Icipande 2

Ukukula

Bushe nausakamikwa pa kumona ifyo umubili obe ulealuka?

□ Ee □ Iyo

Bushe ukwaluka kwa mubili pa mulandu wa kukula nakukulenga ukuba uwasakamikwa, bushe nakukupesha amano, nangu limbi kulekumfwisha umwenso?

□ Ee □ Iyo

Bushe lyonse utontonkanya fye pa balumendo nangu pa bakashana?

□ Ee □ Iyo

Nga ca kuti pali apo waciconga ukuti “ee” pa kwasuka ifipusho fili pa muulu, wisakamana, tacilolele mu kuti pali icilubene ku mubili obe! Ico ulingile ukwishiba ca kuti ukwaluka ukulecitika ku mubili obe na mu fyo utontonkanya ilyo ulekula, kuti kwalenga inshita imo waba ne nsansa e lyo limbi waba no bulanda, e lyo limbi na lyo kuti walaumfwa fye fimbi fimbi. Kwena, cishinka walefwaya sana ukuba umukalamba, nomba apo nautendeka ukulakula, ukwaluka kwa mubili kuti kwakuletela umwenso! Ifipandwa 6 ukufika ku 8 fili no kukwafwa ukwishiba ifyo ulingile ukucita ilyo umubili uleyaluka.

[Icikope mabula 56, 57]

Icipandwa 6

Cinshi Cilecitika ku Mubili Wandi?

“Ala nalelepa bwangu. Tacaweme. Ukuba kwena, naleumfwa bwino ukuti ndeleepa, nomba amolu na makasa yandi fyalekalipa. Nshatemenwe nangu panono!”—E fyalandile Paul.

“Tuleshiba kwena ukuti umubili ulealuka, lelo tatufwaya bambi ukwishiba. Nomba nga ca kuti umuntu mu bufumacumi akutasha atila ‘awe kwena nawina we, nomba wakula,’ ala ni cikanga wingile fye na pa nshi!”—E fyalandile Chanelle.

BUSHE walitala aukuukilapo ku ncende imbi no lupwa lonse? Ufwile tawatemenwe ukuya kuli iyo ncende, te fyo? Pantu wali no kusha fyonse ifyo wabeleshe, pamo nga ing’anda yenu, isukulu walesambililapo, e lyo na banobe. Pafwile palipitile inshita pa kuti fye ubelele kuli ico cifulo icipya.

Nga waya ulekula, e lyo umubili obe utendeka ukwaluka ukwaibela nga nshi. Ciba kwati ulekuukila ku cifulo fye cimbi icipya. Bushe kuti watemwa? Ukwabula no kutwishika, kuti watemwa icine cine! Lelo ilyo uleya ulekula, inshita imo kuti ulesansamuka sana, e lyo limbi na lyo kuti uleba no bulanda ica kuti wafilwa ne fya kucita. Finshi ficitika pali uyu mushinku ilyo kuba ukumfwa ifi?

Ukwaluka Ukucitika ku Bakashana

Ilyo umuntu alekula, kulaba ukwaluka ukukalamba icine cine. Ukwaluka kumo ukukalacitika ku mubili obe kukalamoneka na kuli bambi. Ica kumwenako fye, insandesande shaba mu mubili obe shilalenga watampa ukulamena umushishi ku fya mfwalo. E lyo kabili, ukamona no kuti amabele, intungu, na molu fyatampa ukulakula. Umubili obe ulefuma mu mimonekele ya bwaice panono panono pa kuti nomba ulemoneka ngo mukashana umukalamba. Taulingile ukusakamikwa pali ifi, e fyo ciba kuli bonse fye. Kabili cilangililo ca kuti umubili obe uleipekanya pa kuti ukakwate amaka ya kufyala!

Nga wacilako panono pali uyu mushinku, uli no kutendeka ukulaya ku mweshi. Nga ca kuti tawishibe ifyo ici cintu cacindama mu bumi bobe ciba, kuti cakusakamika. Samanta atile: “Nshaishibe ne fya kucita ilyo nawile icisungu. Naleimona kwati ndi wa busali. Ala nga naya mu kusamba, naleikuusa icine cine, nalemona kwati ninkowela sana. Nomba nga natontonkanya pa kuti cila mweshi ifi fine e fyo cakulaba, imyaka fye yonse, ala nalesakamikwa!”

