Imilimo Iingi iyo Banacifyashi Babomba

04:50 Umwana wa pa mubili, Bwalya atendeka ukulila kabili acili no tulo, anina pa busanshi bwa banyina baHelen. Abana bambi babili—Bupe (uuli ne myaka 5) na Kalumba (uuli ne myaka 12)—na bena mwabo, baKunda, bacili nabalaala. BaHelen baninika Bwalya pa busanshi no kutendeka ukumonsha. Bafilwa ukulaala.

05:45 BaHelen baya mu mutalalila ku cikini, bapanga tii, no kutendeka ukubelenga.

06:15–07:20 BaKunda babuuka. BaHelen bashibusha Bupe na Kalumba, bapekanya umwikulo, no kutendeka ukubombako imilimo imbi iya mu ng’anda. Pa 7:15, baKunda baya ku ncito, kabili batwala na Kalumba ku sukulu. Banakulu Bwalya bafika ku kumulela ilyo banyina bele ku ncito.

07:30 BaHelen batwala Bupe ku sukulu lya bana banono. Ilyo baleya ku ncito, baHelen bakwata inshita ya kutontonkanya pa fyaba muli bunacifyashi. Basosa ukuti: “Mulimo uwakosesha pa milimo yonse.”

08:10 Ku ncito, pe tebulo lya baHelen peswile imilimo. Balesakamikwa ukuti nga baimita na kabili napamo incito kuti yapwa. Ulupwa lwabo lulakabila indalama shafulilako.

10:43 Ilyo baHelen bapwisha ukulanda pa foni, iyaciba pa bana babo, baChanda, abo babomba na bo babeba amashiwi ya kusansamusha aya kuti: “Mulebasunga bwino sana.” BaHelen baponya ifilamba.

12:05 akasuba. BaHelen babuula ifya kulya no kutendeka ukutontonkanya pa nshita lintu bashilabeleka. Pali ilya nshita balipangile ifyo bali no kulacita mu nshita ya “kutuusha.” Basondwelela ukuti: ‘Naleibepa fye!’

15:10 Pa numa ya kupokelela amafoni ayengi ukufuma ku ng’anda pa lwa bucintomfwa bwa kwa Bwalya, baHelen balanda pa fyo batemwana na bana babo, batila: “Nshatemwapo umuntu uuli onse muli uyu musango.” Uku kutemwa kwashika kwabafwile ukucimfya amafya ya pa kubala ayo bashaleenekela.

17:10 Pa numa ya kusenda Kalumba ku sukulu, baHelen bapitanako panono ku kucitako fimo fimo. Batumina foni baKunda no kubacinkulako ukuti e bafwile ukuyasenda Bupe.

18:00–19:30 Ku ng’anda, baHelen bainusha banyinabo ku mulimo wa kulela Bwalya, kabili batendeka ukubomba imilimo ya pa ng’anda no kupekanya umulalilo. Lintu babepusha pa fikabila umwana, baHelen baishe cefu no kutila: “Umwana afwaya umubili onse uwa kwa nyina: amaboko yakwe, umubili wakwe, umukaka kabili amulenga ukukanasendama utulo.”

20:30–22:00 BaHelen bayafwa Kalumba imilimo acipeelwa ku sukulu kabili baonsha Bwalya. Ilyo baKunda balebelengela Bupe pa maminiti 30, baHelen balebomba imilimo na imbi iya pa ng’anda.

23:15 Ilyo Bupe na Kalumba baya ku kusendama, Bwalya acili alelola ninshi ali na mu maboko ya banyina, lelo asuka alaala. BaHelen baeba baKunda abaleshipula ukuti: “Ndemona nomba alaala.”

Amafya Banacifyashi Bakwata

Bunacifyashi cintu icapikana kabili icicincimusha. Banacifyashi balaipakisha inshita shisuma isho bashingakaabusha na fimbi. Lelo, bamo inshita shimo bayumfwa kwati balapelenganishiwa. BaHelen balinganya ubumi bwabo pamo nga banacifyashi ku lubilo umuli ifipindami. Kabili cimoneka ukuti mu kuya kwa nshita, ifipindami filafulilako no kukulilako.

