[Akabokoshi pe bula 409]

Abasubwa Ifya Bupe fya kwa Yehova Ukufuma mu Nko Shonse

Mu 1920, Juan Muñiz afumine mu United States no kuya ku Spain na pa numa aimine ubulendo ukuya ku Argentina, uko ailepanga ifilonganino fya basubwa. Ukutendeka mu 1923 ukuya ku ntanshi, ulubuuto lwa cine lwabalikile pa bantu abafumacumi ku West Africa ilyo mishonari William R. Brown (uwaleitwa ilingi line ati Bible Brown) aimine ubulendo bwa kuya ku kushimikila ubukombe bwa Bufumu mu fyalo pamo nga Sierra Leone, Ghana, Liberia, Gambia, na Nigeria. Muli ulya wine mwaka George Young uwa ku Canada aile ku Brazil na pa numa aimine ubulendo ukuya ku Argentina, Costa Rica, Panama, Venezuela, ukufika fye na ku Soviet Union. Mupepi ne yi ine nshita, e lyo Edwin Skinner afumine ku England ukuya ku India mwi shitima lya pa menshi, kabili abombele kulya pa myaka iingi mu mulimo wa kulobolola.

[Icikope pe bula 411]

AbaYuda bamo pa Pentekoste bali ni ‘bamunyina abali mu nko shonse’

9. Ni mbila nsuma nshi Yehova abilisha?

⁹ Bushe ukonaulwa kwa kwa Yerusalemu mu 607 B.C.E. kwalola mu kuti Yehova takatale akwata inte pa calo? Iyo. Abantu ba bumpomfu bwine bwine, pamo nga Daniele na banankwe batatu, bakatwalilila ukubombela Yehova na lintu bakaba bankole mu Babele. (Daniele 1:6, 7) Cine cine, ilongo lya nte sha kwa Yehova isha busumino talyakapungaile, kabili pa mpela ya myaka 70, abaume na banakashi ba busumino bakasha Babele no kubwelela ku Yuda ku kuyabwesha ukupepa kwasanguluka kulya. Ici e co Yehova aloshako mu mashiwi yakonkapo aya kuti: “Nkabika muli bene iciishibilo. Nkatuma na bapusuka ba muli bene baye ku nko, ku Tarshishi, na Puti, na ku Ludi, abakana mu buta, ku Tubali, na ku Yabani [Greece], ku namba ne fishi ifya kutali, abashaumfwo lukumo lwandi, nangu kumono bukata bwandi. Na bo bakalongolo bukata bwandi mu nko.”—Esaya 66:19.

10. (a) Bushe abaYuda balubulwa ukufuma ku Babele bakaba shani iciishibilo? (b) Ni bani pali lelo baba iciishibilo?

¹⁰ Cinkupiti wa baume na banakashi ba busumino uukabwelela ku Yerusalemu mu 537 B.C.E. akabe ciishibilo ca kusungusha, ukulangilila ukuti Yehova nalubula abantu bakwe. Nani abalile elenganya ukuti abaYuda bankole bushiku bumo bakalubulwa ku kuleka bakatwalilile ukupepa kwasanguluka pe tempele lya kwa Yehova? E fyo cali na mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo, abali ‘ifiishibilo kabili ifipesha amano’ Bena Kristu basubwa, uko abafuuka abalefwaya ukubombela Yehova baaleya. (Esaya 8:18; AbaHebere 2:13) Pali lelo Abena Kristu basubwa, abalelunduluka mu calo cabo icabweshiwa baba ciishibilo ca kusungusha mu calo. (Esaya 66:8) Muli bene e mumonekela ubushininkisho bwa maka ya mupashi wa kwa Yehova, uukula abafuuka abo imitima yabo ibalenga ukufwaya ukubombela Yehova.

11. (a) Pa numa ya kubweshiwa, cikaba shani ukuti aba mu nko bakasambilila pa lwa kwa Yehova? (b) Bushe Sekaria 8:23 afishiwepo shani intanshi?

