Ubumi Bwabo

Ifyo Nabombako mu Kusandulula Amasomo ya Bulesa mu Calo Conse

NGA FINTU CASHIMIKWA NA BA ROBERT NISBET

Imfumu ya ku Swaziland King Sobhuza II yasengele munyinane George pamo na ine kwi sano lya iko. Cali ni mu mwaka wa 1936, lelo ncili ndeibukisha bwino bwino ilyashi twalanshenye nankwe. Icalengele ukuti nashanye ne mfumu ili ilyashi lyatantalila ni co naikuminisha ku mulimo ukalamba uwa kusambilisha Baibolo pa myaka iingi. Nomba ilyo ndi ne myaka 95, ndafuluka ifyo nalebomba muli ulya mulimo, uwanengele ukuya ku makontinenti yasano.

Ukukoseleshiwa na Munyina Rutherford

Ukufwaisha nalefwaisha ukwa kwingilishako imibombele mu mulimo wa kusambilisha kwanengele ukulembeshako bupainiya bwa nshita yonse mu 1931. Nali no kutampa pa numa fye ye bungano mu London. Lelo, ilyo twali pa kutuusha kwa kasuba ubushiku bumo, Munyina Joseph Rutherford, uwaleangalila umulimo ilya nshita, alefwaya ukulanda na ine. Akwete amapange ya kutuma painiya ku Afrika. Aipwishe ati: “Bushe kuti waitemenwa ukuya?” Nelyo ca kuti nalisungwike panono, nalisumine no kushipa nati: “Ee, nkaya.”

Muli shilya nshiku ukwananya impapulo sha Baibolo ukufika apo twingapesha bwali e ubuyo bukalamba, ne ci caletulenga kuba pa lwendo lyonse. Nakoseleshiwe ukutwalilila umushimbe, nga filya bakangalila abengi abakwete imilimo ya mpikwe. Icifulo candi ica kushimikilamo catampiile mu Cape Town, pa mpela ya kapinda ka ku kulyo aka Afrika, ukuya na kabanga ka kontinenti, ukusanshako ne fishi fyapaleme ku lulamba lwa Indian Ocean. Pa kufika ku mupaka wali ku masamba nalelalanya umucanga wakaba uwa ciswebebe ciitwa Kalahari Desert ukufika na pa ntulo ya mumana wa Nile pa Lake Victoria. Ine no mubomfi munandi, twali no kwikala imyeshi 6 cila mwaka mu calo cimo nelyo ifyalo fyafulilako ifyabelele ku lubali ulu ulwasalala ulwa Afrika.

Ifibokoshi 200 Ifya Fyuma fya ku Mupashi

Ilyo nafikile mu Cape Town, banangile fibokoshi 200 ifya mpapulo shaleya ku East Afrika. Impapulo shalembelwe mu ndimi sha ku Bulaya shine na mu ndimi sha ku Asia shine, lelo tapaali ishali mu lulimi ululi lonse ulwa mu Afrika. Ilyo naipwishe umulandu impapulo shantangilile, banjebele ati ifi fyali no kuba fya kwa Frank na Gray Smith, bapainiya babili abaile ku Kenya nomba line ku kushimikila. Ku ca bulanda, ilyo fye bafikile mu Kenya, bonse babili balwele ubulwele bwa mpepo, kabili Frank alifwile.

Nelyo ca kuti ili lyashi lyalinangulwishe, talyamfuupwile. Ine no mubomfi munandi, David Norman, twafumine ku Cape Town ne ngalaba ukuya ukwali umulimo twapeelwe uwa kubalilapo, ku Tanzania ukwalepele bakilomita mupepi na 5,000. Uwaleteyanya ifya myendele mu Mombasa, mu Kenya, e walesakamana impapulo shesu kabili aletuma ifibokoshi fya mpapulo konse uko twalemweba ukutuma. Pa kubalilapo fye, twacitiile ubunte mu fitungu fya makwebo—pa matuuka na mu maofeshi—aya musumba umo umo. Impapulo shimo twaleshila abantu shalekwata ifitabo 9 no tutabo 11, kabili apo shali ishabalabata shaishileishibikwa ati impapulo sha mukola mfula.