Banacifyashi kuti baipusula inshita ya kutuusha ne nshita ya kubishanya na bambi ku kushininkisha ukuti abana babo balesakamanwa bwino. BaEsther abakwata abana 5 basosa ukuti: “Lyonse mfwile ukubapo lintu ndefwaikwa. Nalileko kusamba ninteeko mutima nomba nsamba fye lubilo lubilo, kabili nomba nalileka ukukokola pa kupekanya ifilyo, nomba mpekanya ifya lubilo lubilo muli microwave. Nshenda sana nomba, kabili nshimona incende ishingi nelyo ukucita ifintu ifingi. Lelo ifya kufwala fyena ndacapa no kupeta!”

Kwena, banacifyashi abengi kuti balanda na pa nshita shaibela ishileta insansa isho bakwata ilyo balekusha abana babo. BaEsther basosa ukuti: “Lintu umwana amwentula, lintu asosa amashiwi yatemuna aya kuti ‘Natasha mayo,’ no kunkumbatila—ifi fintu fincincisha ukutwalilila.”a

Banacifyashi Batendeka Ukubomba

Ubwafya bukalamba ubwapikanya bunacifyashi bwa kuti abengi baletwalilila ukubomba imilimo ya mu lupwa ilyo baleya na ku ncito ku kwafwa ulupwa mu fya ndalama. Banacifyashi abengi balabomba, te kuti e fyo bafwaya, lelo ni pa mulandu wa kuti cilekabilwa. Balishiba ukuti nga baikala fye pa ng’anda, indupwa shabo, kabili maka maka abana babo, tabengakwata ifintu ifingi. Indalama bafola—isho ilingi shiba fye shinono pa sho abaume balebomba umulimo umo wine bafola—shalicindama sana.

Ku ca kumwenako, ku São Paulo, ku Brazil, amapesenti 42 aya babomba banakashi. Inyunshipepala ya kulya yaitile banacifyashi abashibomba nga “bantu abalecepelako sana.” Mu mishi ya mu Afrika, ilingi tumona nacifyashi ne nkuni pa mutwe napaapa no mwana.

Isha Ncito Shifwaya Ifingi

Ukulunda pa mafya, aba sha ncito kuti bafwaya banacifyashi ukulabomba amaawala ayengi. Kabili ifyo bafwaya kuti fyacila na pa. Ilyo baMaria, abekala ku Greece baingile incito, abene ba ncito babebele ukusaina icalembwa umo balaile ukuti tabali na kwimita pa myaka itatu. Nga ca kuti baimita, bali no kulipila akampani amafuto. BaMaria basaine ico calembwa. Lelo ilyo papitile umwaka umo ne myeshi 6, balimite. Ababengishe incito lyene balangile baMaria cilya calembwa, abaile ku cilye ku kuti basuushe ifunde lya kampani kabo kabili nomba balelolela ifili no kutumbukamo.

Mu twampani tumo uko bashakaluka sana, abene ba ncito kuti bapatikisha banacifyashi ukubwelela ku ncito ilyo bapaapa fye. Ilingi, takuba ukubacefeshako amaawala ya kubomba lintu babwela ku ncito. E co takuba ukuteuluka pa mulandu wa kuti nomba bafwile ukusakamana akanya. Tabaya pa cuti pa nshita iitali ukwabula amafya mu fya ndalama. Banacifyashi bafwile no kushipikisha ne fifulo fya kusakamana abana ifishafikapo ne ndalama shinono isho ubuteko bubapeela ngo bwafwilisho.

Lubali lumbi, banacifyashi bamo balabomba, te kuti ni pa mulandu wa kucepelwa indalama, lelo pa kuti baisekeshe abene. Pa bana babili baSandra bakwete, basalilepo ukubwelela ku ncito pa numa ya kupaapa umwana umo na umo. Batila ukushala beka pa ng’anda no mwana kwalelenga “inshita shimo baleiminina pe windo no kulatamba ifyo abantu mu calo balecita no kutontonkanya.” Kabili banacifyashi bamo batendeka ukubomba pa kuti bapusukeko ku mafya ya mu bumi bwa lupwa. Ulupapulo lwa ku Britain ulwa Daily Telegraph lwatile: “Abafyashi bamo bafwaya ukubomba amaawala na yambi pa mulandu wa kuti ku ncito kulabako umutelelwe. Ici cileta fye amafya na yambi, inshita bapoosa na bana abashayangwa ku fintu, bamapusu kabili bacintomfwa ilacepa.”