Nomba ico ufwile ukwibukisha ca kuti ukuya ku mweshi cilangililo ca kuti nautendeka ukukwata amaka ya bufyashi. Nangu ca kuti kucili imyaka pa kuti ukabe umufyashi, apa wafika nomba e po abanakashi batendekela ukuba abakalamba. Na lyo line kwena, nga ca kuti e lyo uletampa fye ukulaya ku mweshi, ala kuti cakusakamika. Kelly atile: “Icabipilepo sana pali fyonse, ca kuti limo nalebuuka ne nsansa, e lyo limbi nalebuuka nimfulwa. Ala calebipa pantu nshaleishiba icalelenga ukuti nga bwaila indelila, libe akasuba konse naciba fye ne nsansa.”

Nga ca kuti ifi e fyo na iwe uleumfwa pali ino nshita, uteke fye umutima. Umuye nshiku uli no kwishiba ifya kucita. Annette, uuli ne myaka 20, atile: “Ndeibukisha ifyo cali ilyo nasumiine ukuti umwanakashi fye onse afwile ukulaya ku mweshi no kuti ico cabela ifi ni co Yehova e wampeela ubupe bwa kufyala. Nomba pa kuti fye usumine palapita inshita, kabili abakashana bamo cilabafya nga nshi; lelo umuye nshiku kulaba ukwishiba ifya kucita.”

Bushe pali ifi twalandapo, pali fimo ifilekucitikila? Mu misela ili pe samba, lembamo ifipusho ifili fyonse ifyo ufwaya ukwipusha pa kwaluka ukulecitika ku mubili obe.

․․․․․

Ukwaluka Ukucitika ku Balumendo

Nga uli mulumendo, ilyo ulekula imimonekele yobe ikala-aluka. Ica kumwenako fye, inkanda yobe nalimo kuti yalaba iya mafuta mafuta ica kuti walakwata ne mfine ku menso no kulabalauka.a Matt, uuli ne myaka 18, atile: “Ukukwata imfine shonse ishi ku menso, tacumfwika bwino kabili cilankalipa sana. Ala ni nkondo pa kushipwisha. Takuba no kwishiba nga shikapwa nangu limbi ukashala ne fibala e lyo kabili takuba no kwishiba nampo nga abantu kuti bakusuula pa mulandu wa mfine.”

Nomba ico wingatemwako ilyo ulekula, ca kuti na we mwine ukalamona ifyo ulekula no kukosa ne fyo amapeeya yobe yalekula. E lyo kabili nga wafika pali uyu mushinku, kuti wamena ubupipi ku molu, pa cifuba, na ku menso, e lyo na mu maapa. Nomba, nga wakwata sana ubupipi pa mubili te kutila ninshi e lyo waba umwaume sana, awe; ciba fye ku fyo mwaba pa lupwa lwenu.

Apo ifilundwa fyonse ifya mubili tafikulila pamo, nalimo te kuti ule-enda bwino pali uyu mushinku. Dwayne alandile ifyo cali, atile: “Ala nale-enda fye kwati ni ndyabuluba. Nangu naesha shani ukuti nyende bwino nalefilwa!”

Cilya wafisha imyaka nalimo 14, ishiwi lilakula, nomba liya lilekula panono panono. Pa kutampa, ilyo ulelanda ishiwi kuti lyaumfwika ilikulu kwati lya mukalamba e lyo ukwabula no kwenekela waisaumfwa fye uko lyaceepa, kuti walaumfwa ne nsoni. Lelo, wisakamana. Likoololoka. Nomba ifi nga e fyo cileba, ala limo kuti wasekako no kuseka, e mo wingalapwishisha insoni.

Ilyo ulekula, ifilundwa fya bufyashi na fyo filakula ne mishishi yamenako. Filatampa no kupanga amenshi umwenda insandesande sha bwaume. Muli aya menshi mwaliba insandesande ishingi nga nshi ishifuma nga walaala no mwanakashi. Ulusandesande lumo ulwa bwaume kuti lwaingila mu lini lya mwanakashi no kumulenga ukwimita.