¹¹ Lelo, pa numa ya kubweshiwa mu 537 B.C.E., ni shani abaume ba mu nko abashaumfwo lukumo lwa kwa Yehova bamwishiba? Kwena, te baYuda bonse aba busumino bakabwelela ku Yerusalemu ilyo bunkole bwa ku Babele bukapwa. Bamo, pamo nga Daniele, bakashala mu Babele. Bambi bakasalanganina ku fifutu fine ifya pe sonde. Ilyo calefika mu mwanda wa myaka uwalenga 5 B.C.E., kwali abaYuda abaleikala mu calo conse ica Buteko bwa Persia. (Estere 1:1; 3:8) Ukwabulo kutwishika bamo pali abo balyebele abena mupalamano babo abasenshi pa lwa kwa Yehova, pantu abengi aba muli isho nko basangwike abaYuda. Cilemoneka kwati ica musango yo e cacitikile no mwina Etiopia mutungwi, uo umusambi wa Bwina Kristu Filipi ashimikile mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo. (Imilimo 8:26-40) Ifi fyonse fyali kufishiwapo kwa ntanshi ukwa mashiwi ya kwa kasesema Sekaria aya kuti: “Mu nshiku isho e mo abantu ikumi [10] aba mu nko sha ndimi shonse bakekata ku cisempe ca muYuda umo, no kutila, Tuleya na imwe, pantu natuumfwo kuti muli na Lesa.” (Sekaria 8:23) Cine cine, Yehova alitumine ulubuuto ku nko!—Amalumbo 43:3.

Ukulete “Ca Bupe Kuli Yehova”

12, 13. Ni mu nshila nshi ‘bamunyina’ bakaletelwa ku Yerusalemu ukutendeka mu 537 B.C.E.?

¹² Pa numa Yerusalemu abe nakuulwa cipya cipya, abaYuda abasalanganishiwa ukutali nga nshi ukufuma ku calo cabo bakamono musumba na bushimapepo bwabweshiwa nge cifulo cacindamisha ica kupepa kwasanguluka. Abengi muli bene bakendo lwendo ulutali ukuyasangwa ku mutebeto wa pa mwaka uucitwa kulya. Esaya pa kupuutwamo, alemba ati: “[Bakaleta] bamunyinenwe bonse abali mu nko shonse ku kube ca bupe cabo kuli Yehova, pali bakafwalo, na mu maceleta na mu macila, na pa mfalashi, na pa ngamali, ku lupili lwandi lwa mushilo ku Yerusalemu, e fyo Yehova asosa, ifyo abana ba kwa Israele balete ca bupe cabo mu cipe icasanguluka ku ng’anda ya kwa Yehova. Nkabuulapo bamo ba muli bene pamo ku kuba bashimapepo, ku kuba abena Lebi.”—Esaya 66:20, 21.

¹³ Bamo pali abo ‘bamunyina abali mu nko shonse’ e po bali pa bushiku bwa pa Pentekoste ilyo umupashi wa mushilo wapongolwelelwe pa basambi ba kwa Yesu. Ili lyashi litila: “Mu Yerusalemu mwaikele abaYuda, abantu abatiina Lesa, abafumine mu nko shonse isha mwi samba lya muulu.” (Imilimo 2:5) Baishile ku Yerusalemu ku kupepa umwabelo mwata wa baYuda, lelo ilyo baumfwile imbila nsuma pa lwa kwa Yesu Kristu, abengi balimutetekele kabili balibatishiwe.

14, 15. (a) Bushe Abena Kristu basubwa balongenye shani ‘bamunyinabo’ ba ku mupashi na bambi pa numa ya Nkondo ya Calo iya 1, kabili aba baletelwe shani nge “ca bupe . . . mu cipe casanguluka”? (b) Ni mu nshila nshi Yehova ‘abuulilepo bamo ku kuba bashimapepo’? (c) Bena Kristu nshi bamo abasubwa ababombeleko mu kulonganika bamunyinabo ba ku mupashi? (Moneni umukululo uli pe bula likonkelepo.)

¹⁴ Bushe uku kusesema kwalifishiwapo muno nshiku? Cine cine kwalifishiwapo. Pa numa ya Nkondo ya Calo iya 1, ababomfi basubwa aba kwa Yehova bailwike ukufuma mu Malembo ukuti Ubufumu bwa kwa Lesa bwalimikwe mu muulu mu 1914. Ukupitila mu kusambilila Baibolo bwino bwino, basambilile ukuti impyani sha Bufumu na shimbi, nelyo ‘bamunyina,’ shali no kulonganikwa. Abatumikishi bashipa baendele ukufika ku “mpela ya pano nse,” ukubomfya imyendele yalekanalekana, ilyo balesapika abali no kwisaba mwi bumba lya bashalapo basubwa, abengi abafumine mu macalici ya Kristendomu. Ilyo aba basangilwe, baliletelwe ku kube ca bupe kuli Yehova.—Imilimo 1:8.

