Nga Tabalekumona Ngo Muntu

“Ilyo naingile fye isukulu ku Spain, ninshi ndi ne myaka 6, abo nali nabo mu kalasi balenseka sana no kulanjita amashina ya ku nsaalula, ico nali umwipi sana pali bena. Cila bushiku naleya ku ng’anda ninshi ndelila.”—e fyasosele Jennifer, uo abafyashi bakwe bafumine ku Philippines.

“Ilyo nakuukile kwi sukulu limbi, abana be sukulu banandi abasungu, balenjita amashina ya nsele. Nalishibe ukuti balefwaya fye ukunkalifya pa kuti tutendeke ukulwa. Lelo, ine naleikala fye tondolo, nomba mu mutima mwena calenkalipa pantu nalishibe ukuti balimpata.”—e fyalandile ba Timothy, abena America abafita inkanda.

“Ilyo nali ne myaka 7, umutundu wa ba Igbo na ba Hausa mu Nigeria balwile ulubuli lwa sotambe. Nali umu Igbo, kanshi na ine nalipatile aba Hausa. Natendeke ukupumya umulumendo umo uo twalesambilila nankwe mu kalasi uwali mu Hausa, nangu ca kuti aali munandi.”—e fyasosele John.

“Ine na mishonari munandi, bushiku bumo twaleshimikila imbila nsuma ku bena mupalamano besu. Awe twamwene fye abaice abo bashimapepo batumine batendeka ukutukonka pa numa, no kutulasa amabwe. Bashimapepo balefwaya tufume muli ili tauni.”—e fyalandile ba Olga.

BUSHE mwalisaalulwapo no kupatwa pa mulandu wa musobolola fye? Nalimo icalengele mulandu wa nkanda yenu, imipepele yenu, icuma, atemwa pa mulandu wa kuba abaume nangu abanakashi, nelyo pa mulandu wa mushinku wenu. Abasaalulwa umo shacela pa mulandu wa musobolola, ilingi line balatiina ukuti abantu bakulabacusha lyonse. Ilyo bali pe bumba lya bantu, nangu nga bali mu matuuka, atemwa bakuukila kwi sukulu limbi, nelyo nga basangwa ku kukumana kumo, ilingi line balasakamana sana.

Na kabili, abakankambwa kuti cilebakosela ukusanga incito, nelyo te kuti bondapwe bwino mu cipatala, kabili te kuti bakwate amasomo yene yene. Na kabili, kuti bapusulwa ifintu ifingi mu bwikashi ne nsambu shabo isha mwi funde kuti shilenyantililwa. Aba mu bulashi nga e balekoselesha abantu ukuba no musobolola, kuti mwafuma ne fyabipa, pamo nga ukufwaya ukukufya umutundu bapatile. Ica kumwenako ca ku kale ica umutundu umo uo balefwaya ukukufya cisangwa mwi buuku lya mu Baibolo ilya kwa Estere. Mwalamona ukuti icalengele fyonse ifi lupato no musobolola.—Estere 3:5, 6.

Umusobolola no lupato kuti fyabako nangu kube shani amafunde yalesha ukukankamba abantu bambi. Umulashi umo uwalelolekesha pa nsambu sha bantu uwali mu cipani ca United Nations High Commissioner for Human Rights atile: “Na pa numa ya myaka 60 ukutula apo bapangile akabungwe kalolekesha pa nsambu sha bantu aka Universal Declaration of Human Rights . . . , umusobolola no lupato ficili fye mpanga yonse.” Ici cilasakamika abantu, pantu ifi abengi bakuukila ku fyalo fimbi, ne fi bambi babutukila ku fyalo fimbi pa mulandu wa kutiina inkondo, mu fyalo ifingi muleba abantu abapusanapusana.

E co, bushe kukaba icalo umushakabe umusobolola wa bantu? Nelyo bushe umusobolola no lupato kuti fyapwa? Ifipande fikonkelepo fyalayasuka aya mepusho.