Aya menshi umwenda insandesande sha bwaume yalaya yalefula mu mubili. Yamo yasalanganina mu mubili, yambi na yo limo limo yalafuma ubushiku ninshi naulaala. Ilingi line aya menshi yafuma nga uleloota. Ukufumya amenshi ya bwaume nge fi, cicitikila fye abaume bonse. Nangu fye ni Baibolo yalilanda pali aya menshi ya bwaume. (Ubwina Lebi 15:16, 17) Cilangililo fye ca kuti amaka ya bufyashi mu mubili obe yalebomba no kuti nomba wile ulekula, walaaba umwaume wine wine.

Bushe pali ifi twalandapo, pali fimo ificitika ku mubili obe? Mu misela ili pe samba, lembamo ifipusho ifyo wingafwaya ukwipusha pa kwaluka ukulecitika ku mubili obe.

․․․․․

Ifya Kucita Ilyo Umubili Obe Ulealuka

Ilyo ifilundwa fya bufyashi filekula, abalumendo balatampa ukulakumbwa abakashana na bakashana nabo ifyo fine. Matt atile: “Ilyo nalekula, natampile ukulamona ukuti abakashana abengi baliyemba. Ala ici cintu calebipa sana, pantu nalishibe ukuti tapali ico ningacita pali ino nshita, ningile fye ukulolela mpaka nkakule.” Icipandwa 29 cili no kulondolola bwino bwino pali ifi ificitika ilyo umuntu alekula. Lelo pali ino nshita, ufwile ukwishiba ukuti calicindama nga nshi ukuisunga we mwine. (Abena Kolose 3:5) Nangu line calyafya, ukuisunga kwena kuti waisunga!

Kwaliba na fimbi ificitika ku mubili obe ilyo ulekula. Ku ca kumwenako, cilanguka ukuisuula we mwine. Abaice ilingi line nga bafika pali uyu mushinku baba fye aba bulanda, kabili abasakamikwa. Ilyo waumfwa ifi, kuti cawama nga walanda na bafyashi bobe nangu umukalamba umbi uo ushingomfwa insoni ukweba ifyo uleumfwa. Lemba ishina lya mukalamba uo wingalanda nankwe pa fyo uleumfwa.

․․․․․

Ukukula Ukwacindamisha

Ukukula ukwacindamisha, te kulepa fye, nangu ukwaluka kwa mubili obe, nangu ukwaluka pa menso, lelo kukula na mu mano. E lyo no kukula ukwacila pali konse, kwishibilapo ifingi pali Lesa. Umutumwa Paulo atile: “Ilyo nali umwaice, nalelanda ngo mwaice, naletontonkanya ngo mwaice, nalepelulula ngo mwaice; lelo nomba ndi mukalamba, nalileka ifya bwaice.” (1 Abena Korinti 13:11) Isambililo lili muli ili lembo nalyumfwika. Tacipeleela fye pa kulamoneka kwati uli mukalamba. Ulingile ukusambilila ukuba ngo mukalamba mu fyo ucita, mu fyo ulanda, e lyo na mu kutontonkanya. Wilasakamana sana pa fyo umubili obe ulemoneka ica kuti waleka no kutontonkanya pa fyo waba mu mutima!

Uleibukisha no kuti Lesa “amona mu mutima.” (1 Samwele 16:7) Baibolo ilanda pa Mfumu Shauli ukuti aali umutali kabili uwayemba, lelo tateekele bwino abantu e lyo kabili taali muntu umusuma. (1 Samwele 9:2) Lelo, Sakeo ena nangu ‘ali umwipi,’ aali uwashipa mu mutima ica kuti aishile-aluka aba no musambi wa kwa Yesu. (Luka 19:2-10) E ico kanshi icacindama sana fintu umuntu aaba mu mutima.

Icintu cimo ico twaishiba ca kuti: Takwaba inshila iisuma iingalenga umuntu ukukula bwangu nangu iingalesha umuntu ukuti elakula bwangu. E ico ukucila ukulafulwa nangu ukulaumfwa umwenso pa mulandu wa kwaluka kwa mubili obe, ulingile fye ukusumina ukuti e fyo caba, kabili kuti no kuseka ulesekako. Ukukula te bulwele, e lyo kabili te iwe wabalilapo ukukula iyo. E lyo kabili wilatunsha no mutima ukuti nalimo kuti kwakwipaya, awe. Nga wapita fye pali uyu mushinku uwa-afya, uli no kuba umukalamba!

[Futunoti]

ILEMBO

“Ndemulumbanya pantu napangilwe mu musango wa kupapa kabili uwapesha amano.”—Amalumbo 139:14.