¹⁵ Abasubwa abalonganikwe mu myaka yabalileko tabaenekele Yehova ukubapokelela filya fine bali ilyo bashilaishiba icine ca mu Baibolo. Batendeke ukuisangulula ku kukowela kwa ku mupashi na mu mibele pa kuti bengapeelwa nge “ca bupe . . . mu cipe casanguluka,” nelyo nga mulya umutumwa Paulo asosela, ati, nga “nacisungu kuli Kristu.” (2 Abena Korinti 11:2, NW) Ukulunda pa kukaana ifisambilisho fya bufi, abasubwa basambilile ifya kukanaitumpa nangu panono mu mapolitiki ya muli cino calo. Mu 1931, ilyo ababomfi bakwe baisangulwile ukufika apalekabilwa, Yehova mu cikuuku abapeele ishuko lya kulaitilwa pe shina lyakwe ukuti Inte sha kwa Yehova. (Esaya 43:10-12) Lelo, ni mu nshila nshi, kanshi, Yehova ‘abuulilepo bamo aba muli bene ku kuba bashimapepo’? Aba abasubwa, bonse pamo, bailundile kuli “bushimapepo bwa bufumu, uluko lwa mushilo,” ukulapeela amalambo ya malumbo kuli Lesa.—1 Petro 2:9; Esaya 54:1; AbaHebere 13:15.

Ukulonganika Kwatwalilila

16, 17. Ni bani bali “ubufyashi bwenu” pa numa ya Nkondo ya Calo iya 1?

¹⁶ Impendwa yonse iya ba muli bulya “bushimapepo bwa bufumu” ni 144,000, kabili mu kuya kwa nshita, bonse aba balilonganikwe. (Ukusokolola 7:1-8; 14:1) Bushe apa e papwilile umulimo wa kulonganika? Iyo. Ukusesema kwa kwa Esaya kwatwalilila akuti: “Ifyo imyulu ipya ne calo cipya ifyo nkacita fikekalilila ku cinso candi, cisemo ca kwa Yehova, e fyo fikekalilila ubufyashi bwenu ne shina lyenu.” (Esaya 66:22) Mu kufishiwapo kwa ntanshi ukwa ayo mashiwi, abaYuda abakabwela ukufuma muli bunkole ku Babele na kabili bakatendeka ukufyala abana. Kanshi, abaYuda bashalapo ababweshiwa, e kuti “icalo cipya,” icikalatungululwa no butungulushi bupya ubwa ciYuda, e kuti “imyulu ipya,” bakekalilila. Lelo, uku kusesema kwafikilishiwa mu nshila yaibela nga nshi mu nshiku shesu.

¹⁷ “Ubufyashi” ubufyalwa mu luko lwa bamunyina ba ku mupashi bwaba ‘libumba likalamba,’ ababa ne subilo lya mweo wa muyayaya pe sonde. Bafuma “ku luko lonse ne mikowa ne misango ya bantu na bantu na ba ndimi,” kabili beminina “ku menso ya cipuna ca bufumu, na ku menso ya Mwana wa mpaanga.” Aba “basambile amalaya yabo, no kuyabuutusha mu mulopa wa Mwana wa mpaanga.” (Ukusokolola 7:9-14; 22:17) Pali lelo aba mwi “bumba likalamba” balefuma ku mfifi ya ku mupashi no kwisa ku lubuuto ulufuma kuli Yehova. Batetekela Yesu Kristu, kabili nga filya bamunyinabo ne nkashi shabo bacita, e fyo na bo babombesha ukutwalilila abasanguluka lwa ku mupashi na mu mibele. Bonse pamo batwalilila ukutungululwa na Kristu ilyo balebomba kabili ‘bakekalilila’ umuyayaya!—Amalumbo 37:11, 29.

18. (a) Bushe imicitile ya ba mwi bumba likalamba yapalana shani ne ya bamunyinabo basubwa? (b) Ni shani abasubwa capamo na banabo bapepa Yehova “umweshi wamoneka no mweshi wamoneka, na pa kube sabata ne sabata”?

