cilimo amano ukusosa ukuti kwalyampana sana no buntu bwa kwa Lesa ubushaiwamina. Umutumwa Petro alembele ati, ‘umutima uwatalala kabili uwafuuka walyumo mutengo mu menso ya kwa Lesa.’ (1 Petro 3:4) Cine cine, ubufuuke mibele ya bukapepa; kabili iyi mibele yaba iyaumo mutengo mu menso ya kwa Yehova. Ukwabula no kutwishika, ici cishinka ceka nacikumanina ku kulenga ababomfi ba kwa Lesa bonse ukulundulula ubufuuke. Lelo, bushe Lesa wa maka yonse, Uwakwatisha amaka mu bubumbo bonse alanga shani ubufuuke?

5. Pa mulandu wa kufuuka kwa kwa Yehova, lisubilo nshi twakwata?

⁵ Ilyo abantu babili aba kubalilapo, Adamu na Efa, batobele ifunde lyaumfwika ilya kwa Lesa ilyakenye ukulya ku muti wa kwishiba ubusuma no bubi, bacitile co ku mufulo. (Ukutendeka 2:16, 17) Kulya kubulwa icumfwila ukwa ku mufulo kwaletele ulubembu ne mfwa, kabili kwalengele bene no bufyashi bwabo ukuitalusha kuli Lesa. (Abena Roma 5:12) Nangu line calilingile ukuti Yehova abakande muli ulya musango, tatile abantunse nomba tabengaaluka kabili tabengalubulwa. (Amalumbo 130:3) Lelo, pa mulandu wa cikuuku cakwe no kukanafwaya ukupatikisha—ifilangilila ukufuuka—Yehova ateyenye inshila abantunse ababembu bengeshilamo kuli wene no kusenaminwa na wene. Ukupitila mu bupe bwe lambo lya cilubula ilya Mwana wakwe, Yesu Kristu, Yehova alenga ifwe ukupalama ku cipuna cakwe ica bufumu icasumbuka ukwabula umwenso.—Abena Roma 6:23; AbaHebere 4:14-16; 1 Yohane 4:9, 10, 18.

6. Lesa alangile shani ubufuuke kuli Kaini?

⁶ Ilyo Yesu ashilaisa pe sonde, Yehova alangile ukufuuka kwakwe ilyo Kaini na Abele, abana ba kwa Adamu, batuulile amalambo kuli Lesa. Pa kumona ifyo imitima yabo yali, Yehova akeene ica bupe ca kwa Kaini lelo ‘asenamine’ Abele ne ca bupe cakwe. Kaini alikalipe pa kumona Lesa asenamina Abele wa busumino ne lambo lyakwe. Baibolo itila, ‘Kaini afulilwe cibi ne mpumi yakwe yaliwile.’ Cinshi Yehova acitile? Bushe alikalipe pa mibele yabipa iya kwa Kaini? Iyo. Bufuuke bufuuke aipwishe Kaini umulandu akalipile. Yehova alondolwele ne co Kaini engacita pa kuti ‘apokelelwe.’ (Ukutendeka 4:3-7) Cine cine, Yehova alalanga ubufuuke.—Ukufuma 34:6.

Ukufuuka Kulapalamika Abantu Kabili Kulapembesula

7, 8. (a) Kuti twatesekesha shani ubufuuke bwa kwa Yehova? (b) Cinshi amashiwi yaba pali Mateo 11:27-29 yasokolola pali Yehova na Yesu?

⁷ Inshila imo iyawamisha ku kutesekesha imibele ya kwa Yehova iyapulamo kusambilila ubumi no butumikishi bwa kwa Yesu Kristu. (Yohane 1:18; 14:6-9) Ilyo ali ku Galili mu mwaka wa cibili uwa kushimikila kwakwe, Yesu acitile ifya maka ifingi mu Korasini, Betsaida, Kapernahumu, ne ncende sha mupepi. Lelo, abantu abengi bali aba filumba kabili tabapooseleko mano, kabili bakeene ukutetekela. Cinshi Yesu acitile? Nangu ca kuti alibacinkwileko pa fyali no kubacitikila pa kukanatetekela, aiketwe nkumbu pa mibele ya bulanda iya ku mupashi iya ba ʽam ha·ʼaʹrets, abantu ba pa nshi, abantu yawe yawe abali pali bene.—Mateo 9:35, 36; 11:20-24.

⁸ Ifyo Yesu aishilecita filanga ukuti ‘alishibe bwino Wishi’ kabili alemupashanya. Yesu alaalike abantu yawe yawe ati: “Iseni kuli ine imwe bonse mwe balecucutika kabili abafininwa, na ine ndemupuupuutula. Sendeni ikoli lyandi no kusambilila kuli ine, pantu nalifuuka kabili nalipetama umutima, e lyo mwalasanga ukupuupuutulwa ku myeo yenu.” Mwandi aya mashiwi yalisansamwishe no kupuupuutula abanyanyantilwa! Na ifwe ilelo yalatusansamusha no kutupuupuutula. Nga ca kuti twafwala ubufuuke, ninshi tukaba pali balya ‘Umwana afwaya ukusokolwela’ Wishi.—Mateo 11:27-29.

