Kristu Alanda Ku Filonganino

“Ifi e fyo asosa uwaikata intanda cinelubali (7) mu lupi lwakwe lwa ku kulyo.”—UKUSOKOLOLA 2:1.

1, 2. Mulandu nshi tulingile ukwangilwa ku fyo Kristu aebele ifilonganino 7 ifya mu citungu ca Asia Minor?

UMWANA wa kwa Yehova uwafyalwa eka, Yesu Kristu, e Mutwe wa Cilonganino ca Bwina Kristu. Pa kuti asungilile icilonganino ca bakonshi bakwe abasubwa ukwabula akalema, Kristu abomfya bumutwe bwakwe ku kubatasha no kubalungika. (Abena Efese 5:21-27) Kwaba ifya kumwenako fya ifi mu Ukusokolola ifipandwa 2 na 3, umo tusanga ubukombe bwa kwa Yesu ubwaluma kabili ubwabamo ukutemwa ubo aebele ifilonganino 7 ifya mu citungu ca Asia Minor.

² Ilyo umutumwa Yohane ashilaumfwa amashiwi Yesu aali no kweba ifilonganino 7, atalile apeelwa icimonwa ca “bushiku bwa kwa Shikulu.” (Ukusokolola 1:10) Ubo “bushiku” bwatendeke ilyo Ubufumu bwa kwa Mesia bwapampamikwe mu 1914. Kanshi ifyo Kristu aebele ifilonganino fyalicindama nga nshi muno nshiku sha kulekelesha. Ukukoselesha kwakwe no kufunda filatwafwa ukwishiba ifya kucita pa fintu tupitamo muli shino nshiku shaibela.—2 Timote 3:1-5.

3. Ukulandila mu mampalanya, “intanda,” “bamalaika,” ne ‘fya kutekapo inyali ifya golde’ ifyo umutumwa Yohane amwene fipilibula nshi?

³ Yohane amwene Yesu Kristu wakatamikwa, “uwaikata intanda cinelubali (7) mu lupi lwakwe ulwa ku kulyo” kabili “uwenda mu kati ka fya kutekapo inyali cinelubali ifya golde,” nelyo ifilonganino. “Intanda” ni “bamalaika ba filonganino cinelubali.” (Ukusokolola 1:20; 2:1) Inshita shimo intanda shimininako bamalaika, ifibumbwa fya ku mupashi, lelo Kristu teti abomfye umuntunse ukulembela ifibumbwa fya ku mupashi ubukombe. E ico, nacilolamo ukutila ishi “ntanda” shimininako bakangalila basubwa no mupashi, nelyo amabumba ya baeluda. Ishiwi lya kuti “bamalaika” lyakuma ku mulimo babomba nge nkombe. Apo ukuteyanya kwa kwa Lesa kwalikula, “kangalila wa cishinka” alisonta na baume bafikapo aba mu “mpaanga shimbi” isha kwa Yesu ukuba bakangalila.—Luka 12:42-44; Yohane 10:16.

4. Bushe baeluda banonkelamo shani pa kwangwa ku fyo Kristu alesosa ku filonganino?

⁴ “Intanda” shili mu kuboko kwa kulyo ukwa kwa Yesu—e kutila mu maka yakwe, e ushitungulula, alishisenamina, kabili alashicingilila. Kanshi, bali no kulubulula kuli wene. Baeluda ba muno nshiku nga baleumfwila amashiwi yakwe ku cilonganino cimo na cimo, kuti bamona ifyo bengabombela pa fintu fyapalako. Lelo kwena, Abena Kristu bonse bakabila ukukutika kuli Mwana Lesa. (Marko 9:7) Cinshi twingasambilila kanshi pa kwangwako ilyo Kristu alelanda ku filonganino?

Kuli Malaika wa ku Efese

5. Bushe Efese wali musumba wa musango nshi?

⁵ Yesu alitashishe icilonganino ca mu Efese e lyo no kucebaula. (Belengeni Ukusokolola 2:1-7.) Itempele lyalulubala ilya kwa lesa mwanakashi Artemi lyali muli uyu musumba umwalecitilwa amakwebo ayengi kabili umwali imipepele iingi. Uyu musumba wali ku masamba ya lulamba lwa Asia Minor. Nangula mu Efese mwaiswile bucisenene, ukupepa kwa bufi, no kucita amalele, Lesa alipaalile ubutumikishi bwa mutumwa Paulo na bambi muli ulya musumba.—Imilimo, icipandwa 19.

6. Bushe Abena Kristu ba busumino lelo bapalana shani na ba mu Efese wa ku kale?

⁶ Kristu atashishe icilonganino ca mu Efese ati: “Nalishiba imilimo yobe, no kucucutika kobe no kushipikisha kobe, no kuti tawingatekelesha ababi, no kuti waeseshe abatila batumwa, lelo tabali iyo, kabili wabasangile ukuti ba bufi.” Ilelo, ifilonganino fya bakonshi ba cine aba kwa Yesu na fyo fyaishibikilwa ku milimo isuma, ukupikintika, no kushipikisha. Tabatekelesha aba bwananyina ba bufi abafwaya ukumonwa nga batumwa. (2 Abena Korinti 11:13, 26) Nga filya fyacitile abena Efese, Abena Kristu ba cishinka ilelo ‘tabengatekelesha ababi.’ Kanshi, pa kuti ukupepa kwa kwa Yehova kusungwe ukwasanguluka ne cilonganino cicingililwe, tababishanya na basangu abashilapila.—Abena Galatia 2:4, 5; 2 Yohane 8-11.

7, 8. Bwafya nshi bwabipisha bwali mu Efese, kabili kuti twacita shani nga kwali ubwafya bwapalako lelo?