¹⁸ Aba baume na banakashi ababombesha ababa ne subilo lya kwikala pe sonde balishiba ukuti nangu ca kuti calicindama ukutwalilila ukuba abasanguluka mu mibele na lwa ku mupashi, kwaliba na fimbi ifikabilwa ku kutemuna Yehova. Umulimo wa kulonganika e lyo nomba ufukiile, kabili balafwaya ukubombako uyu mulimo. Ibuuku lya Ukusokolola lyabasesemena ukuti: “Bali ku cinso ca cipuna ca bufumu ca kwa Lesa, balemubombela na mwi tempele lyakwe akasuba no bushiku.” (Ukusokolola 7:15) Ayo mashiwi yatwibukishako ulwa cikomo 23 ica mu kusesema kwa kwa Esaya icisoso kuti: “Pa kubo mweshi wamoneka no mweshi wamoneka, na pa kube sabata ne sabata, abantunse bonse bakesa ku kushinshimuna ku cinso candi, e fyo Yehova asosa.” (Esaya 66:23) Ici cilecitika pali lelo. “Umweshi wamoneka no mweshi wamoneka, na pa kube sabata ne sabata”—e kuti, lyonse fye, cila mulungu uwaba muli cila mweshi—Abena Kristu basubwa na banabo, e kuti ibumba likalamba, balakumana ku kupepa Yehova. Bacite ci ukupitila mu kusangwa ku kulongana kwa Bwina Kristu na mu kubombako ubutumikishi bwa ku cintubwingi, pa mbali ya fintu fimbi ifyo bacita. Bushe muli pali abo ‘abesa ku kushinshimuna ku cinso ca kwa Yehova’ lyonse? Abantu ba kwa Yehova basange nsansa ishingi mu kucite ci, na ba mwi bumba likalamba bafuluke nshita lintu “abantunse bonse”—e kuti abakaba no mweo—bakabombela Yehova “umweshi wamoneka no mweshi wamoneka, na pa kube sabata ne sabata” umuyayaya.

Impela ya Kapeleko iya Balwani ba kwa Lesa

19, 20. Ni kuli finshi Gehena alebomfiwa mu nshita sha mu Baibolo, kabili cinshi imininako?

¹⁹ Kwashala icikomo cimo mu kusambilila kwesu ukwa kusesema kwa kwa Esaya. Ili buuku lyasondwelela na ya mashiwi: “Bakafuma no kumone fitumbi fya bantu abansangukila, pantu [imititi yabo, NW], taifwa, no mulilo uuleboca taushima, kabili bakaba amakankamike ku bantunse bonse.” (Esaya 66:24) Yesu Kristu afwile aletontonkanya pali uku kusesema ilyo akoseleshe abasambi bakwe ukwangusha imikalile yabo no kufwaye fya Bufumu intanshi. Atile: “Ilinso lyobe nga lyakulengo kuipununa, litonkole: cisuma kuli iwe ukwingila mu bufumu bwa kwa Lesa ne linso limo, ukucilo kupooswa mu Gehena uli na menso yabili, uko umutiti wabo taufwa, no mulilo taushimiwa.”—Marko 9:47, 48; Mateo 5:29, 30; 6:33.

²⁰ Bushe ici cifulo ciitwa Gehena cinshi? Mu myaka ya ku numa, David Kimhi umuYuda wasoma alembele ukuti: “Cifulo . . . cali mupepi na Yerusalemu, kabili cifulo ca makankamike, ne fyo bapoosamo fintu fyakowela ne fitumbi. Kabili mwaleba no mulilo uushishima uwa koca ifi fya makankamike na mafupa ya fitumbi. Kanshi e co ubupingushi bwa mbifi bwitilwa mu mampalanya ati Gehinnom.” Nga ca kuti, ukulingana ne fi uyu umuYuda wasoma alandapo, Gehena alebomfiwa ku kupoosamo ifisoso ne fitumbi fya balemonwa ukuti tabawaminwa kushiikwa, ni nshi umulilo e walebomba bwino ku konaula ifya makankamike fya musango yo. Ifishalepya ku mulilo, imititi yalewapo. Mwandi ubu bulondoloshi bwalinga ubwa fikabe mpela ya kupelako iya balwani ba kwa Lesa!b

21. Ni kuli bani ibuuku lya kwa Esaya lyasondwelela na mashiwi yasuma, kabili mulandu nshi?

²¹ Bushe ukulanda kwa musango yo pa fitumbi, umulilo, imititi, takuleshinina fye ukuti ukusesema kwa kwa Esaya ukwa kucincimusha kwasondwelelwa ne fyebo fya kutiinya? Abalwani bene bene aba kwa Lesa e fyo bengatontonkanya. Lelo ku fibusa fya kwa Lesa, ubulondoloshi bwa kwa Esaya pa lwa konaulwa kwa babifi ukwa muyayaya bwa kucincimusha nga nshi. Abantu ba kwa Yehova bakabila ukwebwa ukuti abalwani babo tabakatale ababateka ku munga we fwafwa na kabili. Abalwani abacululusha nga nshi bakapepa ba kwa Lesa no kuseebanya nga nshi ishina lyakwe, bakonaulwa umuyayaya. Lyene, “takailandule pa balwani bakwe umuku uwalenga ibili.”—Nahumu 1:9.