Ni Kwi Amacalici Yalelola?

CINSHI cilecitika ku macalici? Uko mwikala, bushe abantu mu macalici baleya balefula nangu balecepelako? Nalimo mwalyumfwako amalipoti ya kuti abantu abalekele ukupepa balitendeka ukuya ku mapepo na kabili, e lyo limbi mwalyumfwa ukuti ifilonganino fya mapepo fileya filekulilako. Limo limo ukufuma amalyashi ya musango uyo ni mu fyalo fya mu Afrika, ifyalo fya ku Kabanga ka Europe, e lyo na ku United States. Lelo amalipoti yafuma ku fyalo fya ku Masamba ya Europe yatila, amacalici baleyesala, abaya ku mapepo balecepa, e lyo na bantu tabatemenwe ukupepa.

Amacalici ayengi yalyalula imipepele yabo pa mulandu wa kuti impendwa ya bantu abaleya ku mapepo ilecepa. Bamo balileka ukweba abantu ifyo bafwile ukucita. Batila Lesa kuti asuminisha conse ico balecita. Ifiseekele sana mu macalici kupekanishisha abantu imyangalile ne fya kubasekesha e lyo na fimbi fye ifya muno calo mu nshita ya kubasambilisha Icebo ca kwa Lesa. Bamo abaya ku macalici bamona kwati caliba fye bwino ku macalici ukwalula imipepele pa kuti ilingane ne filecitika mu calo, lelo abafumacumi bena balapapa pantu balamona ukutila amacalici tayalebomba umulimo Yesu apeele Abena Kristu. Kanshi natumone ifilecitika mu macalici muno nshiku.

Finshi Filecitika Ku Macalici?

MU FYALO fyabela ku kapinda ka ku kulyo aka Amerika, ukutendekela ku calo ca Mexico ukufika ku Chile, ifingi ifyo abantu bacita fyalipalana. Abaikele muli ifi fyalo kale balebukisha ukuti mwali fye Icalici lya baKatolika epela. Mu myaka ya ba1500, abena Spain abacimfishe ifi fyalo fya ku Amerika no kutendeka ukuteka fyena, bapatikishe abantu ukuba baKatolika. Icalo ca Portugal umwali baKatolika fye, e caleteka icalo ca Brazil. Pa myaka 400 Icalici lya Katolika lyalitungilile amabuteko yalipo ilya nshita. E calengele amabuteko na yo yalepeela icalici indalama no kupange cipope ca kutila Icalici lya Katolika e lyo ubuteko bwasuminishe fye.

Lelo mu myaka ya ba1960, bashimapepo ba baKatolika bamo balimwene ukuti ukutungilila amabuteko kwalengele abantu basuula Icalici lya Katolika. Icalici lya Katolika lyatendeke ukulwishisha abapiina imikalile isuma. Ifyalo umo baKatolika batendekele uyu mulimo wa kulwishisha abapiina, ni filya fine fyalo fyabela ku kapinda ka ku kulyo aka Amerika, pantu e mo baKatolika abengi baleikala.

Nangu ca kutila bashimapepo balayingisha sana mu fikansa fya calo, abantu abengi balileka ukupepa ku Katolika no kutendeka ukupepa ku macalici yambi. Imipepele naifula sana umo abantu pa kupepa batoota fye no kwimba sana nelyo ukulisha ifilimba no kucinda. Mu citabo icitila Faces of Latin America, Duncan Green alembele pa fyalo fyabela ku Kapinda ka ku kulyo aka Amerika, ukuti: “Muli ifi fyalo mwaliba amacalici yalekanalekana. Ilingi line uutendeka ni shimapepo e lyo bambi balamukonka. Ilyo icilonganino cakula mulafuma amacalici ayapya.”

Abena Europe Basuula Amacalici

Pa myaka ukucila pali 1,600, abena Europe abengi baatekwa na mabuteko ayatila yalakonka ifyo Yesu alesambilisha. Bushe abaya ku mapepo nomba baleya balefula mu Europe muli ino myaka ya ba2000? Mu 2002, Steve Bruce, uwasambilila imikalile ya bantu alembele fimo pa calo ca Britain mu citabo citila God is Dead—Secularization in the West. Atile: “Mu myaka ya ba1800 mupepi na bantu bonse abaleupana, ubwinga bwabo bwalebela mu calici.” Lelo, ilyo umwaka wa 1971 walefika, mu England abantu ukucilako fye panono pali hafu e baleupanina mu calici. Mu 2000 abantu tabalefika na kuli hafu.

