Mulandu Nshi Abapiina Bafulila Ifi Mu Calo Umwaba Sana Icuma?

ILYO Yesu ali pano calo alandile ukuti: “Ababusu muli na bo pe.” (Mateo 26:11) Ukufuma iyo nshita ukushinta na lelo, abapiina bengi nga nshi. Nomba mulandu nshi abapiina bafulila ifi muli cino calo umwaba sana icuma?

Bamo batila ico abantu babela abapiina ca kuti ifyo basalapo ukucita e filenga. Inshita shimo ico kuti caba ca cine. Abatemwa ukunwesha ubwalwa, ukubomfya imiti ikola no kucofa injuka nalimo icuma cabo kuti casuka capwa. Lelo te bantu bonse ababa abapiina pa mulandu wa kuti ifyo basalile ukucita tafyali bwino.

Abantu abengi incito shalipwa pa mulandu wa kuti amakampani ayengi balisala. Ukundapwa na kukosa umutengo, abantu abengi balabomfya indalama shabo shonse pa kuti fye bondapwe. Abengi nabo tabalya ifya kulya ifyalondoloka mu fyalo ifipiina. Na kabili abantu abengi te balenga abene ukuti balecula, ni co fye bafyalilwa mu fyalo ifipiina. Abapiina ilingi line balafilwa ifya kucita, nge fyo twalamona.

Ifyo Twingasambilila ku Fyacitike Kale

Ilyo imyaka ya ba 1930 yatendeke, indalama shalyafishe nga nshi, ubunonshi bwa calo bwali fye cimbi cimbi. Iyo nshita ifintu fyayafishe baleita ati Great Depression. Mu calo cimo abantu abengi nga nshi incito shalipwile kabili indupwa ishingi amayanda yabo yalyonaike. Lelo iyo ine nshita abantu abengi balelala insala, kwali na abalimi abaleitila umukaka uwingi nga nshi mu filindi e lyo no buteko bwalebapatikisha ukwipaya inama ishingi nga nshi isho baleteka.

Mulandu nshi baleonawila ifintu muli uyu musango? Amafunde balekonka pa kucita ubukwebo iyo nshita yakomaile sana pa kupanga indalama ishingi nga nshi. Kanshi nga baleshitisha ifilimwa fyonse ifya mu mafarmu ne nama baleteka e lyo ne fintu fye fimbi baleshitisha pa mutengo uukulu. Abapiina abengi balefilwa ukushita umukaka, inama, ne ng’ano pantu ifi fintu fyalikosele umutengo. Kanshi fyalefula sana mu mafarmu pantu takwali abantu abengi abalefishita, icisheleko fyaleonaka e lyo bafipoosa fye.

Mu misumba iingi mwaleba ifyongo no kulwa pa mulandu wa kuti ifya kulya fyalyafishe ukusanga. Abantu bamo abalefilwa ukushitila ulupwa lwabo ifya kulya, batendeke ukutiinya abantu ne mfuti pa kuti fye babapeele ifya kulya. Bambi bena baleikala insala. Ifyo fyonse fyalecitika mu United States. Ilyo fye Great Depression yatendeke, cilya calo cakwata icuma sana califililwe ukulisha abashakwete indalama sana. Ukucila ukumona ukuti abantu bonse mu calo nabakwata ifya kulya, umwa kwikala, e lyo ne ncito, babikile fye amano ku kupanga indalama ishingi epela.

Ifyo Ifintu Fyaba Nomba

Ubunonshi ubwa calo conse ubwali fye cimbi cimbi (Great Depression) bwasukile bwapwa, kabili ino nshita cimoneka kwati abantu abengi bakankaala kabili balekala bwino ukucila iyo nshita. Lelo, nangu ca kuti muno calo mwaliba sana icuma, abapiina bena baba fye ifyo fine. Mu fyalo fimo tulomfwa amalipoti ayengi ayalanda pa fipowe no bupiina. Kwaliba abatungulula ifintu na muno nshiku, lelo ififumamo fya kuti abapiina balaculilamo, imbutushi balacula pa mulandu wa nkondo, ifya kulya filabola pa mulandu wa kukansana kwa bamapolitiki, e lyo na bamakwebo balaninika imitengo ya fintu ifyo abantu bakabila sana ica kuti abapiina bafilwa ukufishita. Abantu abalolekesha pa bunonshi bwa calo tabasakamana abantu abengi abashakwata pa kuma kuboko.

[Akabokoshi pe bula 13]

Amafya ya Mikalile

Kalemba wa malyashi David K. Shipler mu citabo cakwe icitila The Working Poor—Invisible in America atulangilila ifyo abantu bamo baikala mu United States abo nomba line balaba abapiina. Ifi e fyo asosele: “Nga ca kuti abantu baleikala mu mayanda ayaonaika aya mayanda kuti yalenga umwana walwala ubulwele bwa cifuba ca kufwasa ukubipilako. Kabili ici kuti calenga bafwaya ambulansi ya kumutwalilamo ku cipatala, icipatala na co kuti cafwaya balipila indalama sha kumundapilamo, e lyo nga tabakwete indalama kuti baba mu nkongole, nga balefwaya ukushita motoka te kuti bashite iipya, kuti bashita iyabombapo kale, ica kuti abafyashi abanakashi balacelwa ku ncito, e lyo na ku ncito te kuti babasumbule kabili ne ndalama te kuti balekwata ishingi kabili teti bakwate ing’anda yalondoloka.” Uyo mwana na nyina bekala fye mwenso mwenso, nangu ca kuti bekala mu calo icikankaala sana.