Bushe Imfwa—E Mpela ya Muntu?

MU 1987, mu mweshi wa February, bashikulubantu aba myaka 85 basalilepo ukuleka ukulabomfya mashini iyalebafwa ukufumya ifiko mu mfyo. Iyi mashini e yalebafwa ukuti batwalilile aba mweo. Papitile fye imilungu ibili pa numa ya kuleka ukubomfya mashini, e lintu bafwile mu mutalalila, umwana wabo umwaume e wasangilwepo.

Iyi nshita bashilafwa iyo bali pamo no mwana wabo, e nshita bashukile iya kuti balanshanye pa cipusho ico balanshenyepo na kale ica kuti: Bushe umuntu kuti aba uwa mweo na kabili? Aba bashikulubantu bali abasambilila nga nshi, kabili baletwishika sana ifyo abantu bambi basuminemo. Ne calengele ukuti baletwishika, ni co balisumine ukuti ifintu fyonse fyasangwike fye, takwali uwa fipangile, kabili ubumbimunda ubwaba mu filonganino fya mapepo nabo bwalengele bapata ukupepa. Baletila umuntu te kuti eshibe Lesa nakalya.

Apo umwana alefwaisha sana ukubasansamusha, e lyo no kubapeela isubilo, aebele ba wishi umulandu ashaletwishikila ukuti ukubuuka kukabako. Ilyo bali mupepi no kufwa bashikulubantu batile nga bafwa, kuti bafwaya ukuba aba mweo na kabili pa kuti bakaipakishe ubumi busuma ubwabula ukulwala.

Ifingatusansamusha Ilyo Imfwa Yapalama

Abantu abengi, nalimo tutile fye bonse, kuti batemwa ukuba aba mweo na kabili nga ca kutila kuti baisaba no bumi busuma, ubwabula ukulwala, no kwikala fye mu mutende. Abantu balipusanako ne nama, mu Baibolo inama bashilondolola ukutila “tashaba na mano” nelyo ‘tashaishiba ifyo shicita.’ (2 Petro 2:12; ukulingana na Baibolo ya Icipangano Cipya) Fwe bantu tulashiika abantu besu nga bafwa, kabili tulatontonkanya pa fyo cikaba ku ntanshi. E lyo kabili tatufwaya kukota, ukulwala, e lyo no kufwa. Lelo ifi fintu, e ficitika fye lyonse.

Tulomfwa ubulanda nga nshi ilyo twaishiba ukuti twalafwa nelyo ilyo twaishiba ukuti uo twatemwa alafwa. Lelo Baibolo itukoselesha ukuba abashipa ilyo twamona ukuti twalafwa, itila: “Cawama ukuya ku ng’anda ya kuloosha ukucila ukuya ku ng’anda ya mutebeto.” Kabili itila: “Uwa mweo afwile ukutontonkanyapo sana,” pa mfwa. (Lukala Milandu 7:2) Mulandu nshi tufwile ukutontonkanishisha sana pa mfwa?

Umulandu umo wa kutila, ca cifyalilwa fye ukufwaisha ukwikala bwino mu mutende na mu cibote. Ukufwa kupilibula ukukanabako, takwaba umuntu nangu umo uufwaya ukufwa. Calyafya, ukusumina ukuti tukaleka ukubako. Baibolo ilondolola umulandu cabele fyo, itila: “[Lesa] abika ne nshita ya muyayaya mu matontokanyo ya bantu,” nelyo “mu mitima yabo.” (Lukala Milandu 3:11 ukulingana na Baibolo ya Revised Standard Version) Tufwaya umweo, te kufwa iyo. Nomba tontonkanyeni pali ici: Bushe kuti tulefwaisha ukuba no mweo nga ca kutila Kabumba wesu taalefwaya pa kubalilapo fye ukuti tuleikala umuyayaya? Bushe kuti cacitika ukwikala umuyayaya mu nsansa?

Ifingatulenga Ukucetekela Ukuti Kukaba Ukubuuka

Uyu mwaka wapwile magazini ya AARP iyasabankanishiwe na ba American Association of Retired Persons yakwete icipande icaletila “Life After Death,” (“Ukuba no Mweo na Kabili”). Ilyo baipwishe abantu abacilile pa myaka 50, basangile ukutila abengi balisumina ukuti umuntu nga afwa akaba uwa mweo na kabili. Na kabili magazini yatile banono fye e basumine ukuti “ine nacetekela ukuti nga nafwa ninshi e mpela yandi.” Bushe ifi e fyo abantu bafwaya ukucetekela ukuti imfwa e mpela yabo?