9. Mibele nshi yayampana no kufuuka, kabili Yesu aba shani ca kumwenako cisuma muli ci?

⁹ Icayampana sana no bufuuke, kuicefya, e kutila ukuba ‘uwapetama umutima.’ Lelo, icilumba, cileta amatutumuko kabili ilingi line kuti calenga umo ukuba uwakaluka kuli bambi. (Amapinda 16:18, 19) Yesu alangile ukuicefya mu butumikishi bwakwe bonse ubwa pe sonde. Na lintu aingile mu Yerusalemu pa mpunda no kulumbanishiwa nge Mfumu ya baYuda ninshi kwashele nalimo inshiku 6 ukuti epaiwe, Yesu apusene nga nshi kuli bakateka ba mu calo. Afishishepo ukusesema kwa kwa Sekaria ukwalelanda pali Mesia, ukutila: “Mona! Imfumu yobe ileisa kuli iwe, iyafuuka umutima, kabili ininine pa mpunda, pa mwana wa mpunda, umwana wa citekwa icisende fipe.” (Mateo 21:5; Sekaria 9:9) Kasesema wa busumino Daniele amwene icimonwa umo Yehova apeele Umwana wakwe amaka ya kuteka. Lelo, mu kusesema kwabalilepo, alondolwele Yesu ukuti ‘umulanda wapelekeshako mu bantunse.’ Cine cine ukufuuka no kuicefya fyalyampana sana.—Daniele 4:17; 7:13, 14.

10. Mulandu nshi ukufuuka kwa Bwina Kristu takupilibwila ukuti ninshi umo ali no bunake?

¹⁰ Ubufuuke busuma ubo Yehova na Yesu balanga butwaafwa ukupalama kuli bene. (Yakobo 4:8) Kwena, ubufuuke tacipilibula ukuti bunake. Te bunake napacepa fye! Yehova, Lesa Wa maka yonse, alanga amaka ayengi no kukosa. Alakalipa sana pa bashalungama. (Esaya 30:27; 40:26) Yesu na o alangile umupampamina umo wine, uwa kukananakila, nangu lintu Satana Kaseebanya alemusansa. Akeene ukusuminisha ubukwebo bwa bufumfuntungu ubwa bashimapepo ba mu nshiku shakwe. (Mateo 4:1-11; 21:12, 13; Yohane 2:13-17) Lelo, ali uwafuuka ilyo aleafwa abasambi bakwe pa filubo fyabo, kabili mu kutekanya alishipikishe pa bunake bwabo. (Mateo 20:20-28) Umuntu umo uwasoma Baibolo alondolola ubufuuke muli iyi nshila: “Pa kuba uwanakilila umo akabila ukukosa nge nshimbi.” Shi natulelanga iyi mibele ya kwa Kristu iya bufuuke.

Uwafuukisha pa ba mu Nshiku Shakwe

11, 12. Nga twamona ifyo Mose akulile, cinshi calengele ukuti ubufuuke bwakwe bube ubwapulamo?

¹¹ Ica kumwenako ca butatu twalabebeta ni Mose. Baibolo ilondolola Mose ukuti ali “uwafuukisha ukucilamo mu bantu bonse aba pano isonde.” (Impendwa 12:3) Lesa e wapuutilemo kalemba wa aya mashiwi. Ukufuuka kwapulamo ukwa kwa Mose kwamulengele ukuumfwila ubutungulushi bwa kwa Yehova.

¹² Ukukula kwa kwa Mose kwali ukwaibela. Yehova ashininkishe ukuti uyu mwana wa bafyashi abaHebere aba busumino asungwa uwa mweo mu nshita kwali ubucenjeshi no kwipaya. Mose asungilwe na banyina ilyo ali umunono kabili bamusambilishe pa lwa kwa Lesa wa cine, Yehova. Lyena Mose asendelwe no kuyaikala imikalile yapusanako sana. Stefani uwafwilile icisumino uwali pa Bena Kristu ba kubalilapo atile “Mose asambilishiwe amano yonse ya bena Egupti. Na kuba, [Mose] aali uwa maka mu fyebo fyakwe na mu milimo.” (Imilimo 7:22) Icitetekelo cakwe camoneke ilyo amwene ifyo abantu ba kwa Farao abaleangalila abasha balefyenga bamunyina. Pa kwipaya umwina Egupti uo amwene aleuma umuHebere, Mose afulumwike ku Egupti no kuya ku calo ca Midiani.—Ukufuma 1:15, 16; 2:1-15; AbaHebere 11:24, 25.

