Ukushimpa Bwino Amashiwi Yapulilemo

ILYO mulelanda nangu ukubelenga mu kupongomoka, calicindama ukushimbula bwino amashiwi e lyo no kushimpa bwino ishiwi limo limo ilipulilemo ne longo lya mashiwi ililimo ifishinka pa kuti abantu bomfwe bwino bwino.

Ukushimpa bwino amashiwi yapulilemo te kukomaila fye pa mashiwi ayanono nelyo ayengi. Mufwile ukukomaila pa mashiwi yalingile ukukomailwapo. Nga ca kuti mwashimpa amashiwi yashilingile, abantu teti bomfwe ubupilibulo bwa fintu mulesosa, kabili ico kuti calenga amano yabo yaya kumbi kumbi. Nga ca kuti kalanda taleshimpa sana kabili nga aleshimpa amashiwi yashilingile, ifyebo nangu fiwame shani tafyakalenge abaleumfwa ukubombelapo.

Kwaba inshila shalekanalekana isha kubomfya pa kuti cumfwike ukuti ukukomailapo nakulundwako, ilingi shibomfiwilwa capamo: ukupitila mu kwikatishako ishiwi, ukupitila mu kulundako ifyo muleyumfwa pa fyebo, ukupitila mu kukokomokako pa kulanda, ukupitila mu kupemwina ilyo mushilalanda icishinka nelyo pa numa ya kucilanda (atemwa ukucita fyonse fibili), no kupitila mu kubomfya umubili no kwalula icinso. Mu ndimi shimo, kuti bakomailapo ukupitila mu kutembeleka ishiwi nelyo ukusansula icipimo ca liko. Tontonkanyeni pa fyebo mulelandapo ne mibele ishingulwikeko pa kwishiba icingabomba bwino sana.

Pa kusala ifya kukomailapo, tontonkanyeni pa fyakonkapo. (1) Muli sentensi ili yonse, icipima amashiwi ya kushimpa caba mashiwi yalimo e lyo ne fyo ilelandapo. (2) Ukushimpa amashiwi yapulilemo kuti kwabomfiwa ku kukomaila pa kutendeka kwa cishinka cipya, nampo nga e cishinka cikalamba nelyo cishinka fye cimbi mwatanukilako. Na kabili kuti kwaishibisha ukuti e nsondwelelo ya cishinka mwacilalandapo. (3) Kalanda napamo kuti ashimpa amashiwi ku kulangilila ifyo aleyumfwa pali uyo mulandu. (4) Ukushimpa bwino amashiwi yapulilemo kuti kwabomfiwa na ku kulenga ifishinka fikalamba ifye lyashi ukusoobokamo.

Pa kushimpa bwino ukulingana ne fili pa muulu, kalanda nelyo kabelenga wa pa cintubwingi afwile ukumfwikisha bwino ifyebo fyakwe no kufwaisha ukuti ibumba lyakwe lifyumfwikishe. Ilembo lya kwa Nehemia 8:8 lilanda pa lwa fyasambilishiwe mu nshiku sha kwa Esra aliti: “Balebelenga mwi buuku, mu malango ya kwa Lesa, baletungulula, no kushilimuna, no kuleka beluke icabelengwa.” Ukwabula no kutwishika ababelengele no kulondolola Amalango ya kwa Lesa pali kalya kashita balishibe ubucindami bwa kwafwa abantu ukumfwikisha umwalolele ifyabelengelwe, ukubafwa ukufibukisha, no kubalanga ifya kufibomfya.

Ifingalenga Ubwafya. Abengi mu milandile ya lyonse balenga ifyo balesosa fyaumfwika. Lelo, ilyo balebelenga ifyebo ifyalembelwe na umbi, cilabakosela ukwishiba amashiwi nelyo ifyebo ifya kushimpa. Umuti waba kumfwikisha ifyo fyebo. Ico cifwaya ukusambilila bwino bwino ifyalembelwe. E co nga mwaebwa ukubelenga ifyebo pa kulongana, mulingile ukupekanya bwino sana.

Bamo babomfya ico twingeta “ukushimpa kwa maisalile” ukucila ukushimpa amashiwi yapulilemo. Bashimpa amashiwi nga papita fye akashita, nampo nga uko kushimpa kulebomba bwino atemwa iyo. Bambi bakomaila pa mashiwi yashacindama sana, napamo ukucishamo ukushimpa yalya ayalundanya fye amashiwi yambi. Nga ca kuti ukukomailapo takwafwilishako ukulenga cimo ukumfwika, kuba fye cibelesho cipumbula.

Bakalanda bamo pa kufwaya ukushimpa amashiwi yapulilemo balasansula ishiwi ica kuti ibumba lyaumfwa kwati balelishimaula. Kwena ico ilingi tacibomba bwino. Nga ca kuti inshila muleshimpilamo amashiwi taili ya cifyalilwa, ibumba kuti lyalaumfwa kwati kalanda nalisuula. Fintu cingawamisha ukubeba mu kutemwa no kubafwa ukumona ukuti icilesoswa ca mu Malembo kabili cilimo amano!

Ifya Kucita pa Kuwamyako. Ilingi line uushaishiba kushimpa amashiwi teshiba no kuti alikwata ubu bwafya. Nalimo kuti akabila ukucinkulwako fye. Nga mulekabila ukuwamyako muli ci, kangalila wenu uwe sukulu kuti amwafwa. Kabili mwishimba ukwipusha kalanda musuma uuli onse ukuti amwafwe. Mwebeni ukukutika sana ilyo mulebelenga no kulanda e lyo amwebe umo mwingawamyako.