Icipande cimo cine catile ba Tom abapepa ku Katolika mu New York balandile ukuti: “Bashimapepo bashimikila ukutila umuntu nga afwa kuti aba no mweo na kabili. Nomba ine ntila fye abantu balasambilisha ifyalekanalekana. Kanshi umuntu umwine e ufwile fye ukusalapo ifyo alefwaya ukusuminamo. Ndaya ku mapepo. Ifyo ncita kuti fyalenga bambi ukulatontonkanya ukuti nalisumina mu kuti umuntu kuti aba no mweo na kabili, lelo kwena te fyo ine nasuminamo. Lelo nga ca kuti ca cine kwaliba ukubuuka, ninshi cawama nga nshi pantu nshenekela ukuti kukaba ukubuuka.”

Abantu abengi balatwishika nga filya fine ba Tom batwishika nga ca kutila umuntu kuti aba no mweo na kabili. E fyo na bashikulubantu tulandilepo mu kubangilila kwa cino cipande baletwishika. Batemenwe ilingi line ukweba umwana wabo ukutila, “Ukuba umwina Lesa kusuma kuli abo bonse abo imfwa yapesha amano.” Nomba ukucetekela muli Kabumba uwakwatisha amaka, kuti kwalenga abantu baumfwikisha ukuti ifipapwa filacitika nge fyo aba bashikulubantu na bantu bambi abaletwishika baishilecetekela.

Ica kumwenako, umwanakashi nga aimita, papita fye imilungu itatu, insandesande sha bongobongo ya kamwana akalepangwa shilatendeka ukupangwa. Ishi nsandesande shilasandana bwangu sana, ica kuti pali mineti umo shilafika kuli 250,000! Nga papita imyeshi 9, umwana alafyalwa na bongobongo iyakwatisha amaka ya kusambilila ifintu. Uwasambilila sana pa fya bumi James Watson, alondolwele ukuti bongobongo ya muntu “e cintu icapesha sana amano ico twatala atumonapo.”

Nga mwatontonkanya pa fipapwa fya musango yu, bushe na imwe tamupapa nge fyo abengi bapapa? Nga mwatontonkanya pa fintu fya musango yu, bushe filamulenga ukusanga icasuko ku cipusho umuntu wa ku kale aipwishe ilyo atile: “Umuntu nga afwa bushe kuti aba no mweo na kabili?” Ulya mwaume ayaswike Lesa ukwabula ukutwishika, atile: “Muketa, na ine nkaasuka. Pantu mukafuluka umulimo wa minwe yenu.”—Yobo 14:14, 15.

Kanshi cili icacindama ukuti tumone ifingalenga twasumina ukuti abafwa bakaba aba mweo na kabili.

Abafwa Bakabuuka!

MULI filimu iyo baletambisha kale, umulumendo bamulangishe ninshi naiminina ku mbali ya nshishi iya muntu wakwe uwafwile. Asosele ati, “Bamayo baletila fwe bantu tuli bena kufwa.” Ilyo fye kamera yatontele pa cipampa ca pa nshishi, uyu mulumendo atile: “Awe kanshi nga tatufwa!”

Amashiwi ya musango yu yalangilila fye ifyo abantu abengi nga nshi bomfwa nga bafwilwa. Ca cine imfwa mulwani umwine mwine! Lelo nangu cibe fyo, Lesa alilaya ukutila: “Umulwani wa kulekelesha ukonaulwa ni mfwa.” (1 Abena Korinti 15:26) Nomba mulandu nshi tufwila fwe bakwata na bongobongo iyakwatisha amaka ukusambilila ifintu ifingi? Bushe imfwa ikonaulwa shani?

Umulandu Tukotela no Kufwa

Baibolo ilanda pali Yehova Lesa, Kabumba wesu ukutila: “Imilimo yakwe yalifikapo.” (Amalango 32:4; Amalumbo 83:18) Adamu, umwaume wa kubalilapo bamupangile uwapwililika, ica kuti aali no kwikala umuyayaya pano pene pa calo, mwi bala lya Edeni umo Lesa amubikile kabili umwali umusuma nga nshi. (Ukutendeka 2:7-9) Cinshi calengele Adamu ukufuma mulya mu Paradaise ukuyatendeka ukulakota no kufwa?

