Ilyo kwali Inkondo ya Calo iya Bubili, ilyo ifintu fyabipishe, abantu baleicitila fye ifyo balefwaya, tabakwete imibele isuma iyo ifikolwe fyabo babakushishemo. Icitabo citila Love, Sex and War—Changing Values, 1939-45, catile: “Camoneke kwati abantu balibapeele ulusa lwa kucita fye icili conse, imisango yabipa iyalecitika mu nkondo, e yo na bashaleya ku nkondo nabo batendeke ukucita. . . . Inkondo yalengele abantu ukuleka ukukonka imibele isuma, kabili abantu abengi mu mayanda tabalecindika ubumi kabili bwali fye ubwipi nga filya bwaleba ku nkondo.”

Pa mulandu wa kuti iyo nshita abantu baali no mwenso sana balefwaya fye kukwata ifibusa, nangu fye ifibusa fya pa nshita inono. Umwanakashi umo uwaupwa uwa ku Britain, ilyo alelondolola ico abengi balecitila ubucende muli iyo myaka atile: “Te kutila tatwakwete imibele isuma, ni co fye kwali inkondo.” Umushilika umo uwa ku America asumine ukutila, “Abantu abengi baletumona kwati twali ne misango yabipa, lelo twali abaice kabili twalishibe ukutila inshita iili yonse kuti twafwa.”

Ifintu Fyayaluka

Ilyo Inkondo ya Calo iya Bubili yapwile, kwali amabuuku ayo balembele ayalelanda pa bulalelale bwaseekele. Ibuuku limo ilyo baleita ukuti Kinsey Report mu United States mu myaka ya ba1940, lyakwete amabula ukucila pali 800. Kanshi ici calengele abantu abengi ukutendeka ukulalanda pa amalyashi ya bulalelale ukwabula ne nsoni, ayo kale bashalelandapo. Nangu ca kuti ifipendo bapeele muli ilyo ibuuku ukukuma ku balecita ubulalelale bwa baume beka beka ne misango imbi iya bulalelale pa numa baishileiluka ukuti bakukwimye fye, na lyo line cilelanga fye ukutila imisango yabipa e ko yali pa numa ya nkondo.

Pa nshita fye inono, abantu balyesesheko ukuba ne mibele isuma. Ica kumwenako, amaprogramu ya pa redio na pa TV, e lyo na mafilimu pa kuyatambisha baletala bamona nga yali fye bwino. Lelo tapakokwele, basukile baleka ukucite fyo. BaWilliam Bennett, abali kale abakalamba ba masambililo mu United States of America balondolwele ukutila: “Lelo ilyo imyaka ya ba 1960 yafikile, abena America bwangu bwangu batendeke ukuba ne misango yabipa.” Kabili e fyo na mu fyalo fimbi mwali. Mulandu nshi imisango yabipa yafulile nga nshi mu myaka ya ba1960?

Muli iyo myaka 10, mwali ifintu fibili ifyacitike. Abanakashi bapangile akabungwe akalebalandilako insambu shabo e lyo e nshita abantu bacililemo ukucita ubulalelale. Na kabili e nshita batendeke ukupanga imiti ya kulesha ukwimita. Ilyo baishibe ukuti umwanakashi te kuti emite, e lyo abantu bacililemo ukucita ubulalelale ukwabula ukutiina icili conse kabili tabalesakamana nangu tabopene.

Pa nshita imo ine, abalelemba amanyunshipepala, abalepanga amafilimu, e lyo na balepanga amaprogramu ya pa TV balengele abantu ukuleka ukukonka imibele isuma. Pa numa baZbigniew Brzezinski abali kale abakalamba ba U.S. National Security Council [aka kabungwe kapanda mano bakateka ba ku U.S.A.], balandile pa maprogramu ayo baletambisha pa TV ukuti: “Baleti yaali fye bwino, tabalemonamo ububi nangu bumo mu lukakaala baletambisha, [kabili] balecincisha ubulalelale.”

Ilyo imyaka ya ba 1970 yalefika, ninshi amaVCR yalifula mu calo. Amafilimu umwaba imisango yabipa kabili umo balanga sana ubulalelale ayo baleumfwa insoni ukuya mu kutamba mu fikuulwa fya cintubwingi, e yo nomba batendeke ukutamba mu mayanda yabo yene. Ino myaka ili kwaba amaintaneti, abakwata amakompyuta icalo fye conse kuti batamba ifye shiku ifya misango yonse.

Ala ififuma muli ifi batamba filapapusha. Umubomfi umo uulonda abafungwa mu cifungo cimo ica ku United States nomba line alandile ukuti, “imyaka 10 iyapitapo, abaice nga babakaka, nalebalondolwela imibele isuma ne iibi. Nomba aba baice balekaka nomba tabeshiba umo ndosha.”