Ifilenga Abantu Ukuba ne Mpatila no Musobolola

“Abantunse bonse fye bafyalwa abantungwa kabili abalingana ukucindama, e lyo ne nsambu bakwata shimo shine. Balatontonkanya kabili balakwata kampingu e lyo balingile ukulamona abantu banabo nga bamunyinabo.”—E filanda icipande 1 mu lupapulo lulanda pa nsambu sha bantu ulwa Universal Declaration of Human Rights.

TE MULANDU ne fintu ifisuma ifyo ici cipande calandapo, abantu balitwalilila ukuba ne mpatila no musobolola ku bantu banabo. Iyi mpatila ya bantu ilangilila fye ukuti inshiku twikalamo ni nshiku sha kulekelesha no kuti fwe bantunse tatwapwililika. (Amalumbo 51:5) Nomba te kutila ninshi tapali ifyo twingacitapo. Ukulanda fye icishinka, kuti twafilwa ukupwisha impatila yaseeka mu calo pali lelo, lelo impatila iyo limbi ifwe twingakwata kuti twaipwisha.

Ico tulingile ukubalilapo ukwishiba ca kuti, ifwe bonse kuti twakwata impatila. Icitabo cimo icilanda pa lupato icitwa ukuti Understanding Prejudice and Discrimination catile: “Nalimo ifintu ifyacindama sana ifyo abafwailishapo pa lupato basanga ni fi: (1) umuntu uuli onse uulanda no kutontonkanya kuti akwata impatila, (2) ilingi line icifwaikwa pa kupwisha impatila kubombesha, no kufwaisha ukukanaba ne mpatila, na (3) nga kuli icacindama ico tulefwaila ukucimfya impatila, kuti cayanguka ukukanapata bambi.”

Balanda ukutila ukusambilila kulaafwa sana abantu ukuleka ukupata abantu bambi. Ku ca kumwenako, ukusambilila bwino kuti kwatwafwa ukwishiba ifyalenga abantu ukuba ne mpatila, e lyo no kutwafwa ukuiceceta bwino fwe bene, kabili kuti kwatwafwa ukushipikisha nga ca kuti ni fwe bapatile.

Natulande pa Filenga

Impatila ilalenga abantu ukupotonganya ifishinka, ukubepa ubufi, nelyo fye ukusuula ifishinka nga nafipusana ne fyo batontonkanya pa fintu fimo. Impatila kuti yatendekela fye na ku fintu ifimoneka kwati tafyabipa ifyo ulupwa lwacindika lelo ifyo bashaishiba bwino. E lyo bambi abalenga kwaba impatila ni balya abeba abantu ifyabipa pa mishobo imbi ne mitundu. Cimbi icilenga impatila kutemwisha icalo cesu ne fisambilisho fya bufi ifya mu mipepele. Na cimbi icingalenga, kuba sana ne cilumba. Ilyo muletontonkanya pa fishinka fyakonkapo e lyo na pa fyebo fya mu Baibolo ifyo tulingile ukulakonka, kuti cawama mwaibebeta mwe bene pa kuti mumone nga mulingile ukwaluka.

Ifibusa. Abantu mu cifyalilwa fye balitemwa ukukwata ifibusa, kabili ici tacabipa. E cilya, Baibolo ilandila ukuti “uuitalusha ku banankwe afwaya fye ukucita ifyo umwine atemenwe” kabili tafwaya ukupandwa amano. (Amapinda 18:1) Lelo, tulingile ukusala bwino ifibusa, pantu kuti fyalenga tulecita ifisuma nelyo ifyabipa. E co abafyashi aba mano, balafwaya ukwishiba umusango wa fibusa abana babo basangwa na fyo. Casangwa ukutila abana abanono abali ne myaka itatu na bo kuti bapata imitundu imbi, nga abantu bambi balelanga impatila mu fyo balanda ne fyo bacita. Lelo abafyashi maka maka e balingile ukubombesha ukusambilisha abana babo imibele isuma, pantu abana bakopa sana imisango ya bafyashi babo.

