“Cinshi Cicitike ku Mwana Wandi?”

Ba Skoti na ba Sandraa calibapeseshe amano ilyo umwana wabo umukashana uwa myaka 15 aingile mu ng’anda. Imishishi yakwe iya cifyalilwa aliyipentele yakashika na ce! Icabapapwishe ukucila na pali ifi myasukile ya mwana ilyo bamusoseshe.

“Ni bani bakwebele ukupenta imishishi?”

“Bushe mwalinkaanya ukuti nshifwile ukupenta imishishi?”

“Nomba cinshi ushatwipushishe?”

“Pantu nalishibe ukuti kuti mwankaanya!”

BA Skoti na ba Sandra balishiba ukuti umwana nga aleya alekula cilafya nga nshi, ubwafya tabuba fye ku mwana lelo na ku bafyashi bene. Na kuba abafyashi abengi tabeshiba nangu panono ifyo umwana akaaluka nga akula. Ba Barbara abafyashi abekala ku Canada, ilyo balelanda pa fyacitike batile: “Twamwene fye umwana wesu umukashana, na-aluka. Twalipapile atuti ‘cinshi cicitike ku mwana wesu?’ Twalimulubile atuti bushe kwena mwana wesu yu!”

Ifyacitikile ba Barbara e ficitikila abafyashi abengi. Umfweni ifyo abafyashi abaikala mu fyalo fyalekanalekana baebele abalemba Loleni!

Ba Lia aba ku Britain batile: “Ilyo umwana wesu umulumendo akumenye imyaka ya kufyalwa 17, namwene fye alafwaya ukulacita ifintu mu nshila alefwailamo umwine kabili alemoneka ukukanafwaya ukumfwa ifyo twalemweba.”

Ba John aba ku Ghana na bo batile: “Abana besu abakashana batendeke ukulapoosako sana amano ku fyo balemoneka.”

E lyo ba Selina, aba ku Brazil bena bashimike ukuti: “Umwana wandi umulumendo alefwaya fye ukulacita ifyo umwine alefwaya.”

Ba Andrew, aba ku Canada na bo bashimike abati: “Umwana wesu umukashana talefwaya fwe bafyashi bakwe ukulamukumbatila nangu ukulamufyompa.”

Kumfwa ba Steve aba ku Australia bena, bashimike abati: “Abana besu abalumendo baishileba abakali. Tabalefwaya ukulasumina ifyo twapingula pa ng’anda, balebika ifikansa no kutulwisha baletulwisha.”

E lyo ba Yoana, aba ku Mexico na bo bashimike abati: “Umwana wesu umukashana alefisa ifili mu mutima. Nga naesha ukumwipusha ifyo aletontonkanya alefulwa sana.”

Ba Daniel aba ku Philippines, na bo balandile abati: “Abana besu batendeke ukulafisa ifyo balecita, tabalefwaya ukuti tuleishiba ifilecitika. Ilingi line baletemwa ukuba na banabo ukucila ukuba na ifwe.”

Nga mwalikwata abana imisepela, limbi ifi twalandapo e fimucitikila na imwe. Nga ca kuti e fimucitikila mwisakamana, pantu kuti mwaishiba ifya kucita pa bwafya bwa mwana wenu umulumendo nangu umukashana. Baibolo kuti yamwafwa. Kuti yamwafwa shani?

Amano no Mucetekanya

Ipinda lya mu Baibolo, litila: “Nonka amano, nonko mucetekanya.” (Amapinda 4:5) Nga mulefwaya ukwishiba ifya kutungulula abana kukula, mufwile ukukwata amano no mucetekanya. Pa kuti mwingeshiba bwino bwino imisango ya mwana wenu no kwishiba ifyo acita na fimbi kano muli no mucetekanya. E lyo kabili pa kuti mwingatungulula umwana wenu bwino ica kuti aisaba umuntu wa mano nga akula mulingile ukukwata amano ya kufundilamo umwana.

Mwilamona kwati umwana wenu tamutemwa pa mulandu fye wa kuti tamuleumfwana nankwe iyo. Ico mufwile ukwishiba ca kuti ilyo abana bafika pali uyu mushinku waafya balakabila abafyashi babo ukulabatungulula. Bushe amano no mucetekanya kuti fyamwafwa shani ukwishiba ifyo mwingatungulula abana benu?

