Ifipesha Amano—Bushe Fyalecitika Nelyo Lushimi Fye?

UMWAUME umo atendeke ukulolekesha icipepala ico bakambatika kuli motoka apo balembele ati “Ifipesha Amano Filacitika—Nga Ulefwaya Ficitike, Kwipusha fye Bamalaika.” Nangu ca kuti alitemenwe sana ifya mapepo, taishibe umwalolele aya mashiwi. Bushe cilya cipepala calelangilila ukuti namutekenya alisumine mu fipesha amano? Nelyo bushe alecita fye imipuulwe, ukulangilila ukuti tasumina mu fipesha amano na muli bamalaika?

Nalimo kuti mwatemwa ukwishiba ifyo kalemba wa ku Germany Manfred Barthel alandilepo. Atile: “Ishiwi ifipesha amano lilenga abalebelenga ukutendeka ukutontonkanya pa fintu fibili ifyapusana.” Abasumina mu fipesha amano balishininkisha ukuti filacitika, nalimo imiku fye iingi.a Ku ca kumwenako, cashimikwa ukuti mu myaka fye ya nomba line mu Grisi, abasumina mu fipesha amano batila filacitika nalimo umuku umo mu mweshi. Ici calengele shikofu we calici lya Greek Orthodox Church ukusoka ukuti: “Abasumina mu fipesha amano bamona kwati Lesa, Maria, na batakatifu bakwata imibele ya bantu. Abasuminamo tabafwile ukucilamo ukwelenganye fintu.”

Mu fyalo fimo te bengi basumina mu fipesha amano. Ukulingana no kufwailisha kwacitilwe ne cipani cimo ukwasabankanishiwe mu Germany mu 2002, abengi muli ici calo batontonkanya ukuti ifipesha amano tafyalecitika iyo, lushimi fye. E lyo pa bantu fye abanono abasumina mu fipesha amano, paliba abanakashi batatu abaletila balilanshenye na Maria Nacisungu. Baleti Maria alimoneke kuli bena ninshi ali na bamalaika ne nkunda. Ilyo papitile imyeshi iinono ukutula apo abene baleti Maria amoneke kuli bena, inyunshipepala ya ku Germany iya Westfalenpost yatile: “Ukufika fye na lelo, abantu nalimo 50,000, e kutila aba nyendo sha fya mapepo, abafwaya ukundapwa, ukusanshako fye na bafwaisha ukwishiba ifyacitike balipoosako sana amano ku fimonwa fyamwene aba banakashi.” Na bambi 10,000 bale-enekelwa ukubungana mu mushi pa kuti bakamoneko uko Maria akamoneka na kabili. Cashimikwa ukuti mu 1858, Maria Nacisungu alimoneke mu Lourdes, ku France kabili mu 1917, amoneke mu Fátima, ku Portugal.

Ni Shani pa lwa Mipepele Ishili ya Bena Kristu?

Mupepi na mu mipepele yonse abantu balisumina mu fipesha amano. Icitabo ca The Encyclopedia of Religion cilondolola ukuti abatendeke ubuBuddha, ubuKristu, no buShilamu balemwena ifipesha amano mu nshila yalekanalekana. Lelo, na kabili citila: “Ificitika muli iyi mipepele ukutula kale filanga ukuti ifipesha amano na malyashi yalanda pa fipesha amano fyaba lubali lwacindama ulwa fisumino fya bantu.” Ici citabo citila fye no kuti “limo limo na Buddha wine alecita ifipesha amano.” Pa numa, ilyo “ubuBuddha bwafikile mu China, bamishonari abaBuddha ilingi line balelanga ukuti bali na maka ya kucita ifipesha amano.”