13. Imyaka 40 Mose aikele ku Midiani yamulengele ukuba shani?

¹³ Ilyo ali ne myaka 40, Mose aleikalila mu matololo. Ku Midiani akumenye abana banakashi 7 aba kwa Reuele kabili abaafwile ukutapa amenshi ya mukuni ukalamba uwa kwa shibo. Ilyo babwelele ku ng’anda, aba bakashana ninshi nabasekelela balondolwelele Reuele ukuti “umwina Egupti” abapokolwele ku bacemi balebacusha. Reuele aitile Mose ukuti aleikala no lu lupwa lwakwe. Amacushi yamuponene tayamulengele ukukalipa; kabili tayamuleseshe ukutelula imikalile yakwe pa kuti ilingane no bwikashi bupya. Tabwelele numa mu kufwaisha ukubombela Yehova. Muli ilya myaka 40 iingi iyo Mose acemene impaanga sha kwa Reuele, e mo aupile Sipora no kukusha abana bakwe, Mose alundulwile no kuwamya imibele abantu bamwishibileko. Ukucula Mose aculile kwamulengele asambilile ubufuuke.—Ukufuma 2:16-22; Imilimo 7:29, 30.

14. Londololeni cimo icacitike ilyo Mose ali intungulushi ya Israele icalangile ubufuuke bwakwe.

¹⁴ Pa numa Yehova amusontele ukuba intungulushi ya luko lwa Israele, ubufuuke bucili bwalemoneka muli Mose. Umulumendo umo aebele Mose ukuti Eldadi na Medadi balesesema mu nkambi—nangu line tabalipo ilyo Yehova apongolwele umupashi wakwe pa bakalamba 70 aba abaali no kwaafwa Mose. Yoshua atile: “Mwe shikulu Mose, bakaanyeni.” Bufuuke bufuuke Mose ayaswike ati: “Bushe wanjikatilwa akalumwa? Iye, nga capeelwa abantu bonse ba kwa Yehova ukuba bakasesema! Yehova nga abiko mupashi wakwe pali bene!” (Impendwa 11:26-29) Ubufuuke bwatalalike uyo mulandu.

15. Nangu line Mose ali uushapwililika, mulandu nshi ica kumwenako cakwe cawamina ukukonka?

¹⁵ Inshita imo camoneke kwati Mose tali no bufuuke. Pa Meriba, mupepi na Kadeshe, afililwe ukuleka ilumbo liye kuli Yehova, kacita Wa fipesha mano. (Impendwa 20:1, 9-13) Nangu line Mose ali uushapwililika, icitetekelo cakwe icakosa calimutungilile lyonse kabili ubufuuke bwakwe ubwapulamo bulatufika pa mutima na ifwe ilelo.—AbaHebere 11:23-28.

Ukwafya Kwalipusana no Kufuuka

16, 17. Kusoka nshi tusanga mu lyashi lya kwa Nabali na Abigaili?

¹⁶ Ica kumwenako ca kusoka cacitike mu nshita ya kwa Davidi, pa numa fye ya mfwa ya kwa Samwele kasesema wa kwa Lesa. Cilanda pa bantu babili abaupana, Nabali, no mukashi wakwe, Abigaili. Mwandi aba bantu babili bali abapusana! Ilyo Abigaili ali “musuma uwashilimuka,” umulume wakwe ali “uwayafya kabili umubi imicitile yakwe.” Nabali akeene ukupeela abaume ba kwa Davidi ifilyo balombele, abalindile imikuni ikalamba iya kwa Nabali ku bapuupu. Pa kuba ne nsambu sha kukalipa, Davidi na bantu bakwe bamo baipangeshe ne mpanga no kuya mu kulolenkana na Nabali.—1 Samwele 25:2-13.

¹⁷ Ilyo Abigaili aumfwile icacitike, bwangu bwangu apekenye imikate, umwangashi, inama, ifisansangu fya myangashi ne mikama ya makunyu no kuyamona Davidi. Apaapete Davidi ati: “Pali ine, mwe shikulu, e po pabe ukupulumuka uku! Shi lekeni cishiko wenu amusosele mu matwi, kabili umfweni ifyebo fya kwa cishiko wenu.” Davidi alinashiwe ku mutima pa kupaapaata kwa kwa Abigaili. Pa numa ya kukutika ku bulondoloshi bwa kwa Abigaili, Davidi atile: “Abe uwacindikwa Yehova Lesa wa kwa Israele uwakutuma lelo ku kunkumanya! Kabili yabe ayapaalwa amano yobe, nobe ube uwapaalwa we wandesha lelo ukwingila mu milopa.” (1 Samwele 25:18, 24, 32, 33) Ukwafya kwa kwa Nabali kwasukile kwamwipaisha. Imibele isuma iya kwa Abigaili yamuletele insansa sha kuba umukashi wa kwa Davidi. Ubufuuke bwakwe bwaba cipasho kuli bonse abalebombela Yehova ilelo.—1 Samwele 25:36-42.