Umulimo Usanshamo Ifingi

Ukubomba incito ne milimo ya pa ng’anda tacayanguka. Ukulangilila ifyo abengi bayumfwa, nacifyashi wa ku Netherlands atile: “Mba uwanaka. Ndabuuka no wanaka. Ilyo nainuka ku ncito, mba fye uwanaka. Kale kale abana nabatendeka ukusosa ukuti, ‘Bamayo lyonse baba abanaka,’ kabili ici cinenga ukubipilwa. Nshifwaya ukulofwa ku ncito, lelo ndafwaya no kuba nacifyashi uubishanya na bana uucita fyonse. Lelo nshicita ukulingana ne fyo mfwaya.”

Ni umo uwa minshipendwa ya banacifyashi ababomba uwapokelele imfundo ya kuti ‘inshita isuma’ na bana kuti yapyana pali shilya nshita abafyashi bashisangwa na bana—kabili uwasanga ukuti iyi mfundo taibomba. Banacifyashi abengi lelo batila ukuya ku ncito e lyo no kubomba imilimo ya pa ng’anda fibalenga ukunaka, ukubomba ifingi, no kukanapeelwa indalama balingile ukupeelwa.

Lintu abanakashi balepoosa amaawala ayengi ukukanaba na bana babo, abana tabakwata ico bakabila sana—inshita no kusakamana kwa banyinabo. Fernanda A. Lima, uwa ku Brazil, uwasambilila umuntontonkanya wa bana asosa ukuti takuli uwingapyana pali nyina. Asosa ukuti: “Imyaka ibili iya kubalilapo mu bumi bwa mwana e yacindama sana. Umwana acili umwaice ica kuti teti omfwikishe umulandu banyina bashilebapo.” Umuntu umbi kuti acefyanyako uko kukabila umwana akwata ukwa kufwaya nyina lelo tengapyana pali nyina. Lima atila: “Umwana aleshiba ukuti talesakamanwa nge fingamusakamana nyina.”

BaKathy, banacifyashi ababomba abakwata no mwana munono umukashana, batile: ‘Naleyumfwa uwabipilwa icine cine, kwati nalemulekelesha [pa kumutwala ku sukulu lya bana banono]. Cilabipa ukwishiba ukuti muleipusula ishuko lya kumona umwana wenu ukukula no kulunduluka, kabili cintu icipelenganya ukutontonkanya ukuti aipalamika sana ku sukulu ukucila kuli we nyina.’ Umwanakashi umo uubomba mu ndeke ku Mexico atile: “Ilyo inshita yapita, umwana te ti akwishibe bwino bwino, alaleka ukukucindika pa mulandu fye wa kuti taulemukusha. Baleshiba ukuti ni we nyina, lelo basalapo ukuba no mwanakashi uulebasakamana.”

Lubali lumbi, banacifyashi abashibomba ababa pa ng’anda balesakamana abana batila balacula ku kumonwa nga ba pa nshi no kusaalulwa ku bwikashi ubwalengwa ukulumbilisha incito ya kufola. Mu ncende shimo ukuba namayanda te cintu bamona nge cacindikwa, e co abanakashi bapatikishiwa ukukwata incito, nangu ca kuti ne ndalama bakalafola tashilekabilwa.

Ukushomboka Beka

Icilunda pa fipindami banacifyashi bakwata ni ci: Benuka ku ncito nabanaka, nga baisa ku ng’anda tabatuusha, lelo batwalilila ukubomba imilimo ya pa ng’anda iya lyonse. Banacifyashi, nampo balaya ku ncito nelyo iyo, ilingi bamonwa ukuti mulimo wabo ukusakamana ing’anda na bana.

