Lyena, mu 66 C.E., Umulashi wa ku Roma Florus, uwali umubi, asendele amatalanti 17 mu cipao ce tempele icashila, pantu abaYuda balikwete inkongole sha musonko ku buteko bwa bena Roma. AbaYuda balikalipe kabili babuukile ubuteko bwa bena Roma. AbaYuda bacisanguka baingile mu Yerusalemu no kwipaya abashilika ba bena Roma. Lyena balishipile no kubilisha ukuti nomba icalo ca Yudea cakulaiteka, tacakulatekwa na bena Roma iyo. E fyo abaYuda na bena Roma batendeke ukulwa!

Mu myeshi itatu, umulashi wa bena Roma uwa ku Suria, Cestius Gallus, na bashilika 30,000 baimine ulwendo ukulola ku kapinda ka ku kulyo ku kulesha abaYuda bacisanguka abalelwa. Abashilika bafikile mu Yerusalemu ilyo kwali Umutebeto wa Nsakwe kabili mu kwangufyanya baingilile imishi yali mu mbali ya musumba ukalamba. AbaYuda bacisanguka abaali abanono pa bena Roma babutukile mwi linga ilyacingilile itempele. Abashilika ba bena Roma batampile ukunenuna ilinga lye tempele. AbaYuda balifulilwe sana. Balifulilwe pantu nomba abashilika abasenshi balekowesha icifulo cali sana ica mushilo ica baYuda! Lelo, Abena Kristu abali mu musumba bena baibukishe amashiwi Yesu alandile ukuti: ‘Ilyo mukamona ica muselu icipomona naciminina umwashila, lyene abali mu Yudea batendeke ukufulumukila ku mpili.’ (Mateo 24:15, 16) Bushe baali no kucetekela ukusesema kwa kwa Yesu no kucita filya fine abebele? Ifyacitike filangilila ukuti ukucita filya fine Yesu abebele e kwali no kubapususha. Lelo baali no kufulumuka shani?

Mu kupumikisha fye kabili apabula no mulandu wine wine, Cestius Gallus asendele abashilika bakwe no kubwelela kuli bemba ninshi abaYuda bacisanguka nababakunkunika. Icapapwishe ca kuti, ubucushi bwaponene ulya musumba bwalipifiwe! Pa kulanga ukuti balicetekele amashiwi ya kusesema aya kusoka ayo Yesu alandile, Abena Kristu mu Yudea balifulumwike mu Yerusalemu no kuya ku musumba wa Pella uwali ku mpili, bushilya bwa mumana wa Yordani, ukushali ifimfulunganya. Bafulumwike pa nshita yalinga. Bacisanguka abaYuda babwelele ku Yerusalemu no kupatikisha abashele mu musumba ukuti na bo baipoose muli bucisanguka.a

Ifintu Fyacilamo Ukubipa

Mu myeshi fye iinono, ibumba na limbi ilya bashilika abena Roma lyatendeke ukulola ku Yerusalemu. Mu 67 C.E., Mushika Vespasian no mwana wakwe Titus balonganike abashilika abengi abaali 60,000. Imyaka ibili iyakonkelepo, aba abashilika balungeme ku Yerusalemu, kabili baleipaya bonse abo balesanga mu nshila abalebalwisha. Pa nshita imo ine, mu Yerusalemu na mo mwali inkondo ine ine iyo abaYuda balelwa beka beka. Balyonawile ifikuulwa fya mu musumba ifyo balesungilamo ifya kulya, imishi iyashingulwike itempele nayo yalyonawilwe nakalya nakalya, kabili abaYuda ukucila 20,000 balipaiwe. Vespasian tafwaile ukufika bwangu ku Yerusalemu, alelanda ukuti: ‘Lesa wesu uwa ku Roma alebomba bwino sana nga mushika ukucila ifyo ningabomba; abalwani besu baleipayana abene.’

Ilyo Nero Kateka wa bena Roma afwile, Vespasian aile ku Roma pantu alefwaya ukuba pa bufumu, ashilile Titus umulimo wa kulwisha abaYuda. Titus afikile mu Yerusalemu ilyo baali mupepi no kusefya ica Kucilila ca mu 70 C.E., no kucilikisha abekala musumba e lyo na baishile ku mutebeto. Abashilika bakwe batemene imiti iyali mu mishi ya Yudea no kukuula ilinga lya misongole ukushingulusha umusumba uo bashingile. Ili linga lyalepele bakilomita 7. Ici cacitike caali nga filya Yesu asobele ukuti: “Abalwani bobe bakakuula ilinga lya misongole ukukushingulusha, bakakushinga no kukucululusha konse konse.”—Luka 19:43.

Mu musumba mwaponene icipowe icikalamba. Ibumba lya bantu abali ne fyanso baleiba ifipe mu mayanda ya bafwile e lyo na baali mupepi no kufwa. Umwanakashi uushakwete nangu cimo ica kucita aipeye umwana wakwe no kumulya, ukufikilisha ubusesemo ubwatile: “Na imwe mukalya ubufyashi bwa mu mafumo yenu, iminofu ya bana benu abaume na bana benu abanakashi . . . pantu akafilya mu bumfisolo mu kubulwa na fimbi, mu kucandilwa kabili mu kupatikwa uko abalwani benu bakamupatika.”—Amalango 28:53-57.

Na pa kulekelesha, umusumba wa Yerusalemu walyonawilwe pa numa ya kuushinga pa myeshi isano. Umusumba pamo ne tempele lya uko ilikalamba fyalyonawilwe no kocewa e lyo no kubongololwa. (Daniele 9:26) Abafwile baali nalimo 1,100,000; e lyo 97,000 balibasendele muli bunkole.b (Amalango 28:68) Mu calo ca Yuda mwashele fye abantu abanono. Ca cine, ubu bwali bucushi bwa calo conse ubo tushingalinganya ku bucushi ubuli bonse, kabili apa pene e po ifintu fyayalukile mu mitekele ya baYuda, imipepele, ne mikalile.c