Mu kukonkapo twapingwilepo ukutandalila icishi ca Zanzibar, icaba bakilomita 30 ku kabanga ka lulamba. Pa myaka iingi, Zanzibar yali e cifulo cikalamba ica bukwebo bwa kushitisha abasha lelo yaishibikwe sana na ku fimenwa fya cena cisuma ifiitwa amacloves, ayalenunkila mu musumba fye onse. Kwaleba incito pa kulondoka, pantu umusumba wali uwa maikulile. Imisebo yaali iyapotongana kabili yalefulunganya, ne ci caletulenga ukulubanta mu kwanguka. Ihotela twaleikalamo lyali fye bwino, lelo ifibi fyali ifyapopelwa ne nsunga ishikulu kabili ifibumba fyali ifyatikama kabili mwalemoneka kwati ni mu cifungo. Na lyo line, mwafumine fisuma mulya kabili twalitemenwe ukusanga abaArabu, abena India, na bambi baleitemenwa ukupokelela impapulo shesu.

Amashitima, Amaato, ne Myotoka

Muli shilya nshiku imyendele mu East Afrika tayali iya-anguka. Ku ca kumwenako, ilyo twalefuma ku Mombasa ukuya ku ncende sha mpili isha Kenya, ishitima twalimo lyalimikwe ku cinkunka ca makanta. Imintapendwa ya makanta ya-andatile umushili ne nyanji, ica kuti ishitima lyalefilwa ukwenda pa mulandu wa kutelela kwa nyanji. Icalipo fye kusamba inyanji ku ntanshi, ukubomfya amenshi yabilauka aya mwi shitima. E fyo caali pa kuti ulwendo lutwalilile panono panono mpaka na kwi pele pele twalifumine muli cinkukwe wa makanta. Kabili twalitemenwe ilyo ishitima lyatampile ukuninika impili kabili twali-ipakishe umwela watalala uwa mu mpili!

Nangula imisumba yabela ku lulamba lwa bemba yalefikwako ukwabula ubwafya ukubomfya ishitima no bwato, incende sha mu mishi shalefikwako bwino na motoka. Nalitemenwe ilyo mwaice wandi George aishile, pantu nomba twali na maka ya kushita motoka iyafimbwa konse, iyafunguluka ica kuti kuti twabikamo na masanshi, kwaba no kwa kwipikila, ukwa kubika ifipe, na sefa wa pa mawindo uwingalesha mung’wing’wi ukwingila. Twabikile ne fisoselo pa mutenge. Pa kuba ne fi fyonse, twali na maka ya kucitila ubunte ku ng’anda ne ng’anda akasuba no kulaalika abantu ku malyashi twalelanda icungulo pa mishiika. Iseleti twatemenwe ukubomfya lyaleti “Is Hell Hot?” [Bushe ku Helo Kwalikaba?] Twaimine ubulendo bwa bakilomita 3,000, kufuma ku South Afrika ukuya ku Kenya mu ng’anda yesu “iyale-enda,” kabili twalitemenwe pali iyi nshita ukukwatako ututabo twapusanapusana mu ndimi shafulilako isha mu Afrika, uto abakaya batemenwe ukupokako.

Ico twaletemwa pa nyendo shaba nge shi, kutamba inama sha mu mpanga isha mu Afrika. Kwena, pa kuicingilila ku masanso twaleikala mu motoka nga bwaila, lelo icitetekelo cesu calekoselako ukumona imisango ne misango iya nama Yehova abumba mu mpanga.

