Imisango Yalekanalekana iya Mpatila

Frederick Mukalamba, Imfumu ya ku Prussia alembele ati: “Nga mwapwisha impatila kuti yabwela na kabili.”

RAJESH ekala mu Paliyad, umushi wabela mu India. Aleenda amaminiti 15 ku kuyatapila aba pa ng’anda amenshi. Ici cali ni pa mulandu wa kuti wene na bambi aba mu mushi balibabindile. Atila, “Tabatusuminishe ukubomfya amapompi yali mu mushi ayo abakankaala balebomfya.” Ilyo ali pa sukulu, Rajesh na banankwe tabaleikata fye na ku mupila uo abana bambi baleangasha. Atila, “Mu nshita ya kuteya umupila, twaleangasha amabwe.”

Christina umupungwe, uwafuma ku Asia uwikala ku Bulaya atila, “Nalishiba ukuti abantu balimpata, lelo nshaishiba umulandu bampatila.” Alanda ati, “Ndomfwa ububi kabili ilingi line ifyo ncita kwikala fye neka, lelo ukwikala neka takungafwa.”

Stanley uwafuma ku West Africa atila, “Nasambilile ukuti kwaliba impatila ilyo nali ne myaka 16. Abantu fye bambi bambi abo nshaishibe no kwishiba banjebele ukukuuka mu musumba. Abantu bamo aba mu mutundu wandi balibocelele amayanda yabo. Batata balibaleseshe ukusenda nelyo ukubomfya indalama shabo ishali mu banki. Pa mulandu wa ici natendeke ukupata umutundu uwali ne mpatila kuli ifwe.”

Rajesh, Christina, na Stanley aba bonse balicula pa mulandu wa mpatila, kabili tababa beka. Koichiro Matsuura umukalamba wa United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization (UNESCO) alondolola ukuti, “Abantu abengi lelo balatwalilila ukucula pa mulandu wa mpatila ya mushobo, ukucushiwa no kupatwa pa mulandu wa kufuma ku fyalo fimbi.” “Imibele ya musango yo iyabipa iyabako pa mulandu wa bututu ne mpatila, yalenga mu fyalo ifingi mwaba ukulwishanya kabili kwalenga abantu ukucula sana.”

Nga tamwaculapo pa mulandu wa mpatila, kuti cakosa ukumfwikisha ifyo abaculako bomfwa mu nkuntu. Ibuuku lya kuti Face to Face Against Prejudice lyatila, “Bamo cibakalipila fye mu mutima e lyo bambi nabo balabwekeshamo ukupata bambi ukucilamo.” Bushe impatila, icena shani ubumi bwa bantu?

Ngo mushobo wenu ni ulya basuula, mukasanga kuti abantu balemukankamba, ukumulolesha misuula misuula, nelyo ukulanda bubibubi pa mushobo wenu. Kuti cayafya ukusanga incito kano fye nga kubomba incito ya bucibombebombe iyo bambi bashingabomba. Napamo kuti cayafya no kusanga ing’anda iyalinga. Abana benu kuti babatalusha ku bana bambi nelyo ukubapata kubo basambilila nabo pa sukulu.

Icacilamo kubipa, impatila kuti yalenga abantu ukucito lukaakala nelyo fye ukwipaya bambi. Cine cine amalyashi ya kale yalanda pa fya kumwenako fya kukalifya ukuletwako no lukaakala ne mpatila ya mushobo—ukubikapo no kwipayaulula e lyo ne nkondo ya pa kati ka mitundu.

Impatila ya Myaka na Myaka

Nangu fye Bena Kristu inshita imo balipatilwe. Ku ca kumwenako, pa numa fye ya mfwa ya kwa Yesu, aba Bena Kristu baliculile icabipisha. (Imilimo 8:3; 9:1, 2; 26:10, 11) Imyaka 200 iyakonkelepo, abaleitunga ukuba Abena Kristu balibacushishe sana. Tertullian uwaliko mu myaka ya ba200 alembele ati: “Nga kwaba icikuko baletila Bena Kristu balenga, baposeni mu nkalamo shibalye.”