Ilyo impendwa ilekulilako iya banacifyashi babomba amaawala ayengi, abafyashi abaume te lyonse basailishako. Inyunshipepala ya The Sunday Times iya ku London yasosele ukuti: “Britain calo umo abafyashi abaume bashiba na bana, ukulingana no kusapika kupya ukulanga ukuti abaume baba fye na bana babo pa maminiti 15 cila bushiku. . . . Abaume abengi tababekelwa sana mu kupoosa inshita ne ndupwa shabo. . . . Nga kulinganyako, banacifyashi ba ku Britain ababomba bapoosa amaminiti 90 na bana babo cila bushiku.”

Abalume bamo balailishanya ukuti abakashi babo cilabakosela ukubapeelako imilimo pantu bena bafwaya fye ifintu ukucitwa ukulingana ne fyo baficita. Abalume batila “Nga wacita mu nshila imbi, ninshi walufyanya.” Kwena pa kuti kube ukubombela pamo na balume, umukashi uunakile afwile aba uuteuluka ku fyo imilimo imo iya mu ng’anda ibombwa. Kabili, umulume talingile ukubomfya ico ngo mwa kukanacitila icili conse.

Ukulunda pa Fipindami

Ifishilano fyalimba ne mishila na fyo kuti fyalundako ifipindami. Ku Japan banacifyashi benekelwa ukukusha abana nga bambi aba mu mushinku umo wine. Nga ca kuti abana bambi baya ku masambililo ya kulisha piyano nelyo aya kulenga, nyina apatikishiwa ukuleka abana bakwe ukucita cimo cine. Amasukulu yapatikisha abafyashi ukulenga abana babo ukulacita fimo fine ifyo abana bambi bacita pa numa bainuka ku sukulu. Ukuba uwapusanako kuti kwaleta ukucushiwa ukufuma ku bana bambi, bakafundisha, nelyo abafyashi bambi na balupwa. E fyo caba na mu fyalo fimbi.

Ukusabankanya amakwebo ne fya kushita kuti kwalenga abana ukupinda ukulabashitila ifintu. Mu fyalo ifikankaala banacifyashi kuti bayumfwa ukuti bafwile ukushitila abana babo ifyo balefwaya pantu balemona banacifyashi bambi baleshitila abana babo ifyo fine. Nga ca kuti bafilwa ukubashitila kuti bayumfwa kwati nabafilwa ukubomba bwino.

Ili lyashi pa lwa bunacifyashi bwa muno nshiku talifwile ukufisa ukubombesha kwa minshipendwa ya banacifyashi, abaipusula kabili abafisha apo bengapesha ku kubomba umulimo uusuma nga nshi—uwa kukusha inkulo sha ku ntanshi isha lupwa lwa buntunse. Ili lishuko. Baibolo itila: “Abana lipaalo kabili ca bupe icafuma kuli SHIKULU.” (Amalumbo 127:3, Contemporary English Version) BaMiriam, banacifyashi ba bana babili, bemininako bwino aba banacifyashi ilyo basosa ukuti: “Te mulandu na mafya, muli bunacifyashi mwaliba ukusekelela kushingalinganishiwako. Bulenga ifwe banacifyashi ukwikushiwa ilyo twamona abana besu baleankula ku kukansha no kusalapula bapeelwa no kuba abantu basuma mu bwikashi.”

Cinshi cingafwa banacifyashi ukucilanapo ukuipakisha ica bupe cabo? Icipande cikonkelepo cili no kulanda pa mitubululo ingafwa.

[Futunoti]

[Akabokoshi pe bula 6]

Ubushiku Abene Beta ati Mother’s Day

Ubupiina bwine bwine, ukubulwa amasambililo, abena mwabo babalekelesha, ukucushiwa libili libili, ne cikuko ca AIDS fyatebelela banacifyashi ba ku kapinda ka ku kulyo ka Afrika. Pa bushiku bwaliko nomba line ubwa Mother’s Day, inyunshipepala ya ku South Africa iya The Citizen yatile: “Iminshipendwa ya banakashi bali no kupumwa nelyo ukucendwa ku bena mwabo kabili bamo bali no kufwa pa bushiku bwa Mother’s Day.” Amafya ya musango yu yalenga iminshipendwa ya banakashi ba ku South Africa ukusha abana babo cila mwaka. Mu ciputulwa ca nomba line ica myaka ibili, abana baleshiiwa ku bafyashi baingilishiweko amapesenti 25. Icacilapo no kusakamika ni mpendwa ileingilishiwako iya banakashi baleipaya. Nomba line fye, umwanakashi umo mu ncende mwaba ubupiina akumbatile abana bakwe batatu ninshi naiminina pa ntanshi ye shitima lyaleisa. Bonse balipaiwe. Pa kuti bakwate ifikabilwa, banacifyashi bamo batendeka bucilende no kushitisha imiti ikola iishasuminishiwa kwi funde nelyo ukukoselesha abana babo abakashana ukucite co.