Ukukaanya Kwatendeka

Ukucenjela twacenjelele nama sha mu mpanga, takwingalinganishiwa ku kucenjela twalekabila ilyo twalolenkene na balashi ba buteko na bamo aba mipepele abakalipe nga nshi no kutampa ukukaanya na pa lwalala pene umulimo wesu uwa kushimikila pa Bufumu. Ubwafya bukalamba ubo twashingwene na bo bwa kwa mpelwa mano umo ifi uwaleti ni “Mwana Lesa” ne bumba lyakwe lyaishibikwe ati Kitawala, ili shina ku ca bulanda, lipilibula “Watchtower.” Pa nshita imo ilyo tushilafika, uyu muntu aipeye abena Afrika abengi mu menshi, ukubepekesha mu kubabatisha. Mu kuya kwa nshita balimwikete no kumukulika mpake mfwa yakwe. Pa nshita imbi, nalikwete shuko lya kulanda no wamukulike pa kuti mulondolwele ukuti uyu muntu taali ku lubali lwa kuteyanya kwesu ukwa Watch Tower Society.

Twakwete amafya na yambi ayengi na Basungu abo, pa mulandu ukalamba uwa ndalama, abashatemenwe mulimo wesu uwa kusambilisha. Umo uwa bakapitao pa cikuulwa cimo ailishenye ati: “Ngo musungu alefwaya kwikalilila muli ci calo, umwina Afrika tafwile ukwishiba ifyo ubusha bwakwe buletunonsha.” Pa mulandu umo wine, umukalamba wa kampani ka mukoti wa golde antamfishe mu ofeshi mu mwakwe ukwabulo kushingashinga. Lyene bukali bukali alinshindike mpaka fye na mu musebo.

Te kuti tutwishike no kutwishika ukuti icalengele sana ukuti tutamfiwe na kamfulumende ya mu Rhodesia (iyo nomba beta ati Zimbabwe), ba mipepele na bamakwebo abaletukanya. Twaipwishe kamfulumende ukwalula ubu bupingushi kabili twalitungulwike, batusuminishe no kwikala, kulila fye tatuleshimikila ku bena Afrika. Umulandu wapeele umulashi umo wa kuti impapulo shesu “tashalingene ne mitontonkanishe ya bena Afrika.” Lelo mu fyalo fimbi, umulimo wesu uwa kusambilisha abena Afrika wale-enda fye bwino, kabili balesumina ukukutika. Ku calo cimo ukwali fi ni ku Swaziland.

Ukusengelwa ne Mfumu ku Swaziland

Swaziland calo icinono, ici-iteka icaba masikweya kilomita 17,364 ubukulu icaba mu kati ka South Afrika. E uku twakumene ne mfumu King Sobhuza II, yalongoloka icine cine, iyo numbwile pa kutendeka kwa ili lyashi. Alishibishe ukulanda iciNgeleshi, ico aileishibila ku yuniversiti imo iya ku Britain. Afwele fye ifya pa ng’anda kabili atupokelele bwino icine cine.

Ilyashi twalanshenye nankwe lyatontele pali Paradise wa pe sonde uo Lesa afwaya ukupeela abantu balemenena ku bumi. Nelyo ca kuti tatememenwe sana ilyashi twalelandapo, alitwebeelepo ukuti umulandu wapala uyu wa-ampene na untu aletontonkanyapo. Imfumu yaipeeleshe ku kuwamya imikalile ya bapiina na bashasambilila. Tatemenwe imibombele ya bamishonari ba Kristendomu abengi, abalemoneka ukufwaya sana ukuba mwi calici ukucila pa masomo. Nangu cibe fyo, imfumu yaishibe bwino imibombele ya bapainiya wesu abafulilako, kabili yatutashishe pa mulimo wesu uwa kusambilisha Baibolo, no kucilisha pantu twali abaitemenwa ukusambilisha ukwabula ukupinda amalipilo nelyo ifintu fimbi.

Umulimo wa Kusambilisha Wakalakashiwa

Mu 1943 isukulu lya kukansha bamishonari ilya Watchtower Bible School of Gilead lyalitendeke. Icakomailwepo kwaafwa bonse abalesekelela te kutontomesha fye pa kusha impapulo shilanda pali Baibolo. Mu 1950, George na ine batulaalike ku kusangwa kwi kalasi lyalenga 16 ilya Gileadi. Uku e ko twakumanine pa muku wa kubalilapo fye na Jean Hyde nkashi waipeelesha umwina Australia uwapeelwe umulimo wa bumishonari mu Japan pa numa bonse babili twapwishishe isukulu.