Ukutendeka mu mwanda wa myaka uwalenga 11 kwali inkondo sha mipepele, kabili abaYuda balipatilwe mu Bulaya bonse. Ilyo icikuko ca Bubonic caponene mu calo conse, ukwipaya mu myaka fye iinono abantu imintapendwa aba mu Bulaya, calyangwike ukubepesha abaYuda, apo kale kale balipatilwe ku bantu abengi. Jeanette Farrell mu citabo cakwe ica Invisible Enemies alemba ati: “Babepeshe icikuko ukuti e calengele lupato, kabili ulupato lwalengele abantu abali no mwenso wa cikuko ukutontonkanyo kuti abaYuda e balengele ukuti kube icikuko.”

Mu kupita kwa nshita umwaume umu Yuda ku kapinda ka ku kulyo aka France, “alandile apabuuta” ilyo balemucusha ukuti abaYuda e balengele kwaba cikuko pantu babikile sumu mu fishima. Kwena ukulanda kwakwe kwalimo ubufi lelo ifyebo fyalisabankanishiwe ukuti ifyo alandile fyali fya cine. Tapakokwele abaYuda bonse balibepeye mu Spain, mu France, na mu Germany. Cimoneka kwati tapali uwapooseleko amano ku kwishiba ukuti abalengele ubu bwafya—ni bakwindi. Kabili banono bamwene ukuti abaYuda nabo balifwile ku cikuko nge fyo cali kuli bambi!

Impatila ya mushobo nga yacilamo sana, kuti yatwalilila pa myaka iingi. Lwa pa kati ka myaka ya ba1900, Adolf Hitler alengele impatila ukukula pa kubepesha abaYuda ukuti e balengele Germany ukucimfiwa mu Nkondo ya Calo iya Kubalilapo. Ilyo Inkondo ya Calo iya Cibili yapwile, Rudolf Hoess—mushika wa fita fya baNazi mu nkambi ya Auschwitz atile: “Abashilika besu ne funde twapampamike lyali lya kuti tufwile ukucingilila abena Germany ku baYuda.” Pa “kucingilila aba Germany,” Hoess ashininkishe ukuti abantu mupepi na 2,000,000 balofiwa, abafulilepo bali baYuda.

Ku ca bulanda, nangu ca kuti napapita imyaka iingi, ukucula kucili kuletwalilila. Ku ca kumwenako mu 1994, kwali impatila ya mushobo mu East Africa pa kati ka baTutsi na baHutu. Icafuminemo mu lupato lu ca kuti abantu mupepi na 500, 000 balifwile. Magazine wa Time atile, “Takwali ukwa kubutukila. Abantu abengi babepaile mu ma calici mwine umo baile mukuuba. . . . Kwali kulwa ukwakumine fye bonse, te kuti tukulondolole, abantu bali ne cilaka ca kwipaya ica kuti abapuswike balifulunganishiwe no kufilwa kulanda.” Nangu fye bana abanono baliculile ku lukaakala. Umwikala calo umo atile, “Rwanda ka calo akanono lelo e mwaisula ulupato lonse ulwaba mu calo.”

Ifimfulunganya ifyalengele icalo caleitwa Yugoslavia ukwakanikana fyalengele imfwa sha bana calo ukucila pali 200,000. Nangu fye bena mupalamano abaikele pamo mu mutende pa myaka iingi batendeke ukwipayana. Banamayo abengi balicendelwe, kabili abantu abalundwako amamilioni yane bali imbutushi pa mulandu wa nkondo ya pa kati ka mitundu.

Ca cine ukuti te mpatila yonse iitungulula ku kwipaya, lelo impatila ilapatulula abantu kabili ilabakalifya. Lipoti wa nomba line uwafumine kuli ba UNESCO atile: Te mulandu no kwingilishiwako kwa kulanshanya ukubako pa kati ka bantu, utwampani, ne fyalo, akapatulula ka mushobo ne mpatila “kalemoneka ukuya kalekulilako mu fyalo fingi.”

Bushe kuli icingacitwa pa kufumyapo impatila? Pa kuti twasuke ilyo lipusho, tulekabila ukwishiba ifyo impatila itendeka mu mintontonkanya ne mitima ya bantu.