Konkeleleni Ubufuuke

18, 19. (a) Kwaluka nshi kumoneka ilyo twafwala ubufuuke? (b) Cinshi cingatwafwa ukuibebeta bwino?

¹⁸ E co ubufuuke mibele yacindama nga nshi. Tayaba kunakilila fye; lelo yaba mibele isuma iipembesula bambi. Kale napamo twabeleshe ukulanda bukali bukali no kuba ababula icikuuku. Lelo, ilyo twasambilile icine ca mu Baibolo, twalyalwike no kuba abasuma. Paulo alandile pali uku kwaluka ilyo akonkomeshe Abena Kristu banankwe ukuti: “Fwaleni icitemwishi ne nkumbu, icikuuku, ubupete, ukufuuka, no kushishimisha.” (Abena Kolose 3:12) Baibolo ilinganya uku kwaluka ku kwaluka kwa fiswango—umumbulu, imbwili, inkalamo, bere, na ngoshe—ukuba ifitekwa fya mutende—nge mpaanga, umwana wa mbushi, umwana wa ng’ombe, ne ng’ombe. (Esaya 11:6-9; 65:25) Abantu balapapa ilyo bamona uku kwaluka mu mibele pantu uku kwaluka kulamonekesha. Lelo, ifwe, twaishiba ukuti icileta uku kwaluka kubomba kwa mupashi wa mushilo uwa kwa Lesa, pantu ukufuuka kwaba pa fisabo fya uko.

¹⁹ Bushe ici cilepilibula ukuti ilyo twayaluka no kuipeela kuli Yehova, ninshi tufwile ukuleka ukubombela pa kuba abafuuka? Iyo. Ku ca kumwenako, ifya kufwala fipya fikabila ukusakamanwa lyonse pa kuti filemoneka ifya busaka kabili ifisuma. Ukupenenga mu Cebo ca kwa Lesa no kwetetula pa fya kumwenako fyabamo kutwafwa ukuibebeta fwe bene. Bushe Icebo ca kwa Lesa icapuutwamo kabili icaba nge cilola cisokolola cinshi pali imwe?—Yakobo 1:23-25.

20. Kuti twatunguluka shani mu kulanga ubufuuke?

²⁰ Abantu bakwata ififyalilwa fyapusanapusana. Ababomfi ba kwa Lesa bamo cilabangukila ukulanga ubufuuke ukucila bambi. Na lyo line, Abena Kristu bonse bafwile ukulundulula ifisabo fya mupashi wa kwa Lesa, ukusanshako no bufuuke. Mu kutemwa, Paulo akonkomeshe Timote ati: “Ukonkelele ubulungami, ukuipeelesha kuli bukapepa, icitetekelo, ukutemwa, ukushipikisha, ukufuuka.” (1 Timote 6:11) Ishiwi lya kuti “ukonkelele” lipilibula ukuti tufwile ukuibikilishako. Baibolo imo ipilibula ili shiwi ati ‘bikapo umutima obe.’ (New Testament in Modern English, na J. B. Phillips) Nga mwaibikilishako ukwetetula pa fya kumwenako fisuma ifya mu Cebo ca kwa Lesa, kuti fyalimbwa mu muntontonkanya wenu, kwati fye fyabikwa muli imwe. Fikamumunga imwe no kumutungulula.—Yakobo 1:21.

21. (a) Mulandu nshi tulingile ukukonkelela ubufuuke? (b) Finshi fili no kulandwapo mu cipande cikonkelepo?

²¹ Ifyo tucita kuli bambi filanga ifyo tulebomba muli ulu lubali. Umusambi Yakobo aipusha ati: “Nani uwa mano kabili uwa mucetekanya muli imwe? Lekeni alange imilimo yakwe ku myendele yakwe isuma mu bufuuke bwa mano.” (Yakobo 3:13) Kuti twalanga shani iyi mibele ya Bwina Kristu pa ng’anda, mu butumikishi bwa Bwina Kristu, na mu cilonganino? Icipande cikonkelepo cikwete ubutungulushi bwingatwafwa.

Langeni ‘Ubufuuke ku Bantu Bonse’

“Ulebacinkula . . . ukuba abanakilila, abafuuka ku bantu bonse.”—TITO 3:1, 2.