IFYO WINGACITA NI FI

Nga watampa ukukula, wilafwala ifya kufwala ifingalaimya abantu imitima. Ulefwala ifya kufwala “fyalinga kabili ifya mucinshi.”—1 Timote 2:9.

NAWISHIBA . . . ?

Umubili utendeka ukwaluka ukutampila pa myaka 8 e lyo bamo batampa ilyo bafisha imyaka 14 bambi na bo no kucilapo fye. Kanshi takwaba umushinku wine wine uo umubili utendekelapo ukwaluka.

IFYO NDEFWAYA UKUCITA!

Ilyo ndeya ndekula, imibele iyo mfwile ukukwata sana ni iyi ․․․․․

Pa kuti injishibe ifingi pali Lesa, ifyo ndi no kucita ni fi ․․․․․

Ifyo ningatemwa ukwipusha abafyashi bandi pali ili lyashi ni fi ․․․․․

ULETIPO SHANI?

● Nga watampa ukukula, mulandu nshi cafisha ukwishiba ifya kucita nga umubili na matontonkanyo fyatampa ukula-aluka?

● Bwafya nshi ubo umona ukuti e bukula sana nga watampa ukulakula?

● Nga watampa ukukula, cinshi nalimo icingalenga ukuti ukutemwa Lesa kuceepe, kabili kuti wacita shani pa kuti utwalilile ukutemwa Lesa?

[Amashiwi pe bula 61]

“Kwaba ifintu ifingi nga nshi ifyo tutiina ilyo tulekula, e lyo kabili takuba ukwishiba ukwaluka ukwalacitika ku mubili obe. Lelo ilyo wile ulekula, uli no kwishiba ukuti abantu bonse nga balekula balaaluka, e cingalenga no kuleka ukusakamikwa.’’—E fyalandile Annette

[Akabokoshi pe bula 63, 64]

Kuti Nacita Shani pa Kuti Nande na Bafyashi Bandi pa Lyashi lya Baume Nangu Ilya Banakashi?

“Nga ndefwaya ukwishiba fimo pa baume na pa banakashi, te kuti njipushe abafyashi bandi.”—E fyalandile Beth

“Te kuti nshipe ukulanda na bafyashi bandi pali ili lyashi.”—E fyalandile Dennis.

Nga ca kuti na iwe waba nga Beth nangu Dennis, ninshi uli no bwafya ubukalamba sana. Ulafwaya ukwishiba pa baume na pa banakashi, nomba abengakulondolwela bwino, bafyashi bobe, balya bene ushingatemwa sana ukwipusha! Ifingakusakamika fingi, pamo nge fi:

Bushe nga nabepusha finshi balatontonkanya pali ine?

“Te kuti ntemwe abafyashi bandi ukulantunganya pa mulandu fye wa kuti nabepusha icipusho.”—E fyalandile Jesika.

“Bena bafwaya fye ukuti ube fye ifyo fine umwaice uwa mibele isuma, kanshi ubushiku ubo baumfwa waipusha pa baume na pa banakashi, ninshi capwa batampa ukukutunganya.”—E fyalandile Beth.

Bakacita shani nga nabepusha?

“Kuti naumfwa umwenso ukwipusha abafyashi bandi pantu kuti batampa ukuntunganya, ica kuti ilyo nshilapwa no kulanda kuti batampa ukunjeba ifingi.”—E fyalandile Gloria.

“Abafyashi bandi bena balandilapo fye, kanshi te kuti ntemwe ukumona ifyo bengamfulilwa nga nabepusha ici cipusho. Na kuba, batata nalimo kuti balafwaya ne fya kunjeba ifingi ilyo ncili ndelanda.”—E fyalandile Pam.

Bushe nga nabepusha tabakalemona kwati nshumfwa?

“Nalimo kuti bafulwa, batampa no kulanjipusha ifipusho pamo nga, ‘Bushe nalimo ulefwaya abaume?’ nangu kuti bakwipusha ukuti ‘Bushe abanobe e balekupatikisha?’ Lelo we mwine ico uleipushisha nalimo kufwaya fye ukwishibapo fimo.”—E fyalandile Lisa.