Ku Hong Kong bashimika ukuti “banacifyashi bacaice bamo balepaya abana babo ilyo bapaapa nelyo ukubapoosa mu ng’ungulu, apo tabengakumanisha ukubasunga.” Inyunshipepala ya South China Morning Post yatile abacaice bamo abaupwa mu Hong Kong “nomba bali abacushiwa sana ica kuti kuti bapelenganishiwa ukufika na ku kuipaya.”

[Akabokoshi pe bula 7]

Ifyo Caba Kuli Banacifyashi mu Fyalo Fyalekanalekana

Tabakwate Nshita

❖ Ukufwailisha kwacitilwe mu Hong Kong kwalangile ukuti amapesenti 60 aya banacifyashi ababomba bamona ati tabapoosa inshita iitali na bana babo. Kabili mu kati ka mulungu amapesenti 20 aya bana ukufika ku myaka itatu abakwata abafyashi ababomba tabekala na bafyashi babo, ilingi bekala na bashikulwibo nelyo banakulwibo.

❖ Abanakashi ku Mexico bapoosa imyaka 13 ninshi balesakamana umwana uushilakumanya imyaka 5.

Banacifyashi ne sha ncito

❖ Ku Ireland amapesenti 60 aya banakashi bashala pa ng’anda balesakamana abana. Ku Greece, Italy, na Spain, amapesenti ya banakashi nalimo 40 bacita cimo cine.

Ukwafwa mu milimo ya pa ng’anda

❖ Ku Japan, impendwa ikalamba iya banamayanda batila kuti batemwa uwa mu lupwa ukubaafwako imilimo ya pa ng’anda, maka maka lintu balwele.

❖ Ku Netherlands abaume bapoosa amaawala nalimo yabili cila bushiku na bana babo na maminiti 42 ukubomba imilimo ya pa ng’anda. Abanakashi bapoosa amaawala yatatu na bana babo ne awala limo na maminiti 42 ukubomba imilimo ya pa ng’anda.

Banacifyashi abafunshika

❖ Ku Germany banacifyashi ukucila pa mapesenti 70 balayumfwa abafunshika. Amapesenti nalimo 51 balailishanya pa lwa moongololo na pa mafupa ya mu numa. Bambi na bo abafulilako lyonse baba abanaka kabili abafuupulwa. Mupepi na mapesenti 30 balwala imitwe nelyo imitwe ya mutatakuya.

Banacifyashi abacushiwa

❖ Ku Hong Kong amapesenti 4 aya banakashi baipushiwe batile balipumwapo ku bena mwabo ninshi bacili pa bukulu.

❖ Ukufwailisha kwacitilwe na magazini ya Focus mu Germany kwalangile ukuti pali banacifyashi 6, umo aletila alisanswapo ku mwana wakwe nangu fye umuku umo.

[Ifikope pe bula 7]

Ukuba nacifyashi kuti kwaba cintu ca kunasha icine cine, apo abanakashi abengi bafwile ukuya ku ncito no kusakamana ulupwa

Ukucimfya Amafya ya Bunacifyashi

Apo abana e nkulo ya ku ntanshi, lyene banyinabo balingile ukupeelwa umucinshi, no kutungililwa. Nangu ca kuti imimwene ya cino calo kuli banacifyashi ilalukaaluka, Baibolo itila abana lipaalo ukufuma kuli Lesa kabili kuti baletela abafyashi insansa. (Amalumbo 127:3-5) Na lyo line Amalembo tayasuulako ku fintu ficitika kuli banacifyashi. Baibolo yalanda pa mafya ayengi ayo banacifyashi bakwata.