⁷ Lelo, Abena Kristu ba mu Efese bali no bwafya bwabipisha. Yesu atile: “Ndi ne ci ica kukushinina, ukuti nuleka ukutemwa uko wakwete pa kubala.” Aba mu cilonganino balekabila ukubukulula ukutemwa kwabo ukwa kuli Yehova ukwa pa kubala. (Marko 12:28-30; Abena Efese 2:4; 5:1, 2) Ifwe bonse tufwile ukuibaka pa kuti twileka ukutemwa Lesa ukwa pa kubala. (3 Yohane 3) Ni shani nga ca kuti ukutemwe fyuma nelyo ukusupila umusamwe fyapulamo mu mikalile yesu? (1 Timote 4:8; 6:9, 10) Lyene tulingile ukupepela ukwafwa kwa kwa Lesa no mukoosha ukuti tutaluke uko kufwaisha lyene tutemwe sana Yehova no kutasha pa fyo wene no Mwana wakwe batucitila.—1 Yohane 4:10, 16.

⁸ Kristu acincishe abena Efese ati: “Ibukisha ku fyo wawiile, kabili lapila no kucita imilimo ya ntanshi.” Ni shani nga tabacitile fi? Yesu atile: “Nga wakaana, ndeisa kuli iwe, kabili nkafumya ica kutekapo inyali cobe mu cifulo ca ciko.” Nga ca kuti impaanga shonse shaleka ukutemwa kwa shiko ukwa pa kubala, “ica kutekapo inyali,” atemwa icilonganino, tacali no kubako na kabili iyo. E ico nga Bena Kristu bapimpa, kanshi natulebombesha pa kuti icilonganino ciletwalilila ukusanika lwa ku mupashi.—Mateo 5:14-16.

9. Bushe ifyakaniko filingile ukumonwa shani?

⁹ Abena Efese balitashiwe ico bapatile “imilimo ya cakaniko ca kwa Nikola.” Takwaba fimbi ifyaishibikwa pa lwa ntuntuko, ifisambilisho, ne micitile ya ici cakaniko kano fye ifyalandwa mu Ukusokolola. Lelo, apantu Yesu alisuushishe ukukonka abantu, tulekabila lyonse ukupata ifyakaniko, nge fyo na Bena Kristu ba mu Efese bafipatile.—Mateo 23:10.

10. Cikaba shani ku bomfwila ifyo umupashi ulesosa?

¹⁰ Kristu atile: “Uuli no kutwi omfwe ico umupashi ulesosa ku filonganino.” Ilyo Yesu aali pe sonde, alelandila mu mupashi wa mushilo uwa kwa Lesa. (Esaya 61:1; Luka 4:16-21) Kanshi tulingile ukwangwa ku fyo Lesa alesosa nomba ukupitila mu mupashi wa mushilo. Pa kutungululwa no mupashi wa mushilo, Yesu alaile ati: “Uwacimfya nkamupeela ukulyako ku muti wa bumi, uwaba mu paradaise wa kwa Lesa.” Ku basubwa abomfwila ifisosa umupashi, ici cikaba ni bumunshifwa muli “paradaise wa kwa Lesa” uwa mu muulu, nelyo pa cinso ca kwa Yehova umwine. “Ibumba likalamba,” na bo abomfwa ico umupashi usosa, bakaipakisha paradaise wa pe sonde umo bakanwa mu “mumana wa menshi ya bumi” kabili bakondapwa ku “mabuula ya iyi miti” ayaba mu lulamba lwa uyu mumana.—Ukusokolola 7:9; 22:1, 2; Luka 23:43.

11. Kuti twacita shani pa kutwala pa ntanshi ukutemwa Yehova?

¹¹ Abena Efese balilekele ukutemwa kwabo ukwa pa kubala, lelo ni shani nga icintu capalako cilelunduluka mu cilonganino ilelo? Shi ifwe umo umo natuletwala pa ntanshi ukutemwa Yehova ukupitila mu kulanda pa mibele yakwe iya kutemwa. Kuti twatasha pa kutemwa alangile pa kutupeela icilubula ukubomfya Umwana wakwe uwatemwikwa. (Yohane 3:16; Abena Roma 5:8) Nga calinga, kuti twalanda pa kutemwa kwa kwa Lesa ilyo tuleasuka na mu kulongana. Kuti twalanga ifyo pa lwesu twatemwa Yehova ukupitila mu kulumbanya ishina lyakwe mu butumikishi bwa Bwina Kristu. (Amalumbo 145:10-13) Cine cine, ifyo tusosa ne fyo tucita kuti fyayafwilisha sana ukubukulula nelyo ukukosha ukutemwa kwa pa kubala ukwa ba mu cilonganino.

Kuli Malaika wa ku Smurna

12. Cinshi ilyashi lya kale lisokolola pa lwa musumba wa Smurna ne mipepele yalimo?

¹² Icilonganino ca ku Smurna calitashiwe kuli Kristu, “‘Uwa ntanshi kabili Uwa kulekelesha,’ uwafwile no kwisaba umumi kabili” pa kubuushiwa. (Belengeni Ukusokolola 2:8-11.) Umusumba wa Smurna (uwitwa nomba Izmir, mu Turkey) wakuulilwe ku lulamba lwa ku masamba ya citungu ca Asia Minor. AbaGriki e baikelemo, lelo abena Ludi balionawile napamo mu 580 B.C.E. Impyani sha kwa Alekesandere Mukalamba shakuulile Smurna cipya cipya pa ncende imbi. Yaishileba ulubali lwa citungu ca bena Roma ica Asia kabili cali cifulo ca bukwebo ubwingi icalumbwike pa mulandu wa fikuulwa fya cintubwingi ifisuma. Itempele lyalimo ilya kwa Tiberi Kaisare lyalengele ukupepa kateka kufukile. Bakapepa bale-ebwa ukusansa icinunkilo pa mulilo no kusosa ati “Kaisare e Shikulu.” Abena Kristu balikeene pantu kuli bena “Yesu e Shikulu.” Ico calengele babe no bucushi.—Abena Roma 10:9.