Kuti twatila: Ni co Adamu alifililwe ukukonka ifunde Lesa amwebele, ilya kukaanalya icisabo ca ku muti umo ifi. Lesa alyebele Adamu bwino bwino ifyali no kucitika nga ca kutila afilwa ukukonka ifunde. Amwebele ukutila: “Ukufwa ukafwa.” (Ukutendeka 2:16, 17) Adamu pamo no mukashi wakwe Efa balitobele lilya ifunde, e calengele no kuti Lesa abatamfye mwi bala lya Edene. Umulandu uwalengele ukuti Lesa abatamfye mu kwangufyanya walilandwapo mu Baibolo. Itila: “Pa kuti [Adamu] etambalika ukuboko kwakwe no kusaba icisabo ku muti wa mweo no kulyako no kuba no mweo wa muyayaya.”—Ukutendeka 3:1-6, 22.

Adamu na Efa balifwile pa mulandu wa kuti tabakonkele ifunde lya kwa Lesa, lelo mulandu nshi bonse abatuntuka kuli Adamu na Efa bakotela no kufwa? Ni co balipyana ulubembu lwa kwa Adamu, kabili ulubembu lwalilenga bonse abafuma kuli Adamu ukuba abashapwililika, lwalilenga no kuti balefwa. Baibolo ilondolola ukutila: “Ulubembu lwaingilile mu muntu umo [Adamu] pano calo ne mfwa yaingilile mu lubembu, e fyo ne mfwa yasalanganine ku bantu bonse pantu bonse balibembwike.”—Abena Roma 5:12.

Abafwa Bakabuuka

Nga fintu tubelengele kale ukuti ‘imfwa e ikalekeleshako ukonaulwa,’ ala tatufwile no kutwishika, imfwa ikonaulwa tayakabeko ku ciyayaya conse! (1 Abena Korinti 15:26) Nomba bushe imfwa ikonaulwa shani? Baibolo ilalondolola ukutila: “Abantu ba misango yonse bakalungamikilwa ku bumi ku bulungami bwa muntu umo.” (Abena Roma 5:18) Bushe cinshi cilenga abantu ukuba abalungama kuli Lesa e lyo no kukwata isubilo lya kwisaipakisha umweo wa muyayaya?

Mapekanyo ayo Lesa acita aya kufumyapo ulubembu ulo abantu bonse bapyana ukufuma ku mwaume wa ntanshi Adamu. Baibolo ilondolola ukutila: “Ubupe bwa kwa Lesa mweo wa muyayaya muli Kristu Yesu Shikulwifwe.” (Abena Roma 6:23) Ilyo alandile pali aya mapekanyo ya kulengelamo abalungama ukuba no mweo, Yesu atile: “Lesa atemenwe nga nshi aba pano calo ica kuti apeele Umwana wakwe uwafyalwa eka, ukuti onse uumutetekela ekonaika lelo akabe no mweo wa muyayaya.”—Yohane 3:16.

Tontonkanyeni pa fyo Lesa no Umwana wakwe Yesu Kristu batutemwa icine cine, kabili ne fyo Yesu aculile nga nshi pa mulandu wa ifwe. Umutumwa Paulo alembele ukutila: ‘Umwana wa kwa Lesa, alintemenwe no kuipeela pa mulandu wa ine.’ (Abena Galatia 2:20) Nomba mulandu nshi Yesu abela e muntunse fye eka ‘uwingapeela umweo wakwe icilubula’ no kutupususha ku macushi yabipa ayatucitikila pa mulandu wa lubembu?—Mateo 20:28.

Yesu e muntunse eka fye uwalinga ukupeela umweo wakwe icilubula pantu wene eka fye e ushapyeneko ulubembu lwa mwaume wa kubalilapo Adamu. Nomba cali shani pa kuti ena epyanako ulubembu? Pantu mu cipapwa Lesa akushishe ubumi bwa kwa Yesu ukufuma ku muulu no kububika mwi fumo lya kwa nacisungu Maria. Kanshi nge fyo malaika aebele Maria, umwana wakwe aali uwa “mushilo, Umwana wa kwa Lesa.” (Luka 1:34, 35) Uyu e mulandu wine Yesu etilwa “Adamu wa kulekelesha,” kabili e mulandu ashapyanine ulubembu ku “muntu wa ntanshi Adamu.” (1 Abena Korinti 15:45) Apo Yesu ali uwapwililika, kanshi kuti aipeela “icilubula icalinganako,” pantu ubumi bwakwe bwalilingene no bumi bwapwililika ubwabula ulubembu ubo mwaume wa kubalilapo Adamu akwete.—1 Timote 2:6.

