Icabipa Cacitika

OWEN, uwa myaka ibili na hafu aleangala mu muputule wa kusambilamo uwa mu ng’anda mu mwabo. Bonse tabaishibe, kanshi aniina, afika pa muulu pa kabati kekalamo imiti apo abafyashi bakwe balemona kwati te kuti afikepo. Amwene akabotolo mu kabati. Alikabuulile no kwisula, anwa no muti walimo. Awe apo pene, ne cabipa cacitika.

Muli kalya kabotolo mwali asidi uwabipa sana, kabili calibipile, pantu ilyo Owen anwene ulya asidi, alifwile. Abafyashi ba kwa Owen bashele mu bulanda ubwine bwine. Bawishi ba Percy, baile kuli shimapepo wa ku calici ku mwabo pa kuti abasansamusheko. Bamwipwishe abati, “Cinshi cilengele ukuti umwana wandi afwe muli uyu musango?” Shimapepo atile, “Lesa alefwaya ka malaika na kambi ku muulu.” Ba Percy bali no bulanda sana, kabili bamwene ukuti uyo Lesa wa lufyengo sana. Bushe ca cine ni Lesa e walengele ukuti cilya cintu cabipa cicitike? E fyo baPercy na ku mukoshi kwafiitile, balilekele no kuya ku calici ku mwabo.

Ba Percy bashele balecula no mutima abati, ‘Bushe umwana wandi alacula uko aya? Bushe nkamumonapo na kabili nangu calipwa?’

Na imwe bene nakalimo tamwaishiba bwino bwino icicitika ilyo umuntu afwa, kabili kuti mwaipusha amuti, ‘bushe abafwa tukabamona na kabili?’ Baibolo, Icebo ca kwa Lesa yalyasuka ayo mepusho. Muli Baibolo mwaba amasuko yayanguka kabili ayasansamusha bonse abo ifyabipa fyacitikila. Na kabili, itweba ne subilo lyacindama ilyo Lesa atulaya, ilya kuti kukaba ukubuuka kwa bafwa.

Mukwai belengeni icipande cikonkelepo pa kuti mumfwe ifingi pe subilo ilisuma nga nshi ilya kubuuka kwa bafwa.

Ukubuuka kwa Bafwa Lisubilo Ilisuma nga Nshi

ABENGI mu calo balisumina ukuti ukubuuka kwa bafwa kukabako. Mwi buuku lya Koran, ibuuku lyashila ilya baShilamu, mwaba icipandwa icituntulu icilanda fye pa kubuuka. Muli Surah icipandwa 75, amashiwi yamo yatila: “Ndeilapa ulwa Bushiku bwa Kubuuka . . . Bushe umuntunse atila Tatwingasuntinkanya cipya cipya amafupa yakwe? . . . Atila: ‘Ni lilali Ubushiku bwa Kubuuka Bukabako?’ Bushe (umuntu wine), taishiba ukuti twalikwata amaka ya kupeela umweo ku bafwa?”—Surah 75:1-6, 40.

Icitabo ca The New Encyclopaedia Britannica, citila, “abapepa kuli buZoroaster na bo batila kasuba kamo Ububi bonse bukapwa pano calo, kukaba ukubuuka kwa balungama na bashalungama, kukaba Ubupingushi bwa Kupelako, no kubweshiwa kwa calo casanguluka umukekala abalungama.”

Icitabo ca Encyclopaedia Judaica cilondolola ukuti ukubuuka “cisumino ca kutila abafwa bakabwela ne mibili nga ilya iine bali na yo, umuntu akaba no mweo na kabili pano isonde.” Icitabo cimo cine citila icisumino ca baYuda ica kuti umweo wa muntu taufwa, cilalenga umuntu afilwa no kwishiba bwino bwino icishinka. Na kabili, cilya citabo citila: “Icisumino ca kuti kukaba ukubuuka kwa bafwa, ne ca kuti umweo wa muntu taufwa, filaipilika ifiine.”

AbaHindu batila umuntu nga afwa, umweo wakwe ulaya mu kufyalilwa mu muntu umbi nelyo mu ca mweo cimbi. Kanshi, na bo bene basumina mu kutila umweo wa muntu taufwa. Icitabo cashila ica baHindu ica Bhagavad Gita citila: “Icilenga ukuti umuntu alepeema te kuti conaulwe. Takwaba nangu umo uwingonaula umweo, pantu umweo taonaika iyo.”

AbaBudda bena tababa nga baHindu pantu bena tabasumina mu kutila umweo taufwa. Na lyo line, abaBudda abengi aba ku fyalo fyabela ku Kabanga ka Asia, muno nshiku na bo bene batila umweo ulaya mu kufyalilwa mu muntu umbi nelyo mu nama.a

Umuntu Kuti Afilwa no Kwishiba Bwino Bwino Icishinka

Mu malyashi yalandwa pa fililo ifingi ifya bapepa mu macalici ya mu Kristendomu, ilingi line abalanda ilyashi lya cililo batila umupashi wa muyashi naufumamo, lelo abantu bamo bene batila umuyashi akabuuka. Ica kumwenako fye, bashimapepo ba ku Anglican ilingi line balalanda amashiwi yalembelwa kabela mu citabo cabo ica mapepo ica The Book of Common Prayer, aya kuti: “Ku kufwaya kwa kwa Lesa Mukulu uwafulisho luse, uusendele umweo wa kwa munyinefwe, twalabika umubili wakwe ku nindi; ulukungu lwabwelela ku lukungu, imito yabwelela ku mito; iloba kwi loba, pantu natusuubila icine cine ukuti Akabuukila ku mweo wa muyayaya, mwi shina lya kwa Yesu Kristu Shikulwifwe.”

Aya mashiwi kuti yalenga umuntu afilwa no kwishiba bwino bwino icishinka, nga ca kutila Baibolo ilanda ukuti abafwa bakabuuka nelyo nga itila umweo wa muntu taufwa. Lelo, umfweni ifyalandile uwasambilila umwina France uupepa ku Protestanti, Profesa Oscar Cullmann. Mu citabo cakwe ica kuti Immortality of the Soul or Resurrection of the Dead? (Bushe Abantu Bakwata Umweo Uushifwa Nelyo Bakabuushiwa fye?) atile: “Filya abaGriki basumina ukuti umweo wa muntu taufwa, fyalipusana sana ne subilo lya kubuuka ilya Bena Kristu. . . . Nangu line Abena Kristu mu myaka yakonkelepo batendeke ukupatikisha ukuti aya masambilisho yabili yatendeke ukumoneka kwati yalanda pali cimo, ukufika na lelo Umwina Kristu yaweyawe taishiba na bwino bwino ubupusano bwaba pali aya masambilisho, lelo ine te kuti mfise ico twasanga pamo na basambilila banandi abengi ukuti e cine. . . . Ukwabula no kutwishika, Icipingo Cipya cilanda sana pa kuti ukubuushiwa kwa bafwa kukabako. . . . Amaka ya kwa Lesa aya kubumba yakalenga ukuti umuntu ulya wine uwafwile, akabweshiwe no kuba uwa mweo na kabili.”

E mulandu wine abantu abengi bashaishibila bwino bwino icicitika ilyo umuntu afwa, kabili tabaishiba ne cishinka pa mfwa e lyo na pa kubuushiwa. Pa kwishibe cishinka, tufwile ukumfwa ifyalanda Baibolo, pantu e mwaba icine ico Yehova Lesa, Kabumba wa muntu asokolola. Baibolo yalishimika pa bantu bamo bamo ababuushiwe ku bafwa. Natumone ifyo cali ku bantu bane pali abo, tusambilileko na fimo pali uyu mulandu wa kubuushiwa kwa bafwa.

“Abanakashi Bapokelele Abafwa Babo mu Kubuushiwa”

Muli kalata wakwe ku baYuda Abena Kristu, umutumwa Paulo atile abanakashi ba citetekelo “bapokelele abafwa babo mu kubuushiwa.” (AbaHebere 11:35) Umo pali abo banakashi aleikala mu Sarefati, umusumba wa mu calo ca Foinike lwa mupepi na ku Sidone ku lulamba lwa bemba wa Mediterranean. Aali ni mukamfwilwa uwali ne cileela kuli kasesema wa kwa Lesa Eliya, amupeeleko ifya kulya nangu ca kutila kwali icipowe icikalamba pali ilya nshita. Ku ca bulanda, umwana mwaume uwa kwa uyu mwanakashi alilwele no kufwa. Ilyo line, Eliya asendele umulumendo ukumutwala mu muputule wa pa muulu umo Eliya alesendama, kabili apaapeete kuli Yehova ukuti abweshe umweo wa mulumendo. Icipesha mano calicitike, kabili umulumendo ‘alipuupuutwike.’ Eliya abweseshe umulumendo kuli nyina no kumweba ati: “Mona umwana obe ali no mweo.” Bushe nyina aumfwile shani? Alandile ne nsansa ukuti: “Nomba naishibo kuti uli muntu wa kwa Lesa, no kuti icebo ca kwa Yehova mu kanwa kobe ca cine cine.”—1 Ishamfumu 17:22-24.

Nakalimo bakilomita 100 ku kapinda ka ku kulyo aka musumba wa Sarefati kwaleikala abaupana abali aba cileela kuli kasesema Elisha, impyani ya kwa Eliya. Umukashi aali uwaishibikwa mu mushi baleikalamo uwa Shunemu. Basuminishenye no mulume wakwe ukupokelela Elisha mu muputule wa pa muulu mu ng’anda yabo. Ubulanda bwabo ubwa kuti tabakwete mwana bwalipwile ilyo baishilekwata umwana umwaume. Ilyo umulumendo akulileko, ilingi line na o alekonka bawishi ku mabala ilyo balebomba na babomfi umulimo wa kulobolola. Kasuba kamo, icabipa calicitike. Umulumendo aumfwile umutwe wakalipa. Umubomfi amubutushishe ku ng’anda. Banyina bailemufukatila bwino bwino, lelo umulumendo alifwile. Nyina uwali no bulanda nga nshi aile ku kwita Elisha pa kuti ese acitepo cimo. Pamo no mubomfi wakwe, baendele ukulola lwa ku kapinda ka ku kuso ku Lupili lwa Karmele, ukwaleikala Elisha.