Umuntu umo uulemba pa fya mapepo mu nyunshipepala ya ku London iyitwa ati Daily Telegraph alandile ati: “Mu filonganino fya mapepo ifikalamba, ukutendekela ne Calici lya ku England, icalici lya Roma Katolika, ne lya ba Methodist ukubikako fye na macalici ya ba United Reformed, monse umu abaleupaninamo balecepelako fye.” Alandile pali lipoti imo amwene ati: “Pa kufika mu 2040 ninshi amacalici mu Britain yaya yalepwa kabili kukaba fye aba kupenda aba kulaya mu kupepa pa Mulungu.” Batila e fyo cikaba na ku mipepele mu Netherlands.

Lipoti yafumine ku maofesi ya baDutch Social and Cultural Planning, abalolekesha pa bwikashi bwa bantu mu calo ca Netherlands yatile: “Muli ino myaka cilemoneka kwati abantu besu nabatemwa sana ifya calo. Kanshi pa kufika muli ba2020, abantu abengi sana (72%) bafwile bakaleka ukuya ku mapepo.” Inyunshipepala ya mu German yatile, “Abena German abengi balitendeka ubuloshi no kumfwana ne mipashi pa kuti basange icisansamushi balekwata ku macalici, ku ncito e lyo na mayanda yabo. . . . Amacalici ayengi muli ici calo baleyesala pa mulandu wa kuti abantu tabaya ku mapepo.”

Mu Europe abantu abacili balaya ku calici, te kufwaya ukusambilila ico Lesa afwaya belako. Ilyashi limo ukufuma ku Italy litila: “Imipepele ya bena Italy, ilabasuminisha ukucita fyonse ifyo balefwaya.” Umwaume umo uwa mu Italy uwasambilila pa fya mikalile ya bantu atile: “Mu fyo baPapa basambilisha tulasalamo ifyo fwe bene tulefwaya ukukonka.” Ifi e fyo nalimo twingalanda na pali baKatolika ababa mu Spain, abatemwisha sana ukukwata ifyuma ukucila ukupepa kabili abafwaya sana no kwikala bwino pali ino ine nshita.

Ifyo aba bantu bacita fyalipusana sana ne fyo Kristu na basambi bakwe balesambilisha no kucita. Yesu taleeba abantu ukutila pa fyo alesambilisha kuti basalapo fye ifyo balefwaya ukukonka no kusha ifyo bashilefwaya. Yesu atile: “Umuntu nga alefwaya ukunkonka, aikaane umwine, asende icimuti cakwe ica kucushiwilwapo ubushiku no bushiku, alenkonka.” Yesu asambilishe abantu ukuti umwina Kristu afwile ukulabako kuli fimo ifyo engatemwa ukucita pa kuti abombele Lesa.—Luka 9:23.

Ifyo Bashimapepo Bacita pa Kongola Abantu

Abafwailisha basanga ukuti mu Canada abantu tabatemwa sana ukupepa, lelo mu United States mwena, abantu balicindika sana ukupepa. Abafwailishe sana pali uyu mulandu batile, abantu mupepi na hafu pa bo baipwishe, basosele ukuti balaya ku calici cila mulungu, nangu ca kutila nga kupenda abaya, cisangwa ukuti banono sana, tabafika kuli iyo mpendwa. Abantu ukucila pali hafu batila balisumina ukuti Baibolo Cebo ca kwa Lesa. Lelo, balatendwa bwangu ukuya kwi calici batendeka ukupepako. Abengi mu United States tabakokola ukufuma ku calici balepepa no kuya kumbi. Abantu nga basuula shimapepo ninshi balafuma na mu cilonganino apepesha e lyo kabili balaleka no kumupeela indalama shishaifulila isho balemupeela.

Aba fya mapepo bamo balasambilila ifya kucita amakwebo pa kuti babomfye ifyo basambilila ku kongola abantu ukwisa ku macalici yabo. Ifilonganino fya mapepo filalipila indalama ishingi ku tubungwe utufunda aba mu macalici ifya kukwata indalama. Shimapepo umo asosele ukuti indalama balipile akabungwe pa kuti kaafwe icalici tashaile mu menshi, “pantu balipangile sana indalama.” Amacalici ayakalamba, umwaba abantu abengi nga nshi, yalakwata indalama ishingi sana ica kuti na muli magazini ya The Wall Street Journal ne ya The Economist umo balemba ifya makwebo, balayalandapo. Ilyashi ukufuma muli The Wall Street Journal lyatile: “Mu macalici ayakalamba mwaliba fyonse ifyo umuntu engatemwa, ifyuma ne fya mapepo.” Mu macalici limo mulaba no ko bepika ifya kulya fya kushitisha, ukwa kuwamisha umushishi, ne fifulo ifingi ukuba ifyangalo fyalekanalekana. Fimbi ifibako mwa kutambila ifyangalo na mafilimu, kabili kulaba no kuya mu kumona abantu abalumbuka mu fyangalo, e lyo no kuya mu kumfwa inyimbo ishipya. Nomba finshi bashimapepo basambilisha?

