Ifyalandile Abafyashi

Abana nga baba imisepela, kulaba amafya yambi ayo abafyashi abengi bakwata. Kuti mwa-afwa shani umwana wenu ukukula bwino pali iyi nshita ya-afya? Umfweni ifyalandile abafyashi bamo mu fyalo fyalekanalekana.

UKWALUKA

“Ilyo umwana wandi ali umwaice, alekonka fyonse fye ifyo nalemweba ukwabula ne fipusho. Nomba ilyo aishileba umusepela atendeke ukutwishika ifyo nalemweba. Aleilishanya pa fyo nalemweba ne nshila nalefilandilamo.”—Ba Frank, aba ku Canada.

“Umwana wandi shino nshiku talanda sana. Pa kuti njishibe ifyo aletontonkanya kano namwipusha fye. E lyo pa kuti fye asuke, kano papitako inshita.”—Ba Francis, aba ku Australia.

“Calicindama sana ukutekanya. Limo kuti twafwaya ukupatila abana, lelo ukuteka umutima no kulanshanya nabo bwino e nshila iisuma iya kupwishishamo ubwafya!”—Ba Felicia, aba ku United States.

UKULANSHANYA

“Umwana wandi umukashana uuli ne myaka 17 inshita shimo tafwaya ukulanda no uuli onse, kabili limo amona kwati ndemukalipila fye apabula no mulandu. Lelo ndamucinkulako ukuti nalimutemwa, mfwaya ukumwafwa, no kuti ndefwaya ifintu fimuwamine!”—Ba Lisa, aba ku United States.

“Ilyo abana bandi bali abaice, balenjeba fye fyonse ifili mu mutima wabo. Tacalengafya no kwishiba ifyo baletontonkanya. Nomba apo nabakula, nalishiba ukuti te fyonse bakulanjeba kabili mfwile ukulanga ukuti nalibacindika. Nga ndecita ifyo e lyo bakalanjebako ifyo baletontonkanya.”—Ba Nan-hi, aba ku Korea.

“Imisepela, te bakweba fye ati tamufwile ukucita ifi. Bakabila ukupelulushanya nabo no kulanshanya nabo bwino pa kutila baumfwikisha. Nga tulefwaya ukuti batwebe ifyo baletontonkanya, tufwile ukulakutika ilyo balelanda na ifwe, nangu ca kuti ifyo balelanda tatufitemenwe.”—Ba Dalila, aba ku Brazil.

“Nga ndefwaya ukulungika umwana wandi umukashana, nanda nakwe ku mbali ninshi tuli fye babili, nshimulungika ilyo pali abantu bambi.”—Ba Edna, aba ku Nigeria.

“Limo nga ndelanda no mwana wandi, ndatendeka ukucita ifintu fimbi kabili amano mbika kuli ifyo fine ndecita. Alamona ukuti nshimubikileko sana amano, imona kwati e calenga ukuti elafwaya ukulanda na ine sana. Kanshi mfwile ukubikako sana amano nga ndelanda nankwe pa kuti alenjebako ifyo aletontonkanya.”—Ba Miriam, aba ku Mexico.

UBUNTUNGWA

“Nshalefwaya ukupeela abana bandi imisepela ubuntungwa, kabili ici e calelenga ukuti ndepusana na bana bandi. Nalilandile nabo ifyo naleyumfwa. Nalibalondolwelele umulandu naleumfwila umwenso, pa numa nabo balondolwele umulandu balefwaila ukuti mbasuminishe ukucita ifyo balefwaya. Twasukile twaumfwana kabili nalibapeela no buntungwa balefwaya, lelo nalibebele ne fyo bashalingile ukucita.”—Ba Edwin, aba ku Ghana.