Awe e fyo na kasesema atumineko umubomfi wakwe Gehasi ukubatangilila, kabili asangile ukuti umulumendo na cine nafwa. Elisha na banyina kwa mwana na bo bene balikonkelemo, lelo bushe cinshi cacitike ilyo basukile bafika ku Shunemu? Pali 2 Ishamfumu 4:32-37, Baibolo itila: “Ilintu Elisha aingile mu ng’anda, moneni, umwaice nafwa, nasendamikwa pa busanshi bwakwe. Awe aliingile, aisalile iciibi nankwe babili, no kupepa kuli Yehova. E lyo aninine, alambalele pa mwana, abikile akanwa kakwe pa kanwa kakwe, na menso yakwe pa menso yakwe, ne ndupi shakwe pa ndupi shakwe, nainamina pali wene, wasukile umubili wa mwana wakangabuka. E lyo abwelele alaenda mu ng’anda ukulolo ku no ku umuku umo; kabili alininine ainamina pa mwaice imiku cinelubali, asukile wene ashibula amenso yakwe. E lyo aitile Gehasi, no kutila, Ita umwina Shunemu uyu. Na o alimwitile. Ilintu umwanakashi aingile umo ali, atile, Senda mwano. Na o ailewa pa makasa yakwe, no kutootela pa nshi; e lyo asendele mwane, no kufuma.”

Nga filya cali kuli mukamfwilwa wa ku Sarefati, umwanakashi umwina Shunemu na o wine alishibe ukuti umwana wakwe abuukiile ku maka ya kwa Lesa. Balya banakashi babili balitemenwe nga nshi pantu Lesa abuushishe abana babo abo batemenwe ukufuma ku bafwa.

Abo Yesu Abuushishe Ilyo Aali Pano Isonde

Palipitile imyaka nakalimo 900, umuntu alibuushiwe mupepi na ku Shunemu, ku nse ya mushi wa Naini. Ilyo Yesu Kristu na basambi bakwe balefuma mu Kapernahumu kabili bapaleme ku mpongolo ya mushi wa Naini, bakumenye abantu baletwala icitumbi ku nshiishi, kabili Yesu amwene na mukamfwilwa uwafwililwe umwana wakwe umwaume umo fye mpo. Aebele umwanakashi ukuleka ukulila. Luka, shing’anga, ashimika ati: “Lyene [Yesu] alipaleme no kukumya ku busamba, na bamupingile baliminine, na o atile: ‘We mulumendo, Ndekweba nati, Ima!’ No wafwile alimine, atendeko kulanda, na Yesu amupeele kuli nyina.” (Luka 7:14, 15) Abamweneko ici cipesha mano balilumbenye Lesa. Ululumbi lwa kuti Yesu nabuusha umuntu lwaile na ku kapinda ka ku kulyo mu citungu ca Yudea ne mishi yapalemeko. Abasambi ba kwa Yohane Kabatisha na bo balyumfwileko icacitike kabili bashimikileko Yohane. Na o abatumine ukuyaipusha Yesu nga e Mesia uo balelolela. Yesu abebele ukuti: “Kabiyeni, kashimikileni Yohane ifyo mwamona no kuumfwa: impofu shileshibulwa amenso, abalemana baleenda, aba fibashi balesangululwa na bankomamatwi baleumfwa, abafwa balebuushiwa, abapiina baleshimikilwa imbila nsuma.”—Luka 7:22.

Umuntu uwaishibikwa sana uo Yesu abuushishe ni Lasaro uwali umunankwe sana. Pali Lasaro pena, Yesu alikokwele ukufika ku ng’anda kwaleikala Lasaro. Ilyo Yesu asukile afika ku Betani, palitile ne nshiku shine apo Lasaro afwilile. Yesu aebele abantu ukuti bafumyepo ilibwe pa mwinshi wa ku nshiishi, Marita ena alikenye ilyo atile: “Mwe Shikulu, ino nshita alenunka, pantu papite nshiku shine.” (Yohane 11:39) Na lyo line, ukonaika kwa citumbi ca kwa Lasaro takwali na kulenga Yesu ukufilwa ukumubuusha. Ilyo amwitile, “uwafwile alifumine ku nse, napombwa insalu ku makasa na ku maboko, na ku menso kwapombelwe nsalu.” Ifyo abalwani ba kwa Yesu bacitile ilyo Lasaro abuukile, filanga fye ukuti ca cine uwabuukile ni ulya wine Lasaro uo abantu bonse baishibe.—Yohane 11:43, 44; 12:1, 9-11.

Cinshi twasambililako kuli aba bantu bane ababuukile ukufuma ku bafwa? Bonse babuukile filya fine bali ilyo tabalafwa. Bonse balishibikwe ku bantu, na balupwa lwabo bene balibeshibe bwino bwino. Tapali nangu umo uwashimike ifyalecitika uko aile pali ilya nshita afwile. Tapali nangu umo uwashimike ukuti aile ku calo cimo ifi. Cimoneka ukuti bonse abafwile babuukile abatuntulu. Cali kwati baleele mu tulo pa kashita kamo, e lyo bashibuka, nga filya fine na Yesu alandile. (Yohane 11:11) Na lyo line, ilyo papitile inshita, balya bantu bonse balifwile na kabili.

Cikawama nga Nshi Ukumona Abantu Twatemenwe

Tapakokwele ukufuma lilya Owen afwile, ulya tulandilepo mu cipande cifumineko, bawishi batandalile abena mupalamano. Pe tebulo lya bena mupalamano paali akapepala kalembelwepo amashiwi ya kwita abantu ku kulongana kwa pa cintubwingi ukwa Nte sha kwa Yehova. Balitemenwe sana ilyo bamwene ilyashi lyali no kubako, lyaleti, “Bushe Abafwa Baba Kwi?,” Na bo bene, ilyo line e lipusho bakwete. Balisangilweko ku lyashi kabili balisansamwike icine cine ilyo baumfwile ico Baibolo yalanda pa mfwa. Basambilile ukuti abafwa tabacula. Tabaya mu kucula mu mulilo wa pe. Lesa tabasenda ku kuba bamalaika ku muulu. Abafwa bonse, na Owen wine, balilaala mu nshiishi mpaka inshita ya kubabuusha ikafike, e lyo bakabuushiwa.—Lukala Milandu 9:5, 10; Esekiele 18:4.

Bushe icabipa calimucitikilapo na imwe? Bushe na imwe tamwaishiba bwino bwino icacitika ku bantu mwatemenwe abafwa, kabili tamwaishiba na bwino bwino nga mukabamona na kabili, nge fyo cali kuli bawishi ba kwa Oweni? Nge fyo caba na kuli imwe, shi belengeni na fimbi ifyo Baibolo ilanda pa kubuuka kwa bafwa. Nakalimo nomba kuti mwaipusha amuti: ‘Ni lilali abafwa bakabuushiwa? Ni bani kanshi abakabuushiwa?’ Mukwai belengeni ifipande fikonkelepo no kumfwa amasuko kuli aya mepusho pamo na mepusho yambi.

[Futunoti]

Ukubuuka Kwa Bafwa Lisambilisho Ilyamukuma

“Nalikwata isubilo kuli Lesa, . . . ukuti kukaba ukubuushiwa kwa balungama na bashalungama.”—IMILIMO 24:15.

1. Cali shani pa kuti abali mu cilye ca Sanhedrini batendeke ukukansanina isambilisho lya kubuuka?

ILYO umutumwa Paulo abwelele pa bulendo bwakwe ubwa butatu ubwa bumishonari mu 56 C.E., aile ku Yerusalemu. Ilyo aiketwe ku bena Roma, bamusuminishe ukumonekela pa ntanshi ya cilye cikalamba ica baYuda ica Sanhedrini. (Imilimo 22:29, 30) Ilyo Paulo aloleshe mu cilye, amwenemo abaSaduke na baFarise. Kwali icikalamba cimo ico balya bantu babili bapusenemo. AbaSaduke baleti takwaba kubuuka kwa bafwa; lelo abaFarise balisumine mu kubuuka. Pa kubeba ifyo ena aishibe, atile: “Mwe baume, bamunyinane, ine ndi muFarise, umwana wa baFarise. Pe subilo lya kubuushiwa kwa bafwa e po ndepingwilwa.” Pa kulanda aya mashiwi, alengele kwaima ifikansa ifikalamba pa bantu bali mu cilye!—Imilimo 23:6-9.

2. Cinshi Paulo abelele uwaipekanya ukuisosela pa citetekelo akwete mu kubuuka?

² Kale ilyo ico tacilacitika, Paulo aleya ku Damaseke, kabili amwene Yesu mu cimonwa no kumfwa ishiwi lyakwe. Paulo aipwishe fye na Yesu ukuti: “Ncite shani mwe Shikulu?’ Na o Yesu atile: “Ima, kabiye ku Damaseke, e ko ukebwa fyonse ifyo wasontelwa ukucita.” Ilyo afikile ku Damaseke, asangile Umwina Kristu wa cikuuku, Anania, uwaebele Paulo ati: “Lesa wa fikolwe fyesu nakusala ukuti ufike ku kwishiba ukufwaya kwakwe, no kumona Uwalungama [Yesu wabuushiwa] no kuumfwa ishiwi lya mu kanwa kakwe.” (Imilimo 22:6-16) E mulandu wine kanshi Paulo abelele uwaipekanya ukuisosela pa citetekelo akwate mu kubuuka.—1 Petro 3:15.

Ashimikile Abengi Isubilo lya Kubuuka

3, 4. Bushe Paulo alandile shani na maka ukuti isambilisho lya kubuuka lya cine, kabili cinshi twingasambililako?

³ Inshita imbi, Paulo amonekele pa ntanshi ya kwa Kateka Felikisi. Pali ilya nshita, Tertuli, “kalanda wa ku cintubwingi,” uwalandileko abaYuda, apeele Paulo umulandu wa kuti ni ntungulushi ya cakaniko calesongelekanya ubusangu. Pa kwasuka, ukwabula no kupita mu mbali, Paulo atile: “Lelo ndesumina ici kuli imwe, ukuti, inshila iyo beta ‘icakaniko,’ e fyo momba umulimo washila kuli Lesa wa fikolwe fyandi.” Lyena, pa kulanda icikalamba ico alefwayo kulanda, atile: “Nalikwata isubilo kuli Lesa, isubilo ilyo na bo bene bakwata, ukuti kukaba ukubuushiwa kwa balungama na bashalungama.”—Imilimo 23:23, 24; 24:1-8, 14, 15.