[Futunoti]

Ukukusha Abana—Ifyo Umucetekanya Wingamwafwa

Tutile mwile mu kutandala ku calo cimbi kabili tamwaishiba no lulimi balanda. Kwena kuti camukosela ukulalanshanya na bantu mwasanga, lelo te kuti mufilililwe fye. Ica kumwenako fye icitabo ico basambililamo indimi ishalekanalekana, kuti camwafwa ukwishiba fimo fimo ifyo balanda muli ulo lulimi. E lyo cimbi na co icingamwafwa kwipusha umuntu uwingalamweba ifyo balelanda e lyo kabili alebeba ifyo na imwe mulelanda.

IFI twalandapo e fyo limo ciba na ku bafyashi abakwata abana imisepela. Nga filya fine ululimi lwa ku calo cimbi lwafya, e fyo cafya na bafyashi ukwishiba bwino bwino umulola imilandile ya balumendo na bakashana e lyo no kwishiba bwino bwino ico bacitila ifintu fimo. Lelo nga cabe fyo tacipilibula ukutila te kuti mubeshibe bwino bwino. Icingamwafwa sana kwishiba ifilecitikila abana benu pali iyi nshita iya nsansa lelo iyayafya.

Ico Bacitila Ifintu Fimo

Abana kukula nga balefwaya kulaicitila ifintu te lyonse cipilibula ukuti ninshi balefwaya ukupondokela abafyashi babo. Ibukisheni ifyo Baibolo ilanda, itila umuya inshiku ‘umwaume alasha wishi na nyina.’ (Ukutendeka 2:24) Pa kuti abalumendo nelyo abakashana bengesaba abakalamba ba mano, bafwile ukwishiba ifya kucita abene.

Natulande pa fyalengele ukuti abana balecita ifintu fimo ifyo abafyashi abo tulandilepo mu cipande cafumako bamwene.

Ba Lia abekala mu Britain bailishenye pa mwana wabo umulumendo abati: “Namwene fye alafwaya ukulacita ifintu mu nshila alefwailamo umwine kabili alemoneka ukukanafwaya ukumfwa ifyo twalemweba.”

Nga filya fine ciba ku bana abanono, abalumendo na bakashana nabo balepusha ifipusho libili libili, balafwaya ukwishiba “Umulandu.” Nomba nga bakulako ukubasuka fye icasuko icipi te kuti baleke ukwipusha. Cinshi cingalenga? Umutumwa Paulo alembele ukuti: “Ilyo nali umwaice, . . . nalepelulula ngo mwaice.” (1 Abena Korinti 13:11) Ilyo baleya baleishibilako ukupelulula, balafwaya ukubalondolwela sana kabili mu nshila ya kuti ifyalondololwa fyaumfwika bwino bwino pa kuti basambilile ifya “kulingulula.”—AbaHebere 5:14.

Ba John aba ku Ghana batile: “Abana besu abakashana batendeke ukulapoosako sana amano ku fyo balemoneka.”

Ukukula ukuba umukalamba kulalenga abakashana ukupoosa inshita iikalamba ukulatontonkanya pa fyo balemoneka. Ifi fine e fyo ciba ku misepela iingi nampo nga bakula ulubilo nelyo iyo. Ifyo abakashana balemoneka kuti fyalenga baba ne nsansa nelyo ukumfwa ububi nangu limbi kuti baba ne nsansa no kumfwa ububi pa nshita imo ine. Pa mulandu wa kuti nalimo baleumfwa insoni pantu nabakwata sana imfine nelyo pa mulandu wa kuti balapoosa inshita iikalamba ukulasuba ifya kusubasuba, kanshi mufwile ukwishiba umulandu bapoosela inshita iikalamba ukuiwamya ukucila no kupoosa inshita iikalamba ku kubelenga ifya ku sukulu.

Ba Daniel abekala ku Philippines balondolola abati: “Abana besu batendeke ukulafisa ifyo balecita, tabalefwaya ukuti tuleishiba ifilecitika. Ilingi line baletemwa ukuba na banabo ukucila ukuba na ifwe.”

Ifyo abantu bacita mu bumfisolo kuti fyabaletelela. (Abena Efese 5:12) Ukufwaya ukuba weka pa kashita kamo, kwalipusana no kucita ifintu mu bumfisolo. Nangu fye ni Yesu alimwene ukuti cali icalinga ukufwaya icifulo ukwa kuti ‘aba eka.’ (Mateo 14:13) Ilyo imisepela ileya ilekula na yo ine ilafwaya inshita ya kuba yeka kabili ilafwaya na abakalamba ukubasuminisha. Ukukwatako inshita ya kuba beka kulabalenga basambilila ifya kupelulula pa fintu fimo, kabili ici calicindama nga nshi pantu kuti caisabafwa nga bakula.