Ukupingulapo abafyashi bacita pa kukwata no kukusha abana kulambukila sana kabili ku ciyayaya imikalile ne mibele ya bana babo. Uku kupingulapo kuti kwaleta ukwaluka kukalamba mu mikalile ya bafyashi, e co balingile ukupoosako amano ilyo balepingulapo. Ifipusho bengaipusha ilyo balepingulapo fya musango yu: Bushe banyina bafwile ukulaya ku ncito? Nga ca kuti bakulaya ku ncito, bafwile ukubomba amaawala yanga? Nani akalasakamana abana ilyo banyina bali ku ncito? Kuli pele pele, abafyashi balingile ukucita ico bamona ukuti e cingawamina abana babo no kucita icilungeme mu menso ya kwa Lesa.

Lelo, banacifyashi tabalingile ukuyumfwa ukuti bali beka ilyo baletulukusha ukupingulapo mano mano. Kuti basansamushiwa ku mashiwi ya muli Esaya 40:11, ayalanga ukuti Lesa alyangwa ifikabila banacifyashi abaleonsha, abo ‘atungulula bwino bwino.’ Lesa alanga ukwangwako kwa musango yu pa kupayanya mu Baibolo ubutungulushi ubwingalenga banacifyashi ukuipakisha no kutunguluka.

❖ Beni abateuluka: Abena Kristu bafwile ukwishibikilwa pa kuteuluka kwabo. (Abena Filipi 4:5, NW) Janet Penley, kalemba kabili nacifyashi, asambilile ubucindami bwa ici cishinte. Atila: “Ilyo natendeke ukufyala nalesubila ifikalamba. Nalefwaya ukuba nacifyashi wawamisha. Nabelengele ifitabo fyonse no kukutika ku ncenshi ishingi. Lelo ukucila ukuyumfwa uwatunguluka kabili uwafikapo, naleyumfwa uushafikapo kabili uwafunshika.” Asosa ukuti “ukwangwa no kwesha ukufishapo ifyo bambi baleenekela no kwesha ukumfwana ne fyo twingatila ati ifipimo, kucefya ukucincimuka kabili ico cileta fye amasakamika no kuyumfwa uwa mulandu.”

❖ Angusheni ifintu: Magazini ya Newsweek yalembele ukuti: “Ico indupwa shingalufya muli cino calo cacilamo ukupamfiwapamfiwa, kumonako ilya nshita yaibela lintu umwana alekula ne nsansa sha mu lupwa.” E mulandu wine banacifyashi abengi bafwaila ukwangushishako imikalile. Ni shani mwingacite ci? Ica ntanshi, imikeni ifyo mufwile ukutangisha, ukwangwa “ifyacilamo,” ukusanshako inshita no kusakamana ifyo abana benu bakabila. (Abena Filipi 1:10, 11) Ica bubili, ceeceeteni imikalile yenu. Napamo mufwile ukulekuluka mu milimo ishikabilwa sana pamo ne fikwatwa.

Cinshi cacindamisha mu bumi bwenu? Bushe kukwata fyonse pa muku umo, nelyo bushe fimo kuti mwasalapo ukwisafikwata ku ntanshi ilyo mulesupila fimbi? Carolyn, nacifyashi uushakwata sana indalama, alanda ifyo abomba na bunacifyashi atila: “Ndangusha ifintu no kucefyanyako ifya kushitashita.” Gloria, nacifyashi wa bana batatu atila: “Tatwakwete indalama sha kushita ifya kufwala fya mutengo, lelo nalebilila abana ifya kufwala, kabili nalebeba ukuti ifi fya kufwala fintu fyaibela pantu takwali umbi uwafikwete.”

Icebo ca kwa Lesa cisosa ukuti umuntu “uubako mucetekanya akasango busuma.” (Amapinda 19:8) Umucetekanya ulakabilwa ukulingulula amangalo ya misango misango, ifipe, ne fintu ifyansha banacifyashi na bana. Judith, nacifyashi wa ku South Africa atila: “Lyonse tusansalikwa ku fipya filepangwa, ifya kupangapanga fisuma, ne milimo yafulilako iyo twingacitilwa!” Angela nacifyashi wa bana bane uwa ku Germany wene abomba no bu bwafya muli uyu musango: “Ufwile ukwishiba ifili ifyacindama kabili ifingakwafwa, kabili ufwile ukwafwa abana bobe ukucita cimo cine.”