“Ine nga nalumbula fye umwaume no kumoneka cilamoneka ukuti batata bakalipa. Nga caba ifi ninshi bena kutampa ukulanda ifingi pa baume. Ne lyo kanshi ne mwine nandile fye ukuti uyo mulumendo alamoneka bwino. Nshilandile ukuti ndemufwaya nangu ukuti ndefwaya ukuupwako!”—E fyalandile Stacey.

Nalimo kuti waumfwa bwino nga waishiba ukuti abafyashi bobe na bo cilabafya ukulanda nobe pa lyashi lya baume nangu ilya pa banakashi nga filya fine fye na iwe umfwa insoni ukulanda na bo! Nalimo e calengele ukuti abaafwailishe pali ili lyashi basange ukuti nangu ca kuti abafyashi abengi batiile balalanda na bana babo pa lyashi lya baume na banakashi, ilyo baipwishe abana, basangile ukuti bafyashi fye abanono abalandapo na bana babo pali ili lyashi.

Ufwile ukwishiba ukuti limo abafyashi bobe kuti baleumfwa insoni sha kulanda pa lyashi lya baume na banakashi. Ilingi line icilenga, mulandu wa kuti abafyashi babo na bo tabalebeeba! Nomba nga wamona ukuti tabalekwebako fimo pali ili lyashi, wilabapatikisha. Nalimo ni we wingatendeka ilyashi. Kuti watendeka shani?

Ifyo Wingatendeka

Abafyashi bobe balishiba sana ifingi pali ili lyashi lya baume na banakashi. Nomba ico ulingile fye ukucita nga ulefwaya bakwebeko ifyo baishiba, ufwile ukwishiba ifya kutendeka ilyashi. Nalimo kuti wacita ifi:

1 Intanshi bebe ukuti ulomfwa insoni, lelo ufwile ukulanshanya na bo ili lyashi. “Ndomfwa insoni sha kumwipusha pali ili lyashi pantu imona kwati kuti mwatontonkanya ukuti . . .”

2 Lyena eba abafyashi bobe ico ulefwaya ukubeba. “Kwena, ninkwata icipusho, kabili kuti natemwa ni mwe mwanjasuka ukucila bambi.”

3 Lyena bepushe icipusho ukwete. “Icipusho nkwete ni ici . . .”

4 Nga mwalanshanya, ulingile ukubeshibisha ukuti nga wakwata icipusho na cimbi ukabepusha na kabili. “Bushe icipusho fye conse ico nakwata, kuti naisamwipusha na kabili?”

Nangu ca kutila nawishiba ukuti balasumina, nga waumfwa abafyashi bobe basumina ninshi na ku ntanshi tacakakwafye ukubwelelako ku kuyalanshanya na bo. E ico kanshi esha ukucita ifi twakweba, ala ukamona ifyo cikaba! Nalimo na iwe kuti caba nga filya cali kuli Trina. Pali ino nshita ali ne myaka 24, kabili atile: “Ilyo twalelanshanya na bamayo, natampile ukutontonkanya ukuti kanshi nga nshacibeeba! Nomba ino nshita ndatasha pa mulandu wa kuti bamayo banjebele fye ukwabula no kupita mu mbali. Ifyo twalanshenye, ala fyalingafwa icine cine!”

[Icikope pe bula 59]

Ukukula kwaba nga filya ciba nga wakuukila kumbi, lelo kuti waishiba ifya kucita

Icipandwa 7

Kuti Nacita Shani nga Nshatemwa Ifyo Imoneka?

Bushe ilingi line nga wailolesha mu cilola tautemwa ifyo umoneka?

□ Ee □ Iyo

Bushe walitontonkanyapo pa kuya kuli badokota abaishiba ukubombela pa mibili ya bantu pa kuti ulemoneka bwino, nangu ukutontonkanya pa kutampa ukulalya fye panono pa kuti waondako?

□ Ee □ Iyo

Finshi ifyo wingatemwa ukwaluka ku mubili obe? (Shila pa fyo wingatemwa ukwalula.)

Umushinku

Ubukulu bwa mubili

Ifyo inkanda imoneka

Ifyo nafina

Umushishi

Ishiwi

NGA ca kuti ifipusho fya kubalilapo fibili waswike ukuti ee, e lyo washila na pa fintu fitatu nangu ukucilapo pa cipusho ca butatu, wilamona kwati na bonse e fyo bakumona: Nalimo abantu tabamona ukuti walibipa nge fyo we mwine uimona. Abantu abengi balacilamo sana ukusakamana pa fyo bamoneka. Na kuba, mu fyalo fimo umo bamo bafwailishe, basangile ukuti ukwina sana e ko abakashana abengi batiina ukucila fye ne fyo batiina inkondo ya fyanso fyakalipisha, nangu ifyo batiina ubulwele bwa kansa, nelyo ifyo batiina ukufwilwa abafyashi babo!