“Umwana wandi alefwaya ukumushitila honda. Lelo ine nshalefwaya ukumushitila, e lyo pa kulanda nankwe ili lyashi, nalemukalipila fye no kumweba ububi bwaba mu kukwata honda, kabili nshaleleka ukuti alande ico alefwaila ukushita honda. Calengele ukuti akalipe sana. Kabili alikoselepo fye ukuti mpaka akashite! Ilyo namwene ukuti ukumukalipila takulebomba, nasangile inshila imbi iya kulandilamo nankwe. Namukoseleshe ukutontonkanya pa busuma no bubi bwa kukwatila honda, na pa ndalama shali no kulakabilwa ukuwamishamo honda, ukulipila imisonko, ukulipila inshuwalansi na laisensi. Namwebele no kwipushako abakalamba mu cilonganino pa kuti bamupandeko amano. Naishileiluka ukuti filya nalecita pa kubala te nshila isuma iya kulanshanishishamo no mwana. Kanshi nalicitile bwino ukumukoselesha ukulanda fyonse ifyo alefwaya. Ne ci calengele namufika pa mutima.”—Ba Hye-young, aba ku Korea.

“Twale-eba abana besu ifyo bashifwile ukucita, lelo twaleya tulebapeela no buntungwa bwa kucitako fimo. Nga bakonka ifyo twabeba, twalebalesuminisha ukucitako na fimbi ifyo balefwaya. Ifyo twalecita fyalelenga baishiba ukuti twalefwaisha bakwata ubuntungwa bwa kucita ifyo balefwaya; lelo tatwalebalekapo fye nga bafilwa ukukonka ifyo twabebele.”—Ba Dorothée, aba ku France.

“Nshalelekapo fye abana bandi nga bacita ifyabipa. Lelo nga balekonka ifyo nabeba, nalebapeela ubuntungwa. Ku ca kumwenako, nga balomba ukuti balacelwako ukufika pa ng’anda, nalebasuminisha. Lelo nga tabanjebele e lyo bacelwa ukufika pa ng’anda, nshalebalekapo fye.”—Ba Il-hyun, aba ku Korea.

“Umubomfi nga ali ne cumfwila ku bakalamba ba ncito kabili alebomba ne milimo bamupeela, nga alomba ukuti aciteko fimo kuti bamusuminisha. Umwana wandi na o alimona ukuti nga aleumfwila ifyo tulemweba, tulaya tulemusuminisha ukucitako ifyo alefwaya. Alishiba ukuti filya fine ciba ku mubomfi nga alefilwa ukubomba bwino imilimo apeelwa, na o wine kuti twamupoka ubuntungwa ubo apeelwa nga talekonka ifyo twamweba.”—Ba Ramón, aba ku Mexico.

[Amashiwi pe bula 22]

“Sambilisha umwaice umo afwile ukubela; ne lyo akakota takafumemo.”—Amapinda 22:6

[Akabokoshi ne Fikope pe bula 23]

ULUPWA LWESU

“Ukukusha Abana Imisepela Mulimo Uusuma”

Ba Joseph: Nasanga ukuti calicindama ukukutika ku fyo abana bandi abakashana balelanda e lyo no kusuminisha ifyo baletontonkanya. Ukukanafisa ifilubo fyandi—no kukanasaalula abana bandi—e filenga ukuti ndelanshanya nabo bwino. Ukulanda fye icishinka, ukukusha abana imisepela, mulimo uusuma maka maka nga ulekonka ifyo Icebo ca kwa Lesa, Baibolo cisambilisha.

Ba Lisa: Nalimwene ukuti ilyo umwana wesu umukalamba afikile pa mushinku wa bukashana, alekabila ukumubikako sana amano. Naleba nankwe inshita iikalamba no kulakutika ifyo alelanda, kabili nalelanda nankwe no kumukoselesha. Ine na bena mwandi twalengele abana besu baishiba ukutila, kuti batweba fyonse ifili mu mitima yabo ukwabula ukubasuusha. Ndakonka amashiwi yasuma ayaba pali Yakobo 1:19 ayatila, umuntu onse abe “uwayanguka ukumfwa, uukokola ukulanda.”

Victoria: Bamayo e cibusa candi ica pa mutima. Nshatalamonapo umuntu uwa cikuuku kabili uwakwata umutima uusuma nga bamayo—kabili ifi fine baba kuli ine e fyo baba na ku bantu bonse. Ukulanda fye icishinka, pa bantu ababika amano ku bantu banabo, bamayo e po baba. Ndatasha sana ukukwata abafyashi ba musango uyu.