13. Nangula Abena Kristu ba ku Smurna bali abapiina mu fya ku mubili, kuti casoswa shani ukuti bali ne cuma?

¹³ Ukulunda pa bucushi, Abena Kristu ba mu Smurna baleshipikisha ubupiina, napamo pa mulandu wa kuti balibabindile ukucitako ifya makwebo ico balekaana ukupepako kateka. Ababomfi ba kwa Yehova aba muno nshiku na bo kuti baponenwa ne fya kwesha fyapalako. (Ukusokolola 13:16, 17) Nangula bali abapiina mu fya ku mubili, abo baba nga Bena Kristu ba ku Smurna baba ne cuma ica ku mupashi, kabili ico e cacindamisha!—Amapinda 10:22; 3 Yohane 2.

14, 15. Cisansamushi nshi abasubwa bengasanga pa Ukusokolola 2:10?

¹⁴ AbaYuda abengi mu Smurna baali “lisunagoge lya kwa Satana” pantu basumine ifishilano fishali fya mu malembo, bakeene Mwana Lesa, kabili balepontela abakonshi bakwe abafyalwa ku mupashi. (Abena Roma 2:28, 29) Lelo abasubwa kuti basansamushiwa nga nshi ku mashiwi ya kwa Kristu ayakonkapo! Atila: “Witiina ifyo walaswa uculeko. Moneni! Kaseebanya akulapoosa bamo pali imwe mu cifungo ukuti mukeshiwe umupwilapo, no kuti mukabe mu bucushi inshiku ikumi (10). Ube uwa cishinka ukufika na ku mfwa, na ine nkakupeela icilongwe ca bumi.”—Ukusokolola 2:10.

¹⁵ Yesu taali no mwenso wa kufwila pa kusumbula bumulopwe bwa kwa Yehova. (Abena Filipi 2:5-8) Nangu ca kuti Satana nomba alelwa na bashalapo basubwa, tabatiina ifyo balaswa baculeko bonse capamo—e kutila ubucushi, ukupooswa mu fifungo, nelyo ukufwa imfwa ya bukatu. (Ukusokolola 12:17) Bakacimfya pano calo. Kabili mu cifulo ca kupokelele cilongwe ca maluba icibonsa ico abacimfya mu mangalo ya basenshi balepeelwa, Kristu alaya abasubwa abakabuushiwa “icilongwe ca bumi” ilyo bakaba ifibumbwa fishifwa mu muulu. Mwandini bupe bwaumisho mutengo!

16. Nga twaba mu cilonganino nge ca ku Smurna wa ku kale, ni pa mulandu nshi tufwile ukwangwa sana?

¹⁶ Ni shani nga ca kuti twaba mu cilonganino caba nge ca mu Smurna wa pa kale, nampo nga twaba ne subilo lya ku muulu nelyo ilya pe sonde? Ninshi tufwile ukwafwa abasumina banensu ukwangwa sana ku mulandu ukalamba uo Lesa asuminishisha ukupakaswa, e kutila umulandu wa fikansa fya wakwata insambu sha kuteka ububumbo bonse. Inte ya kwa Yehova onse uwa mpomfu ashinina Satana ukuti wa bufi no kulanga ukuti nangu fye umuntunse ulepakaswa kuti atwalilila ukulandilako Lesa ukuti e Mulopwe wa Bubumbo bonse. (Amapinda 27:11) Natukoseleshe Abena Kristu bambi ukushipikisha ilyo balepakaswa ne co cikalenga twakwata “ishuko lya kubombela [Yehova] umulimo washila ukwabula umwenso muli bucishinka na mu bulungami ku menso yakwe inshiku shesu shonse”—na ku ciyayaya fye.—Luka 1:68, 69, 74, 75.

Kuli Malaika wa ku Pergamo

17, 18. Pergamo yali cifulo ca mipepele ya musango nshi, kabili umo nga akaana ukupepako utulubi cinshi cali no kucitika?

¹⁷ Icilonganino ca ku Pergamo calitashiwe no kulungikwa. (Belengeni Ukusokolola 2:12-17.) Umusumba wa Pergamo wali amakilomita 80 ku kapinda ka ku kuso ka Smurna, kabili wayandatilwe ne mipepele ya cisenshi. Cimoneka kwati bakapendula wa ntanda abena Kaldi e ko bafulumukile ukufuma ku Babele. Abalwele baleya kwi tempele lyalumbuka ilya mu Pergamo ilya kwa lesa wa bufi Asclepius, lesa wa kuundapa kabili uwa muti. Pergamo, na matempele yakwete yatatu aya kupepelamo Kaisare Augusti, itwa “icifulo cikalamba ica kupepelapo kateka mu buteko bwa kubalilapo.”—Encyclopædia Britannica, 1959, Volume 17, ibula 507.

¹⁸ Mu Pergamo ulufuba lwa kupepelapo Seu. Uyu musumba na kabili mwali ukupepa abantu ukwaleluminishiwa na Kaseebanya. Te ca kupapa kanshi ukuti cilya cilonganino casoselwe ukuti caikele ukwali “icipuna ca bufumu ica kwa Satana”! Umuntu ulesumbula bumulopwe bwa kwa Yehova kuti aipaiwa pa kukanapepako kateka. Icalo na nomba calaala mu maka ya kwa Kaseebanya, kabili ifipasho fya fyalo nomba e fipepwa. (1 Yohane 5:19) Ukufuma fye mu nshiku sha batumwa ukufika na lelo, Abena Kristu ba busumino abengi balifwila pa cisumino cabo, nge fyafwile umo untu Kristu aitile ati “Antipa, inte yandi, iya cishinka, uwaipaiwe mupepi na imwe.” Yehova Lesa na Yesu Kristu ukwabula no kutwishika balebukisha ababomfi ba busumino nga bo.—1 Yohane 5:21.