Kwena ca cine ukuti ifyo umoneka nalimo kuti fyalenga waisuula nangu iyo, kabili ifyo fine e fyo na bambi bengalakumona. Maritza, uuli ne myaka 19, alandile ukuti: “Ilyo nalekula, bankashi nandi babili bali abayemba icine cine, lelo ine nalinine sana. Ilyo nali pa sukulu, abantu balenseka sana. Bamayo mwaice na bo, banjinike ishina ilya kuti citumbo, kabili ili shina e lyo bainikeko na kabwa kabo akacililemo ukwina!” E fyo cali na kuli Juli, uuli ne myaka 16. Alandile ukuti: “Umwana we sukulu munandi umukashana aalenseka sana ati naali na meno ayakulu kwati ni kalulu. Nangu ca kuti nshalepoosako sana amano, naleumfwa ububi, na ino ine nshita ndomfwa insoni pa fyo ameno yandi yaba!”

Bushe Ulabika Sana Amano ku fyo Umoneka?

Kwena tacabipa ukubika amano ku fyo umoneka. Na kuba, Baibolo yalilanda pa banakashi na baume bamo abalemoneka bwino, pamo nga Sara, Rakele, Yosefe, Davidi, na Abigaili. Baibolo yalanda ukuti Abishagi aali umwanakashi “uwayemba nga nshi.”—1 Ishamfumu 1:4.

Nomba abaice abengi balacilamo ukubika amano ku fyo bamoneka. Abakashana bamo baishiba ukuti nga balefwaya balemoneka bwino bafwile ukoonda, kabili nga bamona ne fikope fiba muli bamagazini ba muno nshiku bamona kwati ifyo batontonkanya ukuti abantu bonse bafwile fye ukuba abaonda fishinka. Nangu ca kuti balishiba ukuti filya fikope bafiwaminisha fye pa makompyuta no kuti balya bantu abaonda balaicenga ifya kulya pa kuti boonde, bena ifi fyonse ifyo baishiba tabafibikako na mano! Kwena nga uleilinganya ku fikope fya bantu ifiba muli bamagazini kuti calakukalipa. Nomba tutile paliba icalenga ukuti witemwa ifyo umoneka, kuti wacita shani? Intanshi ulingile ukwishiba icishinka pa fyo umoneka.

Bushe Ifyo Uimona Fyalipusana ne fyo Waba?

Bushe walitala auimonapo mu cilola icishaba bwino? Nga wailolesha nalimo kuti wamoneka kwati waliina sana nangu kwati walyonda sana ukucila ifyo we mwine waba. Nomba kwena ifyo uimona te fyo waba.

Na baice abengi ifyo baimona fyalipusana sana ne fyo baba. Umfwa ifyo bamo basangile pa numa ya kufwailisha: Pa bakashana 100, paali 58 abaleti nabacilamo ukwina, nomba icishinka cali ca kuti 17 fye e bacililemo ukwina. Mu kufwailisha na kumbi ukwa banamayo 100, casangilwe ukuti 45 balemona kwati balicililemo ukwina kanshi ninshi baali abaonda icine cine!

Bamo abafwailisha pa fintu, batila abakashana abengi abasakamana ukuti balicilamo ukwina tabalingile no kulasakamana. Kwena ici cishinka nalimo te kuti ucitemwe nga ca kuti iwe walina. Nga walina sana, ninshi cinshi calenga?

Nalimo pali abo wapala mu lupwa. Abantu bamo bafyalwa fye abaonda. Nomba nga pali abo wapala ukwina, ninshi ni fyo fine, te kuti onde nakalya. Nangu tawinine no kwina uli fye uwalinga umubili, ukalamoneka kwati naucilamo ukwina. Ukutukushako umubili e lyo no kusala ifya kulya kuti fyakwafwa, nomba na lyo line nga ca kuti wafyalwa fye uwaina, ninshi te kuti onde.