[Akabokoshi pe bula 21]

Ifyo Impatila Itendeka

Mu citabo cakwe ica kuti The Nature of prejudice, Gordon W. Allport alumbula imisango isano iya kwishibilako abantu ababa ne mpatila. Umuntu uwaba ne mpatila ilingi line alalangishapo imo pali iyi mibele nelyo ukucilapo.

1. Ukulengulula. Umuntu alacefya abantu abo apata.

2. Ukusengauka abantu bamo. Tafwaya umuntu nangu umo uwa uyo mushobo.

3. Ukusobolola. Alasobolola abafwile ukunonkelamo mu fintu pamo nga amasambililo ne fifulo fya kwangalilamo, ifipatala ne fyashala fimbi.

4. Ukucena bambi. Alacita ulukaakala pa kuti acena abantu abo apata.

5. Ukulofya abantu. Alaitumpa mu mukwafwilisha ukulofya imitundu no kwipayaula abantu abengi.

[Icikope pe bula 20]

Mu Tanzania Benako, inkambi ya mbutushi, pa May 11, 1994

Namayo aletuusha mupepi na po atekele ifya kutapilamo amenshi fyakwe. Imbutushi ukucila pali 300,000, abengi bali baHutu abafumine mu Rwanda, babutukile ku Tanzania

[Abatusuminishe]

Uwakopele icikope ni Paula Bronstein/Liaison

Icilenga Impatila

FINGI filenga impatila. Lelo imilandu ibili iyaishibikwa sana ni (1) ukufwaya aba kubepesha na (2) ukukalifiwa pa mulandu wa lufyengo ulwacitike kale.

Nge fyo twamwene mu cipande cafumineko, lintu kwaba akayofi, abantu ilingi balafwaya uwa kupeela umulandu.

Ilyo abantu balumbuka sana libili libili balabepesha abantu abali abanono, abantu balasumina kabili impatila ilatendeka. Natulande pa caishibikwa sana, icacitike ilyo ubunonshi bwaile pa nshi mu Europe na North America. Abafuma ku fyalo fimbi ababomba muli ifi fyalo ilingi line e bo bapeela imilandu ukuti e bapwisha ncito—lelo incito babomba ilingi abana calo abengi balashikaana.

Kwena te mpatila yonse iitendekela pa ku kufwaya aba kubepesha. Ifyacitike kale nalimo na fyo kuti fyalenga impatila ukubako. Lipoti ya UNESCO Against Racism yatile: “Te ku kukumya fye ukulanda kuti icalengele impatila ya mushobo no kusuula intambi sha bafiita ukukulisha ni co kwali ukusenda abantu ubusha.” Abaleshita no kushitisha bantu mu busha baleesha ukuipokolola ku ncitilo yabo iyabipa pa kulanda ukuti ico balecitila ifyo ni co abena Afrika balisuulwa. Ulu lwali lupato umushali fishinka ifine fine kabili pa numa bapatilemo na bantu bambi mu fyalo baleteka. Ulupato na nomba e po lucili.

Mwi sonde fye lyonse, ifyapalako ifyacitika kale pamo nga ukutitikishiwa no lufyengo fyalenga impatila ukutwalilila. Ubulwani ubwaba pali baKatolika na baProtestanti ba mu Ireland bwatendeke muli ba1500 ilyo bakateka ba mu England bacushishe no kutamfya baKatolika. Ukucula uko abaleitunga ukuba Abena Kristu baletele mu nkondo iyo baleita ati Inkondo ya Mushilo, na nomba kwalipampamikwa ku baShilamu aba ku Middle East. Ubulwani ubwaba pali Serb na Croatia mu fyalo fyabela mu Balkan bwalikulile pa mulandu wa kuti kwali ukwipaya abana calo mu nkondo ya calo iya kubalilapo. Nge fyo twamona kuli ifi fya kumwenako, ulupato lwa kale na kale pa mabumba yabili kuti lwalenga impatila ukukoselako.

UkuIundulula Ubututu

Umutima wa mwana uulesambilila ukwenda taukwata mpatila. Ico abafwailisha basanga icapusana ca kuti, ilingi line umwana akasalapo ukwangala no mwana uwa mushobo umbi. Na lyo line pa nshita lintu umwana aba ne myaka 10 nelyo 11, kuti nalimo apata abantu ba mutundu umbi nelyo aba mipepele imbi. Ilyo mwana aleya alekula, aleshiba ifintu fingi ifyo engalaibukisha mu bumi bwakwe bonse.