1. Mulandu nshi cishayangukila lyonse ukulanga ubufuuke?

UMUTUMWA Paulo alembele ati: “Mube abampashanya, ifyo na ine mpashanya Kristu.” (1 Abena Korinti 11:1) Ababomfi ba kwa Lesa bonse ilelo balaibikilishako ukuumfwila uku kufunda. Ca cine ukuti ici tacayanguka, pantu twapyana ku bafyashi besu aba kubalilapo ulunkumbwa ne fifyalilwa ifishumfwana ne ca kumwenako ca kwa Kristu. (Abena Roma 3:23; 7:21-25) Lelo, pa lwa kulanga ubufuuke, ifwe bonse kuti twatunguluka nga twaibikilishako. Lelo te kushintilila fye pa mupampamina wesu weka. Finshi fimbi ifikabilwa?

2. Kuti twalanga shani ‘ubufuuke ku bantu bonse’?

² Ubufuuke bwa bukapepa bwaba pa fisabo fya mupashi wa mushilo. Nga tuleumfwila sana ubutungulushi bwa maka yabomba aya kwa Lesa, e lyo ifisabo fya yako fikamoneka muli ifwe. E lyeka fye, ilyo tukalanga ‘ubufuuke’ ku bantu bonse. (Tito 3:2) Natumone ifyo twingapashanya ica kumwenako ca kwa Yesu no kulenga balya tubishanya na bo ‘ukusanga ukupuupuutulwa.’—Mateo 11:29; Abena Galatia 5:22, 23.

Mu Lupwa

3. Mibele nshi iya mu lupwa ilanga umupashi wa calo?

³ Ulubali lumo umo ubufuuke bukabilwa ni mu lupwa. Akabungwe ka World Health Organization katila ulukaakala mu lupwa lulenga ubumi bwa banakashi ukuba mu kayofi kakalamba akacila pa busanso bwa pa musebo ukubikapo no bulwele bwa mpepo. Ku ca kumwenako, ku London, England, amapesenti 25 aya lukaakala lwacitilwe lipoti yali lukaakala lwa mu ng’anda. Bakapokola ilingi balasanga abantu abafumisha icipyu mu “kootoka no musaalula.” Icacilapo no kubipa ca kuti abaupana bamo baleka “ukusasuka” ukukuma icupo cabo. Iyi mibele yonse ilanga “umupashi wa pano calo” kabili imibele ya musango yu taifwile ukuba mu ndupwa sha Bwina Kristu.—Abena Efese 4:31; 1 Abena Korinti 2:12.

4. Ubufuuke kuti bwalenga ulupwa ukuba shani?

⁴ Pa kuti tucimfye imibele ya calo, tukabila umupashi wa kwa Lesa. “Ukuli umupashi wa kwa Yehova, e kuli ubuntungwa.” (2 Abena Korinti 3:17) Ukutemwa, icikuuku, ukuilama, no kushipikisha filakosha icumfwano caba pa balume na bakashi abashapwililika. (Abena Efese 5:33) Ukufuuka kulenga mu ng’anda mwaba insansa kabili mwawama ukupusanako no kuumana ne fikansa ifyaba mu ndupwa ishingi. Ifyo umuntu alanda fyalicindama, lelo inshila afilandilamo e ilanga ifyo aletontonkanya. Amalangulushi na masakamika ayalandwa mu bufuuke yacefyako ifingalenga ukukansana. Imfumu ya mano Solomone yalembele ati: “Ukwasuka ukwafuuka kubweshe cipyu, lelo icebo ca kulungulusha ciimyo bukali.”—Amapinda 15:1.

5. Ubufuuke kuti bwayafwa shani mu ng’anda umo abaupana bapepa ukwapusana?

⁵ Ubufuuke bwalicindama maka maka mu ng’anda umo abaupana bapepa ukwapusana. Ubufuuke ne mibele isuma, kuti fyaleta kuli Yehova balya abalemenena ku bubi. Petro afundile abakashi ba Bwina Kristu ati: “Nakileni abalume benu bene, pa kuti, nga kuli abakaana ukuumfwila icebo, bakolopekwe ukwabula icebo ku myendele ya bakashi babo, pa kuimwena abene imyendele yenu iya musangwela pamo na katiina. Kabili ukusaama kwenu kwiba ukwa kuluka umushishi ukwa ku nse no kwa kufwala ifisaamo fya golde atemwa ukufwala imingila, lelo kube ukwa muntu wabelama uwa mu mutima ne ca kufwala cishingabola ica mutima uwatalala kabili uwafuuka, uwaumo mutengo mu menso ya kwa Lesa.”—1 Petro 3:1-4.