Kanshi te kuti tupape ukuti balanda fye pa fya kusanga icuma. Abaya ku mapepo balabeba ukutila bakaba abakankaala kabili bakalaikala bwino nga ca kutila balepeela indalama ishingi ku calici. Kumfwa pa misango ya muntu batila Lesa alasuminsha imibele yonse iyo umuntu engakwata. Umwaume umo uumona ifyo abantu bekala atile: “Amacalici ya mu Amerika yaleangushisha abantu ifintu pantu yalekapo fye abantu nga balufyanya.” Ico aba mapepo babikako amano sana, kweba abantu tumo tumo utwingabafwa ukukwata ifyuma. Abantu abengi ino nshita bafwaya ukupepa ku macalici uko bashilandapo sana pa masambililo ya mu Baibolo, pantu bayamona kwati yabapatukanya fye. Kumfwa nga balelanda pa fikansa fya calo, balalondolola bwino sana. Ifyacitika nomba line fyalilenga bashimapepo bamo ukuseebana.

Bushe abantu mu North America balyamba ukutemwa ukupepa na kabili? Mu 2005, magazini beta ati Newsweek yalilandile pa fiseekele sana mu macalici. Yatile “mulaba ukupunda, ukufwa icipupu, ukupanga icongo ku nshindo e lyo ne misango na imbi iyalekanalekana.” Lelo iyi magazini yatwalilile ukulanda ukutila “Ifi ifilecitika mu macalici tafilelanga ukutila abantu abaleya ku calici nabafula.” Abafwailisha pa fya mapepo basanga ukutila, abantu abashifwaya ukuya ku mapepo nabafulilako sana. Icilelenga ifilonganino fimo ukukwata abantu abengi ni co ifilonganino fya mapepo fimbi balefisala. Abantu nabafula abasuulile imipepele ya muno nshiku kumo na bashimapepo kabili ne nyimbo balisha mu macalici na sho bashisuulile kumo.

Mu finono fye ifyo twalandapo, twamona ukuti amacalici yaleyakanikana mu fyalo fyabela ku kapinda ka ku kulyo aka Amerika, kabili natumona ukuti abantu baleleka ukupepa mu Europe, e lyo natumfwa ne fyo bacita mu United States pa kongola abantu. Mu macalici mulaba ukupekanya ifya kusekesha pa kuti abantu batwalilile ukupepa. Kwena te mu macalici yonse umo bacita ifi twalandapo, lelo mu macalici ayengi kano bakosapo pa kuti fye abantu baleya mu kupepa. Bushe ici calola mu kutila abantu nabaleka ukupepa?

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 22]

“IMIPEPELE NAIFULA ICINE CINE”

Umukalamba wa kabungwe kalolekesha pa milimo ya baKatolika mu France atile: “Natumona ifyo imipepele ifulile iileongola abantu. Abantu balasala icalici balefwaya, nomba nga bafilwa ukutemwa icalici basala, balaleka ukupepako no kuyafwaya limbi.” Grace Davie uwasambilila sana imikalile ya bantu, uwaba pa Univesiti yabela mu Exeter, ku Britain alandile pa mipepele yaba mu Europe ati: “Apo kwaba amacalici ayengi abantu basalapo fye ilyo balefwaya no kutendeka ukukonka ifyo licita. Filya fine fye . . . caba ku fintu fimbi ifyo tusala mu bumi e fyo cili na ku mipepele, abantu kuti basala ukupepa konse uko balefwaya uko bengabasuminisha ukucita fyonse ifyo batemwa.”

[Icikope pe bula 20, 21]

Ifilembo balembaula pa mwinshi we calici, mu Naples ku Italy

[Abatusuminishe]

©Doug Scott/age fotostock

[Icikope pe bula 20, 21]

Abengi mu Mexico balileka ukupepa ku Katolika

Cinshi Cikacitika Ku Mipepele Ya Bena Kristu?

BUSHE abantu bonse bakasanguka Abena Kristu, nelyo bushe Abena Kristu bakapwa pano calo? Bushe imipepele ya Bena Kristu yalitwalilila ukuba iyasanguluka? Kabili bushe ilasambilisha abantu ubulungami muli cino calo cabipa nelyo bushe yalikowela? Aya e mepusho fwe bantu twipusha ukutula fye na ku kale.