⁴ Ilyo papitile nakalimo imyaka ibili, impyani ya kwa Felikisi, Porki Feste, aitile Imfumu Herode Agripa ukuti na o ese omfweko umulandu wa kwa Paulo uwali mu cifungo. Feste atile abalepeela Paulo umulandu balekana filya aleshimikila abantu ukuti, ‘umuntu umo uwitwa Yesu, uwafwile, . . . aali umumi.’ Pa kuisosela, Paulo aipwishe ukuti: “Mulandu nshi capingwilwa ukuti tacingasuminwa muli imwe ukuti Lesa emya abafwa?” Lyene atile: “Lelo, pa mulandu wa kuti napokelele ukwafwa ukufuma kuli Lesa, ukufika kuli leelo ncili ndashimikila ubunte ku banono na bakalamba, lelo nshisosa icintu cimbi kano fye ifyo Bakasesema na Mose balandile ukuti fyali no kucitika, ukuti Kristu ali no kucula kabili, pamo ngo wa ntanshi ukubuushiwa ku bafwa, ali no kusabankanya ulubuuto kuli aba bantu na ku bena fyalo.” (Imilimo 24:27; 25:13-22; 26:8, 22, 23) Awe mwandini kanshi Paulo alilandile na maka pe sambilisho lya kubuuka! Nga filya Paulo acitile, na ifwe kuti twashimikila abantu na maka ukuti isubilo lya kubuuka lya cine cine. Lelo bushe kuti twaenekela bonse ukumfwa? Te bonse bakomfwa, nga filya cali na kuli Paulo.

5, 6. (a) Bushe abantu bacitile shani ilyo abatumwa baleshimikila pa kubuuka kwa bafwa? (b) Ilyo tulelanda ku bantu pa kubuuka, cinshi icacindama ico na ifwe bene tufwile ukucita?

⁵ Tontonkanyeni pali cilya cacitike mu bulendo bwa cibili ubwa kwa Paulo ubwa bumishonari (muli ba 49 ukufika ku 52 C.E.) ilyo atandalile ku Atena. Apelulushenye na bantu basumine mu milungu yalekanalekana, kabili abacincishe ukwishiba ukufwaya kwa kwa Lesa ukwa kuti akapingula aba pano isonde mu bulungami ku muntu uyo asontele. Umuntu alelandapo ni Yesu. Paulo atile, pa kubuusha Yesu ku bafwa, Lesa alipeele ubushininkisho bwa kuti ca cine e uli no kupingula abantu mu bulungami. Bushe bonse balisumine ukuti alelanda icishinka? Tubelengo kuti: “Awe, ilyo baumfwile ukubuushiwa kwa bafwa, bamo batendeke ukumupumya, ilyo bambi batile: ‘Tukakuumfwa ulwa ici na limbi.’”—Imilimo 17:29-32.

⁶ E fyacitile na bakutike kuli Petro na Yohane pa numa ya Pentekoste wa mu 33 C.E. Pali kulya kukansana na po, abaSaduke e po baali. Ilembo lya Imilimo 4:1-4 lishimiko kuti: “Nomba ilyo aba babili balelanda ku bantu, bashimapepo bakalamba na mushika we tempele na baSaduke baishile kuli bene, balifulilwe pa mulandu wa kuti balesambilisha abantu kabili balebila ulwa kubuushiwa ku bafwa muli Yesu.” Na lyo line, bamo balitemenwe ukumfwa lilya lyashi. “Abengi abaumfwile ifyo balandile balisumine, kabili impendwa ya baume yafikile nalimo amakana yasano (5,000).” Na ifwe bene, ilyo tuleshimikila abantu pe sambilisho lya kubuuka, tufwile ukwishiba ukuti bamo bakomfwa, bambi na bo tabakomfwe. E mulandu wine kanshi, cacindamina ukuti na ifwe bene tukoshe icitetekelo cesu mwi sambilisho lya kubuuka.

Icitetekelo ca Bwina Kristu no Kuubuka

7, 8. (a) Muli kalata wa ku cilonganino ca Bena Korinti aba mu nshiku sha batumwa, cinshi cingalenga icitetekelo ukube ca fye? (b) Bushe ukwishiba bwino isambilisho lya kubuuka, kwaba shani cishibilo ca buKristu bwa cine no bwa bufi?

⁷ Bamo abasumine ubuKristu mu nshita ya batumwa, calibakosele ukusumina isambilisho lya kubuuka kwa bafwa. Bamo abo cayafishe ukusumina bantu balelongana ku cilonganino ca ku Korinti. Paulo abalembele ukuti: “Pa fya ntanshi ifyo namushilile ni co na ine napokelele, ica kuti Kristu afwilile imembu shesu umwabela Amalembo; kabili ukuti alishiikilwe, kabili ukuti abuushiwe pa bushiku bwalenga shitatu umwabela Amalembo.” Lyene Paulo akoseshe ico cishinka pa kulanda ukuti Kristu uwabuushiwa “amoneke ku ba bwananyina abacile myanda isano (500).” Alandile no kuti abengi pali balya, ninshi no kufwa tabalafwa pali ilya nshita. (1 Abena Korinti 15:3-8) Na kabili atile: “Nomba Kristu nga alebilwa ukuti alibuushiwa ku bafwa, bushe bamo aba muli imwe batila shani ukuti takwaba ukubuushiwa kwa bafwa? Nga cine cine ukubuushiwa kwa bafwa takwaba, ninshi na Kristu wine tabuushiwe. Lelo Kristu nga tabuushiwa, ninshi ukushimikila kwesu kwa fye, ne citetekelo cesu ca fye.”—1 Abena Korinti 15:12-14.

⁸ Ca cine kanshi, isambilisho lya kubuuka lyalicindama ica kutila umuntu nga atila takwaba kubuuka, ninshi no buKristu bwine bwa fye kuli ena. E ico kanshi, ukwishiba bwino bwino isambilisho lya kubuuka, ca kwishibilako Abena Kristu ba cine na ba bufi. (Ukutendeka 3:4; Esekiele 18:4) E ico, Paulo atila isambilisho lya kubuuka lyaba pa “fifundisho fya kutendekelako” ifya buKristu. Shi lekeni tubombeshe ‘ukulola ku kukosoka.’ Paulo na kabili atucincisha ukuti, “ici e co tukacita, nga cine cine Lesa asuminisha.”—AbaHebere 6:1-3.

Isubilo lya Kubuuka

9, 10. Bushe muli Baibolo nga batila “ukubuuka,” ninshi calola mwi?

⁹ Pa kuti tukoshe sana icitetekelo cesu mu kubuuka kwa bafwa, natwasuke aya mepusho: Bushe mu Baibolo nga batila ukubuuka, ninshi calola mwi? Bushe isambilisho lya kubuuka, litulenga shani ukushininkisha ukuti Yehova alitutemwa? Amasuko kuli aya mepusho yakakosha bucibusa bwesu na Lesa no kutwafwa ukusambilisha bwino abantu isubilo lya kubuuka.—2 Timote 2:2; Yakobo 4:8.

¹⁰ Nga kulikonka fye mu ciGriki, ishiwi lya kuti “ukubuuka,” lyalola mu kuti “ukwima na kabili.” Nge co na co calola mwi? Muli Baibolo, isubilo lya kubuuka cisumino ca kuti umuntu uwafwa akaba no mweo na kabili. Baibolo itusambilisha no kuti uwafwile nga aali ne subilo lya kwikala pano isonde, akabuuka no mubili wa buntunse, no kuti uwafwile nga aali ne subilo lya kuya ku muulu, akabuuka no mubili wa bumupashi. Awe mwandini tulapeshiwa amano pa kutemwa kwa kwa Yehova, amano yakwe na maka yakwe, ifyo alanga pa kutupeela isubilo lya kubuuka.

11. Finshi abasubwa ba kwa Lesa benekela ukupokelela ilyo babuuka?

¹¹ Yesu na bamunyina basubwa babuuka ne mibili ya bumupashi pa kuti baye ku muulu ku kubomba umulimo wabo. (1 Abena Korinti 15:35-38, 42-53) Bakaba bakateka mu Bufumu bwa buMesia, ubukalenga isonde ukuba Paradaise. Yesu e Shimapepo Mukalamba, abasubwa bapanga ubufumu bwa bashimapepo pamo nankwe. Bakaleta amapaalo ye lambo lya cilubula ca kwa Kristu ku bantu bakaba mu calo cipya ica bulungami. (AbaHebere 7:25, 26; 9:24; 1 Petro 2:9; Ukusokolola 22:1, 2) Pali ino nshita, abasubwa abacili pano isonde bafwaya ukutwalilila ukusenaminwa na Lesa. Ilyo bafwa, balapokelela “icilambu,” pantu balabuushiwa no mubili wa bumupashi no kupeelwa umweo wa bumunshifwa ku muulu. (2 Abena Korinti 5:1-3, 6-8, 10; 1 Abena Korinti 15:51, 52; Ukusokolola 14:13) Paulo alembele ukuti: “Pantu nga twaba abaikatana na wene mu mipalanine ya mfwa yakwe, cine cine tukaba abaikatana nankwe na mu mipalanine ya kubuuka kwakwe.” (Abena Roma 6:5) Lelo ni shani kuli balya abakabuuka no kwikala pano isonde mu buntunse? Bushe isubilo lya kubuuka kuti lyalenga shani ukuti na bo bapalame kuli Lesa? Kuti twasambililako ifingi ku ca kumwenako ca kwa Abrahamu.

Isubilo lya Kubuuka na Bucibusa Bwesu na Yehova

12, 13. Cinshi calengele Abrahamu ukucetekela ukutila Lesa kuti abuusha umuntu uwafwa?