19. Cinshi Balaamu acitile, kabili ni kuli finshi Abena Kristu bonse balingile ukuibaka?

¹⁹ Kristu alandile na pe “sambilisho lya kwa Balaamu.” Kasesema wa bufi Balaamu pa kufunukila icuma, aeseshe ukutiipa Israele. Ilyo Lesa alengele icitiipu cakwe ukuba ipaalo, Balaamu abombeele pamo ne Mfumu Balaki iya Moabu ku kubeleleka abena Israele abengi ukuitumpa mu kupepo tulubi no kucita bucilende. Baeluda ba Bwina Kristu balingile ukushangilila ubulungami nge fyali Finehasi, uwabombelepo ku kucincintila imilimo ya kwa Balaamu. (Impendwa 22:1–25:15; 2 Petro 2:15, 16; Yuda 11) Na kuba, Abena Kristu bonse bafwile ukuibaka pa kuti ukupepo tulubi na bucisenene tafisokelele mu cilonganino.—Yuda 3, 4.

20. Nga ca kuti Umwina Kristu uuli onse atendeka ukukwata amano ya busangu, cinshi alingile ukucita?

²⁰ Icilonganino ca mu Pergamo cali mu bwafya ubukalamba apo casuminishe “abaikatisha isambilisho lya cakaniko ca kwa Nikola” ukuba pa kati kabo. Kristu aebele ici cilonganino ati: “Lapila. Nga wakaana, ndeisa bwangu kuli iwe, kabili nkalwa na bo ku lupanga ulutali ulwa mu kanwa kandi.” Aba fyakaniko bafwaya ukonaula Abena Kristu lwa ku mupashi, kabili abapampamina pa kutwala pa ntanshi amalekano ne fyakaniko tabakapyane Ubufumu bwa kwa Lesa. (Abena Roma 16:17, 18; 1 Abena Korinti 1:10; Abena Galatia 5:19-21) Nga ca kuti Umwina Kristu uuli onse atendeka ukukwata amano ya busangu kabili alefwaya ukuyasalanganya kuli bambi, afwile ukuumfwila ukusoka kwa kwa Kristu! Pa kuipususha ku kayofi, alingile ukulapila ukulomba ubwafwilisho bwa ku mupashi kuli baeluda ba mu cilonganino. (Yakobo 5:13-18) Icakatama kubombelapo mu kampampa, pantu Yesu aleisa bwangu bwangu ku kupingula.

21, 22. Ni bani balyako “mana uwafiswa,” kabili cinshi alangilila?

²¹ Abena Kristu basubwa aba busumino na banabo ba cishinka tabakabila ukutiina ubupingushi buleisa. Bonse abomfwila ukufunda kwa kwa Yesu ukwaishile ukupitila mu kutungulula kwa mupashi wa mushilo uwa kwa Lesa bakakwata amapaalo. Ku ca kumwenako, abasubwa abakacimfye calo bakalaalikwa ukulyako “mana uwafiswa” kabili bakapeelwa “akalibwe kabuuta” akalembwapo “ishina lipya.”

²² Lesa apeele abena Israele mana ukuti balelya mu lwendo lwabo ulwa myaka 40 mu matololo. “Icilyo” cilya casungilweko na mu nongo ya golde iyali mu cibokoshi ca cipingo, e ico cafishilwe mu muputule we hema Umwashilisha, umo ulubuuto lwa cipesha amano lwaleishibisha ukubapo kwa kwa Yehova. (Ukufuma 16:14, 15, 23, 26, 33; 26:34; AbaHebere 9:3, 4) Tapali uwasuminishiwe ukulya ulya mana wafiswa. Lelo, abakonshi basubwa aba kwa Yesu pa kubuuka kwabo bafwala bumunshifwa, ubulangililwa ku kulya “mana uwafiswa.”—1 Abena Korinti 15:53-57.

23. Bushe “akalibwe kabuuta” ne “shina lipya” fipilibula nshi?

²³ Mu filye fya Roma nga bakupeela akalibwe kafiita ninshi e mfwa yobe, lelo nga bakupeela akabuuta ninshi taukwete mulandu. Apo Yesu apeela Abena Kristu basubwa abacimfya “akalibwe kabuuta” cilepilibula ukuti abamona nga ba kaele, abasanguluka, kabili aba busaka. Apo abena Roma balebomfya utu tumabwe nge tikiti lya kwingilila ku fya kucitika fyacindama, “akalibwe kabuuta” kuti kapilibula ukusuminisha uwasubwa ukwingila mu muulu ku bwinga bwa Mwana wa mpaanga. (Ukusokolola 19:7-9) “Ishina lipya” ukwabula no kutwishika lilangilila ishuko lya kwikatana na Yesu nge mpyani shinankwe mu Bufumu bwa mu muulu. Ifi fyonse cine cine filakoselesha abasubwa pamo na banabo mu mulimo wa kwa Yehova, abasubila ukwisaikala muli paradaise wa pe sonde!

24. Kuti twacita shani pa lwa busangu?

²⁴ Cili bwino ukwibukisha ukuti icilonganino ca Pergamo calisanshilwe ku basangu. Nga ca kuti icintu capalako casansa bumupashi bwa cilonganino ico tulonganamo, natukaaninine ubusangu no kutwalilila ukulaenda mu cine. (Yohane 8:32, 44; 3 Yohane 4) Apo bakasambilisha wa bufi na bantu balemenena ku busangu kuti babosha icilonganino conse, tufwile ukutwalilila ukwiminina abakosa ndi mu kulwisha ubusangu, ukukanasuminisha nangu panono ababifi ukutulesha ukumfwila icine.—Abena Galatia 5:7-12; 2 Yohane 8-11.

25. Bukombe bwa kwa Kristu ubwa ku filonganino nshi tuli no kulandapo mu cipande cikonkelepo?

²⁵ Mwandini fyali fyebo fya kutasha no kufunda ifya kutulenga ukutontonkanya ifyo Yesu Kristu wakatamikwa aebele ifilonganino twalandapo fitatu pa filonganino 7 ifya mu Asia Minor! Lelo, nga fintu atungulwilwe no mupashi wa mushilo, kwali na fimbi ifingi ifyo ali no kweba ifilonganino fyashalako fine. Ubu bukombe, ubwa ku Tuatira, ku Sarde, ku Filadelfia, na ku Laodikea, e bo tuli no kulandapo mu cipande cikonkelepo.