Ifi fisambililwa shani? Abana balasambilila ifi fyabipa—ku filandwa na ku kumona ifyo abantu bacita—basambilila mu kubalilapo ku bafyashi babo na ku banabo nelyo kuli bakafundisha wabo. Mu kupita kwa nshita, abena mupalamano, inyunshipela, icilimba, nelyo televisioni na fyo kuti fyalenga aba ne mpatila. Nalimo kuti aiishiba fye ifinono nelyo te kuti eshibe ne ifili fyonse pa bantu abo apata, pa nshita iyo akaba umukalamba, ninshi akaba nasondwelela ukuti balisuulwa kabili tabacetekelwa. Kuti abapata no kubapata.

Mu fyalo ifingi uwabo kwendaenda no kucita amakwebo e mo abantu bantambi shalekanalekana bamonanina na ba mushobo umbi. Na lyo line umuntu uwakwata impatila ilingi line ekalilila fye ku fyo atontonkanya. Nalimo kuti apampamina fye na pa kumona ibumba limo ilya bantu ukuti bonse baba fye ne misango imo ine iyabipa. Nga amona icishiweme mu muntu umo uwa muli ilyo ibumba, alakosha ulupato lwakwe. Nangu engacita ifisuma, ilingi line tafimona nge fintu fisuma.

Ukuleka Impatila

Nangu ca kuti abantu abengi basosa ukuti tabafwayo lupato, abasengauka impatila banono sana. Na kuba abengi abakwata sana impatila batwalilila fye ukulanda kuti tabakwata impatila. Bamo batila tapaba bupusano pa ukwete impatila no uushikwete, ukucilisha nga tailemoneka na kumoneka ukuti bali ne mpatila. Lelo impatila tayawama pantu ilakalifya bantu kabili ilabapatukanya. Nga twatila impatila itendekela ku bututu, ninshi kuti twatila ulupato ilingi line lutendekela ku mpatila. Kalemba Charles Caleb Colton atile: ‘Twalipata abantu bamo pa mulandu wa kuti tatwabeshiba; kabili tatwakabeshibe pantu twalibapata.’ Lelo nga ca kuti twasambilile fye ukupata bambi, kuti twasambilila ne fya kuleka ukubapata. Kuti twaleka shani?

[Akabokoshi pe bula 7]

Bushe Imipepele Eikosha Mpatila nelyo Eilesha?

Gordon W Allport mu citabo cakwe icitila, The Nature of Prejudice atile, “abaya ku calici e bamoneke ukuba ne mpatila iikulu sana ukucila abashiya ku calici.” Ukusondwelela kwa musango yo te kuti kutupapushe pantu imipepele ilingi line e yalenga kwaba mpatila ukucila ukuifumyapo. Ku ca kumwenako pa myaka iingi bashimapepo balyafwilishako mu kulwisha abaYuda. Icitabo citila A History of Christianity, calandile pali Hitler ukuti inshita imo atile: “Ukulosha ku baYuda, ncili ndetwalilila fye ne cishinte cimo cine ico icalici lya Katolika lyabomfya pa myaka 1500.”

Ifisambilisho fya baOrthodox na baKatolika fyamoneke kwati te kuti fyafwe abantu ukushipikisha no kucindika abena mupalamano ababa ku mipepela imbi, ilyo kwali ukucula mu Balkan mu nshita ya nkondo.

E fyo cali na mu Rwanda, abapepa mwi calici limo baleipaya bakapepa banabo. National Catholic Reporter yalangilile ukuti kulya kulwa kwalimo ‘ukulofya kwine kwine kabili ukwa cine ukwa mushobo onse ukwa kumufulo uko ku ca bulanda, nelyo fye ni baKatolika bashingamwako.’