Olivia: Batata ba cikuuku kabili tabakwata akaso. Nangu tukwete utunono pa ng’anda, nga bamona uubulishe balabuulapo no kumupeela. Nangu ca kuti balibika amano ku kupepa, balasanga ne nshita ya kwangalila capamo no lupwa. Ifi batata baba e fifwile ukuba umufyashi. Nalishuka ukukwata abafyashi ba musango uyu!

“Tatumfwa Icitendwe!”

Ba Sonny: Abana besu abakashana nga nabakwata ubwafya, tulekala pa nshi bonse no kulanshanyapo. Bonse mu lupwa tulalanda ifili mu mitima yesu ukwabula ubwafya, kabili Baibolo e itutungulula mu fyo tucita. Ine na bakashi bandi ba Ynez tulafwilisha abana besu ukusala abantu abatiina Lesa ukuti e bo babe ifibusa fyabo. Kanshi ifibusa fyesu e fibusa fyabo, e lyo ifibusa fyabo, na ifwe e fibusa fyesu.

Ba Ynez: Twalicincila, kabili bonse mu lupwa tulacitila ifintu pamo. Apo tuli Nte sha kwa Yehova, inshita yesu iikalamba ipwila mu mulimo wa kushimikila, mu kusambilila Baibolo capamo kabili ngo muntu umo umo, na mu mulimo wa kuitemenwa—pamo nga umulimo wa kwafwilisha abaponenwe na masanso no mulimo wa kukuula Amayanda ya Bufumu. Kabili tulakwata ne nshita ya kuba pamo no kucitako fimbi ifya kutusekesha. Kanshi tatumfwa ne citendwe!

Kellsie: Batata balabikako amano nga ulelanda nabo, kabili lyonse balatweba ukulandapo nga pali icikulu ico balefwaya ukucita. Bamayo balangafwa nga nakwata ubwafya—kabili nga ndefwaya ukubeba fimo nshibatiina.

Samantha: Ificita bamayo filanenga ndeyumfwa ukuti nalicindama no kuti balintemwa. Limo tabeshiba no kuti ifyo balecita filenenga ukumfwa ifi. Nga ulebeba fimo balabikako amano. Balatusunga bwino. Nshingafwaya nangu panono ukonaula ubu bucibusa.

[Ifikope]

Ulupwa lwa ba Camera: Ba Joseph, ba Lisa, Victoria, Olivia, na Isabella

Ulupwa lwa ba Zapata: Kellsie ba Ynez, ba Sonny, na Samantha

Bushe Abafyashi Bafwaya Abana Ukuba Shani?

KUTI mwafwaya umwana wenu umusepela ukuba shani nga akula?

A. Ukuba filya fine fye mwaba.

B. Ukuba cintomfwa uwaiminina fye pa kucita ifyo mushifwaya.

C. Ukuba umuntu umusuma uucita ifya mano.

Abafyashi bamo abasalapo C bacita ifilenga camoneka kwati basalilepo A. Balapatikisha umwana wabo ukutemwa ifyo batemwa, ku ca kumwenako ukumusalila incito alingile ukubomba. Cinshi cifumamo? Nga afika pa mushinku wa kuisalila, atendeka ukucita ifyapusana ne fyo bafwaya. Kanshi abafyashi abengi afwaya abana babo ukuba filya fine baba (A) besa mu kusanga ukuti abana babo baba bacintomfwa (B).

Umulandu Cishawamina Ukupatikisha Abana

Ico mufwaya ca kuti umwana wenu umusepela akakule bwino no kulacita ifya mano. Nomba kuti mwacita shani pa kuti akabe ifyo? Ico mufwile ukwishiba ca kuti, nga mulemupatikisha ukucita ifyo mufwaya, akalacita ifipuseneko. Natulande pa milandu ibili iyo cishawamina ukupatikisha umwana.

1. Lesa afwaya abantu ukulaisalila. Yehova Lesa alipeela abantu bonse insambu sha kuisalila. Alaleka abantu ukusala ifyo balefwaya, nampo nga fisuma nelyo fibi. Ku ca kumwenako, ilyo Kaini afulilwe no kupanga ukwipaya munyina, Abele, Yehova amwebele ukuti: “Bushe na iwe nga wacita icisuma, te kuti utashiwe? Nomba nga taucitile icisuma, ishiba ukuti ulubembu nalukubelamina pa mwinshi, kabili ni we lulefwaisha. Bushe walalucimfya?”—Ukutendeka 4:7.