Umfweni Ico Umupashi Ulesosa!

“Uuli no kutwi omfwe ico umupashi ulesosa ku filonganino.”—UKUSOKOLOLA 3:22.

1, 2. Kufunda nshi kwabwekeshiwapo mu bukombe bwa kwa Yesu ku filonganino 7 ifyalumbulwa mu Ukusokolola?

ABABOMFI ba kwa Yehova bafwile ukwangwa ku fyebo fyapuutwamo no mupashi ifyo Yesu Kristu aebele ifilonganino 7 ifyalumbulwa mwi buuku lya mu Baibolo ilya Ukusokolola. Na kabushe, ubu bukombe bonse bwine bwabamo ukufunda kwa kuti: “Uuli no kutwi omfwe ico umupashi ulesosa ku filonganino.”—Ukusokolola 2:7, 11, 17, 29; 3:6, 13, 22.

² Natulanda kale pa bukombe bwa kwa Yesu kuli bamalaika, nelyo bakangalila, ba ku Efese, Smurna, na ku Pergamo. Kuti twanonkelamo shani mu fyo alandile ku filonganino fyashala fine ukupitila mu mupashi wa mushilo?

Kuli Malaika wa ku Tuatira

3. Bushe umusumba wa Tuatira wabelele kwi, kabili butukushi nshi maka maka waishibikilweko?

³ “Umwana wa kwa Lesa” atasha no kwebaula icilonganino ca ku Tuatira. (Belengeni Ukusokolola 2:18-29.) Umusumba wa Tuatira (uwitwa nomba Akhisar) wali mu lulamba lwa mumana wa Gediz (uwaleitwa kale Hermus) ku masamba ya Asia Minor. Umusumba wali uwalumbuka ku butukushi bwa uko. Abalepanga amalangi ya nsalu balebomfya icilimwa cimo uko balefumya ifya kuyemfesha insalu ukuba ishakashika ce, nelyo ishakashikila. Ludia, uwasangwike Umwina Kristu ilyo Paulo atandele ku Filipi mu Greece, aali “kashitisha wa shakashikila, uwa mu musumba wa Tuatira.”—Imilimo 16:12-15.

4. Ni pali cinshi icilonganino ca ku Tuatira catashiwe?

⁴ Yesu atasha icilonganino ca ku Tuatira pa milimo ya ciko iisuma, ukutemwa, icitetekelo, ukushipikisha, no kupyunga. Na kuba, ‘imilimo yabo iya nomba yacilile iya ntanshi.’ Lelo, nangu ca kuti twaishibikwa ukuti tulabomba bwino ukufuma na kale, tatufwile ukuilekelesha mu mibele nangu panono.

5-7. (a) Bushe “ulya mwanakashi Yesebele” aali nani, kabili cinshi cali no kucitwa pa kusonga kwakwe? (b) Cinshi ubukombe bwa kwa Kristu ku cilonganino ca mu Tuatira bwafwa abanakashi ba bukapepa ukucita?

⁵ Icilonganino ca mu Tuatira caletekelesha ukupepo tulubi, ifisambilisho fya bufi, na bucisenene. Mu kati kabo mwali “ulya mwanakashi Yesebele”—napamo ibumba lya banakashi abali ne mibele nga ilya iya kwa Namfumu Yesebele uwa mu Bufumu bwa Israele ubwa mikowa 10. Abasoma bamo batila ‘bakasesema banakashi’ aba mu Tuatira baeseshe ukubeleleka Abena Kristu ukupepa balesa na balesa banakashi abalepepwa ku ba mu tubungwe twa bashimakwebo ne ntukushi. Balebabeleleka pa kuti balecitako imitebeto iyalebamo ifya kulya fyalepeelwa amalambo ku tulubi. Kasesema mwanakashi uwaisonta umwine, shi ekatala abeleleka bambi mu cilonganino ca Bwina Kristu ica muno nshiku!

⁶ Kristu ‘aali apepi no kupoosa ulya mwanakashi Yesebele pa busanshi bwa kulwala, na bacita nankwe ubucende ukubapoosa mu bucushi bukalamba, nga tabalapile ku milimo yakwe.’ Bakangalila tabafwile nangu panono ukunakila ku fisambilisho fya bubifi no kusonga kwa fiko, kabili takuli Umwina Kristu uulingile ukucita ubulalelale bwa ku mupashi no bwa cine cine nelyo ukupepako utulubi pa kuti eshibe ukuti “ifyashika fya kwa Satana” fya bubifi icine cine. Nga twaumfwila ukusoka kwa kwa Yesu, ‘tukekatisha ico twakwata,’ kabili ulubembu talwakatuteke. Abena Kristu basubwa ababuushiwa bapokelela “amaka pa nko” apo balikeene imicitile iishili ya bukapepa, ulunkumbwa, na mabuyo, kabili bakaba na Kristu mu kubobaula inko tupimfya tupimfya. Ifilonganino fya muno nshiku fyalikwata intanda sha mampalanya, kabili abasubwa ilyo babuushiwa ukuya ku muulu, bakapeelwa “ulutanda ulubalika ulwa lucelo,” e kutila Shibwinga, Yesu Kristu.—Ukusokolola 22:16.

⁷ Icilonganino ca ku Tuatira calisokelwe ukukanatekelesha ukusonga kwa banakashi basangu. Ubukombe bwa kwa Kristu ku cilonganino ubwapuutwamo no mupashi, bwafwa abanakashi ba bukapepa ukubaka ififulo Lesa abapeela ilelo. Tabeesha ukukwata amaka pa baume kabili tabeesha ukubeleleka bamunyina ukucita ubulalelale bwa ku mupashi nelyo ubwa cine cine. (1 Timote 2:12) Ukucila ukucite fyo, aba banakashi baba ca kumwenako mu kubomba imilimo isuma iilenga Lesa ukulumbanishiwa. (Amalumbo 68:11; 1 Petro 3:1-6) Nga ca kuti icilonganino cilebakilila ifyo cakwata—e kutila ififundisho fyasanguluka ne myendele no kuteesa umulimo wa Bufumu—Kristu akesa na mapaalo yawamisha, takabonaule iyo.