Icalici lya baKatolika lyasumine ukuti lyalishingamwa mu kwipayaulula nge fyo ifishinka fya lyashi lya kale filanga. Mu mwaka wa 2000, mu Minsa bakwete mu Rome, Papa John Paul II alombele ubwelelo “bwa kusumina ifyo kale bashingemwe uyu mulandu wa kwipayaulula.” Muli kulya kusefya, balumbwilemo ifyo “imipepele yaluminishe ulu lufyengo, ku baYuda, abanakashi, ku bekala calo, e lyo na ku bafuma ku fyalo fimbi, ku bapiina na ku bana abashilafyalwa.”

[Icikope pe bula 22]

Pa muulu: Inkambi ya mbutushi, Bosnia na Herzegovina, pa October 20, 1995

Imbutushi shibili isha ku Bosnia Serb shilelolela ukuti inkondo ya bana calo ipwe

[Abatusuminishe]

Icikope kuli Scott Peterson/Liaison

[Icikope pe bula 23]

Ukusambilishiwa ukupata

Umwana kuti asambilila imisango yabipa ku bafyashi bakwe, pa TV, no kufuma kumbi

Ukupwa kwa Mpatila

BUSHE kuti twaiishiba fwe bene nga twalikwata impatila? Ku ca kumwenako, bushe tulasondwelela ifyo umuntu aba pa kulolesha fye pa nkanda, icalo afumako, umukowa wakwe, nelyo umutundu wakwe—nangu ca kuti tatwaishiba uyo muntu? Nelyo bushe kuti twacindika umuntu umo umo pa mulandu wa mibele yakwe iisuma?

Mu nshiku sha kwa Yesu abantu baleikala mu Yudea na mu Galili ukulingana ne fyo cali fye ‘tabaleendelana na bena Samaria.’ (Yohane 4:9) Insoselo imo ilyalandilwe mu lutambi lwa baYuda ukwabula ukutwishika ilangilila ifyo abaYuda abengi baleyumfwa itila: “Nshilefwaya kumona umwina Samaria na kabili.”

Nangu fye basambi ba kwa Yesu nakalimo nabo baliko ne mpatila imo ku bena Samaria. Inshita imo tababapokelele bwino mu mushi wa bena Samaria. Yakobo na Yohane baipwishe nga kuti balomba umulilo ukwika ukufuma mu muulu no koca balya bantu abashabapokelele. Yesu abalangilile ukuti ifyo balefwaya ukucita tafyaweme, ilyo abashimawile.—Luka 9:52-56.

Pa numa Yesu alandile umulumbe uwa muntu uo basanshile ku fipondo ilyo alefuma ku Yerusalemu ukutentemukila ku Yeriko. Bashimapepo babili abaYuda abapitile tabalefwaya ukwafwa uyu muntu. Lelo umwina Samaria, aliminine no kukakila ifilonda uyu muntu. Lyene apekenye aba kusakama filonda pa kuti fikapole. Uyu mwina Samaria e wali umwina mupalamano wine wine. (Luka 10:29-37) Umulumbe wa kwa Yesu nalimo wali no kwafwa bakakutika bakwe ukwishiba ukutila impatila yabo e yalengele ukufilwa ukumona ubusuma mu bantu bambi. Pa numa ya myaka inono, Yohane abwelele ku Samaria no kushimikila mu mishi iingi iya uyu musumba—napamo ukubikako no mushi uo inshita imo afwaile kuti wonaulwe.—Imilimo 8:14-17, 25.

Umutumwa Petro na o tacitile kapaatulula ilyo malaika amwebele ukulanda kuli Korneli Mushika wa bena Roma pali Yesu. Petro taleumfwana na bashali baYuda, kabili abaYuda abengi tabatemenwe abashilika ba bena Roma. (Imilimo 10:28) Awe ilyo Petro amwene ifyo Lesa acitile ku Bena fyalo atile: “Cine cine ninkutuluka ukuti Lesa taba na kapaatulula, lelo mu luko lonse umuntu uumutiina no kubomba ubulungami alapokelelwa kuli wene.”—Imilimo 10:34, 35.