◼ Cinshi Baibolo yalandapo? “Sambilisha umwaice umo afwile ukubela; ne lyo akakota takafumemo.” (Amapinda 22:6) “Uule-enda na ba mano akaba uwa mano, lelo uwangala na bawelewele akacula.” (Amapinda 13:20) Nga muli bafyashi, kuti mwayipusha amuti: ‘Bushe ndasambilisha abana bandi ifya cine kabili ifyalungama mu menso ya kwa Lesa? Bushe ndampana na bantu abakwata imibele isuma iyo ningasambililako? Bushe ndalenga bambi ukuba ne mibele isuma iyo nakwata?’—Amapinda 2:1-9.

Ukutemwisha Icalo Cesu. Icitabo cimo cilondolola ukutila abatemwisha icalo “balatontonkanya sana pa calo cabo no kumona ukuti calicindama sana ukucila ifyalo fimbi, balalumbilisha sana intambi shabamo ne fyo cifwaya kabili bamona kwati e fyacindama ukucila ifya mu fyalo fimbi.” Ba Ivo Duchacek, abasambilila sana ifya mapolitiki, balembele mu citabo citila Conflict and Cooperation Among Nations ukuti: “Ukutemwisha icalo kulalenga abantu ukuba mu mabumba ayashumfwana. Ici calenga abantu ukulamona kwati ukuba abena America, abena Russia, abena China, abena Egypt, nelyo abena Peru cacindamapo pa kuba abantunse.” Uwalipo umukalamba wa kabungwe ka UN alembele ukuti: “Icilenga amafya ayengi ayo fwe bantu tukwata pali lelo, kutontonkanya kwabipa, kabili kumo ukwisa fye na fwe bene ukwabula no kwishiba. Fimo pali ifi kutontonkanya ukuti nakulakonka ifya mu calo candi, nampo nga fisuma nelyo fibi.”

◼ Cinshi Baibolo yalandapo? “Pantu Lesa atemenwe nga nshi aba pano calo [e kutila abantu bonse] ica kuti apeele Umwana wakwe uwafyalwa eka, ukuti onse uumutetekela ekonaika lelo akabe no mweo wa muyayaya.” (Yohane 3:16) “Lesa taba na kapaatulula, lelo umuntu uwa mu luko lonse uutiina Lesa no kucita icalungama alapokelelwa kuli ena.” (Imilimo 10:34, 35) Yipusheni amuti, ‘Nga ca kuti Lesa taba na kapatulula ica kuti alapokelela abantu bonse aba mu luko lonse, ukubikako na ine, bushe nshilingile ukubombesha ukuti ndemupashanya, maka maka nga ndaitunga ukutila ndamutiina?’

Ukupata imitundu imbi. Icitabo cimo citila abapata imitundu imbi basumina “ukuti imitundu e yalenga abantu ukupusana imibele nelyo ukucita ifyo bambi bafilwa ukucita, no kuti imitundu imo yalicindama ukucila imbi.” Lelo, icitabo ca kuti The World Book Encyclopedia, citila abafwailisha “tabasanga ifili fyonse mu fya sayansi ifilangilila ukuti imitundu imo yalicindama ukucila imbi.” Ulufyengo lwabipisha pamo nga ukupoka abantu banabo insambu bapeelwa pa mulandu wa kupata umushobo wabo, e cilangilila sana ukuti imilandu abantu bapatilapo imishobo imo ya bufi.