¹² Abrahamu, uwaitilwe “cibusa wa kwa Yehova,” aali muntu wa citetekelo cakosa. (Yakobo 2:23) Paulo alandile pa citetekelo ca kwa Abrahamu imiku itatu ilyo aletantawila abaume na banakashi ba citetekelo mu cipandwa 11 ica AbaHebere. (AbaHebere 11:8, 9, 17) Umuku walenga butatu, Paulo alandile pa citetekelo Abrahamu alangile lintu mu cumfwila apene apeele umwana wakwe umwaume Isaki nge lambo. Abrahamu taletwishika ubulayo bwa kwa Yehova ubwa kuti ulubuto lwali no kwishila muli Isaki. Nangu fye Isaki afwa nge lambo, Abrahamu “atungile ukuti Lesa ali na maka ya kumwimya na ku bafwa.”

¹³ Awe ifintu umo fyabela, ilyo Yehova amwene ifyo icitetekelo ca kwa Abrahamu cakosele, apekenye inama ya kupeela ilambo mu cifulo ca kwa Isaki. Lelo nangu cali filya, icacitike palya cali cimpashanya ca kuti ukubuuka kwa bafwa kwa cine cine, nge fyo Paulo alondolwele ati: “Ukufuma uko kwine [Abrahamu] e ko amupokelele [Isaki] na mu mampalanya.” (AbaHebere 11:19) Na kabili, Abrahamu na kale alicetekele ukuti Lesa alikwata amaka ya kubuusha umuntu uwafwa. Yehova abweseshe amaka ya bufyashi kuli Abrahamu no mukashi wakwe Sara, ilyo bakwete umwana mwaume Isaki mu bukote.—Ukutendeka 18:10-14; 21:1-3; Abena Roma 4:19-21.

14. (a) Ukulingana na AbaHebere 11:9, 10, cinshi Abrahamu alelolela? (b) Pa kuti Abrahamu akasangweko ku mapaalo ya Bufumu, cifwile ukuba shani? (c) Cifwile ukuba shani pa kuti na ifwe tukasangweko ku mapaalo ya Bufumu?

¹⁴ Paulo atile Abrahamu ali mulebeshi pano isonde, uwaleikala mu mahema, kabili “alelolela umusumba uwakwata imifula ine ine, uo kakuula kabili kalenga wa uyu musumba ni Lesa.” (AbaHebere 11:9, 10) Umusumba alelolela te musumba wa cine cine uwapala Yerusalemu, umwali itempele lya kwa Lesa. Alelolela umusumba wa mampalanya. Ubufumu bwa kwa Lesa ubwa muulu ubukatekwa na Kristu Yesu pamo na ba 144,000 bakateka banankwe. Na kabili, ba 144,000 mu bukata bwabo ubwa ku muulu betwa ati ‘umusumba wa mushilo, Yerusalemu Mupya,’ “nabwinga” wa kwa Kristu. (Ukusokolola 21:2) Mu 1914, Yehova atekele Yesu pa Bufumu, amucitile Imfumu ya Bufumu bwa buMesia ku muulu, kabili amwebele ukutendeka ukuteka mu kati ka balwani bakwe. (Amalumbo 110:1, 2; Ukusokolola 11:15) Abrahamu, “cibusa wa kwa Yehova,” akabuuka ukufuma ku bafwa pa kuti akasangweko ku mapaalo yakabako mu Bufumu. E cimo cine na ifwe, pa kuti tukasangweko ku mapaalo ya Bufumu, tufwile ukuba no mweo mu calo cipya ica kwa Lesa. Kuti twapusuka abatuntulu mwi bumba likalamba ilikapusuka pa Armagedone, nelyo kuti twaisabuuka ku bafwa mu calo cipya. (Ukusokolola 7:9, 14) Lelo bushe cinshi twasuminina ukuti ca cine ukubuuka kukabako?

Ukutemwa kwa kwa Lesa—E Bushininkisho bwe Subilo lya Kubuuka

15, 16. (a) Bushe ukusesema kwa kubalilapo mu Baibolo kutupeela shani isubilo lya kubuuka? (b) Bushe ukucetekela mu kubuuka kutupalamika shani kuli Yehova?

¹⁵ Bucibusa bwesu ubwakosa na Shifwe wa mu muulu uwatutemwa, icitetekelo cakosa nge ca kwa Abrahamu, ne cumfwila cesu ku mafunde ya kwa Lesa, e filenga ukuti Yehova atumone abalungama kabili ifibusa fyakwe. E cilenga twaba ne shuko lya kwisaipakisha amapaalo ya Bufumu. Na kuba, mu kusesema kwa kubalilapo fye mu Cebo ca kwa Lesa, pa Ukutendeka 3:15, mwaba amashiwi ayatupeela isubilo lya kubuuka ne lya kuba ifibusa na Lesa. Kulya kusesema kwatile Satana akafwantwa ku mutwe, lelo, kwasobele no kuti Ubufyashi bwa mwanakashi wa kwa Lesa na bo buli no kusumwa ku citende. Imfwa ya kwa Yesu pa cimuti yali kwati kumusuma ku citende. Icilonda cakwe ica mampalanya ku citende calipolele ilyo abuukile pa bushiku ubwalenga shitatu. Ukubuuka kwakwe kwalengele aba na maka ya kucimfya “uukwete amaka ya kulenga imfwa, e kutila, Kaseebanya.”—AbaHebere 2:14.

¹⁶ Paulo atucinkulako ukuti “Lesa asokolola ukutemwa kwakwe kwine kuli ifwe pa kuti, ilyo twali tucili ababembu, Kristu alitufwilile.” (Abena Roma 5:8) Ukutasha pali ico cikuuku cakwe ica bupe fye, kulatupalamika kuli Yesu na kuli Shifwe wa ku muulu uwa kutemwa.—2 Abena Korinti 5:14, 15.

17. (a) Lisubilo nshi Yobo akwete? (b) Cinshi Yobo 14:15 asokolola pali Yehova, kabili ico cimulenga ukumfwa shani?

¹⁷ Yobo, umwaume wa busumino uwaliko ninshi no buKristu tabulaisa, na o wine alicetekele mu kubuuka. Yobo aliculile sana, Satana alimupimpile. Taali nga banankwe ba bufi, pantu bena tabalandilepo pe subilo lya kubuuka, lelo ena alisansamwike ilyo aletontonkanya pa kubuuka, atile: “Umuntu uwafwa, nga engaba no mweo kabili, ninshi inshiku shonse sha kulwa kwandi kuti nalinda kukasuke akwiso kupepemuka kwandi.” Na kabili, alandile kuli Lesa wakwe Yehova, ukuti: “Nga mwaita, na ine nayasuka.” Pa kulanda pa fyo Kabumba wesu uwatutemwa omfwa pali ifwe, Yobo atile: “Mwafuluke cacitwa ku minwe yenu.” (Yobo 14:14, 15) Cine cine, Yehova alafuluka abantu bonse aba cishinka, alafwaya ukuti bakabwele na kabili mu kubuuka kwa bafwa. Awe mwandini ico cilalenga twapalama kuli Yehova ilyo tuletontonkanya pa kutemwa ne cikuuku cakwe ica bupe fye ifyo alanga kuli ifwe nangu tuli babembu!—Abena Roma 5:21; Yakobo 4:8.

18, 19. (a) Lisubilo nshi lyabako kuli Daniele? (b) Cinshi tukasambilila mu cipande cikonkelepo?

¹⁸ Kasesema Daniele, uo malaika wa kwa Lesa atile ali “uwatemwikwa apakalamba,” abombele imyake iingi mu busumino. (Daniele 10:11, 19) Bucishinka bwakwe kuli Yehova bwali ubwakosa ukufuma mu 617 B.C.E. ilyo bamusendele bunkole mpaka ne mfwa yakwe ninshi alipokelela kale ne cimonwa mu 536 B.C.E., umwaka wa citatu uwa kuteka kwa kwa Koreshe, imfumu ya ku Persia. (Daniele 1:1; 10:1) Mu mwaka wine uwa citatu uwa kuteka kwa kwa Koreshe, Daniele amwene icimonwa ca kukonkana kwa fyalo fyakwatisha amaka ifyali no kupwila mu kutendeka kwa bucushi bukalamba. (Daniele 11:1–12:13) Daniele tailwike umo cilya cimonwa calolele, kanshi aipwishe malaika uwamulangile icimonwa ukuti: “Mwe shikulu, kukaba shani ukulekelesha kwa ifi fintu?” Pa kwasuka, malaika, alandile pa “nshita ya ku mpela,” ilyo ‘abashilimuka bakalailuka.’ Nga Daniele umwine, cinshi ali no kusuubila? Malaika atile: “Ukalatusha, no kwima ku kuya ku cakupendwilwa ku mpela ya nshiku.” (Daniele 12:8-10, 13) Daniele akema “mu kubuuka kwa balungami,” mu Kuteka kwa Myaka Ikana Limo ukwa kwa Kristu.—Luka 14:14.

¹⁹ Pali nomba, twaba ku mpela ya nshiku sha kulekelesha kabili natupalama sana ku kutendeka kwa Kuteka kwa Myaka Ikana Limo ukwa kwa Kristu ukucila ilyo twatendeke ukupepa. E ico kanshi, tufwile twaipusha ukuti, ‘Bushe nkabamo mu calo cipya pamo na Abrahamu, Yobo, Daniele, na baume na banakashi bambi aba citetekelo?’ Tukabamo, cikulu fye twatwalilila na bucibusa bwakosa na Yehova no kumfwila amafunde yakwe. Mu cipande cikonkelepo, tuli no kusambilila na fimbi pe subilo lya kubuuka pa kuti tukeshibe abakabuuka ukufuma ku bafwa.

Ni Bani Bakabuushiwa?

“Mwisunguka pali ici, pantu inshita ileisa ilyo bonse ababa mu nshiishi bakebukishiwa kabili bakomfwe shiwi lyakwe no kufumamo.”—YOHANE 5:28, 29.

1. Mashiwi nshi ayaibela Mose aumfwile ukufuma mu cimpusa ca myunga icalebilima, kabili nani alandile pali ayo mashiwi ilyo papitile imyake iingi?