Yesu abomfeshe icilangililo icisuma ku kulangilila ukutila ilyo fye atendeke ubuKristu, Satana, umulwani, ali no kupumfyanya. (Mateo 13:24, 25) Kanshi te bantu fye abene abalengele imipepele ya Bena Kristu ukwaluka mu myaka iinono fye iyapitilepo ukutula apo Yesu afumiine pano calo. Uwalengele ukuti kube uku kwaluka ni Satana umulwani wa kwa Yesu. Ino nshita abantu abatila Bena Kristu bacili balacita ifilubo ifyo na ba kale balecita, kabili mu micitile yabo mulefuma ifyabipa.—2 Abena Korinti 11:14, 15; Yakobo 4:4.

Batendeka Ukufulunganya Ukupepa kwa Bena Kristu

Yesu alandile ukuti kukaba bamo abakesa mu kufulunganya ifyo asambilishe abantu. Atile: “Ubufumu bwa mu muulu bwapala umuntu uwatandile imbuto shisuma mwi bala lyakwe. Ilyo abantu bali mu tulo, umulwani wakwe aliishile no kutanda amankumba mu ngano, aya no kuya.” Nomba ica kupapusha ca kutila, lintu abasha baebele uwatandile imbuto shisuma ico umulwani acitile no kumwipusha nga kuti bafumyamo amankumba, uyu katanda wa mbuto shisuma atile: “Iyo; epali ilyo mulelonganika amankumba, mwanukwila kumo ne ngano. Lekeni fyonse fibili fikulile pamo mpaka no kulobolola; kabili pa nshita ya kulobolola nkeba aba kulobolola ati, Mubale mulonganye amankumba no kuyakaka imyanshi ku kuyoca, lyene kabiyeni mulonganye ingano mu butala bwandi.”—Mateo 13:24-30.

Nge fyo Yesu umwine alondolwele mu cilangililo cakwe, umwaume uwatandile ngano mwi bala, ni Yesu wine, kabili imbuto atandile, Bena Kristu ba cine. Umulwani uwatandile amankumba mu ngano ni “Kaseebanya.” Amankumba ni bampulamafunde, abasangu abaibepa ukuti babomfi ba kwa Lesa. (Mateo 13:36-42) Umutumwa Paulo na o alilandile na fimbi ifyali no kucitika mu cilonganino ca Bena Kristu. Atile: “Ninjishiba ukuti ilyo nkafumapo imimbulu ya kutakanya ikengila muli imwe kabili tayakatentembe umukuni, kabili muli imwe bene mukema abantu abakalalanda ifyapotama ku kukula abasambi babakonke.”—Imilimo 20:29, 30.

Imipepele ya Bena Kristu Yaonaika

Bushe ifyo Yesu alandile mu cilangililo ne fyo Paulo atile fikacitika fyalicitike? Ee fyalicitike. Abantu bamo abalefwaya ukucindikwa sana batendeke ukutungulula ku maka icilonganino ico Yesu ashiile, kabili balefwaya aba mu cilonganino ukulacita ifyo bena balefwaya. Yesu aebele abasambi bakwe ukuti: “Tamuli ba pano calo.” (Yohane 15:19) Lelo, abantu abalefwaya sana ukulatungulula baalikatene na bakateka no kupanga amacalici Ayakalamba ayaletungulula abantu abengi. Aya macalici ayanonkele ifyuma ifingi yalesambilisha “ifyapotama” (ifishalungama). Fimo ifyo yalesambilisha fya kutila, abantu bafwile ukulapepa Ubuteko no kuipeelesha ukufwila mu nkondo. Kanshi, abantu abatila Bena Kristu balelwa inkondo no kwipaya abantu abo balemona ukutila tabasumina muli Lesa. Baleya na ku nkondo kabili baleipaya na “bamunyinabo,” abantu abo balepepa nabo. Kanshi tabaleumfwila ifyo Yesu alandile ukuti tabalingile ukuipoosa mu fya calo e lyo kabili tabatemenwe abanabo nge fyo baitemenwe.—Mateo 22:37-39; Yohane 15:19; 2 Abena Korinti 10:3-5; 1 Yohane 4:8, 11.

Twamona kanshi ukutila abantu ba mu macalici abaleyita pa nshita iitali ukuti Bena Kristu, tabali Bena Kristu ba cine. Nga filya fine tulandilepo na mu fipande fibalilepo e mulandu wine abantu balefumina mu macalici no kupanga utumabumba utwalekanalekana. Amacalici yaleingila mu fikansa fya calo, kabili yalesuula na mafunde ya kwa Lesa. Ifi fyonse ifyabipa twalandapo te ficita Abena Kristu ba cine, lelo abacite fi Bena Kristu ba bufi, abapala amankumba ayo Satana atandile. Ni kwi imipepele ya bufi ilelola? Nge fyo tumfwile mu cilangililo ca kwa Yesu, icikalenga ukuti imipepele ya bufi ikapwe te kutila bantu bakaleka ukupepako. Lelo Lesa e ukaipingula no kuyonaula.