Ukupitila muli ici cilubula, Lesa alengele ukuti tube ne co umuntu wa ntanshi Adamu apanishe, umweo wa muyayaya mu paradaise pe sonde. Apo abantu abengi nga nshi balifwa kale, kanshi pa kuti bakanonkelemo, bafwile ukubuushiwa. We cintu ubusuma icikacitika! Bushe kuti mwatila calyafya ukusumina ukuti abantu bakaba aba mweo na kabili?

Icalenga Tusumine Ukuti Abafwa Bakabuuka

Bushe cifwile ukwafya sana ukusumina ukuti Yehova Lesa, alikwata amaka ya kupanga cipya cipya umuntu uwafwile apo e walengele ifintu fyonse ifya mweo? Tontonkanyeni pa fyo Lesa alengele ukuti umwanakashi wa kubalilapo emite. “Adamu akumene no mukashi wakwe Efa,” kabili mu myeshi fye nalimo 9, akamwana akakwete ne filundwa fyonse, akabapalile kalifyelwe. (Ukutendeka 4:1) Takwaba uwaishiba bwino bwino ifyalecitika mwi fumo lya kwa Efa pa kuti ifilundwa fyonse fipangwe, ifyaishilepanga akamwana, ala cipapwa icine cine!—Amalumbo 139:13-16.

Abantu tabatontonkanya ukuti ukufyalwa kwa muntu cipapwa pantu balamona uko abantu abengi nga nshi bafyalwa cila bushiku. Nangu cibe fyo, abengi bamona kwati te kuti cicitike ukubuusha umuntu uwafwa. Ilyo Yesu aebele abantu abaleloosha umukashana uwafwile ukuleka ukulila, ‘balimusekele’ ico baishibe ukuti umukashana nafwa. Lelo Yesu aebele umukashana uwafwile ukutila: “‘Ima!’ Awe ilyo line umukashana alimine alaenda.” Baibolo yatweba ukuti: ‘Apo pene [abalipo] balipeshiwe amano kabili balisekelele nga nshi.’—Marko 5:40-43;

Lintu Yesu aebele ukuti bafumyepo ilibwe pa nshishi ya kwa cibusa wakwe Lasaro, Marita inkashi ya kwa Lasaro alikene atile: “Ino nshita alenunka, pantu napapita inshiku shine.” Awe nangu cali ifyo, ilyo bamwene uko Yesu abuushishe Lasaro, abantu balisekelele nga nshi! (Yohane 11:38-44) Abengi balishileishiba ifipapwa ifyo Yesu alecita. Ilyo Yohane Kabatisha aali mu cifungo, abasambi bakwe bamwebele pa mulimo Yesu alebomba, batile: “Abafwa balebuushiwa.”—Luka 7:22.

Abantu Bakaba no Mweo na Kabili Pantu Bakabuushiwa

Mulandu nshi Yesu acitile ifi fipapwa apo abo abuushishe balishilelwala no kufwa na kabili? Alicitile fyo pantu alefwaya abantu beshibe ukutila, nangu ca kuti Adamu wa ntanshi alipanishe ukwikala umuyayaya muli paradaise pe sonde, iyi paradaise kuti yabako kabili ikapangwa cipya cipya. Umulimo wa kubuusha abantu uo Yesu acitile walelangilila ukuti abafwa abengi nga nshi, ‘bakesaikala mu calo’ kabili “bakekalamo umuyayaya.”—Amalumbo 37:29.

Na ifwe kuti twaba pali abo abakaipakisha ubumi bwa muyayaya nga ca kuti fye ‘tulepepa’ lyonse. Baibolo itila mu kupepa kwa musango yo, “mwaliba isubilo lya kuba no bumi pali nomba e lyo na ku ntanshi.” ‘Ubumi ubwa ku ntanshi’ balabwita no kuti, “ubumi bwine bwine,” nelyo “umweo wine wine.”—1 Timote 4:8; 6:19; ukulingana na Baibolo ya Diocese of Mbala.

Nomba natulande pa fyo ubu bumi bwine bwine, bukaba mu calo cipya icalungama.

[Icikope pe bula 22]

‘Balipeshiwe amano kabili balisekelele nga nshi’