IMYAKA nakalimo 3,500 iyapita, kwacitike icintu ca kupapa. Mose aali mu mpanga alecema impaanga sha cikolwe Yetro. Malaika wa kwa Yehova amoneke kuli wene mupepi na ku Lupili lwa Horebu, mu lubingu lwa mulilo ulwaleaka mu cimpusa ca myunga. Mwi buuku lya Ukufuma, tubelengo kuti: “Na o alimwene, kabili, moneni, icimpusa ca myunga cileako mulilo, kabili icimpusa ca myunga tacilepya!” Lyene ishiwi ukufuma mu cimpusa ca myunga lyatile kuli wene. “Nine Lesa wa kwa wiso, Lesa wa kwa Abrahamu, Lesa wa kwa Isaki, kabili Lesa wa kwa Yakobo.” (Ukufuma 3:1-6) Ilyo papitile imyake iingi, mu nshiku sha batumwa, na Yesu wine Umwana wa kwa Lesa, alilandilepo pali aya yene mashiwi.

2, 3. (a) Cikaba shani kuli Abrahamu, Isaki, na Yakobo? (b) Mepusho nshi twingepusha?

² Ilyo Yesu alelanda na baSaduke abaleti takwaba kubuuka, atile: “Nangu ni Mose alilandile, pa cimpusa ca myunga, ilyo eta Yehova ati ‘Lesa wa kwa Abrahamu kabili Lesa wa kwa Isaki kabili Lesa wa kwa Yakobo.’ Te Lesa wa bafwa iyo, lelo uwa bomi.” (Luka 20:27, 37, 38) Muli aya mashiwi, Yesu ashininkishe ukuti abafwile kale pamo nga Abrahamu, Isaki, na Yakobo, kuli Lesa cali fye kwati epo baba mu ciibukisho cakwe. Nga filya cali kuli Yobo, balolela ukupwa kwa nshiku sha ‘kulwa kwabo,’ isha kulaala mu mfwa. (Yobo 14:14) Mu calo cipya ica kwa Lesa, bakabuushiwa.

³ Lelo bushe cikaba shani ku bengi nga nshi abafwa ukufuma ku kale, ukutula apo abantu babela pano calo? Bushe na bo bakabuushiwa? Pa kuti twishibe bwino bwino ubwasuko, natuleke Icebo ca kwa Lesa citwebe icicitika ku muntu ilyo afwa.

Bushe Abafwa Baya Kwi?

4. (a) Bushe umuntu nga afwa, aya kwi? (b) Bushe Ishiwi lya ciHebere ilyapilibulwa ukuti ‘ku Mbo,’ lyalola mwi?

⁴ Baibolo itila “abafwa bantu abashaishiba kantu nangu kamo.” Ilyo umuntu afwa, taya mu kucula ku mulilo wa pe, kabili taya mu kuculila ku Mutwala pa kuti alolele ukuya ku muulu, lelo abwelela ku lukungu. E ico, Icebo ca kwa Lesa ceba aba mweo bonse ukuti: “Conse ico iminwe yobe yasanga ica kucita, cita ku maka yobe; pantu takuli ica kucita nangu ca kwelenganya nangu kwishiba nangu mano ku Mbo uko uleya.” (Lukala Milandu 9:5, 10; Ukutendeka 3:19) Ishiwi lyapilibulwa ukuti ‘ku Mbo,’ muli Baibolo wa Cibemba, lyafuma kwi shiwi lya ciHebere ilyalola mu kutila icifulo ca mampalanya ukuya abafwa.a Aba mapepo abengi basambilisha abantu ukuti umuntu nga afwa, umupashi nelyo umweo ulafumamo, lelo Icebo ca kwa Lesa icapuutwamo citwebo kuti, abaya ku Mbo, balifwa, tabaishiba kantu nangu kamo.

5, 6. Ilyo Yakobo afwile, aile kwi, kabili aleele pamo na bani?

⁵ Ishiwi lya ciHebere ilyapilibulwa ukuti “ku Mbo,” limoneka umuku wa kubalilapo muli Baibolo pa Ukutendeka 37:35. Ilyo icikolwe Yakobo amwene kwati umwana wakwe uo atemenwe Yosefe nafwa, alikeene ukusansamuka, atile: “Nkatentemukila ku Mbo ndelilo mwana wandi.” Yakobo amwene kwati ca cine umwana wakwe Yosefe nafwa, kanshi na o wine alefwaya ukufwa no kuya ku Mbo. Inshita imbi, abana ba kwa Yakobo abakalamba 9 balefwaya ukusenda umwaice Benyamini ku Egupti ku kushita ifya kulya. Lelo, Yakobo alikeene no kubeba ukuti: “Umwana wandi te kuti atentemuke na imwe; pantu munyina alifwa, kabili wene ashala eka. Nga camuponene cabipa mu nshila iyo mukendamo, e lyo mukatentemushishe mfwi shandi ku Mbo mu bulanda.” (Ukutendeka 42:36, 38) Muli aya malembo yabili, twamona ukuti ilyo Yakobo alandile pa kuya ku Mbo, alelanda pa kufwa, talelanda pa kuya mu kwikala ku cifulo cimbi iyo.

⁶ Mwi buuku lya Ukutendeka, tubelenga ukuti Yosefe asontelwe ukubomba umulimo wa kwangalila ukulonganika ifya kulya mu Egupti. E fyo na Yakobo asukile aya ku Egupti no kuyamonana na Yosefe na kabili, ne co caletele nsansa nga nshi kuli bonse babili. Yakobo asukile afwila na muli cilya calo ninshi mukote nga nshi, ne myaka 147. Abana bakwe bacitile nge fyo umwine alandile ilyo aali mupepi no kufwa, batwele icitumbi cakwe ku ninga ya Makpela mu calo ca Kanaani e ko bailemushiika. (Ukutendeka 47:28; 49:29-31; 50:12, 13) Bailemushiika kulya kwine kwalele wishi Isaki, pamo na shikulu wakwe Abrahamu.

‘Basendeme Kuli Bashibo’

7, 8. (a) Ni kwi Abrahamu aile ilyo afwile? Londololeni. (b) Cinshi twingalandilo kuti bambi na bo ilyo bafwile, baile ku Mbo?

⁷ Kale, ilyo Yehova akoseshe icipingo kuli Abrahamu no kumulaya ukuti akafusha ubufyashi bwakwe, alandile icali no kucitika kuli ena. Yehova atile: “Lelo iwe ukeso mutende kuli bawiso; ukashiikwa uwa mfwi tutu.” (Ukutendeka 15:15) Ifyo fine e fyo cali. Ukutendeka 25:8 kutila: “Kabili Abrahamu alekele umweo, no kufwa uwa mfwi tutu, umukote kabili uwapilulwile imyaka, no kulonganikwako ku bantu bakwe.” Bushe abo bantu bakwe ni bani? Mu Ukutendeka 11:10-26 Baibolo yalitantawila ifikolwe fya kwa Abrahamu ukubwelela ku numa ukufika na kuli Shemu mwana Noa. Kanshi Abrahamu ilyo afwile, na o wine aleele ku Mbo, ukwaleele ifikolwe fyakwe.

⁸ Insoselo ya kuti ‘ukulonganikwa ku bantu bakwe,’ ilasangwa sana mu Malembo ya ciHebere. E ico kanshi, kuti twatila Ishmaele mwana Abrahamu na Aarone munyina kwa Mose, na bo bene ilyo bafwile baile ku Mbo mu kulolela ukubuushiwa. (Ukutendeka 25:17; Impendwa 20:23-29) E cimo cine na Mose, na o wine aile ku Mbo, nangu ca kutila takwali umuntu nangu umo uwaishibe ukwali inshiishi yakwe. (Impendwa 27:13; Amalango 34:5, 6) Nangu fye ni Yoshua, uwapyene Mose ukutungulula Abena Israele, pamo na ba nkulo yakwe bonse, ilyo bafwile, baile ku Mbo.—Abapingushi 2:8-10.

9. (a) Bushe Baibolo ilanga shani ukuti ishiwi lya ciHebere ilyapilibulwa ukuti “ku Mbo,” ne shiwi lya ciGriki ilyapilibulwa ukuti “mu Nshiishi,” yalanda pa cintu cimo cine? (b) Cinshi ababa ku Mbo nelyo ku Nshiishi, balolela?

⁹ Pa numa ya myake iingi, Davidi aishileba imfumu ya mikowa 12 iya kwa Israele. Ilyo afwile, “asendeme na bawishi.” (1 Ishamfumu 2:10) Bushe na o aile ku Mbo? Kuti mwatemwa ukwishiba ukuti pa bushiku bwa Pentekoste wa mu 33 C.E., umutumwa Petro alandile pa mfwa ya kwa Davidi ilyo ayambwile Amalumbo 16:10 ayatila: “Tamwakashe umweo wandi ku Mbo.” Ilyo alandile ukuti Davidi aba mu nshiishi, Petro atile ayo mashiwi yalabomba na kuli Yesu kabili atile Davidi “amwenene libeela no kulanda ulwa kubuushiwa kwa kwa Kristu, ukuti talekeleshiwe mu Nshiishi nangu umubili wakwe ukumona ukubola. Uyu Yesu, Lesa alimubuushishe, icine ico ifwe bonse twabako inte.” (Imilimo 2:29-32) Petro pano atila Yesu talekeleshiwe “mu Nshiishi.” Abomfya ishiwi lya ciGriki ilipilibula cimo cine ne shiwi lya ciHebere ilyapilibulwa ukuti “ku Mbo.” Kanshi abo Baibolo itila baba “mu Nshiishi,” baba fye cimo cine na bo itila baba “ku Mbo.” Balilaala, balolela ukubuushiwa.

Bushe ku Mbo Kulaya na Bashalungama?

10, 11. Cinshi twingalandilo kuti abashalungama bamo baya ku Mbo nelyo ku Nshiishi ilyo bafwa?

¹⁰ Ilyo Mose atungulwile uluko lwa bena Israele ukufuma mu Egupti, bamo balipondweke mu matololo. Mose aebele abantu ukutaluka kuli Kora, Datani, na Abiramu, abali pa ntanshi muli bulya bucipondoka. Baali no kufwa imfwa iibi sana. Mose atile: “Aba nga bafwa imfwa ya buntunse, kabili ukupempulwa kwa bantunse bonse nga kwapempwilwa pali bene, ninshi Yehova tantumine; nakana nga Yehova alenge cipya, kabili umushili nga wayasamuna akanwa ka uko no kubamina na conse icabo, na bo batentemukila ku Mbo aba mweo, ninshi mwaishibo kuti aba bantu bapuundula Yehova.” (Impendwa 16:29, 30) E ico kanshi, bonse abo umushili waminine kumo na bena Lebi 250 abali pamo na Kora abo umulilo waponene mu muulu waocele, bacipondoka bonse batentemukile ku Mbo nelyo ku Nshiishi.—Impendwa 26:10.