Mu nshila imo ine, ilyo umwaice aleya alekula alatendeka ukupanga ifibusa. Kwena cishinka ukuti Baibolo itila, “ukubishanya kubi konaule imibele isuma.” (1 Abena Korinti 15:33) Na kabili itila: “Icibusa citemwa mu nshita yonse, kabili munyina afyalilwo kumanama.” (Amapinda 17:17) Ukwishiba ifya kupanga ifibusa e lyo no kutwalilila ukubikana icibusa na bantu kwalicindama nga nshi kabili kukatwalilila fye na mu bukalamba mwine.

Ilyo abafyashi bamona abana babo balecita ifyo tulandilepo kale, bafwile ukwishiba umo filolele pa kuti tabasendelepo fye ubwa fuufuu. Ca cine pa mbali ya kwishiba bwino bwino ifyo abana babo balecita abafyashi bafwile ukuba na mano, e kutila, ukwishiba ifya kucita ifintu bwino pa kuti fibawamine bonse. Bushe abafyashi abakwata abana imisepela kuti bacita shani?

[Amashiwi pe bula 5]

Ilyo imisepela ileya ileishibilako ukupelulula, ilakabila ukuilondolwela bwino sana amafunde aya kukonka mu lupwa

Ukukusha Abana—Ifyo Amano Yengamwafwa

Ba George na ba Laureni, abekala ku Australia balandile ukuti: “Nangu ca kutila tulabikako sana amano ku kusunga bwino abana besu babili, umulumendo no mukashana, lelo cimoneka kwati tubakalipila fye umo shacela. Limo tulaipusha atuti, bushe ifi tubakalipila lyonse filalenga baleicetekela nelyo tulenga fye baleisuula? Ala mwandini, calyafya ukwishiba ifya kusalapula bwino abana!”

UKUKUSHA umwana mulimo uwayafya nga nshi. Abafyashi bafwile ukwishiba ifya kwafwa umwana wabo na mafya ayapya ayo alekwata, e lyo kabili abafyashi nga bamona umwana aleya alekula balasakamana. Ba Frank abekala ku Australia batile: “Nga twatontonkanya pa kuti kasuba kamo umwana wesu akafuma pa ng’anda, cilatuletela ubulanda. Cilafya nga nshi ukusumina ukuti te lyonse tufwile ukulatungulula abana besu.”

Ba Lia abo tulandilepo muli fino fipande, nabo batontonkanya nge fi fine ba Frank balandile. Batile: “Cilangafya ukulamona umwana wandi umulumendo ukuti nomba nakula, pantu ncili ndamumona ngo mwana umunono. Ala cimoneka fye kwati ni mailo atendeke isukulu!”

Nangu ca kutila calyafya ukulamona abana benu ukuti nabakula, ala mukwai te bana abanono, bakalamba. Abafyashi e bafwile ukulabasambilisha no kulabafwa. Nomba, nga fintu ba George na ba Laureni abo tulandilepo kale balandile, abafyashi e bakwata amaka ya kulenga abana babo ukuicetekela nelyo ukuisuula. Nomba bushe abafyashi kuti bacita shani pa kuti batungilile abana babo? Mu Baibolo e mwaba ukufunda ukwingabafwa. (Esaya 48:17, 18) Lekeni tulande pa fyo abafyashi bamo bacitile.

Ukumfwana Kwalicindama

Baibolo ifunda Abena Kristu ukuba ‘abayanguka ukuumfwa’ kabili ‘abakokola ukulanda.’ (Yakobo 1:19) Uku kufunda, kusuma sana ilyo umo alelanda na bana aba mishinku fye yonse, nomba ukumfwa nelyo ukukutika kwalicilapo ukucindama ilyo alelanda na bana imisepela. Kabili umo afwile ukubikako sana amano ilyo alekutika.

Ba Peter abekala ku Britain, batile: “Lintu abana bandi bafikile pa mushinku wa bulumendo, nalibikileko amano sana ku kwishiba ifya kulanshanya nabo bwino. Ilyo abana besu bali abaice, ine no mukashi wandi twalebeba fye ifya kucita, kabili baleumfwa. Lelo nomba apo nabakula, tufwile ukupelulushanya nabo, ukulanshanya nabo bwino bwino, kabili no kubaleka nabo ukulaitontonkanishisha ifya kucita pa mafya bakwete. Mukwai ico tulelandapo fye ca kuti, tufwile ukufika abana besu pa mutima.”—2 Timote 3:14.