Pa numa ya kulanda pa fipesha amano ifingi ifyo baleitunga ukucita, cilya citabo cisondwelela ukuti: “Umuntu teti asumine amalyashi ya fipesha amano yonse aya ayashimikwa na bakalemba wa lyashi lya fya mapepo, lelo ico aya malyashi yapangilwe ni pa kuti Buddha acindikwe, uwapeele amaka ya kucita ifipesha amano ku bakonshi bakwe abakamamo na menshi.” Icitabo cimo cine cilanda pa buShilamu aciti: “Abantu abengi mu bwikashi bwa baShilamu bacili balenekela ifipesha amano. Mu ntambi shabo (hadīths) balangilila ukuti imiku iingi Muhamad alicitile ifipesha amano pa cintubwingi. . . . Abantu basumina ukuti abatakatifu nga bafwa, balatwalilila ukucita ifipesha amano pa nshiishi shabo pa kuti aba busumino bengalamwenamo. Kabili abantu balaipeelesha ukwipusha abatakatifu ukuti babapaapaatileko.”

Ni Shani pa lwa Fipesha Amano mu Kupepa kwa Bena Kristu?

Abengi abasumina mu buKristu batontonkanya ifyalekanalekana. Bamo basumina ukuti ifipesha amano fyalandwapo mu Baibolo ifyacitile Yesu Kristu nelyo ifyacitile ababomfi ba kwa Lesa ilyo kushilaba ubuKristu fya cine. Na lyo line, abengi balasuminishanya na Martin Luther uwatendeke imipepele ya baProtestanti. Icitabo ca The Encyclopedia of Religion cilanda pali wena ukuti: “Bonse babili Luther na Calvin balembele ukuti inshita ya fipesha amano yalipita kabili abantu tabalingile ukwenekela ifipesha amano ukucitika.” Ici citabo citila Icalici lya baKatolika lyatwalilile ukusumina mu fipesha amano “ukwabula no kwesha ukulondolole fyo fyalecitika.” Lelo, “baProtestanti baishilesumina ukuti icacindama pa kuba Umwina Kristu mibele kabili Lesa ne mipashi tabalanda na bantu nelyo ukubalenga ukucita ifintu fimo.”

Bambi abaitunga ukuti Bena Kristu, ukusanshako fye na bashimapepo, balatwishika nampo nga ifipesha amano fyalandwapo mu Baibolo fya cine. Ku ca kumwenako, natulande pa lyashi lyaba pa Ukufuma 3:1-5 ilya cimpusa calepya ku mulilo. Icitabo ca What the Bible Really Says cilondolola ukuti abasoma ifya mipepele bamo mu Germany batontonkanya ukuti ici cipesha amano te ca cine cine. Lelo, batila caba “cishibilo ca kubipilwa kwa kwa Mose no kucushiwa sana ukwa kampingu wakwe.” Icitabo citwalilila ukuti: “Na kabili icalemoneka ngo mulilo kuti caba maluba ayabalwile mu kupumikisha pa mulandu wa maka ya bulesa.”

Nalimo kuti mwamona ukutila ubulondoloshi bwa musango yu tabwakumanina. E co ni cili kwi ico mulingile ukusuminamo? Bushe cilimo amano ukusumina ukuti ifipesha amano fyalecitika? Kabili ni shani pa lwa fipesha amano fya muno nshiku? Apo teti twipushe bamalaika, ninshi ni bani tulingile ukwipusha?

Ifyo Baibolo Ilandapo

Takuli uwingakaana ukuti Baibolo itila mu nshiku sha ku kale Lesa limo limo alenyantukilamo ku kucita ifintu ifyo abantu bashingacita. Tubelenga pali wena ukuti: “Mwafumishe abantu benu Israele mu calo ca Egupti ku fiishibilo, na ku fya kupapa, na ku minwe iyakosa, na ku kuboko ukwatambikwa, na ku fya kutiinya fikulu.” (Yeremia 32:21) Elenganyeni pali ici cintu, icalo cakwatishe amaka mu nshiku sha kwa Mose calicimfiwe ilyo Lesa atumine ifinkunka 10, ukusanshako ne cinkunka ca mfwa ya mabeli. Mwandini ifi fyali fipesha amano!—Ukufuma, ifipandwa 7 ukufika ku 14.