◼ Cinshi Baibolo yalandapo? “Icine cikamulenga ukuba abantungwa.” (Yohane 8:32) “Mu muntu umo e mo [Lesa] alengeele inko shonse isha bantunse.” (Imilimo 17:26) “Ifyo umuntu amona te fyo Lesa amona, pantu umuntunse amona fye ifimoneka ku menso; lelo Yehova ena, amona mu mutima.” (1 Samwele 16:7) Yipusheni amuti: ‘Bushe ndesha ukumona abantu bonse nge fyo Lesa abamona? Bushe ndesha ukwishibana na bantu bamo pa bo twapusana na bo umushobo ne ntambi tukonka pa kuti njishibe bwino ifyo uyo mushobo wa bantu waba?’ Nga twaishiba bwino abantu bambi, kuti twasanga ukuti ifyo tumfwa pali bena ifyalenga tubapate, fya bufi.

Imipepele. Icitabo ca kuti The Nature of Prejudice citila: “Mulafuma ifyabipa nga ca kutila abantu babomfya imipepele pa kuti bacite ifya bukaitemwe ifisekesha umushobo wabo. Ifi e filenga abantu abaya na ku calici ukupata imitundu imbi.” Icitabo cimo cine cilanda ukuti icintu cimo icibipishe sana ca kuti abantu abengi aba mu mipepele “balelaba bwangu icisumino cabo no kukwata impatila.” Ifishinka ifitungilila aya mashiwi fimonekela mu macalici umwaba fye umutundu umo, na ku fyo amabumba ya mipepele yapatana no kucita ulukaakala, e lyo ne fyo imipepele isonga abantu babo ukucusha ababa mu mipepele imbi.

◼ Cinshi Baibolo yalandapo? “Amano ayafuma ku muulu [kuli Lesa] . . . yalenga umuntu ukuba . . . uwa mutende, uushipampamina fye pa cintu cimo, . . . tayalenga umuntu ukuba na kapaatulula.” (Yakobo 3:17) “Bakapepa bene bene bakapepela Tata mu mupashi na mu cine.” (Yohane 4:23) “Muletemwa abalwani benu kabili mulepepelako abamucusha.” (Mateo 5:44) Yipusheni amuti: ‘Bushe uko mpepa balatusambilisha ukutemwa abantu bonse, kumo na balya bene abengafwaya ukuncusha? Bushe uko mpepa balapokelela abantu abalekanalekana, te mulandu ne calo bafumako, ne fyo baba inkanda? Bushe balapokelela abantu bonse nampo nga baume nangu banakashi, nampo nga bapiina nelyo bakankaala?’

Icilumba. Umuntu nga aleimona ukuti alicindama ukucila bambi, icilumba cakwe kuti calenga aba ne mpatila. Ku ca kumwenako, icilumba kuti calenga umuntu ukulaimona ukuti alicindama sana ukucila bambi nelyo kuti calenga asuula abashasambilila sana nelyo abapiina. Na kabili kuti calenga alesumina fye ubufi bonse ubulanga ukuti icalo afumako nelyo umutundu wakwe e fyacindama sana. Bakalapashi ku bufi bamo pamo nga Adolf Hitler umukalushi, uwali kateka wa calo ca Germany, balakoselesha abantu babo ukuba ne cilumba pa calo cabo no mushobo wabo pa kuti abantu babo abengi balebatungilila na pa kuti balesaalula abantu ba mishobo imbi na bantu abo intungulushi shapata.

◼ Cinshi Baibolo yalandapo? “Onse uwaba no mutima wa cilumba wa bunani kuli Yehova.” (Amapinda 16:5) ‘Mwilakansana nelyo ukuibililika, lelo muleicefya no kumona bambi ukuti balimucila.’ (Abena Filipi 2:3) Yipusheni ukuti: ‘Bushe mu mutima ndomfwa bwino abantu nga balelumbilisha umutundu wandi nelyo umushobo wandi nangu nga balesusha imitundu imbi? Bushe ndaba na kalumwa ku bantu abalamuka muli fimo ifyo ine nshalamukamo, nelyo bushe ndasekelela pamo na bo?’