❖ Alukeni mu fyo mwingakumanisha: Baibolo ikonkomesha ukuti: “Bomfya amano no bupingushi busuma.” (Amapinda 3:21, Contemporary English Version) Nga ca kuti ino nshita mubomba incito ya kufuma pa ng’anda, bushe ulupwa lwenu kuti lwakumanisha ukuliila mu ndalama shipoka abalume benu? Ku kwafwa ukwasuka ici cipusho, moneni indalama mushala na sho pa numa ya kufumyamo isha misonko, isha kusakamaninamo abana, isha kwendela, isha fya kufwala ne sha fya kulya mushita mu fikuulwa bashitisha ifilyo, ne fintu fimbi. Na kabili, abena mwenu kuti balipila umusonko uukalamba nga ca kuti indalama mupoka ukusansha pamo ne sha bena mwenu shafika pali balya abafola ishingi. Kuti mwapapa ukumona indalama ishinono ishashalako.

Bamo babomba amaawala yanono nelyo ukubombela mupepi na ku ng’anda, ico cingalenga balapoka indalama shinono no kukwata inshita ikalamba iya kuba na bana. Nga ca kuti mwasalapo ukuleka incito kabili nga ca kuti incito yenu yali cintu cacindama ku fyo mwe bene muimona kabili cali kwati mulepwishishisha fimo, tontonkanyeni pa fyo mwingasungilila ifi fintu ilyo muleikala pa ng’anda.

❖ Lombeni ubwafwilisho: Icebo ca kwa Lesa libili libili cilanga ukuti “inkuuta” kuti yaleeta ifisuma. (Ukufuma 2:23, 24; Amalumbo 34:15) Inkuuta ya kwa nacifyashi ifwile ukulenga umulume ukumwafwa. Nga abena mwenu babombela pamo na imwe kuti mwaimika programu wa kwafwana imilimo ya pa ng’anda ica kuti mwakwata inshita ya kufishapo ubuyo mwaimika bonse babili—pamo ngo kuba na bana benu. Nga cingacitika, nacifyashi afwile no kukwata abantu balekanalekana aba kumwafwa, ukusanshako ulupwa ne fibusa fyacetekelwa, abangwa ifyo angwa kabili abafwaya atunguluka mu buyo bwakwe.

Banacifyashi abengi balasanga ubwafwilisho mu cilonganino ca Bwina Kristu ica basumina banabo. María, nacifyashi wa bana batatu, ailwike ukuti “ukupalama ku cilonganino” ni nshila imo “Lesa alangilamo ukutemwa kwakwe ne cikuuku no kutulanga ukuti angwa ifwe.”

❖ Lubuleniko inshita ya Kutuusha: Na Yesu, uwali umuntu uwapwililika na maka ayengi, aebele abasambi bakwe ukuti “iseni imwe bene ku mbali ukwaba amatololo, no kutusha panono.” (Marko 6:30-32) Ukutunguluka pamo nga nacifyashi kushintilila pa maka yenu aya kulinga ifintu mu nshita sha kupamfiwapamfiwa. Ca cine ukuti abana balamukabila, lelo balafwaya na imwe mwaba aba nsansa kabili abaikushiwa. Mufwile ukulatuushako.

Angela, untu tulumbwile kale, alitantika inshita ya kutuusha: “Ndalubulako inshita ya kutuusha ulucelo. Mba fye neka napamo pa maminiti 30. Kabili ine na bena mwandi tulaba no bushiku bumo nangu shibili icungulo cila mulungu isha kuba fye fweka babili lintu abana bali no kuba kumbi mu ng’anda no kucitako fimbi mu mutalalila kulya. E co kuti twaba fye fweka babili pe awala limo.”