6. Ukulanga ubufuuke kuti kwakosha shani icumfwano pa bafyashi na bana?

⁶ Bucibusa pa bana na bafyashi te kuti bube bwino, maka maka nga ca kuti tapali ukutemwa Yehova. Lelo mu mayanda yonse aya Bena Kristu, kufwile kwaba ukulanga ubufuuke. Paulo afundile bashibo ati: “Mwilakalifya abana benu, lelo mulebakusha mu kusalapula no kukonkomesha kwa kwa Yehova.” (Abena Efese 6:4) Nga ca kuti mu lupwa mwaba ubufuuke, abafyashi na bana balomfwana sana. Dean, uwaba pa bana basano, ebukisha pali bawishi ukuti: “Batata bali abafuuka. Nshibukisha ukukansana na bo—na lintu nali umupungwe. Lyonse bena bali abafuuka, nelyo bakalipe. Inshita shimo balenjeba ukuya ku cipinda candi nelyo balendesha ukucita ifintu fimo naleipakisha, lelo tatwalepaashanya. Baali ni bashifwe kabili abanensu. Kabili tatwalefwaya ukubalenge nsoni.” Cine cine, ubufuuke bulakosha icumfwano pa bafyashi na bana.

Mu Butumikishi Bwesu

7, 8. Mulandu nshi ukulanga ubufuuke mu butumikishi bwa mwi bala kwacindamina?

⁷ Ulubali na lumbi umo ubufuuke bwacindama ni butumikishi bwa mwi bala. Ilyo tule-ebako bambi imbila nsuma iya Bufumu, tukumana na bantu aba fifyalilwa fyalekanalekana. Bamo balakutika mu nsansa ku bukombe bwe subilo tutwala. Bambi pa milandu yalekanalekana, kuti bayankulako bubi bubi. Apa e po imibele ya bufuuke itwafwa sana ukufishapo umulimo wesu uwa kuba inte ku mpela ya pano isonde.—Imilimo 1:8; 2 Timote 4:5.

⁸ Umutumwa Petro alembele ati: “Shisheni Kristu nga Shikulu mu mitima yenu, lyonse mube abaiteyanya ukuisosela ku muntu onse uwingamwipusha pe suubilo lyenu, lelo mulesose fyo no mutima uwafuuka na katiina.” (1 Petro 3:15) Pa mulandu wa kuti tumona Kristu ukuba Ica kumwenako cesu, tulabikako amano ukulanga ubufuuke no mucinshi ilyo tuleshimikila ku balelanda bubi bubi. Ilingi iyi mibele ileta ifisuma.

9, 10. Shimikeni icacitike ku kulanga ubucindami bwa bufuuke mu butumikishi bwa mwi bala.

⁹ Keith ashele mu ng’anda, ilyo umukashi wakwe aiswile icibi ilyo aumfwile abalekonkonsha. Ilyo aishibe ukuti uwabatandalile ali ni Nte ya kwa Yehova, umukashi wa kwa Keith bukali bukali apeele baNte umulandu wa kukanasunga bwino abana. Uyu munyina ateekele fye umutima. Mu bufuuke atile: “Cabipa ukuti e fyo muyumfwa. Bushe kuti namulanga ifyo Inte sha kwa Yehova basuminamo?” Keith ali alekutika ku fyo balelanshanya kabili nomba aishile ku mwinshi ku kweba ulya munyina ukuti aleya.

¹⁰ Ilyo papitile nshita, aba baupana batendeke ukulungulushiwa ukuti tabacitile bwino kuli ulya mweni. Ubufuuke bwakwe bwabafikile pa mutima. Icabapapwishe ca kuti, pa numa fye ya mulungu ulya munyina alibwelele, kabili Keith no mukashi wakwe bamulekele alondolola mu Malembo ifyo asuminemo. Pa numa batile: “Pa myaka ibili iyakonkelepo, twalekutika sana ku fyo baNte bambi balelanda.” Balisumine ukutendeka ukusambilila Baibolo, kabili kuli pele pele bonse balibatishiwe pa kulanga ukuipeela kwabo kuli Yehova. Mwandi caliweme kuli ulya Nte uwabalilepo ukulanshanya na Keith no mukashi wakwe! Uyu Nte akumene na ba baupana ninshi palipita imyaka no kusanga ukuti nomba ni munyina wa ku mupashi na nkashi. Mu bufuuke mulafuma ifisuma.