Ilyo papitile imyaka ukucila pali 1,500, bakalemba ba Malandwe bane balembele pa fipesha amano 35 ifyacitile Yesu. Na kuba, ifyebo fyabo filangilila ukuti alicitile ifipesha amano ifingi nga nshi ukucila pali filya balandapo. Bushe aya malyashi ya cine nelyo ni nshimi fye?b—Mateo 9:35; Luka 9:11.

Nga cine cine Baibolo yaba Cebo ca kwa Lesa, ninshi namukwata ubushininkisho bwine bwine ubwa kusuminina mu fipesha amano ifyo yalandapo. Baibolo ilalangilila fye bwino bwino ukuti ifipesha amano fyalecitika kale. Fimo pali ifi fyali kuposha amalwele, ukubuusha abafwa, na fimbipo. Lelo, na kabili Baibolo ilalondolola bwino sana ukuti ifipesha amano fya musango yo taficitika pali nomba. (Moneni umukululo uleti “Ico Ifipesha Amano Fishicitikila Nge fyo Fyalecitika Kale,” pe bula 4.) Lelo, bushe ici cilolele mu kuti abasumina muli Baibolo tabasumina mu fipesha mano fya muno nshiku? Mukwai moneni ubwasuko mu cipande cikonkelepo.

[Amafutunoti]

[Akabokoshi pe bula 4]

ICO IFIPESHA AMANO FISHICITIKILA NGE FYO FYALECITIKA KALE

Ifipesha amano fyalekanalekana fyalilandwapo mu Baibolo. (Ukufuma 7:19-21; 1 Ishamfumu 17:1-7; 18:22-38; 2 Ishamfumu 5:1-14; Mateo 8:24-27; Luka 17:11-19; Yohane 2:1-11; 9:1-7) Ifingi pali fi fipesha mano fyaleishibisha Yesu ukuti ni Mesia, kabili fyalelenga abantu ukushininwa ukuti Lesa alemutungilila. Abakonshi ba kubalilapo aba kwa Yesu bali ne fya bupe fya kucita ifipesha amano, pamo ngo kulandila mu ndimi no kwiluka ifyebo fyapuutwamo. (Imilimo 2:5-12; 1 Abena Korinti 12:28-31) Ifya bupe fya musango uyo fyalebomfiwa sana ilyo icilonganino ca Bena Kristu catendeke fye. Mulandu nshi?

Umulandu wa kubalilapo wa kuti ifitabo fya Malembo ya Mushilo fyalicepele. Ilingi line bakankaala fye e balekwata ifimfungwa nelyo amabuuku ya musango uuli onse. Nga ni mu fyalo mushali Abena Kristu, abantu tabaishibepo nangu cimo pali Baibolo nangu fye ni pali Yehova, Katendeka wa Baibolo. Amasambilisho ya Bena Kristu yali no kulondololwa fye ukwabula ukubomfya Baibolo. Kanshi ifya bupe fya kucita ifipesha amano fyalebomfiwa pa kulangilila ukuti Lesa aletungilila icilonganino ca Bena Kristu.

Lelo Paulo alondolwele ukuti pa nshita imo, ifi fya bupe fyali no kupwa. Atile: “Nangu kube ifya bupe fya kusesema, fikafumishiwapo; nangu kube indimi, shikaleka; nangu kube ukwishiba, kukafumishiwapo. Pantu twaishibako fye lubali kabili tusesemako fye lubali; lelo ilyo icafikapo cikesa, ica lubali fye cikafumishiwapo.”—1 Abena Korinti 13:8-10.

Pali lelo abantu balikwata Baibolo, bambi balakwate fye ne fitabo fimbi ifilanda pali Baibolo. Na kabili, Abena Kristu ukucila pa mamilioni 6 abasambilishiwa bwino balafwa bambi ukwishiba Lesa ukubomfya Baibolo. Kanshi, ifipesha amano tafikabilwa pa kulanga ukuti Yesu Kristu e Kapususha wasontwa na Lesa, kabili tafikabilwa pa kulangilila ukuti Yehova alatungilila ababomfi bakwe.