❖ Tangisheni ifya ku mupashi: Camonwa ukuti amafya ya banacifyashi yalakulilako ilyo kwaba ukulufya imifwaile no kufilwa ukukwata ifya kutangisha. Indupwa sha Bwina Kristu shilakwata insansa ilyo balebombela pamo ku kubika intanshi ukufwaya kwa kwa Lesa mu bumi bwabo. Umutumwa Paulo alembele ukuti: “Bukapepa bwafwa ku fintu fyonse, pa kuba ne cilayo ku bwikashi bwa nomba no bukesa.” (1 Timote 4:8) Ulupwa ulwakwata bukapepa kabili ulukonka ubutungulushi bwa kwa Lesa ubusangwa mu Baibolo bukasanga insansa. Nangu ca kuti ni umo fye mu lupwa uulekonka ifishinte fya Baibolo, ifintu filabako bwino ukucila nga ca kuti takuli nangu umo uulekonka.

Adele, nacifyashi Umwina Kristu uubomba iya kuwisha akasuba, alimona ubunonshi bwaba mu kwangwa ifya ku mupashi. Asosa ukuti: “Twalikwata ubutungulushi bushaifulila ne fyebo mu mpapulo sha Baibolo ifitusambilisha pa lwa fyo abana besu balelolenkana na fyo na fintu twingabafwa. Ukumona abana baleankula ku fyo mulebasambilisha lwa ku mupashi kulenga uyu mulimo ukuwaminwa ukubombwa. Ilyo mulemona utuntu utunono, kabili utusuma mu mibele yabo ne fyo balepelulula, mulamona ukuti baleumfwa ifi fyebo no kuti imilimo yenu iletunguluka.”a

Cine cine, kuti mwatunguluka mu kucimfya amafya ya bunacifyashi. Lesa umwine apeela ubulayo busansamusha ubwa kuti ukubombesha no kuipusula kwa banacifyashi abamucetekela te kwa fye. Banacifyashi abalundulula bucibusa na wene kuti bapembesulwa no kusansamushiwa ku bulayo bwakwe ubwa ‘kupeela amaka ku wapomponteka.’—Esaya 40:29.

[Futunoti]

[Akabokoshi pe bula 10]

Amaka ya kwa Nyina

Pamo nga banyina, inshita shimo kuti mwalanguluka nga ca kuti umwana wenu alesambililako kuli imwe. Inshita shimo, kuti camoneka kwati umwana alesambilila sana ku fibusa, kuli bakafundisha, ku fya kusekesha, ku fyangalo fya pali vidio na ku nyimbo ukucila kuli imwe.

Moneni ica kumwenako ca kwa Yokebede, nyina kwa Mose. Aleikala mu nshita sha mafya icine cine kabili takwete sana maka pa fyali no kucitikila umwana wakwe. Lelo, abomfeshe amashuko akwete ku kulenga umwana akakule bwino. Intanshi, alangile icitetekelo cakosa pa kukanaleka Mose ukwipaiwa. Lesa alimulambwile pa citetekelo cakwe pa kusungilila ubumi bwa ulya mwana na pa kupekanya ifintu ukuti Yokebede abe e wa kulela uyu mwana—no kuba nyina.—Ukufuma 1:15, 16; 2:1-10.

Calimoneka ukuti Yokebede alisambilisheko umwana wakwe fimo. Icishinka ca kuti ilyo Mose akulile aipalamike ku baHebere na Lesa wabo te mulandu no kuba uwa ku cifumu mu Egupti cilanga ukuti abafyashi bakwe balimusambilishe muli ilya myaka alekula.—AbaHebere 11:24-26.

Pamo nga banyina, napamo mwalikwata amashuko ayengi ukucila Yokebede aya kusambilisha umwana wenu. Bushe mulebomfya bwino aya mashuko aya myaka inono kabili iipi iya ku bwaice iyo umwana wenu akwata ku kusambilisha ifintu fibelelela, ifya bukapepa? Nelyo bushe muleleka umwana wenu ukusambilila sana imyata ne fishilano filipo?

[Ifikope pe bula 10]

Mulesanshamo bambi mu milimo ya pa ng’anda, mulekwata inshita ya kuba mweka muletuusha, kabili tangisheni ifya ku mupashi