Kuli Malaika wa ku Sarde

8. (a) Ni kwi Sarde yabelele, kabili wali musumba wa musango nshi? (b) Mulandu nshi icilonganino ca mu Sarde calekabila ukwafwa?

⁸ Icilonganino ca ku Sarde calekabila ukwafwa mu kampampa pantu califwile lwa ku mupashi. (Belengeni Ukusokolola 3:1-6.) Sarde wali musumba ukankaala uwali ku kapinda ka ku kulyo aka Tuatira, apalepele bakilomita 50. Ubukwebo, umufundo wa mushili, ukupika insalu sha masako ya mpaanga na ba-kapeti fyalengele uyu musumba ukuba uukankaala ica kuti inshita imo mwali na bekashi mupepi na 50,000. Ukulingana na kalemba wa lyashi lya kale Josephus, mu Sarde mwali abaYuda abengi sana mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo uwa B.C.E. Pa fibolya fyaba mu musumba paba ne sunagoge ne tempele lya kwa lesa mwanakashi wa bena Efese Artemi.

9. Cinshi tulingile ukucita nga ca kuti umulimo wesu kuli Lesa wa kubombela fye ico cine?

⁹ Kristu aebele malaika wa ku cilonganino ca ku Sarde ati: “Nalishiba imilimo yobe, ukuti uli ne shina lya kuti uli uwa mweo, lelo walifwa.” Ni shani nga ca kuti twaishibikwa ati tuli abalola lwa ku mupashi lelo kanshi tulashipula, tatushukila amashuko ya kubomba e lyo umulimo wesu tuubombela fye ico cine kabili lwa ku mupashi ‘twalaswa tufwe’? Ninshi tulekabila ‘ukwibukisha ifyo twapokelele ne fyo twaumfwile’ ubukombe bwa Bufumu, kabili tulingile ukubukulula amaka yesu aya kubomba umulimo washila. Tufwile fye ukutampa ukuisanshamo no mutima onse mu kulongana kwa Bwina Kristu. (AbaHebere 10:24, 25) Kristu asokele icilonganino ca mu Sarde ati: “Nga taushibwike, nkesa ngo mupuupu, kabili tawakeshibe nakalya inshita nkesa kuli iwe.” Ni shani pa lwa nshiku shesu? Nomba line fye tuli no kulubulula.

10. Nangu nga ca kuti ifintu fyaba nga filya fyali mu Sarde, cinshi Abena Kristu bamo bamo bengalacita?

¹⁰ Nangu nga ca kuti ifintu fyaba nga filya fyali mu Sarde, kuti kwaba bamo bamo ‘abashakoweshe mingila yabo kabili abengenda na Kristu nabafwala imingila yabuuta pantu baliwamina.’ Lyonse tabalubwa ukuti Bena Kristu, batwalilila ukuba abashakowela, ababula akalema mu mibele na mu fya mipepele ifya pano isonde. (Yakobo 1:27) E ico, Yesu ‘takafuute nakalya amashina yabo mwi buuku lya bumi, lelo akabalumbula ku cinso ca kwa Wishi na ku cinso ca bamalaika.’ Apo casoswa ukuti baliwamina ukwenda na Kristu, ibumba lya kwa nabwinga wakwe ilya basubwa likafwala insalu ishabuuta buu, isha busaka, ishawama ishimininako imicitile ya bulungami iya ba mushilo ba kwa Lesa. (Ukusokolola 19:8) Imilimo yawamisha iibapembelela mu muulu ilabacincisha ukucimfya cino calo. Abakekala ubumi bwa muyayaya pe sonde na bo baebwa ukuti bakapokelela amapaalo. Na bo bene amashina yabo yalilembwa mwi buuku lya bumi.

11. Cinshi tulingile ukucita nga twalashipula lwa ku mupashi?

¹¹ Tapali uuli onse muli ifwe uwingafwaya ukucula lwa ku mupashi nge fyali icilonganino ca mu Sarde. Lelo ni shani nga twamona ukuti twatendeka ukushipula lwa ku mupashi? Tufwile ukubombelapo bwangu bwangu pa kuti cituwamine. Tutile tulekulilwa ku mibele iishili ya bukapepa nelyo tuleba no mulekelesha wa kusangwa ku kulongana nelyo mu butumikishi bwesu. Shi natulombe ukwafwa kwa kwa Yehova mwi pepo lya mukoosha. (Abena Filipi 4:6, 7, 13) Ukubelenga Baibolo cila bushiku ne mpapulo sha kwa “kangalila wa cishinka” na fyo fikatwafwa ukutwalilila abalola lwa ku mupashi. (Luka 12:42-44) Lyena tukaba nga ba ku Sarde abasenaminwe kuli Kristu, kabili tukakoselesha abasumina banensu.

Kuli Malaika wa ku Filadelfia

12. Bushe imipepele ya mu Filadelfia wa pa kale kuti mwailondolola shani?

¹² Yesu atashishe icilonganino ca ku Filadelfia. (Belengeni Ukusokolola 3:7-13.) Filadelfia (iitwa nomba Alasehir) wali musumba wa busambashi ukwalepangwa sana umwangashi mu citungu conse ica ku masamba ya Asia Minor. Na kuba, umulungu ukalamba uwa uyu musumba wali ni Dionysus, lesa wa mwangashi. Cimoneka kwati abaYuda mu Filadelfia balyeseshe ukunasha Abena Kristu ba ciYuda ukubakilila nelyo ukubwelela ku micitile imo iya mu Malango ya kwa Mose, lelo balifililwe.