Cimbi icingalenga, kwaluka kucitika ku baice fye bonse ilyo balekula ukuba abakalamba. Umukashana nga atampa ukukula, amafuta yalafulilako sana mu mubili ukucila ifyo yaali ilyo talatampa ukukula. Ilingi line, nga waya ulekula te kuti ulemoneka fimo fine, nalimo kuti ilyo wali ne myaka 11 nangu 12 walicililemo ukwina, nomba cilya wakula, kuti walamoneka umukashana wayemba fye bwino. Nomba tutile icalenga ukuti ucilemo ukwina mulandu wa kulya ifya kulya ifilenga umuntu ukwina bwangu nangu limbi mulandu wa kuti tautukushako umubili, kuti wacita shani? Inga ca kutila kwena ulingile fye ukondako pa kuti ubumi bobe bube bwino, kuti wacita shani?

Inshila Isuma iyo Wingapwishishamo Ubwafya

Baibolo yalilanda ukuti cisuma ‘ukutekanya.’ (1 Timote 3:11) E ico inshita ya kulya nga yafika wilakaana ukulya nangu ukulalya fye utunono sana. Nalimo inshila ingawama nga ulefwaya ukoonda, kulalya ifya kulya fya mulyo e lyo no kulatukushako umubili.

Taulingile ukulalya nga filya abafwaya fye ukoonda balya. Bamo balanwa umuti uulenga ku mukoshi ukufiita nga bamona ifya kulya; lelo umuye nshiku umubili ulabelela, ica kuti balafwaya ifya kulya na kabili. Limbi na lyo nga wanwa uyu muti, ifya kulya mu mubili kuti fyaleka ukusunguluka bwangu ica kuti wacililako no kwina, e lyo no kulwala limbi kuti walwala, kuti walaumfwa ulunshingwa, umulopa kuti watampa ukulabutukisha, umutima ukulakulunkunta, e lyo limbi kuti umuti wabelela mu mubili ica kuti lyonse walafwaya fye ukulaunwa. Nangu fye muti uufumya amenshi mu fya kulya ifili mu mubili nangu ulya ulenga ifya kulya ukusunguluka bwangu, na o wine kuti waleta amafya nga aya twalandapo.

Nomba nga ca kuti ulefwaya umubili ulemoneka bwino kabili ulekwata na maka, ufwile ulelya fye ifya kulya ifyalinga, no kulatukushako umubili lyonse. Nga ca kuti uletukushako umubili imiku iingi cila mulungu, ala ukamona ifyo ubumi bobe bukawama. Limbi ifyo wingalacita fye pa kutukusha umubili, kulakumpauka pa kwenda nangu ukuninika no kutentemuka umulundu.

Wilatiina Ukwina ica Kuti Walatiina no Kulya!

Abaice bamo abafwaisha sana ukoonda, balakwata ubwafya ubukalamba ubwa kukanalya, pa kuti bekeena. Masami uo ba-afwilishe pa myeshi ine pa kuti ubwafya bwa kutiina ukulya bupwe, alandile ukuti: “Abantu nga banjeba ukuti ‘ulemoneka bwino,’ intontonkanya ukuti nalimo icalenga mulandu wa kuti nintampa ukwina na kabili. Nga banjeba ifi, ala ndalila sana ica kuti nalatontonkanya no kuti ‘Kanshi nga ndi nga filya nali imyeshi 4 iyapitapo!’”

Umuntu kuti atampa ukulatiina ukulya ukwabula no kuti umwine eluke. Umukashana nalimo kuti alafwaya ukulasala ifya kulya pa kuti nalimo ondeko panono. Lelo nga aondako ukulingana ne fyo alefwaya, kuti alafwaya ukondelako na kabili. Nalimo nga ailolesha mu cilola kuti alatila: “Na nomba ncili fye uwaina!” Kuti afwaya ukuti ondeleko na kabili. Mukwai kuti muleti alalekela apa, awe nakalya, aya fye aleonda. Icishele alafwaya fye ukuba uwaonda, atendeka no kulatiina ukulya pa kuti ekeena na kabili.