Ifipesha Amano Ifyo Mwamonapo!

ISHIWI “icipesha amano” lyalikwata ubupilibulo na bumbi. Kuti lyapilibula no kuti “icipapwa nelyo icisungusho.” Bonse ifwe twalimonapo uko ifipesha amano fya musango yu fyacitika ukwabula ukuti Lesa anyantukilemo.

Ilyo abantu bomfwikisha amafunde ya fyo Lesa abumba, balacita ifintu ifyo balemona kwati teti ficitike. Ku ca kumwenako, imyaka 100 iyapita, abantu abengi balemona ificitwa na bakompyuta, TV, fimashini fyaba mu lwelele, no buyantanshi bumbi ubwabako pali nomba ukuti teti ficitike.

Basayantisiti bamo baliiluka ukuti baishibapo fye ifinono pa fipesha amano ifyaba mu bubumbo bwa kwa Lesa. Ne ci calenga basumine ukuti tababa na maka ya kusoso kuti ifintu fimo teti ficitike nangu cibe shani. Abengi batemwa ukusosa ukuti limbi teti cicitike. Kanshi balisumina ukuti ku ntanshi, “ifipapwa” kuti fyacitika.

Nangu ca kuti tulebomfya ishiwi “ifipesha amano,” ililosha ku fintu “ificitika nga ca kuti abakwatisha amaka ukucila abantunse banyantukilamo,” kuti twatila ifwe bonse twalimonapo ifipesha amano. Ku ca kumwenako, tulamona akasuba, umweshi, ne ntanda. Ifi fyonse fyacitilwe na Kabumba “uwakwatisha amaka ukucila abantunse.” Na kabili, nani wingalondolola bwino bwino ificitika mu mubili wa bantunse, ifyo bongobongo ibomba, nelyo ifyo umwana apangwa mwi fumo? Icitabo ca The Body Machine citila: “Umubili wa muntu utungululwa na bongobongo no mungololo. Kabili wapangwa mu nshila iyayafya nga nshi ukulondolola, waba kwati ni injini iyenda ine yeka no kuilungisha iine pa kuti ilebomba bwino, kabili waba kwati ni kompyuta iicita ifintu iine yeka—waba bubumbo bwawamisha kabili ubo tushingomfwikisha nelyo ukulondolola bwino bwino.” Mwandini Lesa uwabumbile “umubili wa muntu” alicitile icipesha amano icitupapusha ukufika na lelo! Kwaliba ifipesha amano na fimbi ifyo mwamonapo, nangu ca kuti imwe tamwaishiba ukuti fipesha mano.

Bushe Icitabo Kuti Caba Cipesha Mano?

Takwaba icitabo casabankanishiwa nga Baibolo. Bushe mumona Baibolo nge cipesha amano? Bushe kuti twatila uwalenga ibeko untu “wakwatisha amaka ukucila abantunse”? Ca cine, Baibolo citabo calembelwe na bantunse, lelo batile te matontonkanyo yabo balembele, balembele amatontonkanyo ya kwa Lesa. (2 Samwele 23:1, 2; 2 Petro 1:20, 21) Taleni tontonkanyenipo, abalembele Baibolo bonse pamo bali nalimo 40, kabili baikeleko pa nshita shapusanapusana pa ciputulwa ca myaka 1,600. Bali ne nkulilo shalekanalekana, pali bakacema, abashilika, abalondo be sabi, abalebomba mu buteko, bakoondapa, bashimapepo, ne shamfumu. Na lyo line, babilile ubukombe bwe subilo bumo bwine ubwa cine kabili ubwalungikwa.