13. Bushe Kristu aabomfya shani “ulufungulo lwa kwa Davidi”?

¹³ Kristu alikwata “ulufungulo lwa kwa Davidi,” e co apeelelwa na fyonse ifya Bufumu no kwangalila aba mu ng’anda aba busumino. (Esaya 22:22; Luka 1:32) Yesu abomfeshe ulo lufungulo ku kwisula amashuko ya Bufumu ku Bena Kristu ba mu Filadelfia wa pa kale na kumbi. Ukutula mu 1919 aliteyanishisha “kangalila wa cishinka” “umwinshi uukalamba” uutwala ku kushimikila Ubufumu uushingesalwa ku uli onse uulwisha uku kushimikila. (1 Abena Korinti 16:9; Abena Kolose 4:2-4) Lelo kwena, ku baba mwi “sunagoge lya kwa Satana,” uyu mwinshi uutwala ku mashuko ya mu Bufumu waliisalwa, pantu te bena Israele ba ku mupashi.

14. (a) Cinshi Yesu alaile icilonganino ca mu Filadelfia? (b) Kuti twacita shani nga tatulefwaya ukuwa mu “nshita ya kwesha”?

¹⁴ Yesu alaile Abena Kristu ba mu Filadelfia wa pa kale ati: “Pantu wabakile icebo ca kushipikisha kwandi, na ine nkakubaka ku nshita ya kwesha, iikesa pe sonde lyonse, ku kwesha abaikala pe sonde.” Pa kushimikila kano umo ali no kushipa ukwaliko na Yesu. Tanashiwe ku balwani lelo akonkenyepo fye ukucita ukufwaya kwa kwa Wishi. E ico, Kristu abuushiwe no kupeelwa ubumi bwa bumunshifwa ku muulu. Nga twaikatilila ku kupingulapo kwesu ukwa kubombela Yehova no kutungilila Ubufumu ukupitila mu kushimikila imbila nsuma, cikatwafwa ukukanawa muli ino “nshita ya kwesha.” ‘Tukatwalilila ukwikatisha ico twakwata’ ukufuma kuli Kristu pa kwesha ukufusha ifyo fintu fya Bufumu. Ukucite ci kukalenga abasubwa ukukwata icilongwe ca mu muulu icaumo mutengo na banabo ba cishinka ukukwata ubumi bwa muyayaya pe sonde.

15. Cinshi cifwaikwa ku bali no kuba ‘inceshi mwi tempele lya kwa Lesa’?

¹⁵ Kristu asosa no kuti: “Uwacimfya—nkamulenga ukuba uluceshi mwi tempele lya kwa Lesa wandi, . . . na ine nkalemba pali wene ishina lya kwa Lesa wandi ne shina lya musumba wa kwa Lesa wandi, Yerusalemu mupya uuleika mu muulu ukufuma kuli Lesa wandi, ne shina lyandi lipya.” Bakangalila basubwa bafwile ukusumbula ukupepa kwa cine. Bafwile ukutwalilila ukuba abafikapo pa kuba muli “Yerusalemu mupya” ukupitila mu kushimikila pa lwa Bufumu bwa kwa Lesa no kuisunga abasanguluka lwa ku mupashi. Ici cilakabilwa nga balefwaya ukuba inceshi mwi tempele lya bukata mu muulu kabili nga balefwaya ukukwata ishina lya musumba wa kwa Lesa pamo nga bekashi ba uko aba mu muulu no kukwatako ishina lya kwa Kristu apo bakaba banabwinga wakwe. Kabili, bafwile ukuba na matwi ‘ayomfwa ico umupashi ulesosa ku filonganino.’

Kuli Malaika wa ku Laodikea

16. Fishinka nshi fimo fimo pa lwa Laodikea?

¹⁶ Kristu aebawile icilonganino ca ku Laodikea icali no muleele. (Belengeni Ukusokolola 3:14-22.) Umusumba wa Laodikea uwali amakilomita 150 ukufuma ku Efese wali pa masansa ya misebo ikalamba iyalepitamo aba makwebo mu mukonko wafunda uwa mumana wa Lycus. Wali musumba ukankaala umwalepangwa ifintu kabili umwali na mabanki. Ifya kufwala fyalepangwa na masako ya mpaanga ayafiita fyali ifyalumbuka nga nshi. Apo ku Laodikea kwali isukulu lya kusambililako ifya miti ilyalumbuka, napamo e kwalepangwa umuti wa menso uwaleitwa ubungululu bwa ku Frugia. Lesa wa miti Asclepius, aali ni umo uwa milungu ikalamba iya uyu musumba. Cimoneka kwati ku Laodikea kwali abaYuda abengi, bamo aba bene kwati bali ba cuma sana.

17. Mulandu nshi abena Laodikea baebawililwe?

¹⁷ Ilyo Yesu alelanda ku cilonganino ca mu Laodikea ukubomfya “malaika” wa ciko, alanda na maka nge “nte ya cishinka kabili iya cine, ukutendeka kwa bubumbo bwa kwa Lesa.” (Abena Kolose 1:13-16) Abena Laodikea balyebawilwe pa kuba ‘abashatalala nangu ukukaba’ lwa ku mupashi. Apo bali aba cifulefule, Kristu aali no kubafwisa mu kanwa kakwe. Cifwile tacabakosele ukumfwikisha ico alelandapo. Lwa mupepi, umusumba wa Hierapoli wakwete utumfukumfuku twa menshi yakaba, e lyo uwa Kolose wakwete amenshi yatalala. Lelo, apo amenshi yalepita mu mipaipi ukuya ku Laodikea apali intamfu yalepa, ilyo yalefika kulya napamo yaleba aya cifulefule. Mumo yalepita mu munyangala. Lwa mupepi na Laodikea, yalepita mu mabwe batula ayalambatikwa pamo kuli sementi.

18, 19. Bushe Abena Kristu ba muno nshiku kuti bayafwiwa shani nga balya aba mu Laodikea?