Pa kutampa, kafundisha wenu kuti atubulula ukuti mubomfye icipande ca mu Ulupungu lwa kwa Kalinda ilyo muleesha. Ukwabula no kutwishika akamweba ukumona amasentensi no kuyalingulula pa kwishiba amashiwi yalekabila ukukomailwapo pa kuti canguke ukumfwa umulolele ifyebo. Kuti amweba ukupoosesha amano ku mashiwi yamo yamo ayapindeme. Ibukisheni ukuti amashiwi muli sentensi yalasailishanya. Ilingi, ilongo lya mashiwi e lilingile ukukomailwapo, te shiwi fye limo. Mu ndimi shimo, abasambi kuti bakoseleshiwa ukusakamana sana amashiwi yakwete utumatoni pa muulu nangu pa nshi utulelanga ifya kushimpa bwino.

Ilyo muletwalilila ukusambilila ifya kukomailapo, kafundisha wenu kuti amucincisha ukumona ifilelandwapo ukucila ukulolesha fye pali sentensi. Cishinka nshi cilelandwapo muli paragrafu onse? Bushe ico cilingile ukumulenga ukukomaila pa mashiwi nshi mu masentensi? Moneni umutwe wa cipande no tumitwe tunono utwa mu filembo fyatikama utuli mu fyebo mulebelenga. Bushe ifi fikamwafwa shani ukwishiba amashiwi ya kukomailapo? Fyonse fi fintu mufwile ukutontonkanyapo. Lelo cenjeleni pa kuti tamulekomaila sana pa mashiwi ayengi.

Nampo nga ni mu milandile yabulo kufindamina pali autulaini nelyo mu kubelenga, kafundisha wenu kuti amukoselesha ukuleka ifyo mulepelululapo e fyo fipime amashiwi muli no kushimpa. Mulingile ukwishiba apapelele ifyo mulepelululapo nelyo apo muletanukila ku cishinka cimbi. Ibumba lyenu likomfwa bwino nga ca kuti mu milandile yenu lileumfwamo uku kwaluka. Ici kuti cacitwa ukupitila mu kushimpa amashiwi pamo nga ya: kanshi, kuli pele pele, ukulundapo, na e kutila.

Kafundisha wenu kuti amweba no kwangwa ifishinka mwingafwaya ukubikamo ukuyumfwa kwaibela. Pa kucite fi, kuti mwakomaila pa mashiwi pamo nga ya kuti nga nshi, cine cine, nakalya, calicindama, na lyonse. Nga mulecite fyo, cikambukila fintu ibumba lyenu lileyumfwa pa fyo mulesosa. Fimbi fikalandwapo pali ici mwi Sambililo 11, ilileti, “Bucibusa no Kuyumfwa kwa ku Mutima.”

Pa kwishiba bwino ifya kushimpa amashiwi, bakamweba ukwishiba bwino ifishinka fikalamba ifyo mulefwaya ibumba lyenu ukwibukisha. Ici cili no kulandwapo na kabili ukukuma ku kubelenga kwa pa cintubwingi mwi Sambililo 7 ilileti, “Ifishinka Fikalamba Fyakomailwapo,” e lyo no kukuma ku kulanda mwi Sambililo 37 ilileti, “Ifishinka Fikalamba Fyapulamo.”

Ici tacilepilibula ukuti mufwile ukwalula amalyashi ya ku cilonganino yaba malyashi ya kubelenga. Lelo inshita shimo, kulaba amalyashi yamo aya kubelenga pa mabungano pa kuti ifishinka fimo fine fingalandwa cimo cine pa mabungano yonse. Pa kukomaila pa fishinka fikalamba mu malyashi ya musango yo aya kubelenga, kalanda afwile intanshi alingulula ifyo fyebo. Fishinka nshi fikalamba? Alingile ukufishiba. Ifishinka fikalamba te fyebo fye ifyo alemona ati nafiwama. Fyaba fishinka fine fine apo ifyebo filelandwa fishimpilwe. Inshita shimo icishinka cikalamba ica kulungatika mu lyashi lya kubelenga e citangilila ukushimika fimo nelyo ifyebo fya kushinina. Ilingi line, kulaba ifyebo fya maka pa numa fye ya kulanda pa fyebo fya kushinina. Ilyo kalanda aishiba ifi fishinka fine fine, alingile ukufishila pali manyuskripiti wakwe. Ilingi tafifula, fiba fye napamo fine atemwa fisano. Nomba, alekabila ukubelesha ukufibelenga mu nshila ya kuti ibumba kuti lyafishiba bwangu bwangu. Cimo na cimo ica ifi fishinka ciba e kalume ka lyashi. Nga ca kuti ilyashi lyalandwa no kukomailapo kwalinga, ifi fishinka fikalamba ilingi line kuti fyaibukishiwa. Ubo bulingile ukuba e buyo bwa kwa kalanda.

KABELENGA musuma talolesha fye pali sentensi, kabili talolesha fye pali paragrafu ilimo iyo sentensi. Ilyo alebelenga, ebukisha ifishinka fikalamba ifili mu fyebo fyonse ifyo alebelenga. Ici e cimwafwa ukwishiba ififwile ukukomailwapo.

Nga ca kuti tamucitile fi, ifyebo fyonse fikomfwika fye cimo cine. Takwakabe ifikapulamo. Ilyo mwapwisha, cikakosa ukwibukisha icishinka cacipulamo.

Ukwangwa ku kukomaila pa fishinka fikalamba ilingi line kuti kwawamya sana imibelengele ya lyashi lya mu Baibolo. Ukukomailapo kwa musango yo kuti kwalundako ubupilibulo ilyo mulebelenga amaparagrafu pe sambililo lya Baibolo ilya mu ng’anda nelyo pa kulongana kwa cilonganino. Kabili kwalicindamisha nga mulelanda ilyashi lya kubelenga, nga fintu ciba inshita shimo pa mabungano yesu.