11. Ni mwi ubufuuke bwingeswila inshila ku muntu ukupokelela icine ca Bwina Kristu?

¹¹ Ifyo Harold apitilemo ilyo ali umushilika fyamulengele ukuba uwakalipa kabili ukulatwishika nga ca kuti Lesa e ko aba. Icalengele na mafya yakwe ukukulilako ca kuti, ubusanso bwa pa musebo ubo namutekenya uwakolelwe alengele bwalemanike Harold. Ilyo Inte sha kwa Yehova baile ku mwakwe, Harold abebele ukuleka ukumutandalila. Lelo bushiku bumo, Nte uwe shina lya Bill aile mu kutandalila uwalefwaya ukusambilila icine uwaleikala ukucila amayanda yabili ukufuma pali Harold. Ukwabula ukwishiba, akonkweshe pa ng’anda ya kwa Harold. Ilyo Harold, aiswile icibi ninshi ale-endela ku nkonto shibili, ilyo line fye Bill alombele ubwelelo, ukulondolola ukuti ni pa ng’anda imbi lwa mupepi apo aciba no kuya. Bushe cinshi Harold acitile? Bill taishibe ukuti Harold atambile ilyashi lya pa televishoni apo balangile ifyo baNte balebombela capamo ukukuula Ing’anda ya Bufumu mu nshita fye iinono. Alitemenwe ukumona abantu abengi balebombela capamo, kabili ici calengele aaluka mu fyo alemona Inte. Pa mulandu wa kuti ubwelelo bwa kwa Bill bwalimufikile pa mutima pamo no bufuuke bwakwe, Harold asalilepo ukulakutika ku Nte ilyo baisa. Asambilile Baibolo, alunduluka, no kuba umubomfi wabatishiwa uwa kwa Yehova.

Mu Cilonganino

12. Mibele nshi iya calo iyo aba mu cilonganino ca Bwina Kristu bafwile ukucincitila?

¹² Ulubali lwa citatu umo ubufuuke bwacindama ni mu cilonganino ca Bwina Kristu. Muli buno bwikashi ukukansana kwaba fye mpanga yonse. Ukukansana, ukupaashanya, ukuumana filacitika lyonse ku bantu bamwena ubumi muli bumubili. Limo limo, iyi mibele ya calo isokelela mu cilonganino ca Bwina Kristu kabili imonekela mu kuumana no kukansana. Bamunyina bashingamwa balabipilwa nga kwaba ukukalulula ifya musango yu. Na lyo line, ukutemwa Yehova na ba bwananyina kubalenga ukwesha ukwafwa abalubile ukulapila no kupilibuka.—Abena Galatia 5:25, 26.

13, 14. Cinshi cingacitika nga kwaba ‘ukufunda mu kunakilila abo abalemenena ku bubi?”

¹³ Mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo, Paulo na cibusa wakwe Timote baponenwe na mafya ukufuma kuli bamo mu cilonganino. Paulo asokele Timote ukucenjela ku ba bwananyina abalemoneka nge fipe “fya mulimo uwabulo mucinshi.” Paulo apelulwile ukuti: “Umusha wa kwa Shikulu tafwile ukucita ulubuli, lelo afwile ukuba uwanakilila kuli bonse, uwafikapo ukusambilisha, abe uushishimisha ububi, alefunda mu kunakilila abo abalemenena ku bubi.” Ilyo twalanga ubufuuke na lintu tukalifiwe, abakwete imimwene imbi ilingi balengwa ukubebeta imimwene yabo na kabili. Kabili Yehova kuti ‘abapeela ukulapila ukutwala ku kwishiba icine bwino bwino’ nga fintu Paulo alembele. (2 Timote 2:20, 21, 24, 25) Moneni ukuti Paulo asuntinkanya ukunakilila no kuikaanya ku bufuuke.

¹⁴ Paulo alecita ifyo aleshimikila. Ilyo alebomba na ‘batumwa bacishamo’ mu cilonganino ca Bena Korinti, akonkomeshe aba bwananyina ati: “Awe ine wine, Paulo, ndemupaapaata mu kunakilila na mu cikuuku ifya kwa Kristu, nangu imoneka uwapetama muli imwe, lelo ilyo ndi kumbi mba uwapama kuli imwe.” (2 Abena Korinti 10:1; 11:5) Paulo cine cine alipashenye Kristu. Moneni ukuti apaapaatile aba bwananyina “mu kunakilila” kwa kwa Kristu. E co taali uwa cilumba, atemwa uwa lucu. Ukwabula no kutwishika abali mu cilonganino abakwete imitima ya cumfwila balitemenwe ifyo abakonkomeshe. Akalulwile ukukansana kwaliko kabili alengele kwaba umutende no kwikatana mu cilonganino. Bushe iyi te mibele ifwe bonse twingatukuta ukupashanya? Baeluda maka maka balingile ukupashanya ifyo Kristu na Paulo balecita.

15. Mulandu nshi ubufuuke bwacindamina pa kufunda?

¹⁵ Umulimo wa kwafwa bambi te wa kubomba fye ilyo mu cilonganino mushili umutende no kwikatana. Ilyo takulaba ukupusana, aba bwananyina bakabila ubutungulushi bwabamo kutemwa. Paulo akonkomeshe ati: “Mwe bamunyinane, umuntu nga alufyanya ukwabula ukwibukila, aba muli imwe aba bumupashi esheni ukulungika uwa musango yo.” Lelo bushe ukulungika kufwile ukucitwa shani? Kufwile ukucitwa “ne mitima yafuuka, ilyo uleilolekesha we mwine, epali nobe watunkwa.” (Abena Galatia 6:1) Te lyonse cayanguka ukuba ‘no mutima wafuuka,’ maka maka pa mulandu wa kuti Abena Kristu bonse, pamo na baume basontwa, balemenena ku lubembu. Na lyo line, ubufuuke e bukalenga cayangukila uulufyenye ukulungikwa.