Nangu ca kutila Yehova alifundile Kaini bwino sana, tamupatikishe ukukonka ifyo amwebele. Kaini afwaya nga alicimfishe ubukali bwakwe lelo te fyo acitile. Cinshi tulesambililako? Apo Yehova tapatikisha abantu ukumumfwila, kanshi na imwe tamufwile ukulapatikisha abana benu ukulacita ifyo mufwaya.a

2. Nga mulepatikisha abana, bakulacita ifyo mushilefwaya. Elenganyeni ukuti uwa makwebo alemupatikisha ukushita icipe aleshitisha. Nga akosapo ukumupatikisha, na imwe kuti mwakosapo ukukaana. Nangu ca kuti namucitemwa icipe cakwe, te kuti mucishite pa mulandu wa mupatikisha. Kabili kuti mwafuma napo.

E fyo cingaba na ku mwana wenu nga mulemupatikisha ukutemwa ifyo mwatemwa, ukusumina mu fyo mwasumina nangu nga mwamusalila ifyo akacita ku ntanshi. Ukumupatikisha kuti kwalenga alacita ifipusaninine fye ne fyo mulefwaya, kabili kuti apata ne fyo mwatemwa. Ilingi line abana tabakula bwino nga balebapatikisha ukucita ifintu. Nomba kuti mwacita shani pa kuti umwana wenu akakule bwino?

Ukucila ukulamupatikisha ukucita ifyo mufwaya, ne fyo mwatemwa, nga fintu nalimo mwalecita ilyo ali umwaice sana, mwafweni fye ukwishiba ubusuma bwa kucitila icalungama. Ku ca kumwenako, nga muli Bena Kristu, mulangeni ico ukukonka ifyo Baibolo itufunda kwingamwafwila ukuba ne nsansa mu bumi bwakwe.—Esaya 48:17, 18.

Ilyo mulemulanga ifyo, mufwile ukulacita ifyo mulefwaya alecita. Mufwile ukuba filya fine mulefwaya umwana wenu ukuba. (1 Abena Korinti 11:1) Lekeni eshibe bwino bwino ifyo mwacindika. (Amapinda 4:11) Umwana wenu umusepela nga atemwa amafunde ya kwa Lesa, akalacita ifisuma na lintu mushilipo.—Amalumbo 119:97; Abena Filipi 2:12.

Musambilisheni Ifingamwafwa

Nga fintu tulandilepo pe bula 2 muli ino magazini, inshita ileesa ilyo umwana ‘asha wishi na nyina.’ (Ukutendeka 2:24) Napamo kuli imwe iyi nshita yalafika nomba line. Ico mufwaisha imwe mwe bafyashi kusambilisha umwana wenu imilimo iingamwafwa ilyo atendeka ukuikalila. Pano pali fimo ifyo mwingamusambilisha ilyo acili pa ng’anda.

Imilimo ya pa Ng’anda. Bushe umwana wenu umusepela alishiba ukwipika? ukuwasha no kucisa? ukuwamya umuputule alaalamo no kubika bwino ifintu? ukuwamya ifipe fya pa ng’anda no kufilungisha? Ukwishiba iyi milimo kukaafwa umwana wenu ilyo akatendeka ukuikalila. Umutumwa Paulo atile: “Mwe bene mwalishiba ukuti naleibombela ne mwine ku maboko yandi aya no kuisangila ifyo nalekabila.”—Imilimo 20:34.

Ukumfwana na Bantu. (Yakobo 3:17) Bushe umwana wenu umusepela alomfwana na bambi? Bushe nga apusana na bambi alapwisha ubwafya bwino bwino? Bushe mwalimusambilisha ukucindika abantu e lyo no kupwisha amafya mu mutende? (Abena Efese 4:29, 31, 32) Baibolo itila: “Mulecindika abantu aba misango yonse.”—1 Petro 2:17.