¹¹ Shimei, uwatukile Imfumu Davidi, alikandilwe kuli Solomone mwana Davidi, uwapyene pa cipuna ca bufumu. Davidi akonkomeshe Solomone ukuti: “Wimulinga wa kaele; uli muntu wa mano, waishiba ico ufwile ukumucita, ukatentemushishe ne mfwi shakwe mu mulopa ku Mbo.” Solomone atumine Benaya ukwipaya Shimei. (1 Ishamfumu 2:8, 9, 44-46) Umbi na o uwaipaiwe na Benaya ni Yoabu uwali kale mushika wa milalo ya fita fya bena Isralele. ‘Imfwi shakwe tashatentemukile ku Mbo umutende.’ (1 Ishamfumu 2:5, 6, 28-34) Imfwa sha aba bantu bonse shilanga fye ukuti amashiwi ya mu lwimbo lwapuutwamo ulwa kwa Davidi ya cine aya kuti: “Ababifi bakabwelela ku Mbo, inko shonse ishalaba Lesa.”—Amalumbo 9:17.

12. Bushe Ahitofele ali nani, kabili ni kwi aile ilyo afwile?

¹² Ahitofele aali ni mpanda mano ya kwa Davidi. Amano alepanda yalicindikwe kwati fye mano yafuma kuli Yehova. (2 Samwele 16:23) Ku ca bulanda, ulya mpanda mano uwali kale uwacetekelwa afutwike Davidi no kuumana akapi na mwana Davidi, Abishalomu uwalefwaya ukupoka ubufumu bwa kwa wishi. Cimoneka kwati Davidi alelanda pali bushikamfutu bwa kwa Ahitofele ilyo atile: “Te mulwani anseebanya—nga nalafyalafya; te untu ampata e waikusha pali ine—nga nafisama kuli wene.” Davidi na kabili atile: “Lekeni imfwa ibabeleleke, bekile aba mweo ku Mbo; pantu mu kati kabo mwabe fya bubi mu ca kulebelamo cabo.” (Amalumbo 55:12-15) Ilyo bafwile, Ahitofele na bashalungama bambi baile ku Mbo.

Ni Bani Baba mu Gehena?

13. Cinshi Yuda etilwa “umwana wa boni”?

¹³ Linganyeni ifyacitikile Davidi wa pa kale, ne fyacitikile Davidi Mukalamba, Yesu. Umo pa batumwa bakwe 12, Yuda Iskariote, afutwike Yesu nga filya Ahitofele afutwike Davidi. Bushikamfutu bwa kwa Yuda bwalibipile sana ukucila no bwa kwa Ahitofele. Yuda ena afutwike Umwana wa kwa Lesa uwafyalwa eka. Mwi pepo apepele ilyo aali apepi no kupwisha umulimo wakwe pano isonde, Umwana wa kwa Lesa aebele Wishi pa bakonshi bakwe ukuti: “Ilyo nali na bo nalebabaka pa mulandu we shina lyenu ilyo mwampeela; kabili nimbabaka; kabili tapali nangu umo uwaonaika, kano fye umwana wa boni, ukuti ilembo lifishiwe.” (Yohane 17:12) Pa kulanda ukuti Yuda ‘mwana wa boni,’ Yesu aloseshe mu kutila Yuda nga afwa, ninshi capwa, takabuuke iyo. Taali na kuba mu ciibukisho ca kwa Lesa. Aile ku Gehena, taile ku Mbo iyo. Bushe Gehena e cinshi?

14. Bushe Gehena cimpashanya ca cinshi?

¹⁴ Yesu ashimawile bashimapepo ba mu nshiku shakwe pa mulandu wa kuti bacitile abasambi babo ukuba ‘abana ba Gehena.’ (Mateo 23:15) Shilya nshiku, umuntu onse alishibe Umukonko wa Hinomu, umo balepoosa ifisooso pamo ne fitumbi fya bantalamisoka abo balemona ukuti tabalingile no kushiikwa. Kale fye, Yesu wine ninshi alilandapo ishiwi lya kuti Gehena mu Lyashi lyakwe ilya pa Lupili. (Mateo 5:29, 30) Bonse abalekutika kuli Yesu, balishibe umwalolele ilya milandile yakwe iya mampalanya. Ishiwi lya kuti Gehena, cali cimpashanya ca konaulwa umuyayaya, imfwa yabule subilo lya kubuuka. Bushe ni Yuda Iskariote fye uwafutwike Yesu e waile ku Gehena, nelyo bushe kwaliba na bambi abaile ku Gehena, abashaile ku Mbo nelyo ku Nshiishi lintu bafwile?

15, 16. Ni bani baile ku Gehena ilyo bafwile, kabili cinshi calengele baye ku Gehena?

¹⁵ Adamu na Efa, abantu ba kubalilapo, babumbilwe abapwililika. Babembukile ku mufulo. Abene e bali no kusalapo, ubumi bwa muyayaya nelyo imfwa. Bakeene ukumfwila Lesa no kuwila kuli Satana. Ilyo bafwile, takwali isubilo lya kuti icilubula ce lambo lya kwa Kristu cikabomba kuli bena. Adamu na Efa baile ku Gehena.

¹⁶ Kaini, ibeli lya kwa Adamu, aipeye munyina Abele kabili Lesa amwebele ukuya alelubantika mu calo. Umutumwa Yohane atile Kaini ‘aali uwa Mubifi.’ (1 Yohane 3:12) Kanshi kuti twatila, ilyo Kaini afwile, na o wine akonkele abafyashi bakwe ku Gehena. (Mateo 23:33, 35) Lelo kuli Abele umulungami kwena te fyo cali! Paulo atile: “Ni ku citetekelo e ko Abele atuulile ilambo ilyacindama ukucila ilya kwa Kaini, muli ico citetekelo e mo ashimikilwe ubunte ukuti ali uwalungama, Lesa pa kushimika ubunte ku fya bupe fyakwe.” Na kabili Paulo atile, “na muli ico wene, nangu alifwile, e mo acili alandila.” (AbaHebere 11:4) Kanshi Abele aba ku Mbo, alolela ukubuushiwa.

‘Ukubuuka kwa Ntanshi’ no ‘Kubuuka Kwawamako’

17. (a) Muli ino ‘nshita ya ku mpela,’ ni bani baya ku Mbo nelyo ku Nshiishi? (b) Cikaba shani ku baba ku Mbo nelyo ku Nshiishi, na ku baba mu Gehena?

¹⁷ Abengi ababelengeleko lino lyashi kuti baipusha ukutila cikaba shani kuli balya abafwa muli ino ‘nshita ya ku mpela’? (Daniele 8:19) Ukusokolola icipandwa 6 kulanda pa banina pali bakabalwe bane mu nshita ya ku mpela. Nomba uwanina pali kabalwe wa kulekelesha ainikwa ati Imfwa, na ku Mbo kulemukonka. Kanshi, abengi abafwa ukwabula ukwenekela ku mulandu wa ficitika ifyo bakabalwe ba muli ici cimonwa balangilila, baya ku Mbo, kabili balolela ukubuushiwa mu calo cipya ica kwa Lesa. (Ukusokolola 6:8) E ico, kuti twaipusha ukuti, cinshi cikacitika ku baba ku Mbo nelyo ku Nshiishi, na ku baba mu Gehena? Ukwabula no kushoka, ababa ku Mbo nelyo ku Nshiishi bakabuushiwa; ababa mu Gehena bena calipwa tabakabuuke, baliloba.

18. Lisubilo nshi ababa mu “kubuuka kwa ntanshi” bakwata?

¹⁸ Umutumwa Yohane alembele ukuti: “Wa nsansa kabili wa mushilo onse uukwete icakaniko mu kubuuka kwa ntanshi; pali bene imfwa ya cibili taikwete maka, lelo bakaba bashimapepo ba kwa Lesa kabili aba kwa Kristu, kabili bakateeka nge shamfumu pamo nankwe imyaka ikana limo (1,000).” Abakateeka pamo na Kristu baba mu “kubuuka kwa ntanshi,” lelo lisubilo nshi lyabako ku bantunse bambi abashala?—Ukusokolola 20:6.

19. Bushe bamo bakapokelela shani “ukubuuka kwawamako”?

¹⁹ Ukufuma mu nshiku sha babomfi ba kwa Lesa pamo nga Eliya na Elisha, abantu balebuushiwa mu cipesha mano, ukuba no mweo na kabili. Paulo atile: “Abanakashi bapokelele abafwa babo mu kubuuka,” kabili atwalilile ukuti: “Bambi balilopwelwe, bakene ukupokelelo kulubuka, ukuti bamone ukubuuka ukwawamako.” Kanshi aba cishinka abaculile muli ulya musango balefwaisha ukubuukila ku mweo wa muyayaya, te kubuuka kwa kuti papita imyaka inono kabili bafwa. Kanshi ca cine, ukubuuka kwabo kukaba ‘kubuuka kwawamako.’—AbaHebere 11:35.

20. Cinshi tukasambilila mu cipande cikonkelepo?

²⁰ Nga twafwa aba cishinka kuli Yehova ilyo talaonaula buno bwikashi bwabipa, tufwile ukusuubila ukuti tukapokelela “ukubuuka kwawamako.” Kukawama pantu kukaba kubuukila ku mweo wa muyayaya. Yesu alaile ukuti: “Mwisunguka pali ici, pantu inshita ileisa ilyo bonse ababa mu nshiishi bakebukishiwa kabili bakomfwe shiwi lyakwe no kufumamo.” (Yohane 5:28, 29) Mu cipande cikonkelepo tukasambilila umulandu ukubuuka kukabelako. Tukasambilila ne fyo isubilo lya kubuuka litukosha ukutwalilila aba cishinka kuli Lesa no kutwafwa ukuipeelesha sana ku mulimo wakwe.

Bushe Isubilo lya Kubuuka lya Cine Cine Kuli Imwe?

“Mufumbatule minwe yenu, no kwikusha conse ica mweo ifyo cilefwaya.”—AMALUMBO 145:16.

1-3. Lisubilo nshi bamo bakwata? Langilileni.