Umulandu Tufwile Ukulekela Impatila

Uwaba ne mpatila alatoba icishinte cacindama ico Yesu asambilishe ica kuti: “Fyonse ifyo mufwaya abantu bacite kuli imwe, e fyo na imwe mucite kuli bene.” (Mateo 7:12) Takuli uwingatemwa ukusuulwa pa mulandu fye wa cifulo afumako, inkanda akwata, nelyo pa nkulilo yakwe fye. Uwaba ne mpatila na kabili alatoba amafunde ya kwa Lesa aya kukanaba na kapaatulula. Baibolo isambilisha ukuti, “ku muntu umo [e ko Yehova] alengele inko shonse sha bantunse, ukwikala pano isonde ponse.” (Imilimo 17:26) Kanshi, abantu bonse ba bwananyina.

Ukulundapo, Lesa apingula umuntu umo umo. Tasuula muntu pa fyo abafyashi bakwe nelyo ifikolwe fyacitile. (Esekiele 18:20; Abena Roma 2:6) Nangu fye twafyengwa ku luko lumbi tauli mulandu uo tufwile ukupatilapo abantu aba ulo luko, abo nakalimo pa lwabo kuti tebatufyengele no kutufyenga. Yesu asambilishe abasambi bakwe ‘ukutemwa abalwani babo no kupepela abo abalebacusha.’—Mateo 5:44, 45.

Ukusambilisha kwa musango yo, kwalengele Abena Kristu ba kubalilapo ukuleka impatila no kuba aba bwananyina ba mu kusalala kwe sonde abapusanako. Baleitana abati ba bwananyina, kabili baishibe kuti e fyo cilingile ukuba, nangu ca kuti bafumine ku mitundu iyapusanapusana. (Abena Kolose 3:9-11; Yakobo 2:5; 4:11) Ifishinte ifyalengele uku kwaluka kuti fyalenga na ifwe twanonkelamo.

Ukuleka Impatila Pali Leelo

Mupepi no muntu fye onse uwa ifwe tulapingwila libela ifintu, lelo ifi tafifwile kutulenga ukuba ne mpatila. Icitabo ca kuti The Nature of Prejudice citila: “Ukupingwila libela pa fintu e kulenga impatila ilyo umo ashilealuka mu fyo aletontonkanya nelyo fye ni pa numa ya kwishibilapo ifyebo ifingi.” Ilingi line impatila ipwa ilyo abantu baishibana. Icitabo cimo cine catila: “Kuti ca citika ku bantu abacitila ifintu pamo ukwalula imicitile yabo.”

E fyo John umwina Nigeria uwafuma ku bantu abo beta ati aba Ibo, alekele ukupata aba Hausa. Atila: “Pa Universiti nasangile aba Hausa abo napangile ifibusa fyandi, kabili nasangile kuti bantu aba mibele isuma. Pa ncito imo iyo twakwete, twabombele pamo no mwana we sukulu umo umu Hausa kabili twaleumfwana bwino sana. Lelo umunandi nakwete pa kubalilapo uwali umu Ibo, talebomba incito balemupeela.”

Icingatwafwa Ukuleka Impatila

Lipoti ya UNESCO Against Racism yatile: “ukusambilila e cingafwa sana muli uku kushomboka kwabako ukwa kulwisha imisango ipya iya kapaatulula ka mushobo no musobolola.” Inte sha kwa Yehova basumina kuti amasambililo yaba mu Baibolo icine cine e yengafwa sana muli ifi fyonse. (Esaya 48:17, 18) Abantu nga balecita ifyo isambilisha, mu nshita ya kuba no mutunganya balatendeka ukucindika bambi, kabili balafumyapo lupato no kupyanikishapo ukutemwa.

Inte sha kwa Yehova basango kuti Baibolo ilabafwa ukuleka lupato. Cine cine, Baibolo ponse pabili ilabalenga ukufwaisha e lyo no kushukila inshila ya kubombela pamo na ba mushobo umbi no mukowa. Christina, ulya twalandileko mu cipande ca kubalilapo ica fino fipande, ni Nte ya kwa Yehova. Atila: “Ukulongana pa Ng’anda ya Bufumu kulanenga ukuicetekela. Ilyo ndi palya ndacingililwa pa mulandu wa kuti nalishiba kuti tapaba wampata.”