Ifya Kubomfya Indalama. (Luka 14:28) Bushe te kuti ciwame mwasambilishako umwana wenu umusepela imilimo imo, ne fya kubomfya bwino indalama e lyo no kukanatemwa inkongole? Bushe mwalimusambilisha ukuti nga pali ico alefwaya ukushita afwile ukusunga indalama e lyo no kuti talingile ukushita ifintu icishiteshite? Bushe mwalimusambilisha ukuteka umutima nga nakwata ifikabilwa? (Amapinda 22:7) Paulo alembele ukuti: “Pa kuba ne fya kulya ne fya kufwala no mwa kwikala, tuteke imitima kuli ifi fine.”—1 Timote 6:8.

Imisepela abasambilila ukucita ifyalungama kabili abaishiba no kubomba imilimo, balaba abantu basuma nga bakula. Aba e besa mu kuba ifyo abafyashi babo balefwaya ukuti bakabe!—Amapinda 23:24.

[Futunoti]

BUSHE MWALITONTONKANYAPO PALI IFI?

● Cinshi mwe bafyashi mufwaya umwana ukulacita?—AbaHebere 5:14.

● Cinshi umwana wenu afwile ukuisalila ukucita nga akula?—Yoshua 24:15.

[Ifikope pe bula 25]

Bushe mufwaya umwana wenu akabe shani nga akula?

Akabe nga imwe . . .

Akabe cintomfwa . . .

Akabe umuntu umusuma

KUTI mwafwaya umwana wenu umusepela ukuba shani nga akula?

A. Ukuba filya fine fye mwaba.

B. Ukuba cintomfwa uwaiminina fye pa kucita ifyo mushifwaya.

C. Ukuba umuntu umusuma uucita ifya mano.

Abafyashi bamo abasalapo C bacita ifilenga camoneka kwati basalilepo A. Balapatikisha umwana wabo ukutemwa ifyo batemwa, ku ca kumwenako ukumusalila incito alingile ukubomba. Cinshi cifumamo? Nga afika pa mushinku wa kuisalila, atendeka ukucita ifyapusana ne fyo bafwaya. Kanshi abafyashi abengi afwaya abana babo ukuba filya fine baba (A) besa mu kusanga ukuti abana babo baba bacintomfwa (B).

Umulandu Cishawamina Ukupatikisha Abana

Ico mufwaya ca kuti umwana wenu umusepela akakule bwino no kulacita ifya mano. Nomba kuti mwacita shani pa kuti akabe ifyo? Ico mufwile ukwishiba ca kuti, nga mulemupatikisha ukucita ifyo mufwaya, akalacita ifipuseneko. Natulande pa milandu ibili iyo cishawamina ukupatikisha umwana.

1. Lesa afwaya abantu ukulaisalila. Yehova Lesa alipeela abantu bonse insambu sha kuisalila. Alaleka abantu ukusala ifyo balefwaya, nampo nga fisuma nelyo fibi. Ku ca kumwenako, ilyo Kaini afulilwe no kupanga ukwipaya munyina, Abele, Yehova amwebele ukuti: “Bushe na iwe nga wacita icisuma, te kuti utashiwe? Nomba nga taucitile icisuma, ishiba ukuti ulubembu nalukubelamina pa mwinshi, kabili ni we lulefwaisha. Bushe walalucimfya?”—Ukutendeka 4:7.

Nangu ca kutila Yehova alifundile Kaini bwino sana, tamupatikishe ukukonka ifyo amwebele. Kaini afwaya nga alicimfishe ubukali bwakwe lelo te fyo acitile. Cinshi tulesambililako? Apo Yehova tapatikisha abantu ukumumfwila, kanshi na imwe tamufwile ukulapatikisha abana benu ukulacita ifyo mufwaya.a

2. Nga mulepatikisha abana, bakulacita ifyo mushilefwaya. Elenganyeni ukuti uwa makwebo alemupatikisha ukushita icipe aleshitisha. Nga akosapo ukumupatikisha, na imwe kuti mwakosapo ukukaana. Nangu ca kuti namucitemwa icipe cakwe, te kuti mucishite pa mulandu wa mupatikisha. Kabili kuti mwafuma napo.