E cilya Baibolo itusokela ukuti: “Sunga umutima obe ukucila pa fintu fyonse ifyo ufwile ukusunga, pantu mu mutima e mwaba utumfukumfuku twa mweo.” (Amapinda 4:23) E co mulemona umutima wenu ukuti walicindama icine cine, kabili mwileka icili conse uku-ukowesha! Lelo, mulebikamo amano yafuma kuli Lesa. Nga mulecita ifi, e lyo ‘ukulingulula no kwiluka kukamulinda no kumupokolola ku mibele yabipa, na ku muntu uulesosa ifya kupuulula.’—Amapinda 2:10-12.

Nomba, finshi mwingacita nga ni mwe abantu aba lupato no musobolola balecusha? Icipande cikonkelepo cilelanda pali ili lyashi.

[Amashiwi pe bula 14]

Nga twaishiba bwino abantu bambi, kuti twasanga ukuti ifyo tumfwa pali bena ifyalenga tubapate, fya bufi

Ukutemwa Kulapwisha Umusobolola

“Ibumba lipya ilya bakapepa lyalimoneke pa muku wa kubalilapo: ili te bumba lya bantu abapepa icalo cabo, lelo libumba lya bantu abaitemenwe ukwikatana te mulandu no mutundu bafumako, ifyo baba mu bwikashi, no luko lwabo: aba baume na banakashi batendeke ukuba pamo no kubombela pamo, ilyo balepepa lesa wabo.”—e fyalandile icitabo citila A History of Christianity, ico ba Paul Johnson balembele.

ILYO Ubwina Kristu bwa cine bwafikile mu fyalo ifingi ifyaletekwa na bena Roma, kwali icintu cimo icapapwishe abantu. Ne ci cintu cali kwikatana no mutende uwali pa bantu bali ngo lupwa abafumine mu fyalo fyalekanalekana abatampile ukupepela pamo Lesa. Icalengele aba bantu ukuba aba mutende kutemwa kwa cine cine uko basambilile kuli Lesa, tabakuntukilwe fye.

Yesu alesambilisha abantu iyi mibele ku fyo alecita na ku fyo alesosa nangu cingati balimupatile. (1 Petro 2:21-23) Yesu ali mwina Galili, kabili abena Galili balisuulilwe kuli bashimapepo abaYuda abali mu Yerusalemu pantu abengi bali balimi nangu abalondo. (Yohane 7:45-52) Lelo Yesu ali ni kasambilisha musuma uo abantu yaweyawe batemenwe no kucindika. Pa mulandu wa ifi, bashimapepo balimupatile nga nshi ica kuti balemubepesha ubufi no kumupangila ukumwipaya!—Marko 15:9, 10; Yohane 9:16, 22; 11:45-53.

Lelo, Yesu ‘tabweseshe ububi pa bubi.’ (Abena Roma 12:17) Ku ca kumwenako, ilyo abaFarise bamo abali mwi bumba lya baYuda abalecusha Yesu baile kuli ena ku kumwipushako fimo mu bufumacumi, alibaswike mu mucinshi. (Yohane 3:1-21) Aleliila pamo na baFarise, ukubikako no muFarise umo uushamutemenwe pa nshita imo. Bushe cali shani? Pali ilya nshita lwali lutambi ukusamba amakasa ya mweni; lelo, uyu muFarise alifililwe ukusamba amakasa ya kwa Yesu. Bushe Yesu alifulilwe? Iyo. Na kuba, abomfeshe iyi nshita ku kusambilisha abasambi isambililo ilisuma pa lwa kulalangulukilako no kwelela bambi.—Luka 7:36-50; 11:37.

Yesu Alitemenwe Abasuulwa

Icilangililo ca kwa Yesu cimo icaishibikwa sana ni cilya icilanda pa mwina Samaria musuma, uwaipeeleshe ukutangata umuYuda uo ifipondo fyasanshile no kumupuma. (Luka 10:30-37) Mulandu nshi icacitile umwina Samaria cawamine sana? AbaYuda na bena Samaria balisuulene kabili tabaleumfwana. Na kuba ilingi line abaYuda nga basuula umuntu, balemwita ati “Umwina Samaria,” na Yesu na o inshita imo balimwitilepo ifi fine. (Yohane 8:48) Kanshi Yesu alishibe bwino ulupato lwali pa baYuda na bena Samaria, kabili ici e calengele abomfye ici cilangililo icabafundile bwino sana ukutemwa abena mupalamano.