KASUBA kamo mu lucelo, Christopher uwa myaka 9, umukalamba wakwe, banalume na bena mwabo, na bafyala bakwe babili , baile mu kushimikila abantu imbila nsuma ku ng’anda ne ng’anga mupepi na ku Manchester, mu England. Magazini wa, Loleni!, ashimike icacitike ukuti: “Mu cungulo kasuba, bonse baile baletandala ku Blackpool, ku lulamba lwa bemba ukwangalila abantu. Bonse 6 bali pa bantu 12 abafwile mu busanso bwa pa musebo ubo bakapokola batile ‘bwali kwati kupuulika kwe bomba.’”

² Ubushiku bwafumineko, bonse pali ilya ng’anda basangilwe kwi Sambililo lya Citabo pa Cilonganino, kabili kwali ukusambilila pa mfwa. Bawishi kwa Christopher bashimika ati: “Lyonse aletontonkanya sana. Bulya bushiku, alandile sana pa calo cipya na pe subilo lya ku ntanshi. Umo twali tulelanda, apo pene tatwaishibe ne caishile mu mano yakwe, twaumfwile atila: ‘Icawamako fye ca kuti umuntu nga ni Nte, nangu imfwa ikalipe shani, aleshiba ukuti ku ntanshi, akamonana na batemwikwa bakwe na kabili.’ Bonse tatwaishibe no kuti ayo yene mashiwi alandile, e ya kulekelesha ayo twakulaibukisha sana.”a

³ Kale sana mu 1940, Franz, Inte ya kwa Yehova umwina Austria, bamupingwile ukuputulwa kuli cimashini pa mulandu wa bucishinka bwakwe kuli Yehova. Franz uwali mu cifungo ca ku Berlin, alembeele banyina ati: “Nalikeene ukulembwa ubushilika, pantu nalishibe ukuti nga nacite co, ninshi lubembu lwa kufwilapo. Te kuti ncite ica musango yo. Pantu nangu nafwa, ninshi nshakabuuke. . . . Nomba ndefwaya ukumweba mayo na bonse pa ng’anda ifyo bacinjeba lelo, nomba mwitiina iyo, bakanjipaya mailo ulucelo. Lesa alenkosha nga filya fine akoseshe Abena Kristu ba cine bonse aba pa kale. . . . Na imwe nga mwatwalilila aba cishinka mpaka ne mfwa, tukamonana ilyo nkabuuka. . . . Shalenipo.”b

4. Mwaumfwa shani pa fyacitike kuli Christopher na kuli Franz, kabili cinshi twalasambilila nomba?

⁴ Isubilo lya kubuuka lyali lya cine cine kuli Christopher na kuli Franz. Tabaletwishika ukuti kukaba ukubuuka. Awe mwandini abantu ba musango yo tulabakumbwa! Pa kuti tukose mu kutemwa Yehova no kutwalilila ukumutasha, tukoshe ne subilo lyesu ilya kubuuka, natumone ico ukubuuka kukabelako ne fyo tufwile ukucita ilyo tuleibukisha isubilo lya kubuuka.

Icimonwa ca Kubuuka kwa pe Sonde

5, 6. Cinshi icimonwa ca mutumwa Yohane mu Ukusokolola 20:12, 13 cisokolola?

⁵ Mu cimonwa calelanga ifyo ifintu fikaba mu Kuteka kwa Myaka Ikana Limo ukwa kwa Kristu Yesu, umutumwa Yohane amwene abantu ababuukile ku kwikala pano isonde. Atile: “Namwene abafwa, abakalamba na banono, na bemba alekele abafwa abalimo, ne mfwa ne Nshiishi fyalekele abafwa abalimo.” (Ukusokolola 20:12, 13) “Abanono na bakalamba,” ababa ku Nshiishi, bakabuushiwa. Na bafwilile muli bemba na bo bene bakabuuka pali ilya nshita. Kufwaya kwa kwa Yehova ukuti ico cintu icisuma nga nshi cikacitike.

⁶ Ilyo Kristu akatendeka ukuteka kwakwe ukwa myaka ikana limo, akakaka Satana no kumupoosa mu muyenge. Bonse abakabuuka pamo na bakapusuka ubucushi bukalamba tabakalufiwe na Satana, pantu tapali nangu cimo ico akalacita pali ilya nshita. (Ukusokolola 20:1-3) Imwe kuti mwatila imyaka ikana limo yafulisha, lelo, kuli Yehova yaba “ngo bushiku bumo.”—2 Petro 3:8.

7. Bushe abantu mu Kuteka kwa Myaka Ikana Limo ukwa kwa Kristu, bakapingwilwa pa milimo nshi?

⁷ Ukulingana na cilya cimonwa, Imyaka Ikana Limo iya Kuteka kwa kwa Kristu ikaba ni nshita ya bupingushi. Umutumwa Yohane atile: “Namwene abafwa, abakalamba na banono, nabeminina ku cinso ca cipuna ca bufumu, ne fimfungwa fyalifungulwilwe. Lelo icimfungwa cimbi califungulwilwe; icimfungwa ca bumi. Na bafwa bapingwililwe ku fyalembelwe mu fimfungwa umwabela imilimo yabo. . . . kabili bapingwililwe umo umo umwabela imilimo yakwe.” (Ukusokolola 20:12, 13) Moneni ukuti abantu tabakapingwilwe pa milimo bacitile ilyo tabalafwa. (Abena Roma 6:7) Lelo, bakapingulwa ukulingana ne fikaba mu “fimfungwa” fili no kukupukulwa. Umuntu onse akapingwilwa pa milimo akacita pa numa ya kusambilila ifikaba muli fyo fimfungwa, lyena kukaba ukumona nga ca kuti ishina lyakwe likalembwa mu “cimfungwa ca bumi,” nelyo iyo.

‘Ukubuukila ku Bumi,’ no ‘Kubuukila ku Bupingushi’

8. Ni kuli finshi fibili abantu bakabuukila?

⁸ Mu cimonwa Yohane amwene inshita imbi, Yesu aali “ne mfungulo sha mfwa ne sha ku Nshiishi.” (Ukusokolola 1:18) E “Mwiminishi Mukalamba uwa bumi,” uo Yehova apeela amaka ya ‘kupingula abomi na bafwa.’ (Imilimo 3:15; 2 Timote 4:1) Kuti apingula shani abafwa? Akababuusha. Yesu aebele abo aleshimikila ukuti: “Mwisunguka pali ici, pantu inshita ileisa ilyo bonse ababa mu nshiishi bakebukishiwa kabili bakomfwe shiwi lyakwe no kufumamo.” Na kabili atile: “Abalecite fisuma bakabuukila ku bumi, abalecite fibi bakabuukila ku bupingushi.” (Yohane 5:28-30) E ico kanshi, cikaba shani ku baume na banakashi aba pa kale ababombeele Lesa mu cishinka?

9. (a) Finshi abengi abakabuuka bakasambilishiwa? (b) Mulimo nshi uukalamba uwa kusambilisha uukabako?

⁹ Ilyo aba citetekelo aba pa kale bakabuuka, bwangu bwangu bakasango kuti kanshi amalayo baalesubila yalifika kale. Awe kwena bakafwaya sana ukwishiba Ubufyashi bwa mwanakashi wa kwa Lesa ubwalumbulwa mu kusesema kwa kubalilapo mu Baibolo pa Ukutendeka 3:15! Ala bakatemwa nga nshi ukumfwa ukuti Mesia walaiwe, Yesu, aali uwa cishinka ukufika na ku mfwa kabili alipeele no bumi bwakwe ilambo lya cilubula! (Mateo 20:28) Abakapokelela balya bantu ba kale bakatemwa nga nshi ukubasambilisha ukuti icilubula e kupekanya kwa cikuuku ca bupe fye ica kwa Yehova. Ilyo abakabuuka bakamona ifyo Ubufumu bwa kwa Lesa bwakulacita ku kufishapo ukufwaya kwa kwa Yehova pano isonde, ukwabula no kutwishika bakalumbanya Yehova ne mitima yabo yonse. Kanshi kukaba ifisuma ifingi ifikalenga balya bantu ukuilanga ukuti baliipelesha kuli Shibo wa ku muulu uwa kutemwa na ku Mwana wakwe. Bonse abakabako pali ilya nshita bakasekelela ukubombako umulimo ukalamba nga nshi uwa kusambilisha abantu abashaifulila abakabwela ukufuma ku nshiishi, pa kuti na bo bakasumine mu cilubula ico Lesa apekanya.

10, 11. (a) Finshi abakaba no mweo pano isonde bakalacita mu Myaka Ikana Limo? (b) Finshi tufwile ukutontonkanyapo ilyo tulelolela ifyo fintu?

¹⁰ Ilyo Abrahamu akabuuka, akatemwa sana ukuisanga mu ‘musumba’ uo alelolela. (AbaHebere 11:10) Yobo wa cishinka uwaliko kale na o wine akatemwa sana ukumfwa ukuti bucishinka bwakwe bwalengele ababomfi ba kwa Yehova na bambi ukukosa mu kweshiwa konse uko bapitilemo! Daniele na o akafwaisha ukwishiba ukufishiwapo kwa fyebo fya kusesema filya apuutilwemo ukulemba!

¹¹ E ico kanshi, bonse abakaba mu calo cipya icalungama, abakabuushiwa na bakapusuka ubucushi bukalamba, bakaba ne fya kusambilila ifingi pali Yehova na pa bufwayo bwakwe kwi sonde na bantu bakwe. Awe kukaba insansa sha cipesha mano isha kufwaya ukusambilila muli ilya Myaka Ikana Limo, pantu bonse bakaba ne subilo lya kwikala umuyayaya no kutwalilila ukulumbanya Yehova. Na lyo line, umweo wa muntu umo umo ukafuma mu fyo akacita ilyo asambilila ifya muli filya fimfungwa fipya. Lelo bushe tukakonka ifyo tukasambilila? Bushe tukatontonkanyapo sana no kumfwila ifyo fyebo fyacindama, ifikatukosha ukukaana amatukuto ya kwa Satana aya kulekelesha aya kufwaya ukutufumya mu cine?

12. Cinshi cikalenga ukuti umuntu onse akabombeko bwino bwino umulimo wa kusambilisha no wa kupanga isonde ukuba paradaise?