Ukukutika kwalicindama nga nshi, sana sana nga kuli ukupusana. (Amapinda 17:27) Ba Danielle aba ku Britain nabo bene balisumine ukuti ukukutika kusuma nga nshi. Bashimika abati: “Nshatemenwe ifyo umo pa bana bandi abakashana alenjasuka nga namweba ukucita fimo. Lelo anjebele ati ico alecitile fi ni co nalemukalipila no kumupatikisha ukucita fimo. Twalipwishishe ubu bwafya ilyo twaikele pa nshi no kumfwana bwino bwino. Alilondolwele inshila nalelandilamo kuli wena ne fyo nalemulenga ukumfwa, kabili na ine nalimulondolwelele ifyo naletontonkanya, e lyo ne fyo naleumfwa.”

Ba Danielle baishilemona ukuti ukuba ‘abayanguka ukuumfwa’ kwalengele beshibe umulandu wine wine uo umwana wabo alebaasukila bubi bubi. “Ino nshita ndamutekanishisha na kabili ndesha na maka ukulanda nankwe nga nshikalipe, nomba ino nshita tuleya tuleumfwana bwino.”

Pa Amapinda 18:13, patila: “Uwasuke cebo ilyo talaumfwa, bupumbu kuli wene kabili ni nsoni.” Ba Gregi, abekala mu Australia nabo balisumine ifyo ili lembo lilanda ukuti fya cine. Batila: “Ilingi line icilenga ukuti tulepusana na bana besu, ni co tatubala twakutika no kwishiba ifyo baletontonkanya. Ine no mukashi wandi tulakalipila abana besu apo pene fye ukwabula no kubapeela inshita ya kuti nabo balande ifyo cili. Nomba twalisanga ukuti, nelyo tatutemenwe nangu panono ifyo bacitile, calicindama ukubaleka balanda ifyo baletontonkanya ilyo tushilabalungika nelyo ukubafunda.”

Buntungwa Nshi Abana Bafwile Ukukwata?

Kuti twatila nalimo icilenga sana abafyashi na bana ukupusana, ni co abana balafwaya ukulacita ifyo abene balefwaya. Bushe buntungwa nshi abafyashi bafwile ukupeela abana? Umufyashi umo atile: “Limo limo ndatontonkanya ukuti nga nasuminisha umwana wandi umukashana ukukwata fye ubuntungwa panono, ninshi akalafwaya fye amayendele.”

Ca cine, ukuleka abana benu ukulacita fye fyonse ifyo balefwaya kuti kwabaletelela. E cilya Baibolo itusokela ukuti, “umwaice uwalekeleshiwa alenga nyina insoni.” (Amapinda 29:15) Abaice aba mishinku yonse fye balakabila amafunde aya kubatungulula, kabili abafyashi bafwile ukulangilila ukuti balitemwa abana, no kushininkisha ukuti amafunde aya pa ng’anda yalekonkwa. (Abena Efese 6:4) Lelo nangu cibe fi, abafyashi bafwile ukupeela abana babo ubuntungwa ubwalinga pa kuti ilyo bakakula bakalebomba ifintu mano mano.

Taleni tontonkanyeni pa fyo mwasambilile ukwenda. Pa kubalilapo fye, ilyo mwali akanya balemupaapa fye. Lelo mu kupita kwa nshita mwatendeke ukwamfula, lyena mwatampile no kwenda. Inshita umwana umunono atendeka ukwenda, iba ni nshita iyayafya. E mulandu wine, abafyashi benu balemusakamanina sana ica kuti nalimo balebikako fye ne fya kumucingilila pa kuti tamwile mu ncende sha busanso, pamo nga mu mulilo nangu mu cilindi. Lelo nangu cali ifi balemusuminisha ukulaenda mweka, ica kuti mu kupita kwa nshita pa numa ya kulati apa pene mwawa kabili mwaima, mwalisambilile ukwenda bwino ukwabula no bwafya.