Yesu alelanga ukutemwa mu fyo alelanda e lyo na mu fyo alecita. Inshita imo aposeshe fye no mwina Samaria uwalwele ifibashi. (Luka 17:11-19) Kabili alesambilisha na bena Samaria abalefwaya ukumfwa kuli ena. Na kuba bushiku bumo alanshenye no mwanakashi umwina Samaria pa nshita iikalamba, ico abantu bashaenekele. (Yohane 4:7-30, 39-42) Mulandu nshi? Bashimapepo abaYuda tabalelanda no mwanakashi uuli onse pa cintubwingi—nangu fye ni lupwa wabo uwapalamisha, pali bufi umwanakashi umwina Samaria!

Lelo bushe Lesa amona shani umuntu uwaba no musobolola nomba uule-esha na maka ukukanaba fyo? Baibolo na kabili ilatweba ifitusansamusha pali uyu mulandu.

Lesa Alitutekanishisha

Mu nshita ya batumwa, pa kubala Abena Kristu abengi tabatemenwe abashali baYuda nangu ca kutila abengi pali aba balitendeke ukusumina muli Kristu. Ne calengele ifi, ni mpatila yali pa baYuda na bashali baYuda. Bushe Yehova Lesa acitilepo shani pali ubu bwafya bwapene bulekanye Abena Kristu? Asambilishe icilonganino ca bena Kristu mu mutekatima. (Imilimo 15:1-5) Mu kutekanya kwa kwa Yehova mwafumine ifisuma. Nga fintu tulandilepo pa ntendekelo ya cino cipande, abantu “balikatene te mulandu no mutundu bafumako, ifyo baba mu bwikashi, no luko lwabo.” Icafuminemo ca kuti, “ifilonganino fyalekoshiwa mu citetekelo na ba mu filonganino balefulilako cila bushiku.”—Imilimo 16:5.

Cinshi mwingasambililako? Mwinenuka, lelo twalilileni ukucetekela Lesa ukuti akamwafwa ukuleka ukupata aba mushobo umbi pantu alapeela amano na maka kuli bonse ‘ababa ne citetekelo pa kulomba.’ (Yakobo 1:5, 6) Bushe mulemwibukisha Jennifer, John, ba Timothy, na ba Olga abo tulandilepo mu cipande ca kubalilapo muli fino fipande fikonkene? Pa nshita Jennifer aleya ku sukulu lya ku sekondari, ninshi alikosa mu kupepa kabili ninshi alisambilila ukusuulako fye ku nsele balemutuka pa mulandu wa mutundu wakwe na ku fyo abanankwe balelanda pa cimo cakwe. Mu kuya kwa nshita, ilyo umukashana umbi batampile ukumucusha ku bo alesambilila nabo, Jennifer wine e walemupokololako no kumusansamusha.

Cinshi cayafwile ba Timothy ukuilama ilyo abo balesambilila na bo balebasaalula pa mulandu wa mutundu wabo? Batile: “Ico nshalefwaya kuleta umuseebanya pe shina lya kwa Yehova Lesa. Na kabili, lyonse naleibukisha ukuti tulingile ‘ukucimfisha ububi pa kucita ifisuma’ te kuleka ububi ukutucimfya.”—Abena Roma 12:21.

John alicimfishe ulupato ulo akwatile umuHausa uo alesambilila na o. Ebukisha ukuti: “Ilyo nali umwaice, natendeke ukwangala na bana be sukulu banandi abali baHausa. Umo pali aba, twabombele pamo nankwe umulimo batupeele ku sukulu, kabili twalibomba fye bwino nankwe. Pali ino nshita, imona umuntu umo na umo ukulingana ne fyo aba, te kulingana no mushobo nelyo umutundu wakwe.”