E fyo cingaba na ku mwana wenu nga mulemupatikisha ukutemwa ifyo mwatemwa, ukusumina mu fyo mwasumina nangu nga mwamusalila ifyo akacita ku ntanshi. Ukumupatikisha kuti kwalenga alacita ifipusaninine fye ne fyo mulefwaya, kabili kuti apata ne fyo mwatemwa. Ilingi line abana tabakula bwino nga balebapatikisha ukucita ifintu. Nomba kuti mwacita shani pa kuti umwana wenu akakule bwino?

Ukucila ukulamupatikisha ukucita ifyo mufwaya, ne fyo mwatemwa, nga fintu nalimo mwalecita ilyo ali umwaice sana, mwafweni fye ukwishiba ubusuma bwa kucitila icalungama. Ku ca kumwenako, nga muli Bena Kristu, mulangeni ico ukukonka ifyo Baibolo itufunda kwingamwafwila ukuba ne nsansa mu bumi bwakwe.—Esaya 48:17, 18.

Ilyo mulemulanga ifyo, mufwile ukulacita ifyo mulefwaya alecita. Mufwile ukuba filya fine mulefwaya umwana wenu ukuba. (1 Abena Korinti 11:1) Lekeni eshibe bwino bwino ifyo mwacindika. (Amapinda 4:11) Umwana wenu umusepela nga atemwa amafunde ya kwa Lesa, akalacita ifisuma na lintu mushilipo.—Amalumbo 119:97; Abena Filipi 2:12.

Musambilisheni Ifingamwafwa

Nga fintu tulandilepo pe bula 2 muli ino magazini, inshita ileesa ilyo umwana ‘asha wishi na nyina.’ (Ukutendeka 2:24) Napamo kuli imwe iyi nshita yalafika nomba line. Ico mufwaisha imwe mwe bafyashi kusambilisha umwana wenu imilimo iingamwafwa ilyo atendeka ukuikalila. Pano pali fimo ifyo mwingamusambilisha ilyo acili pa ng’anda.

Imilimo ya pa Ng’anda. Bushe umwana wenu umusepela alishiba ukwipika? ukuwasha no kucisa? ukuwamya umuputule alaalamo no kubika bwino ifintu? ukuwamya ifipe fya pa ng’anda no kufilungisha? Ukwishiba iyi milimo kukaafwa umwana wenu ilyo akatendeka ukuikalila. Umutumwa Paulo atile: “Mwe bene mwalishiba ukuti naleibombela ne mwine ku maboko yandi aya no kuisangila ifyo nalekabila.”—Imilimo 20:34.

Ukumfwana na Bantu. (Yakobo 3:17) Bushe umwana wenu umusepela alomfwana na bambi? Bushe nga apusana na bambi alapwisha ubwafya bwino bwino? Bushe mwalimusambilisha ukucindika abantu e lyo no kupwisha amafya mu mutende? (Abena Efese 4:29, 31, 32) Baibolo itila: “Mulecindika abantu aba misango yonse.”—1 Petro 2:17.

Ifya Kubomfya Indalama. (Luka 14:28) Bushe te kuti ciwame mwasambilishako umwana wenu umusepela imilimo imo, ne fya kubomfya bwino indalama e lyo no kukanatemwa inkongole? Bushe mwalimusambilisha ukuti nga pali ico alefwaya ukushita afwile ukusunga indalama e lyo no kuti talingile ukushita ifintu icishiteshite? Bushe mwalimusambilisha ukuteka umutima nga nakwata ifikabilwa? (Amapinda 22:7) Paulo alembele ukuti: “Pa kuba ne fya kulya ne fya kufwala no mwa kwikala, tuteke imitima kuli ifi fine.”—1 Timote 6:8.

Imisepela abasambilila ukucita ifyalungama kabili abaishiba no kubomba imilimo, balaba abantu basuma nga bakula. Aba e besa mu kuba ifyo abafyashi babo balefwaya ukuti bakabe!—Amapinda 23:24.

[Futunoti]

BUSHE MWALITONTONKANYAPO PALI IFI?

● Cinshi mwe bafyashi mufwaya umwana ukulacita?—AbaHebere 5:14.

● Cinshi umwana wenu afwile ukuisalila ukucita nga akula?—Yoshua 24:15.

[Ifikope pe bula 25]

Bushe mufwaya umwana wenu akabe shani nga akula?

Akabe nga imwe . . .

Akabe cintomfwa . . .

Akabe umuntu umusuma