E fyo caba na pa kukwata ubuntungwa bwa kulaicitila ifintu. Pa kubalilapo fye, abafyashi balatontonkanishishako abana babo ifya kucita, kwati ni filya babapaapa nga bali utunya pantu te kuti bayendele. Lelo mu kupita kwa nshita abafyashi nga bamona ukuti abana bakwatako amano, balabasuminisha ukulacitako fimo ifyo abene balefwaya, kwati ni filya abafyashi baleka abana babo ukulaamfula ilyo baleya balekula. Balabasuminisha ukulacita fimo ifyo abene balefwaya. Lelo ilyo babapeela ubuntungwa balabika ne fya kubacingilila pa kuti tabaponene mu busanso. Nomba ilyo abana baleya balekula abafyashi balabasuminisha ukulacita ifyo abene balefwaya, kanshi ciba kwati ni filya abafyashi baleka umwana ukulayendela nga akula. Nomba nga akula akatampa ‘ukulaisendela icipe cakwe umwine.’—Abena Galatia 6:5.

Ukusambilila ku fyo Abalembwa mu Baibolo Bacitile

Ilyo Yesu ali ne myaka nalimo 13, abafyashi bakwe balimusuminishe ukulaicitila ifintu fimo, lelo nangu cibe ifyo talecita ifyo abafyashi bakwe bashamusuminishe. ‘Atwalilile fye ukubanakila’ ilyo ‘alekula mu mano na mu ciimo, kabili alisenaminwe kuli Lesa na ku bantu.’—Luka 2:51, 52.

Kanshi mwe bafyashi mufwile ukusambilila kuli ici icacitike, mufwile ukulaya mulepeela abana benu ubuntungwa ilyo baleya balekwata amano ya kuicitila ifintu abene. Nomba umfweni ifyo abafyashi bamo balandapo pa fyabacitikila.

Ba Soo Hyun, aba ku Korea, batile: “Nalicililemo ukulaeba fye abana bandi ifyacita. Lelo pa numa nalibasambilishe amafunde ya kukonka kabili nalibalekele ukulaitontonkanishisha abene beka ukulingana ne fyo basambilile. Ilyo nacitile fi, nalimwene ukuti balitendeke ukulatontonkanya sana ilyo tabalacita icintu.”

Ba Daria, aba ku Brazil nabo batile: “Ine na bena mwandi tulasakamikwa lyonse nga kuti twaleka abana besu ukulaicitila ifintu ifingi, lelo ukusakamikwa takutulenga ukulesha abana besu ukulaisalila ifya kucita ifintu fimo ifyo bengabomba bwino.”

E lyo ba Ana, aba ku Italy nabo batile: “Nalisanga ukuti cisuma sana ukutasha umwana wandi umulumendo pa mulandu wa kuti tapula mu mafunde ayo namupeela. Na ine wine ndacita ifyo mweba ukulacita. Ica kumwenako fye, ndamweba uko ndeya, ne fyo ndeya mu kucita. Nga nshabwele bwangu, ndamweba ukuti nalaceelwa ukubwela.”

Kumfwa ba Peter aba ku Britain bena batile: “Mu ng’anda mu mwesu twalilandapo sana ukuti, ubuntungwa tabwisa fye nga meno ya mu kanwa, lelo umo afwile ukulacita ifintu ifingalenga bamucetekela.”

Lekeni Baimwene Abene

Baibolo itila: “Cisuma ku muntu ukuti asende ikoli mu nshita ya bulumendo bwakwe.” (Inyimbo sha Bulanda 3:27) Inshila imo iyawamisha sana iyo umwaice engasambililamo ukwishiba ifya kucita ifintu, kusambilila ku fyo Baibolo ilanda ukutila: “Ico umuntu alebyala, e co kabili akalobolola.”—Abena Galatia 6:7.

Abafyashi bamo ukwabula no kwishiba ukuti balelufyanya, balacingilila abana babo ku ncitilo shabo ishalubana. Ica kumwenako fye, tutile umwana wabo umwaume ashita ifintu ifyo ashilekabila pali iyo nshita e lyo aba mu nkongole. Bushe finshi umwana engasambililako nga ca kutila abafyashi bakwe e bamulipilila shilya nkongole? Lelo cinshi umwana engasambililako nga ca kutila abafyashi bamwafwa fye ukumona ifyo umwine engailipilila shilya nkongole?

Abafyashi balacita bwino nga baleka abana babo ukusambilila ku fintu ifyo balufyenye. Kabili ukucite fi kukalenga bakasambilile ifyo bakalacita nga bakula. Bakasambilila no kuti te lyonse kwakulaba uwa kubafwa no wa kubacingilila nga balufyanya. Cilawama ukuleka abaice basambilila ku fyo balufyanya no kuleka beshibe ifya kupwisha amafya. Ici calicindama sana pantu cilabafwa ‘ukukansha ukulingulula kwabo ku kulekanya icalungama ne cabipa.’—AbaHebere 5:14.