Nga ca kuti uleumfwa kwati uli no bwafya bwa kutiina ukulya nangu nga ca kuti imiliile yobe yalifulungana, ulingile ukwebako abengakwafwa. Kuti waebako abafyashi nangu umukalamba umbi uwa cishinka uo umfwana nankwe. Ipinda lya mu Baibolo lyalanda ukuti: “Ukutemwa kwa kwa cibusa wa cishinka takupwa, kabili uyu cibusa ni munyina uufyalwa ilyo kuli ubucushi.”—Amapinda 17:17.

Ukuyemba kwa Cine Cine

Kwena, nga wabelenga fye Baibolo yonse tawakasange apo ikomaila pa kuyemba nangu pa fyo umuntu amoneka. Lelo icilenga ukuti Lesa atemwe umuntu nangu emutemwa, mutima wakwe.—Amapinda 11:20, 22.

Tontonkanya pali Abishalomu, umwana wa Mfumu Davidi. Baibolo itila: “Mu Israele monse tamwali umuntu uwatashiwa ku kuyemba nga Abishalomu. Ukufuma pa nyantilo sha lukasa lwakwe ukufika ku mutwe, tamwali kalema muli ena.” (2 Samwele 14:25) Nomba uyu wine mulumendo wayemba, aali ni ncenjeshi ya kantu. Icilumba no kufwaisha bukateka kwalengele ukuti alefwaya ukupoka bukateka bwa mfumu yasontelwe na Yehova. E ico, Baibolo tayalanda amashiwi ayasuma pali Abishalomu, lelo yamulondolola ukuti aali muntu wabula icishinka, uwa lupato ulubi, kabili inkomi.

Icikalamba ca kuti ‘Yehova aceeceeta imitima’—talolesha ku fyo umukashana acepa pa mala nangu pa fyo umulumendo apamfuka bwino. (Amapinda 21:2) E ico, nangu tacabipa ukulamoneka bwino, icacilapo ukucindama mutima obe. Na kuba nga ca kuti ulekonka ifyo Yehova afwaya, uli no kuyemba mu menso ya bantu ukucila ne fyo wingayemba nga ca kuti umubili obe wali uwaololoka bwino nangu nga ca kuti walicepa pa mala!

BELENGELAPO NA FIMBI PALI ILI LYASHI MWI BUUKU 1, ICIPANDWA 10

ILEMBO

“Umuntunse amona fye ifimoneka ku menso; lelo Yehova ena, amona mu mutima.”—1 Samwele 16:7.

IFYO WINGACITA NI FI

Nga ca kuti ulefwaya ukondako . . .

● Wilakana ukulya ifya kulya fya lucelo. Nga tauliile, ninshi insala wingomfwa kuti yalenga waisalya ifya kulya ifingi ukucila ifyo wingalya nga wacilya ulucelo.

● Ulenwa ameshi ayengi ilyo taulatampa ukulya. Nga wanwa amenshi ninshi te kuti ulye ifya kulya ifingi.

NAWISHIBA . . . ?

Abantu bamo abaishiba sana ifyo umubili ubomba batila nga ca kuti taulelya pa kuti ondeko, umubili obe kuti waleka ukulasungulula bwangu ifya kulya pantu ninshi wabelesha ukulaumfwa kwati ifya kulya tapali, nomba nga caba ifi, kuti calenga umuntu ukwina na kabili!

IFYO NDEFWAYA UKUCITA!

Nga ndefwaya ukuisakamana bwino mfwile ukucita ifyakonkapo ․․․․․

Pa kuti ndetukusha bwino umubili ifyo mfwile ukulacita ni fi ․․․․․

Ifyo ningatemwa ukwipusha abafyashi bandi pali ili lyashi ni fi ․․․․․

ULETIPO SHANI?

● Bushe umfwa shani pa fyo umoneka?

● Finshi wingacita pa kuti ulemonekako bwino?

● Finshi wingeba umunobe uo imiliile yakwe yafulungana?

● Finshi wingeba umwaice obe pa kuti tacililemo ukusakamana pa fyo amoneka?

[Amashiwi pe bula 69]

“Abantu baalenseka sana ukuti nine ntumbu menso. Umuye nshiku nalilekele ukulafulwa e lyo kabili nalishibe ukuti nalikwata ne mibele isuma. Nomba nalishiba ukuti na ine ifi fine e fyo naba tapali ifyo ningacita. Ifi fine naba e fyo naba.’’—E fyalandile Amber

[Icikope pe bula 68]

Ifyo uimona kuti fyaba nga filya ciba nga walolesha mu cilola icishaba bwino