Inte sha kwa Yehova balipoosa sana amano mu kusambilila Baibolo. Nga filya fine fye umutumwa Paulo alembele, tabapokelela Baibolo ‘nge cebo ca bantu, lelo, ifyo yaba icine cine, icebo ca kwa Lesa.’ (1 Abena Tesalonika 2:13) Pa myaka iingi nga nshi impapulo shabo shalilondolola bwino ifyo abantu batila kuipilika mu Baibolo ne fyo fingalondololwa bwino ukulingana no bukombe bonse ubusangwamo. Uku kumfwana kwaba mu Baibolo kwaba bushininkisho bwa kuti Lesa e katendeka wa Baibolo.a

Takwaba icitabo ico abantu baesha na maka ukonaula nga Baibolo. Na lyo line, e po yaba na muno nshiku, kabili nga ni mu “cipingo cipya,” yaba mu ndimi ukucila pali 2,000. Ifyo yabakililwa ne fyo bucishinka bwa iko bwabakililwa filangilila ukuti Lesa e wanyantukilemo. Ala mwandini Baibolo yaba cipesha amano!

Icipesha Amano ‘Ica Mweo Kabili Ica Maka’

Ifipesha amano fyalecitwa kale, pamo ngo kundapa amalwele no kubuusha abafwa, taficitika pali lelo. Lelo, twalikwata umulandu wa kucetekela ukuti mu calo cipya ica kwa Lesa icili fye mupepi, ifipesha amano fya musango yu fikacitika na kabili uno muku fikacitika mwi sonde fye lyonse. Abantu bakelululwa umupwilapo kabili ifi fikacitika mu nshila iyo tushingomfwikisha pali lelo.

Baibolo iyaba cipesha amano kuli ifwe, na lelo line kuti yacita ifyalingana ne fipesha amano ukupitila mu kulenga abantu ukuwamya imibele yabo. (Moneni umukululo uleti “Amaka ya Cebo ca kwa Lesa,” uuli pe bula 8.) Pa AbaHebere 4:12 patila: “Icebo ca kwa Lesa ca mweo kabili ca maka kabili calitwa ukucila ulupanga ulwatwila kubili kubili kabili cilapulinkanya na ku kulekanya umweo no mupashi, ne mfyufyu no bufyompo bwa shiko, kabili kuti calingulula amatontonkanyo na mapange ya mutima.” Ca cine, Baibolo yalibomba umulimo ukalamba mu kwalula abantu icalo conse abacilile pa mamilioni 6, ukubalenga ukwishiba ico babelapo no kubapeela isubilo lishaiwamina ilya ku ntanshi.

Shi lekeni Baibolo icite icipesha amano na kuli imwe.

[Futunoti]

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 7]

BUSHE ALIFWILE NELYO AALI UMUMI?

Ukulingana na Yohane 19:33, 34, Yesu ali nafwa ilyo “icita cimo camulashile ifumo mu lubafu, kabili ilyo line umulopa na menshi fyalifumine.” Lelo, pali Mateo 27:49, 50 amaBaibolo yamo yalangilila ukuti Yesu ali umumi ilyo ici cacitike. Nomba, cinshi ifi fikomo fyapusanina umusango uyu?

Ifunde lya kwa Mose lyalileseshe ukukobeka akapondo pa cimuti ca kwipailapo ubushiku bonse. (Amalango 21:22, 23) E ico, mu nshiku sha kwa Yesu, nga cafika mu cungulo akapondo takafwile, balekafunaula amolu pa kuti kafwe bwangu. Nga bakafunaula amolu, kalefilwa ukushabilila ku cimuti pa kuti kalepema bwino. Apo abashilika balifunine amolu ya tupondo utwapopelwe pamo na Yesu, lelo tabafunine amolu yakwe cilangililo ca kuti bamwene ukuti nafwa. Umushilika afwile amulashile ifumo mu lubafu pa kuti ashininkishe ukuti alifwile na pa kuti tapupulwike e lyo abantu bakabepe ati nabuushiwa.