Umwana Wenu Alealuka Kabili Aleya Alekula

Cine fye, abafyashi abakwata abana imisepela balikwata incito iyayafya nga nshi iya kubakusha. Limo limo abafyashi balalukusha ne filamba pa mulandu wa bucushi ubo bakwata ilyo baleesha ukukusha abana babo “mu kusalapula no kukonkomesha kwa kwa Yehova.”—Abena Efese 6:4.

Kanshi icikalamba pa kukusha abana mu nshila iisuma te kulabatungulula fye muli fyonse awe, lelo kulabafunda imibele isuma. (Amalango 6:6-9) Ca cine, ukusambilisha abana kwalyafya icine cine. Ba Gregi abo tulandilepo kale batile, ico tufwile ukwishiba ca kuti “tulesambilisha umwana ulealuka, kabili uuleya alekula. Kanshi na ifwe bene tufwile ukutwalilila ukulaishiba no kulasambilisha uyu mwana ukulingana ne fyo alealuka.”

Mwe bafyashi esheni ukulakonka amafunde yaba mu Baibolo ayo tulandilepo muli cino cipande. Mwilaenekela ificilile pa maka ya bana benu. Lelo tamulingile ukuleka ukulabalangilila ukuti ni mwe balingile ukulaloleshako lyonse. Baibolo itila: “Kanshisho mwaice umo afwile ukubela, ilyo akakota takafumemo.”—Amapinda 22:6.

[Amashiwi pe bula 7]

Ukupeelwa ubuntungwa bwa kucita ifintu kwaba kwati kusambilila ukwenda, kwisa fye panono panono

[Amashiwi pe bula 8]

Ilyo Yesu ali ne myaka nalimo 13, abafyashi bakwe balimusuminishe ukulaicitila ifintu fimo

[Akabokoshi pe bula 7]

“Lekeni Beshibe Ukuti ni mwe fye Mwakwata Amaka”

Nangu umwana wenu akalipe shani pa mulandu wa kuti alecita ifyo mushilefwaya, imwe tamufwile ukutompoka pantu mwamina bantu tanaka. Ico mufwile ukwishiba ca kuti abana kukula tabaishiba ifingi kabili bacili balekabila ukulabatungulula.—Amapinda 22:15.

John Rosemond alembele mu citabo cakwe ica New Parent Power! ukutila: “Calyanguka sana ku bafyashi ukuleka abana ukubacimfya nga bamona ifyo bakalipa ica kuti no kubasuminisha kuti babasuminisha ukucita ifintu ificilile na pa maka yabo, pa kuti fye belakangana. Lelo icifwaikwa sana te kutompoka, kutwalilila fye ukulabatungulula. Nga cabe fi mufwile ukubalanga ukuti ni mwe mwakwata amaka, ukucila ukubaleka bamupula mu maapa. Nangula te kuti batemwe ifyo abafyashi balebatungulula, abana bafwile ukwishiba ukuti abafyashi babo e bafwile ukubatungulula mu nshila iisuma.”

[Akabokoshi pe bula 9]

Mulepeelako Abana Benu Ubuntungwa

Ilingi line abalumendo na bakashana balafwaya sana ukukwata ubuntungwa ukucilamo. Lelo pa nshita imo ine abafyashi bamo nabo balacilamo ukutitikisha abana babo. Kwena, kwaliba ifyo abana na bafyashi bafwile ukucita pa kuti bengalaumfwana. Nomba kuti mwaishiba shani ifya kucita? Nalimo kuti mwatemwa ukutontonkanya pa filembelwe pe samba. Ni muli finshi umo mulemona ukuti abana benu balebomba bwino?

□ Ukusala ifibusa

□ Ukusala ifya kufwala

□ Ifya kubomfya indalama

□ Ukubwela bwangu pa ng’anda ukulingana ne nshita mwaimika

□ Ukulapwisha incito sha pa ng’anda

□ Ukupwisha imilimo ya ku sukulu

□ Ukulomba ubwelelo nga bamulufyanya

□ Na muli fimbi

․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․

Nga ca kuti ifingi ifi twalandapo abana benu balefikonka, mulandu nshi te kuti mulebapeelelako ubuntungwa ubwa kulaicitilako ifintu fimo.

[Icikope pe bula 7]

Balekeni balande ifyo baletontonkanya ilyo mushilabalungika nelyo ukubafunda

[Icikope pe bula 8, 9]

Abafyashi bafwile ukusambilisha bana babo ifyo bengaba na mano yene yene