Nte umbi shina lyakwe ni Jasmin, ebukisha ukuti ilyo bamucushishe umuku wa kubalilapo pa mulandu wa mutundu wakwe, ali ne myaka 9. Atila: “Ubushiku bwa pali Cine lyonse e bwayanguka kuli ine mu mulungu pantu icungulo nja ku Ng’anda ya Bufumu. Kulya abantu balananga ukutemwa. Balanenga ukuumfwa uwacindama ukucila ukunsuula.”

Umulimo wa kuipeelesha uo Inte sha kwa Yehova shabikako na o ulaleta abantu aba nkulilo shapusanapusana pamo. Simon afyalilwe mu Britain, nangu ca kuti ulupwa lwakwe lwafuma ku fishi fyabela ku Caribbea. Balimupatile sana ilyo alebomba incito ya kukuula ku twampani utwalekula. Lelo te fyo cali imyaka alebomba umulimo wa mu mulimo wa kukuula na ba bwananyina ba mu citetekelo. Simon ashimika ati: “Nalibomba na baNte banandi abafuma ku fyalo fyalekanalekana. Lelo twasambilile ukubombela pamo bwino. Pa fibusa fimo ifyo nakwete ifyapalamisha pali na bantu bafuma ku fyalo fimbi kabili abali ne nkulilo imbi.”

Inte sha kwa Yehova kwena tabapwililika. Kwena, ni co nakalimo bakonkanyapo fye ukutwalilila ukulwisha apakalamba na maka ukuleka lupato. Awe ukwishiba kuti Lesa taba na kapaatulula kulabalenga ukupwisha impatila.—Abena Efese 5:1, 2.

Fingi twinganonkelamo nga twaleka impatila. Ilyo twaikala pamo na bantu aba nkulilo shimbi, tulapaalwa. Na kabili, mu Bufumu bwakwe, Lesa akaleka umutundu wa muntu ukwikala pamo mu bulungami. (2 Petro 3:13) Iyo nshita impatila ikapwa ku ciyayaya.

[Akabokoshi pe bula 24]

Bushe Naliba ne Mpatila?

Ipusheni mwe bene mumone nga ca kuti mu kukanaishiba mwaliba no lupato lumo:

1. Bushe ntontonkanyo kuti abantu bafuma ku mukowa, incende imo, nelyo uluko lumo baba ne mibele imo iyo nshatemwa pamo nga ukutumpa, ubunang’ani nelyo ubutani? (Mu fya kusekaseka fingi abantu balatwalilila ne mpatila ya musango uyu.)

2. Bushe ndapeela mulandu bantu bafuma ku fyalo fimbi nelyo mukowa umbi pa mafya nkwata aya ndalama na mu mikalile yandi?

3. Bushe nalisuminisha ulupato lwa kale na kale ulwa bantu baba ku ncende nafuma ulo bakwata ku bantu bafuma ku calo cimbi, ukunenga ukupata bantu abafuma kuli ulo luko?

4. Bushe ndamona umuntu onse uo nakumanya ukuti nao muntu—te mulandu ne nkanda, umushobo, nelyo inkulilo yakwe?

5. Bushe ndefwaya kwishiba abantu ba kuti nsambililako inkulilo yabo iyapusana ku fyo nakula? Bushe ndabombesha pa kucite fyo?

[Icikope pe bula 24]

Yesu atusambilishe ifyo twingaleka lupato, mu mulumbe wakwe uwa mwina Samaria musuma

[Icikope pe bula 24]

Pa ng’anda ya kwa Korneli, Petro atile: “Cine cine ninkutuluka ukuti Lesa taba na kapaatulula”

[Icikope pe bula 25]

Ukusambilisha kwaba mu Baibolo kulekatanya bantu aba nkulilo shapusanapusana

[Icikope pe bula 25]

Inte sha kwa Yehova balacita ifyo basambilila

[Icikope pe bula 26]

Christina—“Ukulongana pa Ng’anda ya Bufumu kulanenga ukuicetekela”

[Icikope pe bula 26]

Jasmin—“Abantu balananga ukutemwa. Balanenga ukuumfwa uwacindama, ukucila ukunsuula”

[Ifikope pe bula 26]

Simon, kabomba uwaipeelesha mu kukuula atila—“Twasambilile ukubombela pamo bwino”