Ba Olga na bamishonari banabo tabali no mwenso ilyo ababapatile balebacusha, lelo batwalilile ukushimikila pantu balicetekele ukuti abantu bamo bali no kumfwa ubukombe bwa mu Baibolo. Na cine abengi balikutike. Ba Olga batile: “Pa numa ya myaka 50, umwaume umo aishile kuli ine no kumpeela akacola akanono akasuma. Mu kati mwali utumabwe utunono uto balembelepo imibele ya Bena Kristu pamo nga ubusuma, icikuuku, ukutemwa, no mutende. Lyena anjebele ukuti aali pa balumendo abalendasa amabwe kabili atile nomba ni munyinane Umwina Kristu. E lyo ena no mukashi wakwe bampeele ne fipo fibili ifya maluba ya mutundu wa rose.”

Umusobolola ne Mpatila Fikapwa!

Nomba line fye umusobolola ne mpatila fili no kupwa. Fikapwa shani? Ica kubalilapo fye, isonde likalatekwa na Kateka uwatulanga ukuti “ena takapingule ukulingana ne fyo amona fye.” Uyu kateka ni Yesu Kristu. (Esaya 11:1-5) Cimbi ca kuti, abantu Yesu akalateka pe sonde bakakwata imibele yakwe pantu bonse bakasambilishiwa kuli ena na kuli Wishi, Yehova Lesa.—Esaya 11:9.

Aya amasambililo ya kwa Lesa na Yesu Kristu na pali ino nshita e ko yaba kabili yalafwa abantu ukuipekanya ukwisaikala mu calo cipya. E co namukwata ishuko lya kusambilila Baibolo ukwabula ukulipila.a Lesa taba na kapatulula; alafwaya ukuti abantu balekanalekana “bakapusuke no kwishiba bwino bwino icine.”—1 Timote 2:3, 4.

[Futunoti]

[Amashiwi pe bula 16]

Umusobolola ne mpatila fili no kupwa nomba line

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 16, 17]

Amalembo Ayo Tufwile Ukukonka Mu Mikalile Yesu

◼ “Wileka ububi bukucimfye. . . . Ulecimfisha ububi pa kucita ifisuma.” (Abena Roma 12:17-21) Cinshi ili lembo liletusambilisha? Abantu nga bacita icibi kuli imwe, imwe mulecita fye ifisuma. Yesu Kristu atile: “Bampatile apabula umulandu.” Lelo ena tabapatile.—Yohane 15:25.

◼ “Twiba na matutumuko, . . . twilafimbilana.” (Abena Galatia 5:26) Umufimbila ne cilumba filonaula bucibusa bwesu na Yehova, kabili ilingi line filaleta ulupato no musobolola.—Marko 7:20-23.

◼ “Fyonse ifyo mufwaya abantu ukuti balemucitila, e fyo na imwe mulebacitila.” (Mateo 7:12) Ipusheni amuti, ‘Bushe mfwaya abantu ukuba shani kuli ine?’ Ifyo fine e fyo na imwe muleba ku bantu bambi nangu ca kutila mwalipusana umushinku, inkanda, indimi mulanda, nelyo intambi.

◼ “E ico mulepokelelana, ifyo na Kristu atupokelele.” (Abena Roma 15:7) Bushe mulesha ukwishiba abantu ba nkulilo imbi, na bakwata intambi shimbi, maka maka nga babomfi ba kwa Lesa?—2 Abena Korinti 6:11.

◼ “Nga tata na mayo bansha, Yehova kuti ambuula.” (Amalumbo 27:10) Nangu bambi bamulekeleshe, Yehova takabale amusha nga ca kuti mwatwalilila ukuba aba cishinka kuli ena.

[Icikope pe bula 15]

Umwina Samaria aleafwilisha umuYuda uwapuminwe