¹⁸ Abantu ilelo abapala aba mu Laodikea tabakaba ukufika ku kucincimusha kabili tabatalala ukufika ku kupembesula. Balafwiswa, nge fifwiswa amenshi ya cifulefule! Yesu talefwaya balemulandilako, nge “nkombe [shasubwa] abaleimininako Kristu.” (2 Abena Korinti 5:20) Nga tabalapile, bakapokwa ishuko lya kuba bakabilisha ba Bufumu. Abena Laodikea balefwaya ifyuma fya pano isonde kabili ‘tabaishibe ukuti baali aba nkumbabulili kabili abalanda kabili abapiina kabili impofu kabili aba bwamba.’ Pa kufumyapo ubupiina bwabo ubwa ku mupashi, ubupofu, no bwamba, abo bonse ababa nga bene muno nshiku balekabila ukushita kuli Kristu “golde uwalopolwa” uwa citetekelo caeshiwa, “imingila yabuuta” iya bulungami, no “muti wa kusuba mu menso” uulenga amenso ya ku mupashi yalemwensekesha. Bakangalila ba Bwina Kristu balaitemenwa ukubafwa ukuba abaibukila ukuti balakabila ifya ku mupashi pa kuti babe “abakankaala mu citetekelo.” (Yakobo 2:5; Mateo 5:3) Kabinge, bakangalila bakabila ukubafwa ukubomfya “umuti wa kusuba mu menso” uwa ku mupashi—e kutila ukupokelela no kuumfwila isambilisho lya kwa Yesu, ukufunda kwakwe, ica kumwenako cakwe, ne mibele yakwe iya mutima. Uyu waba muti undapa umuntu ica kuti teti abe no “lunkumbwa lwa mubili no lunkumbwa lwa menso, na mataki ya fya mikalile ya bantu.”—1 Yohane 2:15-17.

¹⁹ Yesu alebaula no kusalapula bonse abo atemwa. Bakangalila abatungululwa na wene bafwile ukucita cimo cine mu kunakilila. (Imilimo 20:28, 29) Abena Laodikea balekabila ukuba ‘abapimpa no kulapila,’ ukwalula imitontonkanishishe yabo ne mikalile. Bushe bamo muli ifwe twalibelesha imikalile iishicindamika umulimo wesu uwashila kuli Lesa? Nga ni fyo, shi ‘natushite umuti wa kusuba mu menso kuli Yesu’ ukuti tumone ubucindami bwa kuba abapimpa mu kufwaya Ubufumu intanshi.—Mateo 6:33.

20, 21. Ni bani baleankulako bwino ku ‘kukonkonsha’ kwa kwa Yesu ilelo, kabili finshi bapembelela?

²⁰ Kristu atila: “Mona! ninjiminina pa ciibi, ndekonkonsha. Ngo muntu aumfwa ishiwi lyandi no kwisulako iciibi, ndeingila mu ng’anda yakwe no kulya pamo nankwe umulaalilo, na o pamo na ine.” Ilingi line Yesu alefunda ifya ku mupashi pa kulya na bambi. (Luka 5:29-39; 7:36-50; 14:1-24) Nomba alekonkonsha pa ciibi ca cilonganino caba nge ca ku Laodikea. Bushe aba mu cilonganino bali no kwankulako, bushe bali no kubukulula ukutemwa bamutemenwe, bushe bali no kumusengela mu kati kabo, no kuleka abasambilishe? Nga ni fyo, Kristu akalya pamo na bo kabili bakanonkelamo nga nshi ifya ku mupashi.

²¹ “Impaanga shimbi” isha muno nshiku mu mampalanya shilaleka Yesu ukwingila, kabili ukucite fyo kutungulula ku bumi bwa muyayaya. (Yohane 10:16; Mateo 25:34-40, 46) Ku wasubwa umo na umo uwacimfya, Kristu akapeela ishuko lya ‘kwikala pamo nankwe pa cipuna cakwe ca bufumu, ifyo na wene acimfishe no kwikala pamo na Wishi pa cipuna Cakwe ica bufumu.’ Cine cine, Yesu alaya abasubwa abacimfya icilambu cawamisha ica kwikala nankwe ku kwa kulyo kwa kwa Wishi mu muulu. Na ba mu mpaanga shimbi abacimfya bapembelela icifulo cawamisha pe sonde, ukutekwa no Bufumu.

Ifyo Ifwe Bonse Twingasambililako

22, 23. (a) Bushe Abena Kristu bonse kuti banonkelamo shani mu mashiwi ya kwa Yesu ku filonganino 7? (b) Cinshi tulingile ukupampaminapo?

²² Takuli ukutwishika ukuti Abena Kristu bonse kuti banonkelamo sana mu mashiwi ya kwa Yesu ku filonganino 7 ifya ku Asia Minor. Ku ca kumwenako, baeluda ba kutemwa pa kwishiba ukuti Yesu atashishe ifilonganino umo fyalecita bwino, balacincishiwa ukutasha abantu umo umo ne filonganino ifilebomba bwino lwa ku mupashi. Nga kuli ubunake, baeluda balaafwa abasumina banabo ukubomfya umuti wa mu Malembo. Ifwe bonse kuti twatwalilila ukunonkelamo mu kufunda kwalekanalekana ukwa kwa Kristu ku filonganino 7, kulila fye twakubomfya mu kubamo ipepo kabili ukwabula ukushingashinga.a

²³ Shino nshiku sha kulekelesha te nshita sha kuba aba muleele, ukutemwe fyuma, nelyo fimbi ifingatulenga ukumona umulimo wesu kuli Lesa ngo wa kubombela fye ico cine. Shi ifilonganino fyonse nafitwalilile ukubalikisha nge fya kutekapo inyali ifyo Yesu akasungilila mu fifulo fya fiko. Nga Bena Kristu ba busumino, shi lyonse natupampamine pa kwangwako ilyo Kristu alelanda no kukutika ku fyo umupashi ulesosa. Lyene tukaba no buseko bubelelela nga bakasenda wa lubuuto ne co cikaletela Yehova ubukata.

[Futunoti]