¹² Twilaba na ku mapaalo ayasuma nga nshi ayakabako pa mulandu we lambo lya cilubula ilya kwa Kristu. Abakabuuka tabakabe na malwele no kulemana ifyabako pali lelo. (Esaya 33:24) Umulimo wa kusambilisha abantu abashaifulila abakabuuka ukeenda bwino sana pantu umuntu onse akaba umutuntulu, uwakosa ne libwe lilanda. Bonse abakabuushiwa bakasambilishiwa inshila ya ku mweo. Bakabombako no mulimo ushaikulila uushabala aubombwapo pano isonde, uwa kuwamya no kulima isonde lyonse ukulipanga paradaise nga filya Yehova umwine afwaya ukuti libe.

13, 14. Cinshi Satana akakakwilwa pa kweshiwa kwa kupelako, kabili cinshi cikacitika ku muntu umo umo?

¹³ Ilyo Satana akakakulwa ku muyenge pa kweshiwa kwa kupelako, na kabili akesa na matukuto ya kufwaya ukulufya abantu. Ukulingana na Ukusokolola 20:7-9, ‘inko shonse’ nelyo abantu abengi abakalufiwa na Satana bakapingulwa ukuya ku bonaushi: ‘Umulilo ukapona mu muulu, no kuboca.’ Pali balya bakabuushiwa mu kati ka Myaka Ikana Limo, abakafwa mu bonaushi bwa kulekelesha, ninshi bakabuukila ku bupingushi bwa mfwa. Lelo, abakapusuka bulya bonaushi, bakapokelela ubupe bwa mweo wa muyayaya. Kanshi bena, “bakabuukila ku bumi.”—Yohane 5:29.

¹⁴ Bushe isubilo lya kubuuka kuti lyatusansamusha shani na pali ino ine nshita? Na kabushe, cinshi tufwile ukucita pa kuti tukamwenemo mu mapaalo yakesa pa mulandu wa kubuuka kwa bafwa?

Ifyo Twingasambililako Pali ino Nshita

15. Bushe ukusumina mu kubuuka kuti kwatwafwa shani na pali ino ine nshita?

¹⁵ Nakalimo mwalifwililwe umutemwikwa nomba line kabili pali ino nshita umutwe naufulungana, tamwishibe ifya kucita. Ukusuubila ukuti umutemwikwa wenu akabuuka kuti kwamwafwa ukuteeko mutima no kuba na maka ayo abashaishiba icine bafilwa ukuba na yo. Paulo asansamwishe Abena Tesalonika ukuti: “Tatulefwaya imwe ukukanaishiba ulwa balaala mu mfwa; ukuti mwiba na bulanda filya bambi baba abashaba ne suubilo.” (1 Abena Tesalonika 4:13) Bushe mulaimona muli mu calo cipya mulemonako na menso ilyo abafwa balebuuka? Kanshi sansamukeni na ino ine nshita, pantu mukamonana na batemwikwa benu na kabili.

16. Kuti mwaumfwa shani nga mwamonako ilyo abantu balebuuka?

¹⁶ Pa mulandu wa bucipondoka bwa kwa Adamu, nakalimo pali ino nshita mulalwalilila. Ala mwileka ubucushi bwa musango yo bumulenge ukulaba ukuti muli no kusekelela nga nshi mu calo cipya ilyo mukabuuka no bumi ubwakosa kabili abatuntulu icine cine. Ilyo amenso yenu yakashibuka no kumona abatemwikwa benu balemusengela kabili balefwaya ukuipakisha ifisuma pamo na imwe, awe mukatasha na Lesa pa luse lwakwe.

17, 18. Masambililo nshi yabili tufwile ukutontonkanyapo sana?

¹⁷ Pali ino nshita, moneni amasambililo yacindama yabili ayo tufwile ukutontonkanyapo ilyo tulelolela ukubuuka kwa bafwa. Ilya kubalilapo lya kuti calicindama ukubombela Yehova no mutima onse ilyo tuli no mweo. Ukupashanya Shikulwifwe, Kristu Yesu, ukuipeelesha kwesu ku milimo ya bukapepa kulango kuti twalitemwa Yehova na bantu banensu. Nga tulecula pa mulandu wa kukaanya nelyo ukupakaswa, nangu tupite mu bwafya bwa musango shani, natukose no kwiminina ndi mu citetekelo. Nga ca kutila abaletukaanya nelyo ukutucusha batutiinya ukuti balatwipaya, lekeni isubilo lya kubuuka litusansamushe no kutukosha ukutwalilila aba cishinka kuli Yehova na ku Bufumu bwakwe. Ukukosa mu mulimo wa kushimikila abantu ifya Bufumu no kupanga abasambi, na ko kwine kulenga twaba pali balya abakapokelela amapaalo ya muyayaya ayo Yehova asungila abalungama.

¹⁸ Isambililo lya cibili lilelanda pa fyo tufwile ukucita nga twatunkwa no mubili wesu uushapwililika. Isubilo lya kubuuka no kutasha Yehova pa cikuuku cakwe ica bupe fye fifwile ukulenga twakosa no kwiminina ndi mu citetekelo. Umutumwa Yohane asokele ukuti: “Mwilatemwa icalo nelyo ifya mu calo. Ngo muntu atemwa icalo, ninshi ukutemwa Shifwe tamwaba muli wene; pantu fyonse ifya mu calo—ulunkumbwa lwa mubili no lunkumbwa lwa menso, na mataki ya fya mikalile ya bantu—tafyafuma kuli Shifwe, lelo fyafuma pano calo. Kabili, icalo cileya no lunkumbwa lwa ciko, lelo uucita ukufwaya kwa kwa Lesa ekalilila umuyayaya.” (1 Yohane 2:15-17) Nga tuleibukisha ukuti tukakwata ‘ubumi bwine bwine,’ tatwakapumbulwe no longolo lwa fyuma. (1 Timote 6:17-19) Nga twatunkwa ukucita ubulalelale, tatwakanakileko. Twalishiba ukuti nga twafwa ilyo Armagedone tailaisa, ukutwalilila ne misango iifulwisha Yehova kuti kwalenga twaba pali balya abashakabuuke.

19. Lishuko nshi lyacindama nga nshi ilyo tushifwile kulaba?

¹⁹ Ne cacindamisha, twilaba ishuko likalamba twakwata ilya kulenga umutima wa kwa Yehova ukusekelela pali lelo no muyayaya. (Amapinda 27:11) Ukutwalilila aba cishinka ukufika na ku mfwa nelyo ukutwalilila aba mpomfu ukufika ku mpela ya buno bwikashi bwabipa, e co Yehova akeshibilako nampo nga twaba ku lubali lwa bumulopwe bwakwe nelyo iyo. Nga twacite fyo, awe mwandini tukaba ne nsansa muli Paradaise pano isonde ilyo tukapusuka ubucushi bukalamba, nangu twafwa, tukesabuuka mulya mwine mu calo cipya!

Yehova Akekusha Conse ico Tufwaya

20, 21. Cinshi cikalenga tutwalilile aba cishinka nangu tatwaishiba fyonse pa kubuuka kwa bafwa? Londololeni.

²⁰ Natusambilila ifingi pe subilo lya kubuuka muli uno magazini, na lyo line, amepusho yamo nayashala. Bushe Yehova akapekanya shani ifintu kuli balya abashiile abena mwabo ilyo bafwile? (Luka 20:34, 35) Bushe abantu bakabuukila kulya kwine bafwilile nelyo bakabuukila kwi? Bushe bakabuukila mupepi na balupwa lwabo nelyo cikaba shani? Kuti twaipusha amepusho ayengi pa kubuuka kwa bafwa. Lelo, twilaba amashiwi ya kwa Yeremia ayatila: “Yehova musuma ku bamulolela, ku muntu uumufwaya. Cisuma ukulinda tondolo ukupususha kwa kwa Yehova.” (Inyimbo sha Bulanda 3:25, 26) Inshita ya kwa Yehova umwine nga yafika, tukeshiba fyonse bwino bwino. Cinshi twalandila ukuti tukeshiba?

²¹ Tontonkanyeni pa mashiwi yapuutwamo aya kwa kemba wa malumbo ayo aimbile kuli Yehova, ilyo atile: “Ni mwe mufumbatule minwe yenu, no kwikusha conse ica mweo ifyo cilefwaya.” (Amalumbo 145:16) Ilyo fwe bantu tuya tulekula, ne fyo tufwaya filaya filealuka. Ifyo twalefwaya ilyo twali abaice, te fyo tufwaya nomba. Ifyo tupitamo mu mikalile yesu ne fyo tusuubila ku ntanshi, e filenga tulefwaya ifintu fimo no kusuula fimbi. Na lyo line, fyonse ifisuma ifyo tukafwaya mu calo cipya, ukwabula no kutwishika Yehova akatupeela.

22. Cinshi twingalumbanishisha Yehova?

²² Pali ino nshita, icacindama ico bonse tufwile ukubikako amano, kutwalilila aba cishinka. “Icifwaikwa muli bakangalila ca kuti umuntu asangwe uwa cishinka.” (1 Abena Korinti 4:2) Ni fwe bakangalila ba mbila nsuma ya bukata iya Bufumu bwa kwa Lesa. Ukukosa mu mulimo wa kushimika imbila nsuma kuli bonse abo tukumanya kulatwafwa ukutwalilila abafikapo ukupeelwa umweo wa muyayaya. Mukwai twilaba no kuti “inshita ne ca mankumanya” filatuponena bonse. (Lukala Milandu 9:11) Pa kuti mwilasakamikwa sana ukuti mailo cikaba shani, bulya bushiku na bo cikaba shani, beni ne citetekelo mwi subilo lya maka ilya kubuuka kwa bafwa. Nga cilemoneka kwati kuti mwafwa ilyo Ukuteka kwa Myaka Ikana Limo ukwa kwa Kristu takulafika, ala sansamukeni pantu namwishiba ukuti ukulubuka kuleisa. Inshita ya kwa Yehova nga yafika, na imwe mukalanda nga filya Yobo alandile kuli Kabumba ukuti: “Mwaita, na ine nayasuka.” E ico kanshi, natulelumbanya Yehova, uufuluka ukubuusha bonse ababa mu cibukisho cakwe!—Yobo 14:15.

[Amafutunoti]