16, 17. Cinshi cingafwa ukucimfya ukukanafwaya ukufundwa?

¹⁶ Mu ciGriki ca kubalilapo, ishiwi lyapilibulwa “ukulungika” kuti lyalosha na ku kubwesesha nelyo ukubika amafupa yafunike umo yafwile ukuba. Ukucite ici lyonse kulaleta ubukali. Dokota uulebwesha ilyo ifupa lifunike alalanda bwino pa busuma bwa kucitile co. Ukutekanya kwakwe kulasansamusha. Amashiwi yanono ayalandwa ilyo ici cishilacitwa yalafwa ukucefyako bulya bukali. Mu nshila imo ine, ukulungika kwa ku mupashi kuti kwakalifya. Lelo ubufuuke bukalenga cayanguka ukukupokelela, kabili ukubwesha bucibusa no kupekanya inshila ya kuti ulya uulufyenye aalule imibele yakwe. Na lintu pa kubala kwaba ukukaana ukufunda, ubufuuke kuli ulya uulefunda kuti bwafumyapo kulya kukanafwaya ukukonka ukufunda kusuma ukwa mu Malembo.—Amapinda 25:15.

¹⁷ Ilyo tulelungika bambi, lyonse kulaba isakamika lya kuti kulya kufunda kuti kwamonwa ngo kulengulula. Kalemba umo alembele ati: “Ilyo tule-ebaula bambi kulaba ukulemenena sana ku kulumya ifyebo e co ubufuuke bulakabilwa.” Ukulundulula ubufuuke ubufuma mu kuicefya kukafwa Umwina Kristu uulefunda ukutaluka kuli ubu bwafya.

“Ku Bantu Bonse”

18, 19. (a) Mulandu nshi Abena Kristu cingabakosela ukulanga ubufuuke ku balashi? (b) Cinshi cikaafwa Abena Kristu ukulanga ubufuuke ku bali mu bulashi, kabili cinshi cingafumamo?

¹⁸ Ulubali lumo umo abengi cibakosela ukulanga ubufuuke ni lintu balebomba na balashi ba ku calo. Ca cine ukuti ifyo abalashi bamo bacita filanga ukuti ba cilulo kabili tabalangulukilako. (Lukala Milandu 4:1; 8:9) Lelo, ukutemwa twatemwa Yehova kukatwafwa ukwishiba ukuti e wakwata amaka yapulamo kabili kukatwafwa no kunakila abalashi ukulingana no bulashi bwabo. (Abena Roma 13:1, 4; 1 Timote 2:1, 2) Na lintu abalashi batubinda ukupepa Yehova ukwa ku cintubwingi, mu nsansa tulafwayako inshila shimbi isha kupeelelamo ilambo lya malumbo.—AbaHebere 13:15.

¹⁹ Tatuba abakaluka nangu cibe shani. Tutukuta ukuba abanakilila ukwabula ukunashako ifishinte fyalungama. Muli iyi nshila, bamunyinefwe balebomba bwino ubutumikishi mu fyalo 234 mwi sonde lyonse. Tuumfwila ukufunda kwa kwa Paulo ukwa “kunakila no kulaumfwila amabuteko na bamulopwe abaleteeka, ukuba abaiteyanya ku mulimo onse usuma, ukupontela umuntu nangu umo iyo, ukukanaba no lubuli, ukuba abanakilila, abafuuka ku bantu bonse.”—Tito 3:1, 2.

20. Filambu nshi fikakwata abalanga ubufuuke?

²⁰ Amapaalo yashaifulila yalalilile bonse abalanga ubufuuke. Yesu atile: “Ba nsansa abafuuka imitima, pantu bakapyana isonde.” (Mateo 5:5) Kuli bamunyina Kristu abasubwa, ukuba abafuuka e kukalenga ukuba ne nsansa no kukwata ishuko lya kuteeke isonde mu Bufumu. Kumfwa kwi “bumba likalamba” ilya “mpaanga shimbi,” batwalilila ukulanga ubufuuke no kulolela ubumi mu Paradaise wa pe sonde. (Ukusokolola 7:9; Yohane 10:16; Amalumbo 37:11) Mwandini fintu fisuma ifitulalilile! E ico, twilaba ifyo Paulo acinkwileko Abena Kristu ba mu Efese ati: “E ico ine, ne mufungwa muli Shikulu, ndemupaapaata ukuti mwende umwawamina ubwite ubo mwaitilwe, no bupete bonse no bufuuke.”—Abena Efese 4:1, 2.