“Icitabo Icapulintwa Bwino”

Mu 1567, ilyo kwali ukwimina ubuteko bwa Spain mu Antwerp, Imfumu Philip II iya ku Spain yatumine cilolo wa ku Alba ukuyaba cilolo mukalamba kulya. Apo alipeelwe amaka yonse ku mfumu, cilolo alefwaisha ukupwisha ififulunganya fya baProtestanti. Ici calengele Plantin ukutendeka umulimo uukalamba sana uo alesubila ukuti ukalenga abantu ukuleka ukumutunganya ukutila alepulinta ifitabo fya bapondokele icalici. Alefwaisha sana ukupulinta Baibolo iisuma nga nshi mu ciHebere ne ciGriki. Pa kupulinta uyu Baibolo mupya Plantin alombele Imfumu Philip II ukumwafwa kabili yalisumine. Imfumu yalaile ukumupeela indalama, kabili yatumine Arias Montano ukwangalila uyu mulimo. Montano alishibikwe sana ukuti alisumine mu mano yaba Griki na bena Roma.

Montano alishibe indimi ishingi sana, kabili alebomba amaawala 11 cila bushiku. Umwaume uwaishibe iciSpanish, icina Belgium ne ciFrench e walemwafwa. Ico balefwaisha sana kulemba cipya cipya Baibolo iyaishibikwe nga nshi iya Complutesian Polyglot Bible.b Pa mbali ya kukwata Baibolo ya Vulgate iya ciLatin, Septuagint ya ciGriki, na malembo ya ciHebere, muli Baibolo ipya iya kwa Plantin mwali na malembo yambi pamo nga Targum ya ciAramaic, Syriac Peshitta, e lyo na malembo ya ciLatin ayo bakonkele ishiwi ne shiwi pa kupilibula ukufumya muli Targum ya ciAramaic na Syriac Peshitta.

Ukupulinta Baibolo kwatendeke mu 1568. Uyu wali mulimo uukalamba nga nshi, kabili wapwile mu 1572. Nga kulinganya uyu mulimo ku milimo imbi iyapalako pali ilya nshita, iyi Baibolo yalipulintilwe bwangu sana. Montano alembele kalata ku Mfumu Philip II ukutila: “Ifyo twabomba mu mweshi umo kuno kuti casenda umwaka uutuntulu ukubomba uyu mulimo mu Roma.” Plantin apulintile amaBaibolo ayapya aya Polyglot Bible 1,213, imo imo yakwete amaVolyumu 8 ayakalamba. Pe buula lya mu kati apo balemba ishina lya citabo, babikilepo icikope ca nkalamo, ing’ombe, umumbulu ne mpaanga fileliila pamo mu ca kulilamo cimo cine ukwabula ubwafya. Ifi fyalelangisha ifyo ilembo lya kwa Esaya 65:25 lilanda. Ilyo aya maBaibolo ya mu ndimi shalekanalekana tabalati bayabike pamo ukupanga icitabo cimo baleyashita pali 70 guilders (indalama sha ku Netherlands). Ishi ni ndalama ishingi nga nshi, pantu pa mwaka ulupwa pali ilya nshita lwalefola amaguilders 50. Baibolo yonse iintuntulu baishileita ukuti Antwerp Polyglot. Na kabili baleita ukuti Biblia Regia (Royal Bible) pantu Imfumu Philip II e yafumishe indalama pa kuti baipulinte.

Nangu cingatila Papa Gregory XIII alisuminishe ukupulinta iyi Baibolo, abantu balelengulula Arias Montano pali iyi Baibolo. Ico balemulengulwila ni co ena alemona amalembo ya ciHebere ukuti yalicindeme pali Baibolo ya ciLatin iya Vulgate. Uwalemulengulula sana ni León de Castro umwina Spain uwasambilile ifya mapepo pantu ena alemona Baibolo ya ciLatin iya Vulgate ukuti e Baibolo bonse fye bafwile ukulakonka. De Castro apeele Montano umulandu wa kwalula amalembo, e kuti ukufumyamo icisambilisho ca Bulesa butatu. Ku ca kumwenako, pali 1 Yohane 5:7 de Castro amwene ukuti muli Syriac Peshitta tamwali ifya bufi ifyo babikilemo ifitila “mu muulu, Wishi, Cebo, na Mupashi wa Mushilo: kabili aba batatu baba muli umo.” (Ukulingana na King James Version) Nangu cibe fyo icilye ca ku Spain catile Montano takwete mulandu, talesuusha amasambilisho ya mwi calici. Abantu abengi bamona Baibolo ya Antwerp Polyglot ukuti “e citabo ico bapulintile bwino sana ukubomfya mashini inono mu mwanda wa myaka uwalenga 15.”

[Icikope pe bula 16]

Muli Baibolo ya Antwerp Polyglot mwaba amalembo ya ciHebere, “Vulgate” ya ciLatin, na “Septuagint” ya ciGriki, e lyo na Syriac “Peshitta” na Targum ya ciAramaic, ukusanshako na malembo ya ciLatin ayo bapilibwile ukufumya muli Syriac Peshitta na Targum ya ciAramaic

[Abatusuminishe]

By courtesy of Museum Plantin-Moretus/Stedelijk Prentenkabinet Antwerpen