Amashiwi yaba pali Mateo 27:49, 50 yalondolwela ifyacitike mu nshila imbi. Yatila: “Umuntu umbi abuulile ifumo no kumulasa mu lubafu, kabili umulopa na menshi fyalifumine. Yesu na kabili abilikishe ishiwi ilikalamba, no kuleko mweo.” Lelo, muli bamanyuskripiti ba Baibolo aba kale tamwaba amashiwi yapindeme. Abalashi abengi basumina ukuti aya mashiwi yafumine mwi Landwe lya kwa Yohane lelo balubile apa kuyabika. E mulandu wine amaBaibolo ayengi yalekanishisha aya mashiwi kuli yambi pa kuyesalila mu fya kwisalilamo, ukubikapo ubulondoloshi mu tulembo twa pe samba, nelyo ukukanayabikamo fye.

Ifyalembwa fyashintililwapo ifya kwa Westcott na Hort, ifyabomfiwe sana pa kupilibula Baibolo wa Amalembo ya Calo Cipya, fyaisalila aya mashiwi mu fya kwisalilamo fibili. Ifi fyalembwa fyatila “caishibikwa ukuti aya mashiwi nangu cibe shani yalundilweko fye na bakalemba.”

Kanshi ubushininkisho bwa cine bwa kuti amashiwi yaba pali Yohane 19:33, 34 ya cine cine kabili Yesu ali nafwa ilyo umushilika umwina Roma amulashile ifumo mu lubafu.

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 8]

AMAKA YA CEBO CA KWA LESA

Detlef, umupungwe uo abafyashi bakwe balekene, aipoosele mu kubomfya imiti ikola, ukunwesha ubwalwa, no kukutika ku nyimbo sha heavy metal.b Icafuminemo ca kuti aishileba mwi bumba lya bamapusu kabili ulukaakala lwalengele ukuti bakapokola bamwikate.

Mu 1992, bamapusu 60 no tupondo tumbi 35 balwile icibi pe tuuka lya kuliilapo ifya kulya no kunwenapo ubwalwa ilyabela pa kati ka kapinda ka ku kuso na kabanga ka Germany. Thomas uwali mwi bumba lya tupondo balimuumine no kumucena icabipisha ica kuti alifwile. Bacumyalutwe abengi, ukusanshako na Detlef wine, balibapoosele mu cifungo kabili umulandu bacitile baliusabankenye sana pa mulabasa.

Pa numa fye Detlef afumine mu cifungo, bamupeele trakiti ku Nte sha kwa Yehova. Umutwe wa trakiti waleti “Mulandu Nshi mu Bumi Mubelele Impika Shafulishe Fi?” Palya pene Detlef ailwike ukuti ifyo abelengele muli uyu trakiti fya cine, kabili atendeke ukusambilila Baibolo ne Nte sha kwa Yehova. Ukusambilila Baibolo kwayalwile imikalile yakwe icine cine. Kabili ukutula mu 1996, Detlef aba ni Nte yacincila iya kwa Yehova.

Siegfried, uwali mwi bumba lya tupondo, ali ni cibusa watemwikwa sana uwa kwa Thomas, ulya mulumendo baipeye; pa numa Siegfried na o aishileba Inte ya kwa Yehova kabili nomba ni eluda mu cilonganino. Ilyo Siegfried bamulaalike ukuyalanda ilyashi lya Baibolo mu cilonganino Detlef abamo (cali fye nkuma ukusanga ukuti bana Thomas na bo balasangwa ku kulongana limo limo muli cilya cine cilonganino), Detlef alaalike Siegfried ku ca kulya ku ng’anda ku mwakwe. Imyaka 10 iyapita, nga calyafishe ukupwisha ulupato aba baume baikwatile. Nomba pali lelo, baliba no kutemwa kwa bwananyina.

Detlef na Siegfried balolela ukwisasengela Thomas ilyo akabuushiwa mu paradaise pano isonde. Detlef atile: “Nga natontonkanyapo, ndalukusha ifilamba. Ndomfwa ubulanda pa fyo nacitile.” Ico aba baume babili bafwaisha kwisa-afwa Thomas, nge fyo bafwa abantu bambi pali lelo, ukwishiba Yehova no kusekelela mwi subilo lyaba mu Baibolo.

Ala mwandini Icebo ca kwa Lesa calikwatisha amaka!

[Futunoti]